Archives for November 2020

PAS TËRMETIT, DATËLINDJA E NJË POETI GREK, DHE NJË POEZI TURKE…

November 2, 2020 by dgreca

Nga Visar Zhiti-

Tërmeti i rëndë që ra këto ditë në Turqi dhe Greqi, i tronditi të gjithë, së pari vendet ku ra dhe më pas fqinjët ballkanikë. Ne, shqiptarët, u solidarizuam menjëherë, shprehëm dhimbjen tonë për jetët e humbura dhe dëmet materiale si dhe mbështetjen tonë, megjithësë jemi vend që vazhdimisht ndihemi si nën tërmet, i acaruar, me rrënoja jashtë nesh dhe brenda nesh.

Megjithatë qeveria ngre lart flamurët e solidaritetit, i projekton me drita në fasada ngrehinash masive, ndërkaq na vijnë lajme se pikërisht kur konflikti mes Greqisë dhe Turqisë, me spektaklin e luftanijeve të dala në det të hapur, duke shkaktuar krizë të re në marrëdhenie e tyre dhe frikën e përplasjeve të nxehta, thënë hapur, të një luftë, pikërisht në ditët post-tërmet ka një qetësim dhe mirëkuptim mes këtyre dy vendeve, ndërsa qeveria shqiptare e ka çuar në Tribunalin e Hagës mosmarrëveshjen për ndarjen e detit mes Shqipërisë dhe Greqisë. Jo se duan vetëm ujë më shumë, por naftën që është nënujë, kështu thuhet.

S’dihet ç’tërmet i përbashkët mund ta qetësojë gjendjen. Që unë të shpreh afërinë time me njerëzit grekë e turq në keto ditë të trishta, zgjodha poezinë, s’kam tjetër gjë. Dhe meqënese është 2 nëntor, gjej se në këtë datë ka lindur një poet grek me njohje botëore, Odisea Elitis, në 1911, po në këtë vit ka lindur dhe im atë.

Duke qenë se s’ka pak q:e u dha çmimi i ri Nobel, po bisedoja me njohësin e shkëlyqe të poezisë, përkthyes dhe poet dhe vetë, mikun tim Gëzim Basha dhe po i thosha se një nobelist grek e ka nënën arvanitae, Odisea Elitis, e saktësoi me netuziazëm Gëzimi. Unë kam lexuar një intervistë të tij, ja, po e gjej, po e riprodhoj në ligjëratë të drejtë: “Po, jam shume ngulmues. këtë kokëfortesi të tmerrshme e kam trashëgim nga nëna ime arvanitase“. Pse jo dhe poezine, po i thosha Gezimit. Mos harroni nënat, shkruajta diku. Dhe kështu na del se ne si shqiptarë, krahas Nobelit për Paqe, që e kemi me Shenjten Nënë Tereza dhe në shkenca, në mjeksi e kemi me Ferid Muratin, shqiptarin nga Maqedoania që jeton në SHBA, në letërsi kemi dhe një gjysmë Nobeli me Odisea Elitis-in.

Miku im, Gëzimi qeshte duke më thënë se nuk i kishte shkuar ndërmend kjo. Kretasi Odisea Elitis madje ka qenë dhe në Shqipëri gjatë Luftës së Dyte Botërore, kur jo Turqia, por Italia fashiste sulmoi Greqinë nga Shqiperia, në vitet 1940-41. Luftëtarët grekë bënë një kundersulm heroik dhe u futen dhe në trojet tona. Në familjen time tregonin se nga ata të komandes greke ishin vendosur dhe në shtëpinë e tyre lart në malin e Tomorrit, oficerë mdhorë thoshte gjyshi, ishin shumë miqësore, madje u jepnim dhe nga ushqimet tona, jo vetem biseda. Xhaxhai im partizan, teksa kthehej herë pas here në shtëpi dhe bënte punët e fshatit, kujton se teksa kulloste dhitë aty pranë dhe mjekrra i ishte bërë e gjatë si e cjapit, por e zezë, gjë që e tha për humor njëri nga oficerët greke frengjisht dhe u befasua, kur xhxhai im ia ktheu bisedën po në frengjisht…

Odisea Elitis përkthente poetË francezë, ishte i apasionuar pas poezisë franceze, kishte studiuar për jursipridence në Athinë dhe u bë perfaqësuesi me i madh i surrealizmit në Greqi. Të ishte njëri nga ata ushtarakët në shtëpin:e time? Me moshatarin e vet, tim atë, mësues që shkruante poezi dhe ai, a do të kenë biseduar? Elitis do të bontonte në vitin 1945 “Këngë heroike dhe funebre për nëntogerin e rënë në Shqipëri”, kurse ima taë një poemë satirike për një farë shoviniste grek, natishqiptar, Kollokotroni.

Kur nazistet gjermanë i ranë Greqisë nga pas dhe u thyen, urdhëri erdhi që ushtarët grekë të tërhiqeshin, ktheheshin nga kishin ardhur, me tregonin, ikën nga shtëpia jonë duke qarë, nuk donin ta pranonin mundjen dhe lanë shumë gjera në shtëpinë tonë, konserva, s’di tjetër dhe njerëzit tanë i ndihmuan të tërhiqeshin sa më lehtë, mundëisht gjallë na kundërsulmi.

Elitis shkoi poemën “Albaniada”, titull homerik, që nuk e përfundoi, mbase nuk prit si do të donte, dhe – poema e tij e pa perfunduar… titull hoerik

Shqipëria ndikoi shumë në formimin e Elitisit. Lufta dhe njerëzit, qëndresa dhe vlera e jetës. Pasi u sëmur nga tifoja U sëmur nga tifoja, e kthyen në një spital n:e Athinë dhe ndodhi mrekullia, shpëtoi… Shqipëria për gjendjen time fizike ishte një aventurë e vështirë, por për historinë time shpirtërore, ishte një plagë e thellë, do të thoshte, dëshmon gazetarja dhe përkthyesja Gerta Banushi.

Pjesë të poemës për Shqipërinë, atë me nëntoger, i perktheu Kadare, në Antologjinë që doli dikur, në diktaturë, kurse të plotë e nxori poeti Romeo Çollaku.

Nobeli Elitisit iu dha në vitn 1979, atë që mua më arrestuan për poezitë e mia…

Aeroporti ndërkombëtar i Lesbos tani ka emrin Odisea Elitis.. po ai ka nënën arvanitase, përsëris unë me vete…

Krejt pa pritur më ndërmendet se dhe nobelisti turk, romancieri Orhan Pamuk, ai ka lindur në një vit me mua, në librin e tij “Stambolli” tregon se ka dashur një vajzë shqiptare në rininë e tij të parë, madje prandaj dhe e shpërngulën në Zvicër atë, që ta largonin nga piktori i ri Orhan Pambuk, studionte për pikturë atëhere, se me piktura nuk jetohet dot e do të mbeteshin të varfër.

Dashuria e parë ka poezinë e saj dhe romancieri nobelist turk ka dhe ai një poezi, e gjeta italisht, ja ç’thotë:

ESHTË GJITHMONË NJË YLL

Çdo njeri e ka një yll,

çdo yll e ka një mik

dhe çdo njeri ka dikë që i ngjan,

një yll ashtu si të vetin,

që e mban brenda vetes

gjithë besnikëri….

Gruaja shqiptare si nënë apo si grua, si dashuri gjithmonë, jep dritë dhe forcë, si Rozafë dhe si Nënë Terezë, di të qendrojë mbi luftrat dhe tërmetet, në opozitë me diktaturat si një Musine Kokalari. Ato që dinë të mbajnë shtëpinë, dinë tË mbajnë dhe vendin. Të mirëpritura në drejtim. Ballkani gjaknxehtë, i koflikteve pa mbarim, ka nevojë për dhembshurinë dhe intuitën e gruas.

Në këto ditë të shqetësura, me tërmet e pandemi, kur vendet tona si me thika ndër duar duan të ndajnë dhe detin, m’u gjend poezia si përherë, poezia e madhe ballkanike, që të mërmëit me zë dashurie prej gruaje, që e dëgjoj si një fëmijë, që me ato thika metaforike ndani një miollë së bashku, mollën e miqësisë. Pa pritur tërmete të tjera…

Nata e arratisjes së madhe…

November 1, 2020 by dgreca

Fragment nga libri në proces “Nga Golgota në “Tokën e Premtuar” –

-Kushtuar aktit të familjes së Sakip Skepit dhe shtatë familjeve dibrane që thyen klonin enverist të Diktaturës më 12 maj 1958- /

Nga Dukagjin HATA /

Ka disa ngjarje, që jo vetëm në jetën e njeriut, por dhe të banorëve të një komuniteti apo etnie, bëhen njësi matëse të psikologjisë së ndryshimit, qendra graviteti emocional, për sot e për nesër. Dhe kur i risjell ndërmend, me detajet e kohës kur kanë ndodhur, kupton më mirë peshën e të ndodhurës dhe domethënien e gjithçkaje…

Atë pranverë të largët diktature, fryu një puhi e vakët shprese. Kishte ndodhur diçka e pazakontë, përtej sinoreve të realiteti propogandistik, që tronditi qetësinë e rreme në atë zonë të largët, në gji të maleve. Ngrehinat e një sistemi të ngritur mbi dogma dhe mashtrime qenë lëkundur, por ai ende qëndronte në këmbë dhe qe bërë më i rrezikshëm në tentativën e tij për të mbajtur nën presion dhe eleminuar kundërshtarët politikë dhe të gjithë ata që nuk ishin pjesë e rreshtit të brohoritësve entuziastë të revolucionit socialist.

Regjimi diktatorial qe ndërtuar mbi dogmën e lumturisë kolektive të një populli, i cili ditën duartrokiste nga halli, nën vëzhgimin e mprehtë të sigurimit që pati depërtuar gjer dhe brenda në familje dhe natën, në vetminë e trishtë të mungesave klithëse, thurte ëndrra për të ikur nga rrethi i parajsës komuniste. Shumica mbetej në suazën e ëndrrës, për shkak të rrethanave mbytëse që iu diktonte ajo kohë e sëmurë, plot ankth dhe frikë, vetëm disa guxonin dhe akoma më pak, fare pak prej tyre, ia dilnin të çanin rrethin e ferrit dhe të iknin drejt botës së lirë.

Njëra prej tyre është dhe familja Skepi, pjesë e shtatë familjeve dibrane, të cilat ajo i organizoi dhe plot 42 vetë, nën breshëritë e automatikëve, që i shoqëruan gjersa kaluan klonin e përgjakur të një regjimi monstruoz, thyen rrugën e trishtë të Golgotës enevriste dhe, pas një odiseje të pafund të qëndrimit në Shkup të ish Republikës së Jugosllavisë, mbërrtitën në “Tokën e Premtuar”.

Në këtë libër, odisenë plot befasime të kësaj ikje të madhe do ta shohim me sytë e një fëmije, aso kohe pesë vjeç, pjesë e këtij “pelegrinazhi” të çuditshëm “feste”, më vonë me sytë e një të riu që kërkon të gjejë vetveten në një realitet të ri, në Belgjikën plot suprizime dhe me sytë e një burri, që kërkon me çdo kusht të mbrojë identitetin e tij krenar, ëndrrat dhe kauazat për të cilat sakrifioi ai, familja e tij dhe të gjitha familjet shqiptare që ikën nga portat e ferrit komunist.

Dibra është një nga trevat më rezistente ndaj urdive pushtuese nga brenda të njërës nga diktaturat më të përçudnuara që ka njohur njerëzimi në të gjitha kohët. Modeli dibran i mencurisë dhe pjekurisë, me arealin e shëmbëlltyrave, (muhabeteve me rrotulla e nënkuptime), por mbi të gjitha me trashëgiminë historike të qëndresës kundër të huajve, ishte shtrati shkëmbor ku do të thyente kokën ideologjia e agjitpropit dhe dogmës komuniste.

Arratisjet politike të të pakënaqurve të Dibrës në vitet e regjimit komunist kanë qenë kthyer në një problem serioz për strukturat policore dhe ushtarake të Diktaturës, që shikonin tek populli i zgjuar dibran një arsenal “armiqsh” sa realë aq dhe imagjinarë.

Fushë Alie, një krahinë buzë brigjeve të Drinit të Zi, ishte aso kohe një nga zonat më të ekspozuara ndaj vëmendjes deri në vigjilencë të sëmurë të sigurimit karshi elementëve të “deklasuar”, që ishin kontigjenti kryesor i të arratisurve. Për shkak të veprimtarisë së Halil Alisë, ish oficer i mbretnisë shqiptare dhe nacionalist me ndikim të jashtëzakonshëm në Fushë Alie, kjo krahinë u shpall një “karantinë” me të “infektuar” nga “bacili” antikomunist dhe ruhej me syçelësi nga rojet e regjimit.

Blliçja, një fshat në skajin lindor të Fushë Alies, ishte shpallur qendra e “reaksionit” dhe qe kthyer në vendgoditjen e përçadokshme të strukturave të sigurimit.

Në fund të viteve 50, një ngjarje bëri bujë dhe shkundi fort syprinën e keqkallaisur të agjitropit komunist, për gjoja lumturinë e popullit në epokën socialiste, duke nxjerrë në pah një realitet të dyzuar, mashtrues e denigrues, nga i cili njerëzit kërkonin të iknin me çdo çmim.

Atë natë, para udhëtimit të ikjes së madhe, vogëlushi pesëvjeçar Sakip Skepi qëndroi zgjuar gjithë natën, duke ëndërruar mrekullitë e asaj që babai ia pati përshkruar si “festë e madhe”, ku ata do të shkonin pas një rruge të gjatë. Një ditë më parë, i ati i pati blerë një top llastiku dhe ai pati luajtur me shokët gjersa qe këputur fare, një argëtim i shumëlakuar për fëmijët e moshës së tij të asaj kohe të pakohë, ku mënyrat për të vrarë kohën, sidomos për një fëmijë ende parashkollor, shkonin më shumë kah rropatja e mundimshme se sa kah argëtimi.

Vogëlushi rrinte syçelë dhe ëndërronte “festën” e premtuar nga babai dhe teksa përfytyrimi merrte udhë në fantazinë e harlisur të pesëvjeçarit, një si makth, e shtrëngonte në fyt dhe ia priste krahët fantazisë. Pse kjo hije e trishtë në shtëpinë ku gjithçka po lëvizte me shpejtësi, që nga plaçkat e stivosura deri tek mendimet që qarkonin rreth e qark në një gravitet dilemash?!

Ndoshta vogëlushi, me intuitë e kuptonte se parafesta nuk shoqërohet me ankth, frikë e panik dhe e gjithë kjo, në mos qoftë një lojë e maskuar kukafshehti, me të cilën qe familjarizuar me shokët dhe shoqet e mëhallës, më së paku do të qe ndonjë rreng i të atit, adresuar kushedi se ku dhe kushedi se ndaj ndaj kujt!

Kur e pati e pyetur të atin: “A është larg ajo festa?”, ai pati vënë buzën në gaz, por me tepër se buzëqeshje, ajo ishte një ngërdheshje dhimbje e trishtimi, të cilën ai rrekej ta fshihte në grimasën e rrudhave të imëta të ballit, që priteshin si me thikën në mjekrën e gjërë dhe të parruar prej ditësh.

Po gdhihej 11 maj 1958 dhe megjithëse pranverë, një cingërimë ere frynte me duhi atyre anëve duke sjellë aromën e thërmuar të luleve të ftoit dhe shijen e kripës së gurit.

Shtatë familje dibrane, nga një fshat i izoluar me emrin Blliçe, ku gazi i degës së punëve të brendshme qëndronte ditë e ditë, duke përgjuar jetën e atyre njerëzve të konsideruar armiq të regjimit, thyen klonin Stalinist shqiptar dhe ikën drejt botës së lirë.

U nisën nëpër natë, në errësirën pus të thellë, që herë herë ndriçohej nga blici I hënëve që dilte nga shtëllungat e reve dhe përgjonte atë ikje të pazakontë, në një kohë të pa kohë.

Vogëlushi kishte aq dëshirë të flinte, të binte në krahët e gjumit të ëmbël të moshës, por kjo qe e pamundur. Joshja e “festës” e mbante zgjuar, ndërsa ajo heshtje e kobshme, shoqëruar me trazime të befte gjatë rrugës,e bënte të kuptonte se kjo nuk qe një festë e zakontë…

Ishte një nga arratisjet më të mëdha të kohës së komunizmit, e cila do të mbahej mend gjatë jo vetëm në Blliçe e Dibër, por në gjithë Shqipërinë. Organiztat e masave, sigurimi, gjithë ato leva të grasatuara të Diktaturës do të mblidheshin me ngut për të hetuar të ndodhurën, e cila e tejkalonte cakun e arsyetimit të kohës. Deri në bjeshkë rrugën e bënë gati me një frymë, sikur po i përndiqnin erenitë. Në bjeshkë kishte ende borë e cingërima e erës brisk bënte që tiu hynin të dridhurat gjer nën lëkurë. Për shkak të borës, ushtarët nuk ngjiteshin deri lart, kështuqë kaluan pa iu hyrë ferrë në këmbë.

Babai, hijen e të cilit ndiqte vogëlushi, e njihte me pëllëmbë terrenin; qenë bjeshkët e tyre, qenë rritur e burrëruar në ato lëndina virgjine, mes të cilave tani po kalonin nën hijen e frikës dhe terrorit.

Pesëvjeçarin do ta ndjekë për një kohë të gjatë, gjer në moshën e burrit, imazhi i asaj ikjeje nëpër natë, nën lehjen e qenve dhe kuisjen e erës, që dukej sikur ankohej për shpirtërat e humbur në terrin e dhimbjes pa emër. Gjithçka vajti mirë, por kur arritën në qafë, rojet e kufirit i pikasën. Filloi breshëria e mitralozëve. Plumbat ranë mbi borë e fatmirësisht nuk kapën asnjë. U shtrinë barkas, duke u zvarritur nëpër borën e ngrirë, që ua shtinte drithmat nën lëkurë.

Nuk mund të përshkruhen ankthi, stresi, frika dhe paniku, që e shoqërojnë një të arratisur nga “parajsa” socialiste, që pret nga çasti në çast t’ia behin ushtarët e kufirit dhe ta mbërthejnë…Fakti që mes të arratisurve kishte grad he fëmijë e bënte më alarmant çastin…

Vogëlushi ndihej i trazuar dhe nuk e kuptonte se çfarë qe kjo “festë” e çuditshme, drejt të cilës po shkonin, që e detyronte të atin dhe të rriturit e të tjerë, të shkonin rrëshqanthi nëpër tokën e kallkanosur, në ankth e të të frikësuar nga hija e të panjohurës, që endej përqark si një kërcënim…

Ishte ftohtë dhe errësira, që ende nuk qe shpërndarë nga tisi i agimit, bënte që ata të humbnin shënjestrat e përndjekseve të tyre. Me intuitë e kuptuan se ishin në tokën e huaj dhe u ndien të çliruar. Nuk ka më keq se të ndihesh i çliruar në tokë të huaj, mes njerzve të huaj. Por kështu ishte realiteti shqiptar i asaj epoke delirante, që pati ngritur një muranë të trishtë keqkuptimi dhe moskuptimimi midis shqiptarëve dhe shtetit të tyre.

Diku humbën rrugën dhe u ndalën. Kishin thyer klonin stalinist shqiptar, nën breshërinë e plumbave dhe zulmën e urdive të ferrit…

Nga frika se mos hynin sërish në kufirin shqiptar nëpër errësirë, pritën derisa u zbardh e u dorëzuam pastaj tek autoritetet jugosllave, që pasi i mbajtën 8 javë në një kamp, iu njohën statusin e refugjatit dhe më pas jetuan nëntë vjet në ish-Jugosllavi, për të mbërritur më vonë në Belgjikë, në vendin që u bë “Toka e tyre e Premtuar”.

Nderim e mirënjohje në kujtim të shkencëtarit elitar Aristidh Kola!

November 1, 2020 by dgreca

Shkruan:Vilhelme Haxhiraj*-

Aristidh Kola, 1944- 2000, Shqiptari i Madh, studiuesi më i ndritur,Elitë & Nder i Kombit, i cili, edhe pse lindi e jetoi larg tokës mëmë, e tregoi me vepra se, ishte krenar për kombësinë shqiptare, i mbrujtur me gjak pellazgo-iliro-arbër.

Aristidhi, shqiptari me shtetësi greke, një Elitar i kombit u bë shembull frymëzimi për historianët e shitur tek shovinizmi greko-serb. Ai kurrë nuk i harroi e mohoi gjenet e tij Pellazgo-iliro-shqiptare. Ishte krenar që në vena i rridhte gjak iliro-shqiptar, një gjak të pastëre të pandotur, ia helmuan egërsirat shoviniste.

“Gjuha Shqipe është gjuha që flisnin Perënditë…”, Aristidh Kola

“Gjuha shqipe është mëma e gjuhës greke”. A.Kola

Aristidhi, lindi më, 8 korrik, 1944, në Kaskaveli të Thivës ( Tebës) në Greqinë Qëndrore, zonë e cila banohet kryesisht nga arvanitas.

Aristidh Kola ishte jurist, historian, shkrimtar, publicist dhe studiues. Ishte kryetar i Lidhjes së Arvanitëve. Aristidhi ishte me shtetësi greke dhe me kombësi shqiptare, që punoi për lashtësinë e Ilirëve, si dhe origjinën e grekëve. I udhëhequr nga ndjenjat amëtare të të parëve, i mbrujtur me dashurinë për kombin e tij, të cilit ia kushtoi jetën studimore dhe atë fizike. Vdiq në Athinë më, 11 tetor, 2000. Aristidhi, si edhe mijëra e mijëra bashkëkombas të tij, u edukuan me frymën e dashurisë për traditat e të parëve, që trashëgoi kjo pjesë e popullatës shumëkombëshe e Greqisë së sotme, një shtet i sajuar duke rrëmbyer dhe huajtur gjenezën dhe gjuhën e popullit që gjeti në gad. Ilirik( Pellazgëve hyjnor). Sot ajo mburret me një histori të vjedhur që ka përvetësuar gjatë shekujve.

Aristidh Kola, studioi për jurisprudencë në Athinë dhe pas mbarimit të universitetit, për shumë kohë iu përkushtua traditave kombëtare të arvanitasve në Greqi. Vepra e tij kryesore, “Arvanitasit dhe origjina e grekëve”, bëri një jehonë të gjerë në botën arvanitase dhe tronditi sferat studimore të antikitetit grek , që kanë hiperbolizur dhe mashtruar historinë e vërtetë të banorëve autoktonë në Ballkan, që ishin pellazgo-ilirët. Bota akademike i njohu 9 botime brenda dhjetë vjetëve. Kola botoi revistën “Besa”, si dhe revistën tjetër “Arvanon”. Këto revista pasqyronin jetën dhe traditat e botës arvanitase.

Aristidhi bashkëpunoi me të gjitha rrethet e diasporës shqiptare në Botë. Ai mbante lidhje dhe bashkëpunoi me arbëreshët e Italisë, me shqiptarët e Amerikës, me intelektualë të Kosovës, të Turqisë dhe atyre të Shqipërisë. Ai ishte lidhur edhe me arbëreshët e Korsikës. A. Kola, u bë i njohur në Greqi, sidomos për përkrahjen morale që i dha luftës së UÇK-së, duke u shfaqur në disa emisione televizive. Kjo shkaktoi reagimin e disa grupeve proserbe, me të cilat u ndesh në rrugë gjyqësore.

Aristidh Kola, ishte miku i madh i të gjithë shqiptarëve dhe besnik i së vërtetës historiko shkencore për origjinën e shqiptarëve dhe të grekëve. I qeshur dhe i dashur, Aristidhi ishte mik i të gjithë emigrantëve shqiptarë në Greqi. Në zyrat e shoqatës arvanitase “Marko Boçari”, organizoheshin aktivitete politiko-kulturore për Shqipërinë, si dhe për personalitete të rëndësishme arvanitase të Greqisë.

A. Kola ka bërë një punë këmbëngulëse për afirmimin e identitetit arvanitas në Greqi. Ai nisi hartimin e fjalorit arvanitas, vepër të cilën nuk arriti ta përfundonte. A. Kola, vdiq në vitin 2000, pas një sëmundjeje të rëndë (leucemi në gjak).

Veprat studimore të Kolës:

–Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve, 1983.

–Gjuha e Perëndive, 1989.

-Deklarata e Bashkimit Arvanitas.

-Fjalori Korrigjues i Fjalëve arvanite

-Fjalori Krahasues i Gjuhës Shqipe

-Greqia në Kurthin e Serbëve të Milosheviçit

-Kënga e Mercenarëve, prejardhja e grekëve

-Mithi dhe e Vërteta

-Varrimi i Tretë i Marko Boçarit

*vo:Gaz:Dita-December 28, 2015 –Ariatidh Kola : “Shqiptarët që bënë Greqinë”:revista “Besa”, nisi botimin e saj si organ i Shoqatës së Arvanitasve të Greqisë, në vitin 1983 si revistë e përtremuajshme. Artikulli i Aristidh Kolës shfaqet në numrin 5 të “Besës” (qershor-korrik-gusht 1984), në kohën kur autori ishte edhe sekretar i Lidhjes ndërsa kryetar ishte Jorgo Jeru. Revista e cila vijon të dalë edhe sot, trajtonte çështje të historisë, folklorit, letërsisë dhe temave aktuale, ashtu si dhe revista tjetër, e përdymuajshmja “Arvanon”.

Përveç artikujve të shumtë dhe kontakteve të përditshme me diasporën arbëreshe kudo nëpër Mesdhe e botë, vepra e Aristidh Kolës, i lindur në vitin 1944, në fshatin arvanitas Kaskaveli të Tebës (Thivës) në Greqinë qëndrore, është përjetësuar në dy librat e tij të famshëm, “Arvanitasit dhe origjina e grekëve”, 1983, dhe “Gjuha e perëndive”, 1989. Ai në këtë libër studimor tregon se gjuha shqipe është gjuhë e Perëndive. Sipas tij dhe shumë autorëve qysh nga antikiteti e në vazhdim thuhet se, Gjuha Shqipe është gjuha që flisnin Perënditë…

*Arben Llalla: Muzika: Albasoul prezanton thesarin e këngëve Arbëreshe

Vo:Alba Soul( shpirti i Arbëreshit): Studiuesi A. Kola, ishte nismëtari për krijimin e disqeve me këngë të vjetra arvanite dhe një me këngë arbëreshe. Deri sa u arrit në botimin e librit me këngë arvanite “Arvanitasit, këta krijues të Greqisë së Re”, përbëjnë popullin që mbajti barrën kryesore të luftës çlirimtare të 1821.

Të fuqishëm, të pamposhtur dhe liridashës, me gjakun e tyre lanë tokën greke dhe paguan me flijimet e tyre lirinë e Greqisë së Re. Një popull i tillë, me shpirtin luftarak, është e natyrshme të shprehej përmes këngës epiko-lirike dhe vajeve. Por këngë folklorike arvanitase në antologjinë greke të shekullit XIX nuk ka. Dy këngë suliote gjenden tek ’Bleta shqiptare’ e Thimo Mitkos që u botua më, 1878, në Aleksandri të Egjiptit. Më 1891, historiani dhe gjuhëtari Artur Mikloferi botoi veprën ‘Atika und seine Heutigeu’ ku, midis të tjerash thotë : “Mesa di unë, këngët popullore bashkëkohore greke i janë përshtatur këngëve të vjetra të dashurisë, lirisë dhe kaçake të arvanitasve.” Konkluzionin e jep Aristidh Kola, i cili thotë: “Kështu u bë greqizimi gjuhësor ku u flijua në këtë mënyrë kënga e vjetër epiko-lirike arvanitase, e cila kaloi tek brezat e rinj në variantin grek dhe kështu u njoh më vonë si greke.”

Këto 15 vitet e fundit, falë kërkimeve të studiuesit arvanitas Aristidh Kola, muzikantit arvanitas Dhimitër Leka dhe këngëtarit të njohur arvanitas Thanas Moraiti, u bë e mundur që të prodhohen dy CD me këngët e vjetra arvanitase me titull ’Këngët Arvanitase’ dhe ‘Trëndafilat e Shkëmbit’ që janë përmbledhje e disa këngëve të arvanitëve të Greqisë dhe të arbëreshëve të Italisë së Jugut.
Pas 17 vite studimesh nëpër Çamëri, në fund të vitit 2002, doli ne qarkullim “Antologjia e Këngëve Arvanite të Greqisë”, me autor, muzikologun e shquar arvanitas Thanas Moraiti. Kërkimet për Antologjinë e këngës arvanite Thanas Moraiti, në bashkëpunim me studiuesin dhe historianin arvanitas Aristidh Kola, i filloi në vitin 1985, atëherë kur ai dha para publikut koncertin e tij të parë në teatrin ‘’Orfeas’’ me këngët arvanitase bashkë me kompozitorin arvanitas Dhimitër Leka. Në këtë Antologji, nëpërmjet këngëve arvanite, lexuesi do të mësojë ngjarjet e rëndësishme historike të luftrave, të dashurisë e vajeve të kombit Arbër që nuk mundi t’i shkruante me penë dhe bojë në ato vite të vështira lufte për ekzistencë kombëtare, por i trashëgoi me anën zërit të fuqishëm popullor.

Aristidhi thotë: “… gjyshja jonë fliste arvanitika, këtë gjuhë që nuk është greqisht me ca fjalë të tjera, por është Shqip, shqipja e pastër e shekullit XIV… këtë e vërtetojnë emigrantët e sotëm shqiptarë që ndodhen në Mesologji, të cilët na thonë; ’Ju flisni shqipen e vjetër’. Dhe kjo është shumë e llogjikshme, pasi gjuha e shqiptarëve që u vendosën këtu në shekullin XIV, evoluoi në greqishten dhe ajo që erdhi deri në ditët tona ishte idioma e vjetër e shqipes. Për ne, humbja e gjuhës arvanitase është si të kemi humbur atdheun…sepse arvanitasit nuk mund t’i shtypte kush në Greqi, ngaqë ata udhëhiqnin Greqinë, ishin gjeneralë, kryeministra, presidentë dhe pronarë të kryeqytetit. Por vetë ata e ‘gëlltitën’ të shkuarën e tyre, sepse me fanatizëm besonin se ishin grekë. Me ndihmën e mësuesëve arritën ta zhdukin gjuhën arvanitase, të cilën sot nuk e flet askush.”

“Vritmëni, po gjakun ma mblidhni… se do t’u duhet nipave e mbesave për të shkruar gjuhën shqipe”- kjo thënie e Petro Nini Luarasit, i përshtatet shumë vdekjes së Aristidh Kolës, i cili vdiq nga një ”sëmundje” e përgatitur në laborator, për të mos u dëgjuar zëri i së vërtetës së mbyllur me shekuj në thellësitë e harresës. Bota duhej të harronte se: “Ka pak njerëz në Greqi që nuk e kanë gjyshen apo gjyshin arvanitas” dhe duhej që të mos përmendej se “Greqia sot i ka 695 fshatra shqiptare ku jetohet shqip, frymohet shqip”, duhet për të mos përmendur kurrë që:”Çamët dhe arvanitasit që jetojnë në Greqi përbëjnë një komunitet prej afro 3 milionë banorësh, ndonëse sot jo të gjithë flasin shqip”. Aristidh Kola dhe Luka Çiçipi, Profesor i Antropologjisë dhe i Gjuhësisë në Universitetin Aristoteli të Selanikut (Greqi) , duhej që të vdisnin, sepse e kthjellonin ujin e turbullt të historisë, që bota të mos e njoh të vërtetën historike të Arbërisë.

Më, 24 maj 2000, një ditë përpara prezantimit të librit të tij, kushtuar arbëreshit të njohur uratë Antonio Belushit, me titull “Antonio Belushi dhe magjia e traditës popullore”, Aristidh Kola shtrohet urgjentisht në një spital të Athinës i sëmurë rëndë. Më 11 tetor të vitit 2000, në spitalin Evangjelizmos në Athinë, vdiq arvanitasi i shquar Aristidh Kola, i cili rënkonte prej një muaj.

Mos-heshtja ndaj së vërtetës i çoi drejt vdekjes dy dijetarët arvanitas në Greqi, Aristidhin dhe Lukën.

Aristidh Kola, gjatë viteve 1995-2000, ishte njëri nga zërat më të fuqishëm në Greqi që mbronte çështjen e Kosovës duke denoncuar masakrat serbe në shtypin grek. Për këtë ngjarje skandaloze në median greke, Aristidhi shkruante:

“Shumë miq më telefonuan për të shprehur indinjatën për baltën që hodhi mbi mua zonja Liana Kaneli gjatë emisionit televiziv në “Skaj”, 5 maj 1999, dhe më pyetën përse e përballova me qetësi, kur duhej të kundërsulmoja… Miqtë e mi, mos u mërzisni e mos u hidhëroni për këtë, sepse “e drejta del, vjen kur t`i vijë ora …(Nga rrënjët tona janë në Arbëri).

Të dy studiuesit ecnin kundër rrymës, sepse nuk lejohej që; “Arvanitët të këndomi/ Gluhënë të mos harromi”. Këdo si ata i pret vdekja.

Vo: K.Traboini:“Pse ia sharrojmë vetes degët që kemi nën këmbë. Me fustanellën tonë krenohen fqinjët, duke e quajtur pjesë të etnografisë së tyre kombëtare. Pasi na zvogëluan gjeografikisht të tjerët, pse për fajin tonë, vazhdojmë të zvogëlohemi shpirtërisht.” E kryepseja: “pse pra ne e kemi humbur shansin historik për t`u bërë qendra e mbarë botës arbërore-arvanite-shqiptare?” – pyetTraboini dhe vazhdon: ”Parë në këtë sy, mund të them se diku përtej gardhit tonë, në Greqi, patëm fatin të njohim Aristidh Kolën, personalitetin më të madh arvanitas të shekullit XX dhe një nga njerëzit më të ndritur të kombit tonë.”

Aristidh Kola me krenari, me guxim dhe me vetëdije të plotë thoshte:“Kam preferuar gjithmonë të shkoj kundra rrymës e jo të shkoj nga shkon rryma dhe fryjnë erërat. Nuk jam lëpirë e nuk kam puthur kurrë këmbët e përmjerra dhe për këtë e paguaj shtrenjtë dhe në mënyrë të përditshme me nderin, dinjitetin dhe lirinë time…”

Studiuesi arbëresh, Antonio Belushi, në një akademi, u shpreh: “I madhi Aristidh Kola është i pavdekshëm. Ai ndodhet shumë lart në pavdekësi.

*Vo:Fragment i shkëputur nga libri im “Elitat e mohuara, krenari Kombëtare”, f.77-82

KUJTOJ NDUE PALIN

November 1, 2020 by dgreca

Nga Fritz Radovani/

JANAR 1945: 118 Burra të Malësisë pushkatohen e hidhen në lumejë…

2 NANDOR 1945: Dhunohen gropat e të vramëve në Zallin e Kirit…

Ky djalë hyni nder të parat gropa në Zallin e Kirit… Me 15 Gusht 1945…

Kushedi sa herë kam pyet veten: “A ka guralec të pa lamë me gjak Zalli i Kirit, pranë Vorreve të Rrëmajit në Shkoder?!”… – Nuk besoj !! Lindëm e u plakëm me krismat e automatikëve e rrëkajët e gjakut që derdheshin në lumin Kir… E nder kaçuba ferrash, qira të ndezun prej Nanave tona, që tash 75 vjetë lotët e lutjet e Tyne vazhdojnë pa Ua dijtë as Eshtnat…

Ikën një brez i tanë tue vue shenja e tue daltue shkronja tek Penda e Kirit po, të gjithë me zemer të plasun pa mujtë me Ua la Eshtnat nga balta dhe plehu i derdhun mbi gropat e Tyne, per njëgjysë shekulli tirani enveriste e ramiziste që e sundoi Popullin Shqiptar, me terror e vrasje barbare!

Kur në degët e Çinarve shekullor fillonin me ardhë dallndyshat, asnjena prej tyne nuk mujte me perfundue vjerrshen e Filip Shirokës, “Dallnyshë shko!”… E tymi i armëve të pabesa komuniste vazhdonte me nxi Kryqat e Vorreve të Rrëmajit, që tash 75 vjetë nuk janë tha një çast nga lotët e mija Nanave e Motrave Shkodrane, që vazhdojnë me puthë guralecat pertokë.

Sa ruba e zezë e degermia e bardhë asht qendisë me ferrat e atij Zalli…

Veç kur çoheshim prej gjumit e kerkojshim “driten” me shue friken që na kishte pushtue zemren në piken e shperthimit armëve vrastare me një të pafund gëërrrrrr… Që, shpeshë, e shifshim nder andrrat tona fëminore!

Nuk fshihej nga kujtesa ynë asnjëherë ardhja e kamjonit me ushtarë, tek Vorret e Ndue Palit e Caf Metit me vllazen, të vramë me 15 Gusht 1945…

Thymja e Kryqave e Shenjave mbi vorre, shtjelmat mbi fotografia dhe mbi Nanat e Tyne e, njerzit per rreth, nuk mund të fshihen nga kujtesa!

Ajo pamje e mnershme e 2 Nandorit 1945 asht “komunizmi” i vertetë!

E komunizmi i vertetë asht vetem ai që po provon prap Populli Shqiptar!

Melbourne, 1 Nandor 2020.

IMAZHET DHE 77 DITËT QE NDËRRUAN KURSIN E HISTORISË SE KOSOVË

November 1, 2020 by dgreca

THE POWER OF PHOTOGRAPHY, KOSOVO/

IMAZHET DHE 77 DITËT QE NDËRRUAN KURSIN E HISTORISË SE KOSOVË/

NGA QEMAL AGAJ-Florida-USA-

Një vështrim panoramik i imazheve influencuese të shek. të 20-të do të ishte i pakompletuar pa evidentimin e ngjarjeve të mëdha historike, luftrave dhe tragjedive, që vazhduan deri në fund të shekullit. Aftësia e fotografisë për të kapur momente kyçe që nuk përsëriten, shtron pyetje për zgjidhje, për grupe popujsh, vende dhe nganjëherë për gjithë botën, dhe sjell kthesa në histori.

Do të ishte e pamundur të thuash diçka më tepër nga mijëra tituj gazetash, revistash dhe libra, për përpjekjet dhe luftën e Shqiptarëve të Kosovës për shkëputjen nga Federata Jugosllave, më saktë – për një Kosovë të lirë e të Pavarur.

Si në disa shkrime të mëparëshme në Dielli edhe këtë herë po e lidh Luftën e Kosovës me influencën e fotografisë në vendimin e NATO-s me në krye SH.B.A., për bombardimin e Jugosllavisë.

I pari imazh botuar në shtypin botëror, ka lidhje me përpjekjen Shqiptarëve të Kosovës në protestën e Dhjetorit, 1989, kundër heqjes së Autonomisë së Kosovës nga Millosheviçi. Fotografia me titull, ‘’Nogovaç, Kosovë, Yugosllavi. Vajtuesit në vdekjen e 27 vjeçarit Nasim Elshanit, që u vra gjatë një proteste kundër vendimit të Qeverisë Yugosllave për heqjen e Autonomisë së Kosovës,’’ e fotografit Frances, Georges Merillone, botuar një muaj më vonë, 28 Janar, 1990 në revistën Parisiane, L’EXPRES, ishte shkëndia e parë e një zjarri që nuk do të shuhej lehtë. Ky imazh, që për nga ngjashmëria e tablove mbi varrosjen e Krishtit, është quajtur nga stjudjuesit, ‘’Kosovo Pieta,’’ tërhoqi vëmendjen e opinionit në një kohë që Kosova nuk kishte hyrë në radarin e medias dhe politikës Europiane.

Presidenti François Mitterrand ishte i pari personaliteti politik, që kur pa fotografinë, shkruajti: ‘’Si ka mundësi të mos sjellësh ndërmend Mantegna apo Rembrandt? Zemërimi dhe dhimbja kanë gjithmonë të njejtën pamje. Një nga problemet që po ballafaqohet Europa në këtë fund-shekulli është ajo e minoriteteve. Ne duhet t’i kushtojmë vëmendje sa më shpejt.’’ ( Dielli, Mars, 2019.)

Në albumin fotografik, ‘’THE 100 PHOTOGRAPHS THAT CHANGED THE WORLD,’’ botuar në 2016, është përfshirë fotografia me titull, ‘’The Plight of Kosovo,’’ marrë nga fotografja Amerikane Carol Guzi në Maj, 1999, në kampin erefugjatëve në Kukës. Fotografia e djalit të vogël, Agim Shala, i dha autores Pulitzer Prize, 2000. ( Dielli, Prill, 2019.)

Albumi fotografik, CENTURY, botim i Phaidon, 2002, që ilustron historinë e botës gjatë shek. të 20-të, mbyllet me gjashtë fotografi shoqëruar me komente nga Lufta e Kosovës, 1999.

_______ The New York Times. September, 30, 1998. ____________

Masacres by Serbian Forces in Three Kosovo Villages. __________________________________________________

990701-M-5696S-003 U.S. Marines provide security as members of the Royal Canadian Mounted Police Forensics Team investigate a grave site in a village in Kosovo on July 1, 1999. Elements of the 26th Marine Expeditionary Unit are deployed from ships of the USS Kearsarge Amphibious Ready Group as an enabling force for KFOR. KFOR is the NATO-led, international military force which will deploy into Kosovo on a peacekeeping mission known as Operation Joint Guardian. KFOR will ultimately consist of over 50,000 troops from more than 24 contributing nations, including NATO member-states, Partnership for Peace nations and others. DoD photo by Sgt. Craig J. Shell, U.S. Marine Corps. (Released)

‘’Trupat e 15 grave, fëmijëve dhe të moshuarëve, pjestarë të familjes Deliaj u gjendën të shtrirë nëpër gurë dhe rrëke të luginës poshtë fshatit të tyre në Provincën e Kosovës, qëlluar në kokë nga afër dhe në disa raste të sakatuar, në kohën që mundoheshin të shpëtonin nga ndjekja e forcave Sërbe. Në shtëpitë e fshatit, tre burra – inkluduar plakun 95 vjeçar të paralizuar, Faslli Deliaj – u dogjën kur Serbët u vunë zjarrin shtëpive.’’

Në 27 Shtator, 1998, International Observers, zbuluan trupat e 21 shqiptarëve civil të ekzekutuar në pyll pranë fshatit Gornje Obrinje. Të nesërmen pjesëtarë të Human Right Watch,gazetarë dhe fotografë vizituan vendin dhe dokumentuan vrasjen e 15 shqiptarëve në fshati fqinjë, Golubovaç. Artikulli në New York Times, galvanizoi opinionin botëror dhe ndihmoi në një raund të ri bisedimesh diplomatike udhëhequr nga diplomati Amerikan, Richard Holbrook.

Në 15 Tetor, 1998 u vendos një armëpushim, që do të ndalonte sulmet e policisë dhe forcave paramilitare Sërbe dhe do të mundësonte kthimin në shtëpitë e tyre të mijëra Kosovarëve të shpërngulur nga barbarizmat Sërbe.

Qeveria Sërbe e Millosheviçit, nuk e respektoi marrëveshjen e 15 Tetorit. Tre muaj më vonë, 15 Janar, 1999 në fshatin Racak, u vranë 45 Shqiptarë. Masakra në Racak provokoi një shpërthim të ri zëmërimi në publik dhe Qeveritë Perëndimore filluan bisedimet për një diplomaci mbështetur në forcën ushtarake. NATO e rriti kërcënimin e përdorimit të forcës kur pa se Millosheviçi nuk po i ndalonte sulmet ndaj popullatës civile.

***

FOTOGRAFI dhe fotografia e botuar në

___ The New York Times, 30 Shtator, 1998. ____

‘’Ne gjithmonë shpresojmë që këto lloj imazhesh krijojnë shqetësim në publik dhe mund të bëjnë presion në vendim – marrësit…Përveç sa e thellë ishte mizeria dhe sa e rëndë ishte situata, unë gjithmonë shihja një copë shprese në sytë e atij populli, që ishte mbërthyer nga tmerri i luftës. Unë e gjeta këtë atje.’’

Wade Goddard

Wade GODDARD, fotografi 22 vjeçar nga Zelanda e Re, pa eksperiencë në fotografi, ishte nga të parët fotograf që u ndodh në skenë në atë mëngjes të fund-Shtatorit, 1998.

Goddard kujton :‘’Unë kurrë nuk e mendoja se do të punoja në një fushë beteje. Unë takova një fotograf t’a pyesja si të shkoja atje. Unë erdha vetëm për një muaj, por qëndrova në Ballkan përgjithmonë.’’

Suksesi i tij si fotograf gjatë Luftës së Kosovës, bëri që gjatë dhjetë vjetëve të angazhohet si freelance photographer nga Reuters, The New York Times, dhe Associated Press.

Me 60 fotografi të marra gjatë luftës së Kosovës, Goddard – tani me banim në Dubrovnik, Kroaci – në vitin 2018, boton librin, ‘’ KOSOVO WAR ’’

Në prezantimin e librit, Goddard shkruan:

‘’Mbulimi i shpërbërjes së ish Jugosllavisë u bë qëllimi i jetës time. Unë duhej të ishja atje, t’a shihja vehtë, t’a ndjeja atë, të mundohesha t’a kuptoj atë, brutalitetin, vdekjen, shkatërrimin. Çfarë e shtyn një popull të shkatërroj një tjetër dhe vehten e tij?

Nëqoftëse ne do të kuptonim pyetjen dhe konsekuencat e konflikteve të armatosura, ndoshta ne do të shtynim udhëheqësit tanë politik të tentonin pak më shumë t’a mënjanonin atë.

GORNJI OBRINJA:KOSOVO:29SEP98 – Ethnic Albanian men lift a dead villager onto a stretcher to be carried to the burial site in the village of Gornji Obrinja, Kosovo. 18 civilians mostly women and young children where executed by Serb forces on the morning of september 26 in and around the village of Gornji Obrinja./Photo by Wade Goddard

Mendoj dhe akoma shpresoj, që imazhet si këto do të influencojnë në rrjedhën e historisë njerëzore…

DONJA OBRINJA:KOSOVO:29SEP98 – Shehide Hysenaj 73 looks at her dead neighbour Ali Kolludra 62 who was executed in his garden by Serb police on the morning of September 26 in the village of Donja Obrinja./Photo by Wade Goddard

Një mëngjes në fund të Shtatorit unë shkova në Kosovës, kur pash në një fshat kodrinor një vrasje masive civilash, inkluduar gra dhe fëmijë, që ishin qëlluar gjatë tentativës për t’u larguar. Ekzekutimi i fëmijëve – kujton Godard – ishte një nga skenat më të tmerrshme. 25 gra dhe fëmijë ishin ekzekutuar kur mundoheshin të fshiheshin nëpër shkurre. Një nga ata i posa-lindur. Ishte tronditëse, dhe një nga momentet më rrënqethëse që unë jetova gjatë luftës në Kosovë.

Në një nga imazhet, një Shqiptar i quajtur Imer Deliaj ka shtrirë në një bord prej druri fëmijën e tij katër vjeçar, kur vetë qëndron i ngrirë si një gur. Gruaja e tij po ashtu ishte vrarë. 16 pjestarë të familjes së tij ishin vrarë në atë fund – Shtatori, 1998. Një fëmijë gjashtë muajsh nga familja e tij, u gjend shtrirë në krahët e nënës së tij të vrarë, por që dhe ai vdiq pak orë më vonë.

Të ndodheshe në skena si kjo ishte e tmerrshme fizikisht dhe e rrënueshme mëndërisht. Kjo atmosferë e rëndë akoma kumbon në jetën time dhe unë kurrë nuk do t’a harroj.

Ne gjithmonë shpresojmë që këto lloj imazhesh krijojnë shqetësime në publik dhe mund të bëjnë presion në vendime – marrësit. Të paktën ne bëmë atë që duhej të bënim. Ne fotografuam disa momente tronditëse dhe u munduam të hedhim dritë në të vërtetën. Përveç sa e thellë ishte mizeria dhe sa e rëndë ishte situata, unë gjithmonë shihja një copë shprese në sytë e atij populli, që ishte mbërthyer nga tmerri i luftës. Unë e gjeta këtë atje.’’

___________ Richard HOLBROOKE _____________

Pse NATO vendosi të sulmoj Sërbinë ushtarakisht

Richard Holbrooke, diplomat i shquar dhe përfaqësues i SH.B.A. në Organizatën e Kombeve të Bashkuara . Suksesi i tij në bisedimet diplomatike në luftën e Bosnjes, bëri që administrata e SH.B.A t’a ngarkoj atë në konfliktin e Kosovës. Në 1998 Holbrooke arriti të ashtuquajturin, Marrëveshja e Tetorit. Kjo marrëveshje midis Qeverisë Jugosllave dhe Shqiptarëve të Kosovës, do të lejonte kthimin e 250.000 Kosovarëve në shtëpitë e tyre dhe stabilizimin e një armë –pushimi të kontrolluar.

____________ I n t e r v i s t ë ________

Çfarë lloj gjuhe diplomatike kuptonte Millosheviçi ? Më vjen keq t’a them, por ishte e qartë, që Millosheviçi kuptonte vetëm forcën, një kërcënim me forcë absolute. Kjo ishte e qartë në Kosovë.

Pse për Millosheviçin KOSOVA ishte ndryshe nga BOSNIA ? Si e shpjegoni ?

Kosova ishte ndryshe jo vetëm për Millosheviçin, por për Komunitetin Ndërkombëtar gjithashtu dhe ja pse ishte një problem shqetësues i veçantë. Komuniteti Ndërkombëtar gjithmonë mbështeti indipendencën e shteteve të Sllovenisë, Kroacisë, Maqedonisë dhe Bosnie – Hercegovinës.

Kosova ishte krejtësisht ndryshe. Kosova – me të drejtë apo gabim – ishte parë nga Komuniteti Ndërkombëtar si pjesë e Jugosllavisë. Nga këndvështrimi etnik, kultural dhe historik, ju mund t’a diskutoni këtë. Por në fakt Shqiptarët e Kosovës dhe Sërbët e Jugosllavisë, janë shumë më ndryshe si grupe etnike. Në Bosnje, të gjithë flasin të njejtën gjuhë, kanë të njejtën kulturë, të njejtën prejardhje dhe martesa midis njëri – tjetrit. Në Kosovë asnjë nga këto nuk egziston. Ata flasin tjetër gjuhë, kanë tjetër kulturë, tjetër histori dhe një grindje tmerrësisht të papajtueshme me Sërbët. Në Bosnie urrejtja midis grupeve etnike ishte e fabrikuar nga racistë, demagogë dhe mashtrues.

Për Millosheviçin Kosova ishte një çështje e brendëshme. Ne i thamë se e pranojmë faktin që Kosova është në kufijtë kombëtar të Jugosllavisë, por kjo nuk ju jep ju ( atij ) të drejtën të shtypësh popullin e saj.

Urrejtja mes Sërbëve dhe Shqiptarëve në Kosovë ishte tepër, tepër e madhe nga çdo të ashtu-quajturat urrejtje etnike. Kjo urrejtje në Bosnie, ka qënë shumë e egzagjeruar. Midis Shqiptarëve dhe Serbëve ishte e vërtetë. Ja pse për ne ishte esenciale të kuptonim se situata mund të kërkonte një ndërhyrje nga jashtë.

Kur e kuptuat se duhej të bisedonit me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës ?

Ishte e qartë për mua që në fillim.Unë isha takuar me përfaqësues të U.Ç.K. në sekret. Dhe kam qënë në kontakte të vazhdueshme, sepse ata ishin një pjesë legjitime e procesit. Edhe nëse ata ekspozonin një zgjidhje violente, ose jo, nuk mund të injoroheshin, sepse ata ishin duke impozuar prezencën e tyre në marrëveshje. Por Rugova, udhëheqësi i njohur i shqiptarëve – burri që propagandonte jo violencë, që kishte fotografi të Gandhit dhe Martin Luther King Jr. në shtëpi – ishte personi që ne merreshim vesh publikisht.

Çfarë mundoheshit ju të arrinit në këto bisedime sekrete?

Ne mundoheshim t’i bënim ata të punonin me Rugovën në një front të bashkuar, që të bisedonin për një zgjidhje jo violente. Kjo provoi të ishte e pamundur, sepse forcat e sigurimit sërb, papushim i provokonin ata me aksione. Në fakt unë i thash Millosheviçit:

‘’ A e dini se ju jeni gjëja më e mirë që i ka ndodhur ndonjëherë U.Ç.K.-s ? Duke mos biseduar me të moderuarit, ju po bëni një gabim monumental.’’

Në 30 Shtator, një masakër në fshatin Obrinje u botua në faqe të parë të, The NEW YORK TIMES. Çfarë ishte e veçanta e saj ?

Unë e kujtoj atë me kthjelltësi. Ishte një takim kryetar komitetesh, që më duhej të merrja pjesë personalisht në Washington. The TIMES shtrihej në mes të tavolinës në Situation Room, si një dëshmitar i heshtur për çfarë po ndodhte. Ishte nga ato momente të rralla kur një fotografi… ( Pauz, moment emocional ) Fotografia drithëruese e atij personi të vdekur në atë fshat, ishte një lloj paralajmërimi, një realitet dhe pati shumë efekt në dialog. Ky ishte takimi në të cilin u vendos se unë duhej të shkoja në Beograd për bisedime. Ishin 12 -13 ditë bisedimesh me grupin tim, inkluduar komandantin e N A T O-s, që do të ishte i ngarkuar për bombardimin. Chris Hill dhe Jim O’Brian nga grupi i Sekretares Albright. Ne u mbyllëm midis Beogradit, Prishtinës, Brukselit dhe Londrës pambarim.

Vendimi ishte të shkohej në N A T O dhe t’ju kërkohej të vinin aeroplanët në gatishmëri dhe të pregatiteshin të viheshin ndën komandën e Gjeneralit Clark , i ngarkuari për bombardimin. Kërcënimi ishte i besueshëm. Unë ja bëra të qartë Millosheviçit, ashtu si dhe Gjeneralit Short, që kjo ishte e vërtetë. Kur Gjenerali Short u bashkua me mua në mes të bisedimeve, ne u futëm në dhomë, dhe fjalët e para të Millosheviçit ishin:

’’Kështu, Gjeneral, ju jeni i ngarkuar të bombardoni ne?

Përgjigja e Gjeneralit Short isht e shkurtër:

– Mr. President. Unë kam B 52 në një dorë dhe U 2 në dorën tjetër. Varet nga ju se cilën unë do të përdor.’’

Fjalët e Gjeneralit patën një efekt të dukshëm. Kombinuar kjo me unitetin e grupit dhe moskundërshtimin e Rusisë, bëri që kjo të ndodhte. Kërcënimi ishte i besueshëm, dhe rezultoi në një marrëveshje që mundësoi mbi 100.000 shqiptarë të dilnin nga shkurret dhe pyjet përpara se të fillonte dimri, ku mund të kishte vdekje masive nga urija dhe të ftohtit.Millosheviçi asnjëherë nuk lejoi prezencën e Ndërkombëtarëve në Kosovë.

Në Tetor ne e bëmë atë të pranonte rreth 2.000 njerës nga OSCE –Organization of Security and Cooperation in Europe, të ishin prezent në rajon. Kështu refugjatët filluan të kthehen. Sidoqoftë, një numër i konsiderueshëm jetësh u shpëtuan nga marrëveshja e Tetorit.

Ç‘mund të na thoni për RAMBOUILLET, pasi Shqiptarët përfundimisht ranë dakord ? Ç’farë ndodhi në atë takim të Martën, pikërisht para bombardimit ?

Sekretaria Albright dhe Presidenti Clinton më kërkuan të shkoja përsëri për një takim të fundit pas firmosjes në Paris. Ne i prezantuam ultimatumin Millosheviçit, se nëqoftëse nuk do të firmoste marrëveshjen, bombardimi do të fillonte. Ai tha, ‘’JO.’’ Ne kaluam natën në Beograd . Në mëngjes unë shkova përsëri, fare vetëm t’a shihja atë, sepse unë isha shumë i ndërgjegjëshëm për faktin se në Gusht 1914, në këtë pjesë të botës, nga një keqkuptim i evitueshëm, një luftë e tmerrëshme filloi. Lufta e Parë Botërore mund të evitohej.Unë nuk dëshiroja të kisha një përsëritje të saj , edhe në një nivel më të ulët.

Kështu unë shkova përsëri vetëm dhe i thash Millosheviçit: –

‘’A e kuptoni se, nëqoftëse unë largohem sot pa ndonjë marrëveshje, bombardimi do të filloj pothuajse menjëherë.’’

Unë vazhdova me këto tre fjalë :

‘’A e kuptoni se do të jetë, I SHPEJTË, I ASHPËR dhe ME PASOJA.’’

I thashë këto fjalë me shumë kujdes, pasi u konsultova me Pentagon-in.

– ‘’ Ju jeni një shtet i madh, një shtet i fuqishëm. Ju mund të bëni çdo gjë që doni të bëni. Ne nuk mund t’ju ndalojmë ju.’’

Pas kësaj ishte një pamje dorëzimi nga ai dhe ne u ulëm vetëm në atë pallat të madh bosh, rrethuar nga piktura të Rembrandt, të lëna nga regjimet e mëparëshme . Unë e pyeta përsëri:

’’A e kuptoni ? A jeni plotësisht i qartë se çfarë do të ndodh pasi ne të largohemi ?’’

Ai tha me mjaftë qetësi, ’’ Po, ju do të na bombardoni.’’

Unë i thashë që, Shtëpia e Bardhë, dhe Departamenti i Shtetit janë duke pritur për një raport dhe unë duhet të shkoj dhe e pyeta për herë të fundit:

‘’ Kjo është e gjitha ? Edhe një herë, a e kuptoni se çfarë po ndodh ?

Ai u përgjigj : ‘’ Po.’’

Kështu ne u larguam dhe kjo ishte e gjitha. Dua të theksoj se nuk kishte keqkuptime në mendjen e tij. Ai e dinte se bombardimi do të fillonte menjëherë pasi ne të largoheshim, dhe ai filloi, në më pak se 30 orë më vonë.

Nuk kishte altenativë tjetër. Millosheviçi zgjodhi fatin e tij. Ai përmbysi një marrëveshje shumë më të mirë nga çfarë mori pas 77 ditësh bombardim .

Home interview, 1995.

The RAMBOUILLET Conference.

________ February 6 – 22 , 1999. ______

Konferenca në Chateau of Rambuillet në afërsi të Parisit, ishte për një marrëveshje për Paqe dhe Vetëqeverisje në Kosovë midis Republikës Federale të Yugosllavisë dhe delegacionit që përfaqësonte Shqiptarët e Kosovës, nxitur sidomos nga masakra në Racak, në Janar, 1999. U formulua nga North Atlantic Treaty Organization, ( NATO) dhe mori emrin e kështjellës ku u zhvilluan bisedimet.

Sekretarja e Shtetit të Amerikës, Madeleine Albright, përpara bisedimeve, tërhoqi vëmendjen se, ‘’ Vetëm të paraqitesh në Konferencë, nuk do të jetë mjaftueshëm. Ne u kemi dërguar pjesëmarrësve një mesazh – MERRENI SERIOZISHT.’’

Delegacioni i Shqiptarëve të Kosovës u përfaqësua nga Hashim Thaçi. Millosheviçi refuzoi të merrte pjesë dhe dërgoi një delegacioni pa prestigj.

Qëllimi i takimit ishte që Sërbët dhe Shqiptarët të nënshkruanin një marrëveshje që do të njihte Autonominë e Kosovës, dhe që do të garantohej nga forcat Paqe-ruajtëse Internacionale.

Bisedimet dështuan pasi delegacioni Jugosllav nuk nënshkroi marrëveshjen. Për Millosheviçin, Kosova ishte pjesë e Jugosllavisë. Ishte e papranueshme një Autonomi e Kosovës dhe për më tepër kjo Autonomi të garantohej nga prezenca e Forcave Ushtarake Ndërkombëtare.

Këshilltarët Perëndimor u tërhoqën vëmendjen Shqiptarëve se mos- firmosja e marrëveshjes, do të ishte një armë e fuqishme në duart e Millosheviçit për kundër –akuzë.Veprimi i mënçur nga ana Shqiptare për firmosjen e marrëveshjes, bindi Amerikanët dhe Aleatët se Millosheviçi njihte vetëm forcën.

Koha provoi se Millosheviçi ishte një udhëheqës komunist dritëshkurtër. I verbuar nga urrejtja, ai dështoi të mbante Federatën Jugosllave të bashkuar dhe të ngrinte një Sërbi të fuqishme. Fundi i tij dihet.

________________ Madeleine ALBRIGHT _______________

U.S. SENATE hearing. – ‘’ The WAR in KOSOVO. ‘’ – April 20, 1999.

‘’Me aleatët dhe partnerët, SH.B. u munduan t’i japin fund këtij cikli violence me mënyra diplomatike, dhe Tetorin e shkuar, Presidenti Millosheviç ra dakord për një armë – pushim, që do të mund lejonte shumë nga të shpërngulurit të ktheheshin në shtëpitë e tyre. Shpejt u bë e qartë që Millosheviçi nuk kishte ndërmend të respektonte marrëveshjen. Në Janar, forcat e tij të sigurimit e pozicionuan vehten për një ofensivë të re dhe masakruan fshatarët në Racak.

Në Rambuillet, Beogradi refuzoi një plan për paqe, kur ndërkohë përgatitej për një plan barbarizmash, një plan për spastrim etnik të të gjithë komunitetit të Shqiptarëve të Kosovës.

Ne të gjithë kemi parë imazhet e familjeve të shpërngulura dhe hedhur nëpër trena, fëmijë që qajnë se nuk gjejnë dot prindrit, refugjatët që numërojnë të afërmit e tyre si u ndanë nga njeri-tjetri, dhe fotografi ogurzeza banesash në flakë. Pas këtyre imazheve është realiteti i një populli jo ndryshe në të drejtat e tyre fondamentale nga unë dhe ju.

Nuk ka dyshim, se kjo fushatë terrori ishte shkaku, dhe jo aksionet e NATO-s. Është prodhim i Millosheviçit. Vendimi i NATO-s për përdorimin e forcës kundër regjimit të Millosheviçit ishte i nevojshëm dhe i drejtë, dhe kushtet që Aleanca vendosi për përfundimin e fushatës së tij, janë të qarta, të drejta dhe të rrepta. Duhet të ketë një proces të verifikuar për ndalimin e aksioneve ushtarake kundër popullit të Kosovës. Forcat policore të Beogradit dhe paramilitarët duhet të largohen, kështu refugjatët duhet të kthehen. Një prezencë ushtarake Internacionale duhet të lejohet të shkoj në Kosovë dhe popullit të Kosovës duhet t’i jepet vetëqeverisje Demokratike, që për një kohë të gjatë e ka merituar…’’

Madeleine Albright –

Sekretare e Shtetitt të SH.B.A.

GORNJI OBRINJA:KOSOVO:29SEP98 – An ethnic Albanian man covers a young girl from his village befor carring her to the burial site in Gornji Obrinja, Kosovo. 18 civilians mostly women and young children where executed by Serb forces on the morning of September 26 in and around the village of Gornji Obrinja./Photo by Wade Goddard

Wade Goddard for The New York Times
A villager in Gornji Obrinje in Kosovo covered the body of a girl Tuesday before carrying her to a burial site. Fifteen members of the Deliaj clan, including children and the elderly, were killed in a massacre on Saturday by Serbian forces. There was another massacre that day a few miles away.

Wade Goddard for The New York Times
Ethnic Albanian men lift a dead villager onto a stretcher to be carried to the burial site in the village of Gornji Obrinja, Kosovo.