Archives for November 2021

Gazetarja Marjana Bulku në një bashkëbisedim të gjatë me gazetarin Abdurahim Ashiku.

1.“Po Dibrës Jo Skavicës“ një botim që tingëllon si thirrje, si lindi kjo vepër dhe kur?

Ideja e ndërtimit të një dige, një liqeni artificial e në rrjedhë të tij kthimi i energjisë kinetike të ujit në energji elektrike lindi në vitet 70-të të shekullit të kaluar. Lindi më tepër si hurdhë, që traditën popullore mbushet e zbrazet për të ujitur tokën e mbjellë me misër e perime. Veçse në këtë rast fjala është jo për një hurdhë disa metra kub por për një rezervuar gjigand miliona metra kub ujë, me thellësi qindra metra, me një shtrirje prej mijëra hektarësh… synimi i së cilës ishte të kthente në “termocentral” të gjithë kaskadën e Drinit që asokohe kishte Hidrocentralin e Vaut të Dejës në prodhim e  atë të Fierzës në ndërtim.

Ndërsa tre të parët (Vau i Dejës, Fierza dhe Komani) u ndërtuan, Skavica as filloi (me përjashtim të disa studimeve gjeologjike) dhe as u fol më për të për një kohë të gjatë.

Si gazetar ruaj shprehjen e një ministri i cili kur preu shiritin e përurimit të shkollës së mesme të Zall-Dardhës, një nga shkollat më të bukura dhe funksionale të Dibrës, tha nëpër dhëmbë: “Ia dhamë edhe këtë ndërtesë Skavicës”

Frika nga Skavica ishte në çdo themel që hidhej luginës së Drinit.

Sistemi i kaluar, në perëndim të jetës së vet, nuk pati forcë ta ndërtojë Skavicën, problemet e së cilës në raport me HEC – et e tjerë të kaskadës së Drinit, ishin tepër të thella jo vetëm ekonomike, historike, ekologjike, por edhe sociale.

Mbytja e Dibrës ishte, në mendësinë e kohës, një problem strategjik, problem i lidhur me luftën e ftohtë dhe me ëndrrën e sllavo-Serbisë për ta këput Shqipërinë për brezi.

Përballë Skavicës sistemi zgjodhi Devollin, hidrocentralin e Banjës me drejtim në radhë të parë ujitjen e tokave bujqësore të Belshit, Lushnjës e deri të Kavajës e Durrësit dhe në radhë të dytë prodhimin e energjisë elektrike. Puna shkoi deri në mbushjen e liqenit dhe sistemimin e banorëve të Darëzezës në bregdetin e Semanit ku u ndërtua një fshat 100-200 metra larg detit, me vila dykatëshe e punësim në ndërmarrjen bujqësore.

Për një kohë relativisht të gjatë Skavica u harrua.

U zgjua në vitet e para të këtij shekulli kur nevoja për energji elektrike u rrit në maksimum e termocentralin e Vlorës e “vranë” që të mos ndotej mjedisi e turizmit ti merrej fryma. Tash një çerek shekulli ai vazhdon të ndryshket pa nxjerrë asnjë kilovat energji elektrike.

U zgjua edhe kur vlonjatët, tepelenasit, përmetarët e bashkë me të edhe kupola më e lartë e vendit (Ilir Meta) e shpallën Vjosën “Park Kombëtar” e hidrocentrali i parë i saj Kalivaçi ku më 8 qershor 2001 nisën punimet nga shoqëritë italiane ENEL dhe BEG që do ti përfundonin punimet brenda 4 viteve e sipas marrëveshjes qeveritare do ta shfrytëzonin për 30 vjet, u tjetërsua në një relikte nga e kaluara.

Skavica lindi si një dështim i qeverisjeve shqiptare, si një çandër për mbajtjen e saj mbi këmbë argjili.

Libri im modest lindi kur qeveria Berisha e mori “seriozisht” ndërtimin e Skavicës përmes mburrjeve spektakolare që janë përshkruar në kohë e hapësirë në libër.

Ishte një detyrim qytetar që të vihesha në radhë në betejën për ta shpëtuar Dibrën ani se, në pozicionin e trojeve të babait tim nuk mbytej asnjë pëllëmbë tokë. Më mbytej Dibra dhe kjo ishte dhe është kryesore.

Një ekolog, nga më të mirët e Dibrës, Haki Kola, asokohe, kur unë nisa betejën për ti thënë “JO SKAVICËS” më ngushëllonte…

 “Të jesh i bindur se është shakaja e radhës, si me energjinë atomike. Ai mund të bëjë punishte të thjeshta si e Gërdecit, por jo gjëra aq të komplikuara, pasi ndërron mendje, i prish duke i inauguruar pa pritur të bëhen, kur ai i donë, apo…”

Sali Berisha nuk mundi ta mbysë Dibrën…

Edi Rama e mbyt. Ai di të shkatërrojë dhe koston e shkatërrimit t’ia kalojë njeriut të varfër, pensionistit që nuk i del pensioni as për ilaçe, fshatarit, punëtorit. Ju kujtohet pallati i Bashës në bregdet? Shkatërrimi i tij me dinamit dhe detyrimi për ti paguar atij milionat deri në centin e fundit? Po stadiumi Qemal Stafa? Po Tetari Kombëtar?

Unë jam i sigurt se me mendësinë që ka do ta mbysë Dibrën, do ta shuajë atë përgjithmonë  pa e gëzuar “Rrugën e Arbrit”, fundi i të cilës përfundon në shërbim të sllavo-maqedonësve.

Ai do ta mbysë Dibrën që turizmi jugor nga Vlora në Sarandë të ketë dritë, dritë nga vdekja e tjetërsimi i një krahine të tërë.

Këtu qëndron  e keqja dhe kundër saj duhet të qëndrojmë në këmbë, të mos përkulemi, ta fitojmë siç kemi fituar tërë betejat e mëdha historike.

Vepra ime siç e quani ju, është thjesht një libër që në kopertinë ka emrin tim, është sa e imja aq sa e intelektualëve dibranë që i kanë dalë dhe po i dalin për zot e kanë sakrifikuar gjithçka në këtë betejë tepër të vështirë kur ende në Dibër e te dibranët larg saj nuk është formuar një grup i bashkuar, i motivuar në ndërgjegje.

Libri është dashuria ime e pa kushte për Dibrën që edhe pse i detyruar tash 25 vjet të jem fizikisht larg saj, jam atje, ditën dhe natën.

2. A është lexuar vepra në atdhe, kam parasysh faktin se ju jetoni jashtë Shqipërisë?

Pak mund të them, në rrethe të ngushta. Dhe aspak, përjashtuar gazetën “Rruga e Arbërit” për të cilën gjej rastin të falënderoj në veçanti Bujar Karoshin, zërin deri në kupë të qiellit për mbrojtjen e Dibrës. Nga të tjerët, veçanërisht ata që janë lidhur në karrigen e shtetit jo. Frika e tyre për të mos humbur karrigen dhe privilegjet është jo thjesht për të ardhur keq por për të vënë duart në kokë.

3. Po në vendlindje a është promovuar kjo veper qe lidhet drejtperdrejt me te ?

Në vendlindje? Jo, nuk është promovuar. As në Tiranë. As në Peshkopi.

Ajo ishte (dhe do të mbesë) “gështenjë e nxehtë” në gojën administratës që për hir të  në kolltukut rrotullues të shtetit e ka mbyllur gojën dhe fjala i ka rrëshqit në zorrë e i ka mbet atje.

Asnjë zyrtarë shtetëror, asnjë kryetar bashkie, asnjë kryetar qarku, asnjë

prefekt, deputet, drejtor drejtorie, zëvendës ministër, ministër etj. i kohës së Berishës dje, apo i kohës së Ramës sot, nuk e ka folur një fjalë, nuk e ka shkruar një germë të vetme në mbrojtje të Luginës së Drinit.

Libri është parë si ato librat e “verdhë” në kohën e kaluar që po të ta zinin në dorë të priste e zeza.

Unë, shyqyr, kam qenë njëmijë kilometra larg dhe përveç ndonjë kërcënimi në rrjetet sociale apo në telefon (të cilat i kam injoruar) nuk e kam jetuar mëninë e botimit të librit.

4. Duket si një thirrje atdhe-dashurie por përmbajtja e saj është një miksazh studimor i mirëfilltë ku jeni referuar?

Faleminderit që ma quan “thirrje atdhe-dashurie” çka më josh, më ledhaton, më jep jetë.

Është e vërtetë, është një thirrje dashurie, thirrje e jetuar në udhëtime të gjatat nëpër Dibër, mal më mal e fshat më fshat, mes peizazhit të mrekullueshëm dibran që nuk e ndërroj me asnjë peizazh tjetër. E kam me vete në mbi dhjetë mijë negativë fotografikë që rastësisht, të përgjysmuar, nuk e di se si i mora me vete atë ditë korriku 1996 kur ika.

I kam zbardhur. I kam futur në arkiv. Me pamjet, njerëzit e punës, bujq, minatorë, gjeologë, blegtorë, nxënës, të rinj e të reja, gra e burra të moshuar… jetoj. Më japin dashuri tek i shoh. Më japin jetë. Ma bëjnë Dibrën TIMEN edhe këtu në mërgimin e zi.

Ika jo se nuk pata bukë, jo se nuk pata punë, jo se nuk pata shtëpi, ika për të shpëtuar jetën time dhe të familjes time që ma kërcënuan hapur që po të shkruaja do të më rrëmbenin fëmijët. Dhe tentuan ta bëjnë…

Ika por Dibrën e mora me vete.

E kam me vete.

Dhe do ta kem sa të kem jetë.

Këtë nuk ma merr kush…

Ku jam referuar? Mendoj se e thashë… I jam referuar DASHURISË SIME PËR DIBRËN…

Kaq e thjeshtë është…

5. Përvoja e gazetarit e ka tejkaluar gazetarinë në këtë vepër dhe do doja shumë të na rrëfeni sekretet e udhëtimit tuaj profesional ndër vite.

Kësaj pyetje më duhet ti përgjigjem pak gjatë.

Po ju përcjell tre meditime të mijat: njeri me titull “FLETË NGA JETA IME” vënë në kopertinën e pasme të librit serial “Njerëz që i dua”, tjetri me “60 VJET FAQEVE TË SHTYPIT” dhe meditimi humoristik “DY SHTATAT E JETËS SIME”…

NJË FLETË NGA JETA IME…

Linda pesë ditë para Ditë Verës për tu regjistruar pesë ditë pas Shëngjergjit, më 11 maj të pranverës 1941…

Filloren e mbarova në Brezhdan kurse dy vite të shtatëvjeçares në Peshkopi në një udhëtim më këmbë prej dymbëdhjetë kilometrash në ditë. Klasën e 7-të dhe të parën gjimnaz i mbarova në shkollën ushtarake “Skënderbeg” në Tiranë kurse tre të tjerat në Teknikumin Bujqësor në Fier. Pasi punova dy vjet në Peshkopi vazhdova Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë të cilin e mbarova më 16 shkurt 1966.

U mora në fillim me projektimin dhe mbjelljen e plantacioneve të reja frutore në Dibër për të vazhduar më tej si pedagog në Teknikumin Bujqësor të Peshkopisë…

U lidha me shtypin nëpërmjet një reportazhi në gazetën “Sporti Popullor” në një ekskursion me bashkënxënës të bujqësores së Fierit në truallin e Apolonisë së lashtë në vitin 1957 për të vazhduar më pas, në vitet e shkollës së mesme dhe  asaj të lartë, me “Zërin e Rinisë”…

Dashuria ime për shtypin u shndërrua në profesion në vitin 1974 kur mora detyrën e korrespondentit të ATSH – së për Dibrën dhe Matin, për të vazhduar më tej me gazetën “Ushtima e maleve” dhe së fundi me “Zërin e Popullit”.

U largova nga Shqipëria më 21 korrik 1996 për t’i shpëtuar dhunës fizike dhe familjare nga segmente ekstreme të kohës.

Gjatë këtyre viteve kamë rritur lule në kopshtet greke pa i lënë mënjanë “lulet“ e bukura të publicistikës. Në fillim iu përkushtova gazetës “Vëllazërimi”, gazetë e cila doli kur në Shqipëri ishin mbyllur të gjitha gazetat pasojë e politikës së vitit të mbrapshtë 1997, për të vazhduar më tej me “Rilindja XXI“ dhe “ E Vërteta“, “Emigranti”, “Gazeta e Athinës”, gazeta në Shqipëri etj.

Në këto gazeta e kanë burimin shtatë librat të serisë “Njerëz që i dua”.

60 VJET FAQEVE TË SHTYPIT…

Ishim ulur në një stol dhe kundronim dallgët që ngriheshin, shpërthenin si fishekzjarrë stërkalash të bardha e  shuheshin në bregun shtrirë mbi guralecë shumëngjyrësh. Gjiri i Sarantit  i ngjan nallçës së hekurt të kalit të legjendës në hapin e parë të shndërrimit nga qenie detare në tokësore.

Pamjen  e gjerbnim si ta kishim në filxhan tre vetë, sup më sup ngjeshur; unë, Shpëtimi dhe Eqremi. Ata prej Librazhdi e unë prej Dibre. Më shkon biseda me ta, më ngroh miqësia e tyre.

Sa herë takohemi kam dëshirë të gërryej në zgafellen e jetës së tyre, jetë njerëzish të punës e djersës së kulluar. Kam shkruar për ta, një libër të tërë kam botuar, “Rrëfimet e komshiut”. Mbase botoj edhe një të dytë. Tregimet e tyre janë si gurrë malesh që rrjedh e zbardh gurë.

Kësaj radhe këmbëngulshëm kërkuan të lëviz gurin që mbyll zgafellen e jetës time, asaj të lidhur me shtypin, faqeve të gazetave…

Kërshëria e  tyre u zgjua kur unë u thash se këtë vit mbushen 60 vjet nga shkrimi im i parë…

Po u përgjigjem pyetjeve të tyre, përgjigje për ta por edhe për të tjerë që në jetë i desha dhe i dua. E them këtë sepse po nuk deshe, po nuk dashurove, nuk mund të lidhësh as fjalë e as fjali, pa le pastaj të hapësh themele e të ngresh godina miqësie.

Shkrimi im i parë?

Shkrimi im i parë është shkruar në maj të vitit 1957 dhe është botuar më 8 maj të atij viti në gazetën “Sporti popullor”. Iu luta Ali Hoxhës, një mikut tim nga Çidhna e Dibrës që për adresë dite ka Bibliotekën Kombëtare, të kërkojë në koleksionin e “Sportit Popullor”. I dhashë si kohë pranverën e vitit 1957. Mbaja mend mirë që pikërisht në atë pranverë, nxënës i shkollës së mesme bujqësore kisha qenë pjesë e një  marshimi nga Fieri në Pojan, marshim disa orë në këmbë mes fushës së bukur të Myzeqesë e kodrave që rrethojnë perlën e sotme, Apoloninë,  në veçanti nga pasuria e pashoqe arkeologjike. Asokohe Apolonia ishte e fshehur nën tokë, e mbuluar me gjelbërim, e mbuluar me histori e mistere, me kujtime përcjellë brez pas brezi. Më kujtohet kisha në kodër, një kishë e vjetër në mjediset e së cilës nuk e di pse ndjeje të ftohtë. Në mes të asaj natyre të qetë, të peizazhit që të sillte në sy e shpirt fushën dhe detin, gjelbërimin me lulet e majit dhe kaltërsinë me dallgët e bardha, mu ngjall dëshira të shkruaja. Ishin fjalët e para por edhe të fundit që shkruaja për atë vend. Mund të pohoj se edhe pas 60 vjetësh në kujtesë kam tërësisht Apoloninë e asaj dite. Në udhëtimet e gjata të jetës time nuk jam kthyer asnjëherë atje, nuk e kam parë e jetuar Apoloninë e ditëve tona me mrekullitë arkeologjike.

Aliu, tepër korrekt, ma solli shkrimin tim të parë të fotografuar. E kam në kujtesën kompjuterike mes relikteve të jetës.

Shkrimi im i parë! Nga ky e nisa kërkimin, madje nga kjo nisem që ta kërkoj jetën time nëpër faqet e gazetave gjatë tërë këtyre gjashtëdhjetë vjetëve. Më mirë se sa ta shohësh veten nëpërmjet shkrimeve të tua, shkrime në kohë dhe hapësirë, nuk ka. Këtë ndjenjë e përjetova vrullshëm. Jam unë, është jeta ime, është rritja ime. Mos harro se atëherë isha vetëm 16 vjeç, më saktë 16 vjet pa tri ditë. Më 11 maj mbushja 16 vjet…

Pas kësaj?

Më mirë të them diçka “para kësaj”. Kam pas që kur mësova të shkruaj e lexoj dashuri për librin. Fshati im i lindjes Brezhdan-Zdojani ishte një fshat i madh, më i madhi në të gjithë Dibrën, fshat me  “Oxhak” siç dalloheshin dhe emërtoheshin dikur fshatrat e Topalltisë së Dibrës kundrejt fshatrave të “Nëntë Maleve të Dibrës”. Vetëm pesë kilometra nga Peshkopia dhe 20-25 kilometra nga Dibra e Madhe ai ishte i njohur për historinë e tij, për punën, pastërtinë, paçllëkun  dhe kulturën e jetesës. Me librin e vërtetë do të lidhesha kur në vjeshtë të vitit 1953 do të nisja mësimet në shkollën shtatëvjeçare të Peshkopisë. Atje do të njihesha edhe me gazetën “Pionieri”.  Një libër dhuratë për Vitin e Ri si nxënës i mbarë në mësime me një titull “Të njohësh botën rreth teje” do të bëhej libri im i parë, libër që do ta lexoja disa herë nga kreu në fund.

Por me librin e vërtetë, do të lidhesha e nuk do të shkëputesha tërë jetën time kur në fund të gushtit 1954 do të udhëtoja drejt Tiranës e do të ulesha në bankat e shkollës ushtarake “Skënderbeg”. Biblioteka shumë e pasur do më bënte të zbrisja nga raftet libër pas libri. Por mbi të gjitha nyje të ngushtë me librin do të më lidhte mësuesja e letërsisë, një vajzë me horizont të gjerë që ka hyrë në kujtesën time me emrin “Penelopa”, nofkë që ia kishin dhënë nxënësit para meje për shpjegimin e gjallë që u bënte heronjve të mitologjisë së lashtë greke e romake, heronjve të Homerit, Sofokliut, Euripidit, Aristofanit, Virgjilit …pjesë të veprave të të cilëve na detyronte jo vetëm për ti mësuar përmendësh por edhe si tema hartimesh.

Atje shpirtërisht do të lidhesha edhe me shtypin. Më tërhiqnin veçanërisht nxënës të klasave më të larta që shkruanin tregime, jepnin edhe lajme për veprimtaritë në shkollë, krijime që i lexoja në gazetat e varura në korridoret e shkollës…

Fati desh që ta lija atë shkollë, më e mira dhe më e organizuara në atë kohë, me një drejtor që më vonë do të bëhej “Mësues i Popullit” dhe me mësues nga më të mirët. Një histori më vete kjo që lidhet me “kooperativat” dhe me “Nëntë mijëshin” e vitit 1956, kohë e humbur për ta shkruar.

Në shtator të vitit 1956 e gjeta veten nxënës të Teknikumit Bujqësor të Fierit, shkolla e dytë e mesme bujqësore në Shqipëri e hapur në vitin 1952, sigurisht pas Teknikumit Bujqësor të Kavajës, shkolla veterane e bujqësisë shqiptare. Shkolla ishte një barakë e gjatë në formën e kllapës katrore, shkollë e ngrehur mbi kolona e trarë druri dhe e veshur me karton  një gisht të trashë. Njeri konvikt ishte fare pranë shkollës në një ndërtesë, vilë më mirë të them, të sekuestruar nga shteti. Po aty ishte edhe mensa, infermieria dhe të tjerat. Konvikti ishte pak më larg, në një ndërtesë po të sekuestruar që një rrugicë e ndante nga fusha e vetme e futbollit ku bëheshin të gjitha ndeshjet e kohës. Në qendër të Fierit, rreth e qark sheshit ishte biblioteka, shtëpia e kulturës, spitali, komiteti ekzekutiv. Të parën vura bibliotekën, jo për radhë alfabetike por sepse me të u lidha aq shumë sa nuk mund ta përshkruaj. Librat e asaj biblioteke rrodhën e formuan lumin e dashurisë sime për letërsinë. Nga biblioteka, në bllokun tim të kujtimeve ruaj me dashuri një shënim, i korrikut 1959, me shkrimin origjinal të drejtoreshës së bibliotekës Urani Verria… Urania më ka ngelë në kujtesën time si njeriu ideal i punonjësit të bibliotekës.  Do të desha të jetë gjallë e ti lexonte këto radhë. Në mos, le të krenohen bijtë, nipërit e mbesat për nënën dhe gjyshen e tyre…

Dola nga tema?

E natyrshme. Për “kohën e shkrimeve” ka shkruar edhe Kadareja, gjerë e gjatë. Çdo njeri ka “kohën e shkrimeve” të tij. Edhe pse të “vogla” janë copë e pandarë e jetës. Çdo ndërtesë ka themelet e veta, betoni si ndërtesat e sotme apo prej druri e kartoni si shkolla ime në Fier. Edhe jeta ime ka ndërtesën e vet, modeste sigurisht.

Nga Fieri u nisa për në Pojan dhe për Pojanin dhe Apoloninë bëra shkrimin e parë të jetës sime. Nuk e di sa kam shkruar nëpër faqet me vija të fletoreve që asokohe vinin nga larg, di se nga krasitjet e bëra kanë dalë ato radhë që përshkrova lart.

Si vazhdova më tej?

E vetmja përgjigje është se prej asaj dite, prej asaj pranvere nuk iu ndava shtypit. Shkrova nga Fieri, shkrova nga NB “Çlirimi” ku u shpërngul Teknikumi Bujqësore e ku është edhe sot. Shkrova për ekskursionet, për natyrën, për njerëzit, për shokët e mi të shkollës. Atje nisa edhe të fotografoj jetën.  “Smena”, një aparat fotografik rus për fillestarë ishte fotoaparati i parë i jetës time, mjeti që nëpërmjet fotografive në blloqet e mia të shënimeve dhe kujtimeve më sjell kohën e bukur të jetës rinore.

Shëndëllia, një vend i bukur i zhytur mes gjelbërimit dhe mistereve të natyrës e historisë ishte vendi i piknikëve pranverorë, vend ku “Smena” ime do të mblidhte në shirit shokët, pedagogët, njerëzit e klasës dhe të shkollës sime, vend shkrimi i reportazheve të mi në drejtim të “Zërit të rinisë”. Por jo vetëm ajo, edhe shkolla jonë e re, edhe jeta rinore në atë fragment të jetës që cilësohet si koha e miqësisë së madhe, kohë që përveç shkollës së mesme nuk ta vizaton në shpirt e nuk ta merr me vete asnjë kohë tjetër. Bllokun im i shënimeve, me foto dhe fjalë plot dashuri të shokëve dhe shoqeve të mia është skica, reportazhi,  përshkrimi, poezia më e bukur shkruar nga shokët e mi të  shkollës së mesme. 

Pas “Sportit popullor” u lidha me “Zërin e rinisë”. Shkruaja për të dhe të gjithë dërgimet e mia botoheshin gjithnjë e më me pak shkurtime. Formova, si ta quaj, portretin e parë publik timin.

Babai një ditë kish marrë rrugën e gjatë nga Peshkopia për Fier për të më parë. Rasti e kishte sjellë që në tren të ulej krahas një burri që pasi kishin hyrë në bisedë e kishte pyetur ku shkonte. I kishte thënë se shkoj të takoj djalin në Teknikumin Bujqësor të Fierit. E kishte pyetur për emrin dhe për çudi ishin bashkuar në një nyjë të vetme. Njeriu me të cilin udhëtonte  babai im ishte Dhimitër Verli, kryeredaktor i gazetës “Zëri i rinisë”. Babai e kujtonte gjithnjë atë udhëtim, takimin, bisedën dhe fjalët e mira të Dhimitrit për mua. Më tha se e kishte ndjerë veten krenar…

“Zëri i rinisë”  asokohe ishte gazeta më e lexuar dhe më e kërkuar nga të rinjtë dhe të rejat. Kërkohej për temat rinore. Kërkohej për fletën letrare “arën e madhe” ku u hodh fara e talenteve, shkrimtarëve e poetëve të ardhshëm. Kërkohej edhe për fletën shkencore, një dritare që e shihte botën me syrin e kohës.

Inkurajues në hapat e parë të jetës faqeve të shtypit ishin mësuesit e mi Nikolla Margilaj e Nexhip Gami si dhe shokët dhe shoqet e klasës…

Peshkopia, Dibra…?

Më mirë po them Zdojan- Brezhdani, vendlindja ime, pista e parë e jetë-punës sime. Aty linda, aty fillova për herë të parë në jetën time punën. Kthehesha në fshat pas pesë vjetësh, dy vjet shkollimi në Tiranë e tre vjet në Fier. Kthehesha si specialist, si agronom i mesëm. Isha ndër të parët bij të tij që kisha mbaruar shkollë të mesme. Atë vit në Peshkopi kishin mbaruar shkollën e mesme pedagogjike pesë vajza, pesë shoqe të miat në klasën e pestë dhe të gjashtë. Ishte një ngjarje e madhe për kohën, ishte një thyerje e degëve të pemës të zakoneve të egra për gratë dhe vajzat. Thyerje degësh thashë se sa për shkulje rrënjësh nuk bëhej fjalë. A mund ti shkulnin rrënjët e thella të obskurantizmit mesjetar pesë vajza që kapur dorë për dore hidhnin valle e këndonin…

Moj Sanie motër…oo

Hidhe vallen rrotull…oo

Se midis atyre pesë vajzave dy quheshin Sanie:

…Sanie Zeneli… Sanie Berisha…Kumrie Lahi…Hide Beqiri…Tefta Cami.

Ishte koha kur hidheshin themele  të një lloji e ngjyre tjetër…

Në Zdojan ishte krijuar kooperativa në mars 1956, në Brezhdan në vitin 1957. Në vitin 1958 ishin bashkuar e bërë një. Përpara tyre fshati, Brezhdani dhe Zdojani, në vjeshtë të vitit 1955 ishin mbledhur, kishin hapur një kanal, kishin shtrirë një tub çeliku dhe u kishin dhënë të treqind shtëpive dritë elektrike. Kanali, rezervuari, tubi i çelikut kalonin një metër larg themeleve të shtëpisë së prindërve të mi, mblidhnin ujin dhe e zbrisnin poshtë nëpër vreshtin e mbjellë nga duart e babait tim shumë e shumë vite më parë kur unë ende nuk kisha mbaruar shkollën fillore. Livadhet e Frangut ku dikur shkonim për piknik ishin mbjellë me mollë. Gjorajca e Pasmari ku dikur kullosnim bagëtitë shtriheshin nën piketa e gropa pemësh frutore. Aty, në atë mjedis të bukur ku Drini plak harkon mbi kodra si të dojë të hedhë mbi ta lakun për të kapë kalin e legjendës, pikërisht aty nisi reportazhi im me vijime në kohë e hapësirë për blloqet frutore të Dibrës, një ndër dobësitë dhe dashuritë e jetës sime.  Piketat e “mia” do të vazhdonin në pranverë të vitit 1960 atje, përballë Rreth-Kales për të ngritur bllokun më të madh në shkallë republike (madje edhe ballkanike) të arrave,  mbi kodrën e Kubenit dhe kodrat e rrafshin e Ravnave të Grevës ku atë pranverë u mbollën rreth 100 hektarë vreshta.

Puna e dy viteve në Brezhdan-Zdojan, lokalitetin e Muhurrit dhe atë të Qendrës më dha mundësinë të njoh zona të gjera në të dy krahët e Drinit, të njoh fshatrat e Muhurrit, Luznisë dhe Katër Grykët e Murrës, madje të ngjitem edhe në fshatin më të lartë të Përtejdrinit, në Bulaç ku do të gjeja rrënjë të të parëve të mi nga ana e nënës, të organizoja në Palpus, kodrën që sheh poshtë Sinën e tutje Luginën e Drinit me Korabin krye bardhë, punën për ngritjen e një lapidari në vendin ku ra heroina e Popullit Nimete Progonati. Mund të them pa asnjë hezitim se ata dy vjet kanë qenë vitet kur shkrimet e mia erdhën duke u pjekur, morën   ngjyrat e para të vendlindjes.

Shkruaja vazhdimisht gjithnjë me adresë “Zërin e rinisë”. Bëja portrete njerëzish, kronika jetësore, reportazhe e përshkrime… Shumë skeda në krahinorin e bibliotekës së Peshkopisë, vlerë e punës së shkodranit që jeta e bëri më dibran se dibranët, falë përkushtimit dhe dashurisë së tij, TEF KRROQIT, kanë tituj dhe datëshkrime të mia të viteve 1959-1960-1961.

Po ju tregoj një detaj për të qeshur  nga një ndodhi e asaj kohe. Shkrimet i bëja mbrëmjeve. Shtrihesha në shtrat, vija fletoren përpara dhe shkruaja nën dritën elektrike. Hidrocentrali verës, por edhe dimrit, jepte dritë deri në orën 11 të natës. Pas kësaj ore uji, sipas një marrëveshje fshatçe, kalonte për ujitjen e tokave të Zdojanit, kalonte edhe për të vënë në lëvizje gurët e mullirit të Latifit, Rexhepit apo Maliqit në kaskadën zbritëse drejt fushave për ujitje në verë e drejt Drinit në stinët e tjera. Po shkruaja një reportazh kur… dritat u shuan. Isha aq i zhytur thellë në reportazh sa nuk desha që t’i shtyja fjalët e fjalitë për një ditë tjetër. Vazhdova të shkruaj pa parë se ku i shtrija fjalët dhe fjalitë. Shkruaja me stilograf. Mbarova, vura pikën e fundit dhe më zuri gjumi. Kur u ngrita në mëngjes u befasova. Boja e stilografit ishte mbaruar … Kuptohet u dëshpërova. Qesha me vete dhe ia nisa nga e para. Më ndihmoi paksa të mblidhja fjalët e shkruara gërvishtja e penës së stilografit…

Vitet studentore?

 Në shtator të vitit 1961 u ula në bankat e Institutit Bujqësor si quhej atë vit të 10 vjetorit të krijimit të tij, Institutit të Lartë Shtetëror  të Bujqësisë siç u quajt kur mbarova studimet, Universitetit Bujqësore siç quhet sot. Nga lartësia e 60 vjetëve me shtypin mund të them pa hezitim se unë mora “dy diploma”, njërën të shkruar që e ruaj në sirtar dhe tjetrën të pa shkruar që e ruaj në zemër e shpirt. Instituti i lartë Shtetëror i Bujqësisë më dha diplomën e shkruar të agronomit kurse “Zëri i Rinisë” më dha diplomën e pa shkruar të gazetarit. Në vitin e fundit të studimeve u hap pranë fakultetit histori- filologji dega e gazetarisë, degë që asokohe mori  paralelisht studentë nga disa fakultete të Universitetit të Tiranës dhe të Institutit të Bujqësisë. Dega e gazetarisë ishte dy vjet çka më përjashtonte mua nga auditorët për arsye se koha e studimit tim ishte vetëm një vit. Sigurisht nga njëra anë më mbeti merak sepse të ndjekësh edhe një universitet, të marrësh edhe një diplomë në të njëjtën kohë studimi  ishte një privilegj për kohën.

Ju thashë më sipër se unë mora “diplomën” e “Zërit të rinisë”. Lektorë të mi në fushën e gazetarisë ishin Dhimitër Verli- kryeredaktor, Liri Lubonja- zëvendëskryeredaktore,  redaktorët Luan Dibra, Vath Koreshi, Loni Papa, Agim Cerga, Kliton Gjilani, Zef Gurakuqi, Pirro Tase, i gjithë stafi i asaj kohe i gazetës “Zëri i rinisë” deri tek Duri i korrekturës teknike.  Në zyrat e “Zërit të rinisë” ulesha si të isha në zyrën time. Në korridoret e gazetës takova njerëz që më vonë do të bënin histori në fushën e letrave dhe të publicistikës shqiptare. Takova Ismail Kadarenë e madh, Eleni Gushin (Kadarenë) në gazetën “Pionieri”, Petro Markon e të shoqen, piktoren që qëndiste faqet e “Pionierit” me pikturat e saj të bukura, Safo Markon… Profesorë më të mirë se ata nuk mund të gjeja, korrigjues dhe udhëzues për shkrimet e mia më të mirë e njerëzorë se ata nuk  mund të takoja.

Instituti Bujqësor, lëndët që përshkojnë programin shkencor, për mendimin tim krijojnë hapësirë njohje që nuk e gjen në asnjë degë tjetër të fakulteteve. E them këtë sepse atje je i detyruar të hysh edhe në anatomi e fiziologji kafshës, edhe në botanikë e fiziologji bimësh, edhe në mekanikë e ndërtim, edhe në biokimi e mikrobiologji, edhe në teknologji bujqësore e blegtorale, edhe në pedologji e gjeologji, edhe në eksperiment e kërkim shkencor, edhe në… Kjo hapësirë dijesh e marrë nëpërmjet më se 40 provimesh më ka vlejtur në jetë, në punën e mëvonshme si gazetar profesionist kur më është dashur të shkruaj për njerëz të punës në sektorë nga më të ndryshmit.

Tre muaj udhëtime nëpër Shqipëri në periudhën prill-korrik 1962, ishin një tjetër “shkollë” njohjeje, “shkollë” të cilën edhe sot vazhdoj ta citoj në shkrimet e mia sa herë hyj në botën e heronjve të portreteve e reportazheve të mia. Udhëtova si pjesë e ekspeditës pedologjike për studimin e tokave acide të Shqipërisë thuajse në të gjithë Shqipërinë nga skaji më jugor i Shqipërisë deri në atë më verior. Zbrita deri në Bularat të Gjirokastrës, u ngjita në Zagori për të parë një ditë maji se si “fshatarkat” e Çajupit ngisnin qetë në arë e burrat e tyre pinin  raki nën hijen e rrapeve shekullorë.  Ngjita Qafë Devrinë e pashë nga Gjerbësi i Skraparit luginën e Tomorricës e vargun e fshatrave Melovë, Rehovë…  Isha në Shpirag e pashë nga afër se si ishte prerë mali nga shpatat e kalorësit të legjendës. U ngjita në bjeshkët e Razmës dhe pashë sa me durim ia kishin rrëmbyer malit tokën për bukë fshatarët e Vrithit duke formuar brezare të mahnitshme. U ngjita në  Pukë për të zbritur nga Qerreti në Koman, nga 800 metro mbi nivelin e detit në 120 nëpër një pjerrësirë si të zbrisje e ngjiteshe shkallëve të qiellit. Vazhduam në Kukës për të marrë të përpjetat e maleve  drejt Bicajt, Kolosjanit e bjeshkëve të Shishtavecit.  Valbona, një banjë korriku në kthjelltësinë e ujërave të saj, lugina e Dragobisë, Kami e së fundi Kruma ishin skajet e asaj vere udhëtimesh që do të më krijonin mbresa tërë jetën e do të ishin pjesë e shkrimeve të mia dje, por edhe sot.

Një udhëtim nëpër Dibër, Bulqizë, Mat e Mirditë, një hyrje në “honet e errëta” të minierës së Rubikut e një zbritje në dishenterinë e minierës së bakrit të Kurbneshit, një udhëtim në ditën e gjeologut më 23 gusht 1964 të përpjetës së Oroshit e një grusht ujë të ftohtë në burimin në livadhet e Fushë Lugje në kapelë të maleve të Mirditës, një natë në  çadrën e gjeologut Gëzim Shima në Nënshejt do të formonin rrjedhën e kujtimeve dhe reportazheve atij udhëtimi të mrekullueshëm.

Një udhëtim me Liri Lubonjën në Peshkopi më 10-11 tetor 1964 ku në festimet e 20 vjetorit të Qarkorit të Rinisë njoha shoqen e jetës, kthimi ulur në sedijen e veturës të “Zërit të Popullit” në kuvend me Javer Malon e madh të diplomacisë dhe publicistikës, udhëtim rrugës që merr ngjitjen nga ujërat e Matit në bjeshkët e Shëngjergjit dhe Bizës e së fundi një teposhte drejt Tiranës, ishin një tjetër “shkollë” e njohjes së gjeografisë fizike të vendit…

Këto e krahas tyre jeta e gjallë studentore ishin pjesë e ngjyrave të krijimeve të mia publicistike asaj kohe të bukur të viteve të rinisë sime.

Pas shkollës?  Dibra, universiteti i madh i jetës sime…

Mora diplomën e agronomit më 16 shkurt të vitit 1966. E mora në një ceremoni të bukur ku ndodheshin Ministri i Bujqësisë Pirro Dodbiba, rektori i Institutit të Lartë Shtetëror të Bujqësisë Gaqo Tashko i madh i shkencës shqiptare dhe të tjerë. Pata nderin të flas në emër të të diplomuarve. Ndër të tjera në përmbyllje të përshëndetjes thashë: “Mirë u pafshim! Adresa jonë është mali dhe fusha, atje ku mbyllet dhe korret” slogan që do të ma përmendte Jorgji Muzaka si njohje pas afro dyzet vjetësh në një veprimtari në Athinë. Gazeta “Mësuesi” bëri një reportazh në vend të kryeartikullit shoqëruar me thënien dhe fotografinë time. Ishte hera e parë që shkruanin për mua. Fatmirësisht kam disa fotografi të atij çasti të jetës sime, foto nga fotografi i Institutit Selaudini, foto të cilat do ti gjeja edhe pas dy vjetësh në sallonin e ndërtesës së vjetër  të Institutit.

Prej asaj dite jeta pena ime u ngjit për të qëndruar deri në vitin 1996  maleve, “Atje ku mbillej dhe korrej…”

U emërova përgjegjës sektori në Ndërmarrjen Bujqësore të Dibrës. Fati e solli që të punoja bashkë me idhullin tim në pemëtari, njeriun që i krijoi me shpirt të paepur dhe me teknikën më të përparuar të kohës blloqet e mëdhenj frutorë dhe vreshtat e Dibrës, me Xhavit Hysën. E bukura ishte se të dy kishim piketuar e kishim marrë pjesë në mbjelljen në mars 1960 të bllokut prej 70 hektarësh të vreshtave të Ravnave. E bukura e të bukurave ishte se që të vilnim prodhimin e bollshëm na u desh të thërrisnim vullnetarë, aksionistë nga qyteti që siç thoshte me shaka pedagogu im i pemëtarisë, tash kryeagronom i Ndërmarrjes Bujqësore, Isa Shehu “punojnë me një dorë” , “Me njërën mbushin arkat e me tjetrën gojën”. Ishte me të vërtetë një kënaqësi, një përvojë e gjallë, një përjetim në kohë dhe në hapësirë tek punoja me mjeshtër të pemëtarisë si Xhavit Hysa për të cilin duhet të shkruhen libra e ngrihen monumente, me mjeshtër të fidanishtes si Sadik Papuli me shokë që shartuan qindra mijëra fidanë që populluan blloqet frutorë jo vetëm në Dibër por edhe në rrethet e tjera, me pedagogun tim Isa Shehu që në librin e ri që bëri për pemëtarinë do të pranonte mbjelljen e jonxhës mes pemëve frutore si një përvojë dibrane, mbjellje që po t’ia përmendte ndonjë student e linte për vjeshtë.  Ato dy vite të punës time mes  njerëzve të pemëtarisë piketuam e mbollëm mes vreshtave qershitë dhe vishnjat,  brezareve lajthitë e Visokut, kodrave të Qenokut  ku ndahen dy Dibrat, e Epërmja dhe e Poshtmja apo e Madhja dhe e Vogla, mori formë një bllok i bukur frutor me 53 mijë rrënjë kumbulla, arra, gështenja, mollë dhe dardhë…

Pesë vjet në Teknikumin Bujqësor ishin për mua një shkollë pas shkollës, master siç ka hyrë sot me një fjalë nga fjalorë të huaj.  Isha mësues por edhe nxënës, mësoja të tjerët, nxënës të shkollës së ditës dhe të shkollës së  mbrëmjes, mësoja edhe prej tyre, një lloj simbioze jete që më  dha edhe profesione që  lidhen me mekanikën, profesione që i kam përdorur viteve të emigrimit në nxjerrje të bukës së ditës. Mbi të gjitha, për shkak të gjeografisë së madhe deri në Vermosh e Tropojë të nxënësve më dha dhe më jep kënaqësinë t’i gjej dhe të më gjejnë në komunikimin njerëzor tash edhe përtej oqeaneve.

27 prilli  i vitit 1968, numri i parë i gazetës “Ushtima e maleve” krijon një fushë të madhe ku do të mbillet, hedhë rrënjë e degë, do të lulëzojë e japë fruta krijimtaria popullore dibrane. Pa e harruar “shkollën” e madhe të jetës time “Zërin e rinisë”  gazeta “Ushtima e maleve” hyn e bëhet pjesë e jetës dhe e krijimtarisë publicistike. Esat Bashari, kryeredaktori i parë, gazetar me formim të gjithanshëm, ardhur nga “Zëri i Popullit” do të na mblidhte në një diskutim krijues për emrin e gazetës. U bënë disa propozime. Unë propozova emrin “Ushtima e maleve”, madje, në numrin e parë të saj pata nderin të botoja prozën poetike “Ushtima e maleve”…

Detyra e gazetarit të Agjencisë Telegrafike Shqiptare për Dibrën dhe Matin më hapi dritare të tjera njohjeje  e shkrimesh të përditshme, lajme e kronika që e kalonin gjithnjë numrin tridhjetë në muaj por më tepër se ato që jepja ishin ato që merrja. Njoha Matin nga Lena e Kaptina e Martaneshit ku buronte Mati në Shkopet, Derjan , Qafë Shkalle, Ulzë, Komsi…  Hyra galerive të minierës së Batrës, zonës 5 e Krastë… U njoha me Dibrën nga Llanga në Qafë-Draj, Liqenet e Lurës dhe të Kacnisë, bjeshkët e Kallkanit dhe të Korabit, zbrita deri në thellësitë e minierës së Bulqizës dhe u ngjita në Dhoks e Tërnovë ku kërkohej krom, njoha shpirtin e madh të popullit tim dibran, njohje që do të thellohej më vonë kur si punonjës aparati do të ulesha më pranë njerëzve, do të bëja vend si student i përjetshëm në Odën Dibrane që përbën auditorin popullor të “Universitetit të Dibrës”. Atje e ndjeva se sa vlerë i kishin dhënë Universitetit Popullor të Dibrës dy amerikanë të mëdhenj të diplomacisë dhe politikës. Julian Emery në “Kujtime që nuk shlyhen” shkruante:

“…Katër ditë në Dibër më kishin mësuar më shumë për thelbin e politikës, se sa të gjitha librat për teorinë e kushtetutës dhe ekonomisë politike që i kisha lexuar në Oksford…”. 

Reginald Hibbert në “Albania life pohonte:

”Unë kam mbaruar Universitetin e Oksfordit, por mbarova edhe një Universitet të dytë, atë të Dibrës”.

Kjo jetë, këto vlera që dalëngadalë u bën gjak e mish i jetës sime ishin në thelb të reportazheve, përshkrimeve, portreteve, përvojave, studimeve që në njëzetvjeçarin e shekullit të kaluar bënë vend në “Ushtimën e maleve”, “Zërin e popullit”, “Bashkimi”, “Zërin e rinisë”, “Puna”…, në faqet e revistave “Ylli”, “Bujqësia Socialiste”, “Shqiptarja e re”…në skenarët televizivë, fotoreportazhet…

Vitet nëntëdhjetë ?…

Viti 1990 më gjeti redaktor për anën ekonomike në gazetën “Ushtima e maleve”. Në fund të qershorit 1991 gazeta u mbyll për ti lënë vetes një tjetër gazete me emrin e thjeshtë por domethënës “Dibra”. Përgatitëm numrin e parë, madje bëra edhe shkrimin pagëzues që zuri vendin e kryeartikullit, shkrimin “Dy Dibra”.  Gazetën, pjesë e një delegacioni futbolli, skuadrës “Korabi” e përcolla në Dibër të Madhe ku për herë të parë u bë një ndeshje midis “Korabit të Peshkopisë” dhe “Korabit të Dibrës së Madhe”.

Më vonë, për arsye se mbajta “majtas”, mbeta pa punë. Mbijetova për dy vjet me honorarët që merrja nga “Zëri i Popullit”, “Koha jonë”, “Kombi”, “Progresi”… me shkrime ku denoncoja shkatërrimin e blloqeve frutore, uzinave, fabrikave, minierave, gjeologjisë, shkollave, kopshteve, çerdheve, shtëpive të kulturës, ambulancave, spitaleve zonale… Kam ndjerë dhimbje e lot tek i shkruaja, më është shtrënguar si në mengene gjoksi kur kam parë të rrafshuar shtëpinë e kulturës në Fushë-Lurë, një nga më të bukurat e vendit, ndërtimi dhe pajisjet e së cilës ishin djersë dhe gjak i lurasve. Në vend të saj, për ironi, hodhi themelet dhe u ngrit një xhami ?!…

Shkrimet e mia nga Dibra do ti mbyllja një ditë korriku 1996 kur, pasi dy vjet të shkuara isha përgjakur brutalisht në zyrën e gazetarit profesionist të “Zërit të popullit” kur, pas ngjarjeve të njohura të 26 majit, dhunës së pashembullt mbi votën e popullit, mu dha ultimatumi: “O mbyll gojën ose do të rrëmbejmë fëmijët”. Tentuan ta bëjnë por fati kësaj radhe qe me mua dhe familjen time, u gjetën para dyersh të mbyllura.

Atëherë vendosa: “Më mirë po iki se sa t’i lë fëmijët në gjak”.

Më 21 korrik 1996, me djalin katërmbëdhjetëvjeçar për dore kalova legalisht kufirin për tu bashkuar me djalin e madh në Salaminë e një vit më vonë, pas një letre në adresë të J. Papandreut asokohe zëvendësministër i jashtëm i Greqisë, erdhën gruaja dhe vajza për të nisur një jetë tjetër, jetë nga e para…

Po në emigracion ? 

Emigracioni ishte një tjetër botë. E kishim përjetuar në libra, tregime, këngë. Vetëm si emigrant do ta ndjeja elegjinë e këngës… “Moj fusha e Korabit, oh e mjera unë…” shkrirë në tonet e zërit të Liri Rashës dhe në fyellin e Myfterim Kupës në ecje rrugës së kalldrëmtë, të vjetër sa njerëzimi, ngjitjen Rrafshës së Korabit,  shkuljen, copëtimin, tretjen pas malit rrokullisur siç rrokullisen gurët kur shkulen vendit. U bëra si të gjithë të tjerët, varg e lot i elegjisë gurëshkulur…

Një makinë shkrimi “Omodoro”, dhuratë e mikut tim në emigracion Kristo Zharkalliu, sjellë në adresë të tij nga shoku i tij, dibrani Sohodollas Kamber Merdini nga Kanadaja më joshi ta vazhdoj rrugën e ndërprerë të gazetarit. Kam shkruar me stilograf, me laps e stilolaps, për të vazhduar më pas drejtpërdrejt në makinë shkrimi, në teleks…për të arritur në kompjuter, tastiera e të cilit tash është “ara” ime ku “mbjell” e “korr”.

Shkrimin e parë e kam botuar në gazetën “Egnatia”, gazetë e cila shpejt u mbyll e krijuesi i saj kapërceu oqeanin. Në ditët më të vështira të Shqipërisë, në kapërcyell të dimrit dhe në prag të pranverës 1997, ditë kur u mbyllën gazetat shqiptare e zëri prej andej vinte vetëm nëpërmjet televizioneve greke e “Zërit të Amerikës” dhe “BBC”, gazeta “Vëllazërimi”  u bë e vetmja faqe publike ku emigrantët lidheshin me ngjarjet në Atdhe. E ndjej veten të privilegjuar që isha pjesë e kësaj gazete, gjashtë numra të gjashtë javëve që doli në qarkullim i kam në koleksionin e arkivit tim në emigracion.

Më pas do të isha pjesë e disa gazetave që shkrepën si fishekzjarrë për tu shuar shpejt si  “Rilindja XXI”, “E vërteta” për tu lidhur më pas për disa vite radhazi me “Emigranti” të Artan Kristos, gazetë në të cilën kam shkarkuar emocionet e mia, shpirtin tim nga takimet me emigrantë e emigrante, njerëz të punës e krijimtarisë, njerëz që u bënë heronjtë e mi në serinë publicistike  “Njerëz që i dua”. Fatkeqësisht edhe kjo faqe e madhe e jetës së emigrantëve një ditë u mbyll ashtu siç u mbyll edhe “Vatra Shqiptare”, e vetmja librari në gjuhën shqipe në Greqi, e pafalshme për shqiptarët në Athinë që i gjen tërë ditën para gotave lokaleve të ngushta duke shitur atdhetarizëm pa blerë e lexuar një libër të vetëm në gjuhën e nënës.

Më pas gjeta një zonjë të vërtetë, ZONJË  me germa kapitale që  boton me përkushtim e sakrifica  gazetën “PLUS GAZETA ATHINA”, gazetë e cila e mbante shpirtin tim të gazetarit në këmbë…

Erdhi një ditë që edhe ajo u mbyll. U mbyll për ta shuar fjalën e shkruar në mërgimin grek…

Keni botuar shtatë libra…

Po. Kam botuar me djersën e punës së emigrantit dhe me pensionin tim dhe të shoqes së jetës, shtatë libra me mbi dymijë faqe e qindra fotografi. Librat kanë një titull të përbashkët, bosht i dashurisë sime për njerëzit që kam njohur dhe kam shkruar për ta, boshtin shpirtëror “NJERËZ QË I DUA” .  Librat kanë edhe nëntituj, apo më mirë me thënë titull të dytë që zë ballin e tyre… “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës-Rilindësit e kohës sonë 2”, “Po Dibrës! Jo Skavicës!”, “Rrëfimet e komshiut”, “Shkolla shqipe e Selanikut” dhe “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë” kushtuar pas ikjes mësuesit të parë të shkollës shqipe në Selanik të Greqisë.  Librat i gjen në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, “Bibliotekën Kombëtare të Greqisë”, dhe në “Bibliotekën e Peshkopisë”. I gjen në librarinë “Bujar dhe Miranda Karoshi” në Tiranë si dhe në shtëpinë time në Tiranë dhe Athinë. Në libra është jeta ime në kërkim e vlerësim të “Njerëzve që i dua”.

Gjuha shqipe në mërgim…

Pika më e dobët e penës së jetës time në mërgim. Mësuesit vullnetarë të gjuhës shqipe në Greqi, rilindës të vërtetë të kohës sonë, si i ka cilësuar Dritëro Agolli e që me të vërtetë janë. Zonja që tërë javën punojnë në punët më të vështira e të shtunën apo të dielën mbledhin ku mundin e si mundin fëmijët dhe u mësojnë si ta lexojnë, si ta shkruajnë dhe si ta këndojnë gjuhën e bukur shqipe. Jam shumë i nderuar që pata fatin e madh të shkruaj për ta, të shkruaj për mësuesin e parë Dashmir Zaçe të gjuhës shqipe në Greqi që më 7 mars 2001 u foli për herë të parë fëmijëve emigrantë në Selanik shqip, që u hapi një dritare nga ku mund të shohin në “ekran të madh” vendlindjen e  madhe të shqiptarëve.

Janë katër libra: “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës”,  “Shkolla shqipe e Selanikut”  dhe “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë” ku në 1600 faqe, me 650 fotografi janë përcjellë 67 mësues që vullnetarisht u mësojnë fëmijëve si të shkruajnë, lexojnë dhe këndojnë gjuhën e bukur shqipe. Është edhe një film dokumentar që përshkruan mësuese Verën që pasi mblodhi 72 fëmijë në ishullin e Tinosit dhe u jepte mësim të shtunave dhe të dielave, kapërceu me traget për afro dy orë detin dhe bëri të njëjtën gjë me fëmijët e ishullit të Sirosit. Janë edhe një cikël i gjatë shkrimesh që kam bërë dhe bëj në vlerë të shkollimit shqip të fëmijëve në mërgim që po ti mbledhësh do të shtriheshin edhe në tre libra të tjerë,

Po e ardhmja?

E ardhmja? E tashmja në fillim, e përditshmja.

Dua t’i marr kohës në mëmëdhe një javë të tërë, të ulem në Bibliotekën Kombëtare, të gjej tërë shkrimet e mia që nga 8 maji 1957, t’i fotografoj, t’i hedh në kompjuter dhe pse jo, edhe ti botoj.

Dua të vazhdoj të skanoj filmat e jetës sime, filma që i kam ruajtur që nga viti 1964 e kam brenda Dibrën e jetës time, nga njeri skaj në tjetrin, fushës së bukur të Luginës Drini i Zi dhe maleve të Dibrës me Korabin në krye, sondave të gjeologëve e galerive të kromit…Deri tani kam zbardhur mbi gjashtëmijë negativë, i kam në kompjuter. Kam ndjerë gëzim dhe mall të jashtëzakonshëm tek shihja njerëz dhe vende fokusuar në celuloid. Më është shtuar jeta tek kaloja foto pas fotoje…

Kam në zarfe kompjuterikë shkrime të shumta, midis të cilëve më josh të botoj një libër për gratë mërgimtare, këto “shpinë këputura e punë pa dukura”, që mishërojnë strumbullarin e jetës shpirtërore e materiale të mërgatës në Greqi e në mbarë botën.

Dua të botoj një album fotografik me titull “Pesëqind nga dhjetëmijë fotonegativë të jetës sime” ku evokoj, në bardhë e zi, një Dibër tjetër nga ajo që njeh brezi i ri, një album ku moshatarët e mi do të gjejnë kohën dhe njerëzit e tyre. E desha ta publikoj në 80 vjetorin e jetës sime…

Dua…

“Është një joshje e madhe të shkruaj, më thoshte Aristidh Kola në intervistën që më dha disa muaj para ikjes, por, si ka thënë Gëte , “Ndërsa  arti është i pafund, jeta është e shkurtër.”

Unë e dua jetën. Prej saj kam dëshirë të ikë “në këmbë”, përcjellë nga njerëz  që i dua…

Dekorata ?

Një  të vetme. Urdhrin “Naim Frashëri” të Klasit III lëshuar më 12.12.1988 me Dekret Nr. 7265.

Gjendja civile ?

I martuar me zonjën Natasha Ashiku (Shehu) ish mësuese për 35 vjet në ciklin e ulët dhe ushtrimoren e pedagogjikes së Peshkopisë.

Altin Ashiku, djali, i martuar, ka dy fëmijë, Ebin dhe Eralin. Banojnë në Tiranë.

Erblina Ashiku, vajza, e martuar, ka një djalë, Gurjonin. Banojnë në Tiranë.

Indrit Ashiku, djali, i martuar, ka një vajzë Ivonin dhe një djalë Aleksandrin. Banojnë në Athinë.

“DY SHTATAT” E JETËS SIME…

Meditim

Atë vit jeta ime fillonte me “Dy njëshat” e një viti që gjëmonte në luftë dhe me “dy njëshat” e një muaji mbushur me lule, 11 Maj 1941…

Në “Dy njëshat” që erdhën, 11 vjeç (1952), jepja provimet e para të jetës sime, provime që do të mbyllnin ciklin e parë të hapave të mia drejt dijes, mbarimin e shkollës fillore në fshatin Brezhdan të Dibrës, një fshat i madh, me “treqind shtëpi” siç e quanin, fshat tokat e begata të të cilit zbrisnin brezareve drejt Drinit ku mësova të notoj…

Midis “dy njëshave” dhe “dy dyshave”, më 8 maj 1957, vura emrin në një shkrim faqes të një gazete të kohës. Këtu do të niste jeta ime faqeve të mëdha të shtypit…

Në “Dy dyshat”, 22 vjeç, vazhdoja studimet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë, Universiteti i Bujqësisë, siç quhet sot, shkollim që më dha një profesion jete dhe kënaqësinë për të punuar e jetuar në vendlindje…

Në “Dy treshat”, 33 vjeç, 1974 i hyra me zell e dëshirë një pune që do të kthehej në profesionin e dytë të jetës sime, gazetar. Fillova punën në Agjencinë Telegrafike Shqiptare si korrespondent i saj për rrethet Dibër e Mat…

Në “Dy katrat”, 44 vjeç, 1985, vazhdoja të “prashisja” në arën e madhe të gazetarisë. Gjithnjë në Dibër, bukuria dhe dashuria e jetës sime…

Në “Dy pesat”, 55 vjeç, 1996 “Mora rrugën për Janinë”, rrugë me një dhimbje të madhe në shpirt, me një mall që rritej për vendin ku kisha lerë, ku kisha bërë hapat e para në jetë, ku kisha vrarë gishtërinjtë gurëve të rrugës, ku kisha varrosur nënë e babë e kisha lënë vëllezër e motra…

Në “Dy gjashtat”, 66 vjeç, 2007 vazhdova të “prashis” në një arë të madhe, vazhdova të shkruaj për mërgimtarët, jetën e vështirë në një tokë të huaj, për mësuesit vullnetarë që Dritëro Agolli mi quajti “Rilindës të kohës sonë” e unë i përjetësova në 4 libra me rreth dy mijë faqe e më se 600 fotografi, nisa për të vazhduar serinë e 7 librave të mi me një titull të përbashkët “Njerëz që i dua”…

Në “Dy shtatat”, 11 maj 2018, jam në këmbë, kam mall e dashuri për vendlindjen, për të gjithë, por në veçanti për dy djemtë dhe vajzën time, Altinin, Erblinën dhe Indritin, për nipërit dhe mbesat: Gurjonin, Ebin, Eralin, Ivonin dhe Aleksandrin që më përqafojnë më thërrasin gjysh e unë fluturoj nga gëzimi.

I vogli, Indriti, më 27 maj 2018 kurorëzohet në dasmë me bukuroshen nga Kuçova Jonada Gjergo…

Me Natashën, shoqen time të jetës e të shpirtit, bijë e Hakiut dhe e Merjemes (Shehu), dibranë të qendrës së Dibrës së Madhe, më 11 gusht 2018 shënuam 50 Vjetorin e Martesës. “Martesë e artë” e quajnë. Vërtet, MARTESË E ARTË ka qenë jeta me bashkëshorten time Natasha Ashiku, Shehu…

…….

Mbase do të shkruaj edhe për “Dy tetat”, rrethuar nga djemtë dhe vajzat, nga nipërit dhe mbesat, nga bashkëshortja ime e dashur, nga miq e dashamirë…

6. Këto ditë Dibra dhe jo vetëm ajo buçet me thirrjet “ Po Dibrës …Jo Skavicës” si ndjeheni ju si autori i kësaj motoje?

Si ndjehem? Ndjehem komod, shumë i gëzuar dhe i privilegjuar që u bëra pjesë e kësaj thirrjeje, i thashë PO DIBRËS  në një libër botuar 11 vjet më parë dhe po i them PO çdo ditë me penën time, me shpirtin tim, mall e dashuri nga larg.

E kam shumë merak, për të mendoj gjithë ditën dhe natën. Dua që Dibra të jetë e lirë e lugina e Drinit e begatë.

Vazhdoj të thërras fort e më fort PO DIBRËS! JO SKAVICËS!

Ndoshta thirrjen time do ta mbysin, do ta zhysin, do ta presin, do ta copëtojnë, do ta injorojnë, do ta harrojnë…

Një mjegull e zezë më ngjan se ka rënë e nuk ngrihet, mjegull që vetëm dibranët, me vullnet e dashuri, me përkushtim material e shpirtëror mund ta fshijnë e t’ia lajnë fytyrën.

Kohë mbytjesh e vrasjesh jetojmë dhe do të jetojmë.

Sidoqoftë unë atje do të jem, në trojet e babait tim Hajredin Ashiku që as zhyten e as mbyten.

Merak më mbetet se pensioni im nuk mjafton të ngre një kasolle në dy poda, me qerpiç e me tjegulla vendi të pjekura tek “Vreshtat e këqija” të Brezhdanit…

7. Betejat tuaja në publicistikë?

Nuk do ti quaja beteja, megjithatë po e pranoj me kusht që ti ve në thonjëza…

Çdo shkrim, çdo mendim është një ”betejë”. Me veten në radhë të parë për të ruajtur të vërtetën, me lexuesin kundërshtarin më të madh që armë ka logjikën e vlerësimin real dhe me pushtetin që nuk ka kokë por grusht që të godet e të thyen në mes.

Me veten kam qenë gjithnjë korrekt. Parimi im ka qenë që para se të ulem të shkruaj ta shoh faktin me sy, ta dëgjoj me veshë, ta prek me dorë, ta fotografoj, ta incizoj… çka them se i jam afruar shumë pranë të “vërtetës absolute”.

Me lexuesin kam qenë miqësor, më ka dashtë dhe e dua. Pa të publicistika ime do të ishte e zbehtë, pa nerv e pa dashuri.

Me pushtetin dje jam munduar të jem me të vërtetën, korrekt.

Me pushtetin sot kam qenë në betejë të hapur.

Për një kronikë të rëndomtë të “zezë”: Pesë krisma në Zall-Dardhë” më përgjakën në mes të ditës në zyrën time një kat poshtë të së cilës kishte polic-roje 24 orë, polic që për momentin ishte zhdukur.

Për një kronikë thirrje që e vërteta për “30 djemtë e Otrantos Dibrane” të zbardhej e lotët e nënave, motrave, fëmijëve të tereshin u detyrova të iki nga vendlindja e nga vendi im.

“Betejën” mu desh ta shpërngul në mërgim.

Për një çerek shekulli nuk pushova së shkruari që e vërteta e 30 djemve të mbytur në Otranto më 9 mars 1996 të zbardhej. Përcolla fakte dhe dokumente. Plaga e madhe as u hap në thellësi dhe gjerësi dhe tash nuk flitet fare për të.

Hyra në mërgim në një ”betejë” për gjuhën shqipe, betejë e jetës sime si emigrant. I mblodha lulet e shkollimit shqip të fëmijëve tufë duke i kërkuar e gjetur në të gjithë Greqinë. I dokumentova në katër libra me titullin e përbashkët “Rilindësit e kohës sonë”.

Është kënaqësia ime më e madhe e punës si emigrant. Jam krenar për pasqyrimin e kësaj nisje të madhe që po ta studiosh rrënjët i ka më 7 mars 2001 në Selanik e degët e lulet në të gjithë Greqinë.

Dhe ku ka ndodhur: në një vend ku gjuha shqipe ka qenë në prush, në majën e kamës dhe në shishen e helmit.

“Betejën” për Dibrën që ajo të jetë zonjë nuk e kam pushuar asnjëherë.

Në dhjetor 1992 bëra shkrimin “Kujt i intereson shkatërrimi i lapidarit të betejës së Lanë-Lurës”. E vazhdova për 29 vjet derisa këtë vit pati veshë e u dëgjua. Përherë të parë në historinë e Shqipërisë Lanë-Lura hyri me “këmbë të plotë” për tu dokumentuar në një sesion shkencor në Peshkopi, me një lapidar në vendngjarje e shpejt me një sesion shkencor akademik në dhjetor në Akademinë e Shkencave.

Jam krenar për këtë.

Tash kam përpara një “betejë” tjetër. Vitin e ardhshëm mbushen 30 vjet nga thyerja zyrtare e “Murit të Dy Dibrave”. Kam qenë i pranishëm në këtë betejë së bashku me kolegë shqiptarë në Dibër të Madhe për disa vite, deri në fitore. Kam ndërmend të bëj një libër me shkrime të asaj kohe shoqëruar me më se 30 fotografi nga takimi i “Dy Korabëve”, Korabit të Peshkopisë dhe Korabit të Dibrës së madhe si ilustrim për librin dhe si një ekspozitë fotografike. Skenarin ua kam paraqitur drejtuesve të Bashkisë Peshkopi dhe komunës së Dibrës. E kam konceptuar si festë të madhe mbarëdibrane me theks për kohën se pas “Murit të Berlinit” ka një “Murë të Dibrës” që duhet shembur.

Dibra duhet parë si një ndër trevat që ka aq ngjarje të mëdha që duhen shndërruar në festa popullore që flasin sa mijëra faqe të historisë së saj dhe të Shqipërisë.

Disa i kam në “PO DIBRËS! JO SKAVICËS” e disa në shkrimet dhe letërkëmbimet e mija me pushtetarët dibranë.

“Betejën” nuk e kam pushuar. Tani i jam përveshur mbrojtjes së Dibrës nga synimet grabitqare të pushtetit aktual për ta shtrydhë e mbytë.

8. A keni ndonjë mesazh për gazetarët ? Po për qytetarët?

Po ju përcjell mesazhin që u përcolla dibranëve në protestën e 14 nëntorit në Peshkopi

“Duke përfunduar po ju përcjell një mesazh që më erdhi në adresën time elektronike, një shqetësim të një intelektuali që me siguri është mes jush.

“Unë u frigohem patronazhistëve, që të pushtuar nga ëndrrat djallëzore të derzhavistëve tanë “rilindës”, janë shpërndarë nëpër fshatra dhe e paraqesin Skavicën si investim strategjik për Dibrën! Pra të kundërtën e realitetit mbytës që e shuan dhe e asgjëson atë! Pikërisht atë Dibër, që 100 vjet më parë, u tha serbëve “No passaran!” Atë Dibër, që me luftën e saj kundër serbëve, e mbajti Dibrën kaq sa është dhe Shqipërinë kaq sa është! 

Është detyrë e jona ta mbrojmë Dibrën, të mbrojmë trojet tona, varret e të parëve, kujtesën historike nga kuçedra që po donë të na e mbysë!

Për këtë ka dy rrugë demokratike:

a. Sqarimi dhe ndriçimi i mendjes së njerëzve me të vërtetat.

b. Protesta masive deri në anulimin e këtij projekti mbytës.”

Denonconi, masakroni në mexhliset – auditor i madh i Universitetit të Dibrës, në rrugë, në kafene… me fjalën e urtë dibrane të gjithë ata që po i hapin varrin Dibrës, po e mbysin atë përgjithmonë. Përqeshni si dinë luznakët të venë në lojë ata që ju flasin për jahte, gondola, Venecie, vila në breg të liqenit, rrugë bregdetare anës hurdhës së Skavicës, qytete imagjinare…

Kemi për ta kërkuar Dibrën bashkë dibranët e mi  dhe nuk keni për ta gjete.

Ndaj zgjohuni dhe thërrisni:

PO DIBRËS!

JO SKAVICËS!

PO JETËS!

JO VDEKJES!

Është sot koha e betejës finale për mbrojtjen e Dibrës.

Nuk vjen më.

Nesër do të jetë vonë, shumë vonë!

Me respekt

Abdurahim Ashiku

Athinë, 19 nëntor 2021