Archives for April 2022

NË KUJTESË: PROTESTA E 4 PRILLIT 1880 E KRERËVE TË MALËSISË DHE JEHONA E SAJ…

April 4, 2022 by s p

Drejtuar konsullatës të Austro-Hungarisë , Francës , Anglisë dhe Italisë.

NDUE BACAJ

Pas kongresit famkeq të Berlinit (1878) ,trojet shqiptare të Malesisë Madhe (si edhe shumë troje të tjera të Shqiperisë Etnike) , u lane “hali” nga pushtuesi shekullor Turko-Osman , tashma i dobësuar para fuqive të Europes së Kohës. Fqinjët e Shqiperisë dhe Malësisë në keto kushte kerkonin të zgjeroheshin me sa më shumë troje shqiptare ,qoftë edhe duke ndryshuar protokollin e kongresit të Berlinit.. Nga trojet e Malesisë së Madhe kerkonte të perfitonte edhe fqinja e vogël dhe vonshme, Mali i Zi , i cili edhe deri në këtë kohë me bekimin e fuqive Europiane të kohës, me në krye Rusinë, ishte zgjanuar jo pakë me troje safi shqiptare , që Europa plakë fatkeqësisht i “konsideronte” toka të pushtuesit turk-osman… Megjithëse në këto kushte “vetmie” Malësorët shqiptar si gjithnjë , kishin qënë pushkë e ngrehur në mbrojtje të trojeve të tyre , që i zotronin të parët që kur lindi jeta njerëzore prej mijëra vitesh në keto vise të Europës.. Malësorët, si gjithnjë në mbrojtje të trojeve dhe të drejtave të tyre, së pari fillonin “luftën” me pendë e pastaj luften me zanatin e të parëve të tyre, me pushkë në dorë. Një nga “luftrat” e shumta domethenese me pendë të Malësorve , është edhe protesta e krerëve të fiseve të Malesisë , të cilet në marrveshje me Degën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Shkodër ju a dergojnë konsullatave të Austro-Hungarisë , Francës , Anglisë dhe Italisë.

PËRMBAJTJA E PROTESTËS:

“Nuk ka shumë kohë që qeveria e Malit Zi ka njoftue me anë të komandantit të Podgoricës z. Pop Ilisë , që fiset e perfaqesueme prej nesh(Hot, Grudë…) do ti jepen Malit të Zi , në vend të Plavës e Gucisë. Kishte me qënë e tepërt me tregue kundershtimet që ngjajnë mbas nji lajmi kaq të trishtueshem. Ndryshimi i races , i besimit , i zakonit e i lirisë që kemi fatin me gëzue janë në kundershtim me aneksimin e pretenduem. Prandaj ska njeri që të mos dinë privilegjet që qeveria e Naltmadhnisë së tij Sulltanit na ka akordua në të gjitha anët , e ushtrimi i lirë i besimit , i gjuhës e zakoneve , janë prova të gjalla të knaqjes tonë të plotë që jemi pjestar të perandorisë së lumnueme të Naltmadhnisë tij Sulltanit , me të cilin na lidhin tradita shekullore nderi e besnikëri. Deshirojmë me jetue e me gëzue lirinë për të cilën jemi kryenaltë ; ndryshe na nuk kishim me ndëjë pa kundershtue cilindo qoftë për ndrrimin e modifikimin e fatit tonë e të statu-quosë. Pastaj për nji vendim aq të shejtë kemi vendue e duam me derdhë piken e fundit të gjakut tonë para se me hy ndër zgjedhen e një qeverie të huaj. Ideja kombëtare na bashkon në mbrojtjen e atdheut tonë. Levizjet e trupave malazeze që janë pamun keto ditë në kufi shqetsojnë popullin tonë , dhe e shtojnë gjithnjë frigen tonë . Prandaj na të nënshkruemit marrim leje me ju terhjek vrejtjen. Shumë i ndershmit zotni , mbi ç’ka kemi permend ma naltë me lutje që këtë gjendjen tonë t’ja parashtroni qeverisë , të cilen zotnia juej denjësisht e perfaqesoni ktu në Shkodër. Marrim leje me ju deklerue se përsa i përket fiseve tona njohim vetëm protokollin e kongresit të Berlinit . Na të nëshkruemit ju paraqesim , shumë i ndershmi zotni ,nderimet tona ma të pervuta, e kemi nderin me nënshkrue…

Për Hotin : Çun Mula , Marash Uci , Dedë Gjon Luli , Nikollë Mirashi, Mal Gjoni , Stak Breci , Ismail Marku , Dedë Lulashi dhe Nikë Nica .

Për Grudën : Smajl Martini , Baca Kurti dhe Pllumb Gjeka .

Për Kelmendin : Ujkë Gila , Kaçel Turku dhe Nikë Leka.

Për Kastratin : Dodë Preçi , Shaban Elezi , Gjergj Prela , Gilë (Brahim) Vuksani dhe Prelë Tomë Nikolla.

Për Shkrelin : Marash Dashi dhe Tomë Nika.

Përfaqesues i Kojës dhe i Kuçit : i muslimanëve; Ramë Hysi , Hasan Noko , i latinëve (katolikëve) Nikë Deda , Lul Vuksani , Gegë Ivani e Tuz (Tuc) Geri , i të krishterëve (ortodoks) Mirash Pera , Stojan Gjeli e Mus Melini.

Për Tuzin : Haxhi Muji e Ramadan Aga .

Për Rjjollin : Hajdar Huka e Met Rrjolli.

Për Grizhen : Ali Tahiri

Për Koplikun : Sokol Mustaf Bajraktari , Met Dema , Memë Shabani dhe Tafil Et’hemi .

Për Reçin : Pater Mark Loshi dhe Zyber Bajraktari.

Për Gruemiren : Fasli Gruemira…

Me 4 prill 1880.

Nga përmbajtja e protestës bie në sy “pranimi” dhe lavdrimi i pushtetit të Sulltanit dhe perandorisë turko-osman mbi trojet shqiptare të Malesisë së Madhe e më gjërë. Në të vertet ky pushtet nuk ishte pranuar praktikisht nga Malesoret e Malesisë Madhe , që ndër shekuj me grykën e pushkës kishin fituar një autonomi të lakmueshme për kohën nga perandoria turko-osmane , por për arësye diplomatike (kohore) e “pranojnë” në tekstin e protestës pushtetin nën ligjet e Sulltanit , pasi ata e dinin mirë se kjo perandori që kishte marrë tëposhten , një ditë do të thyente qafen në Azi , prej nga kishte ardhur , ndërsa pranimi sundimit të fqinjit Malazez, nuk do të mbaronte “kurrë”… Gjithsesi malësorët me këtë protestë ngulin këmbë mbi zbatimin e protokollit të kongresit të Berlinit , mbasi e dijshin se Malazezët nuk ishin të zotët me pushtue Plavë e Guci. Nji prift me za i aso kohe , Don Pal Shantoja i drejtoi nji letër gazetës “Allgemeine Wiener Zeitung” me anë të së cilës ankohej per padrejtësinë që ishin tuj ba Pushtetet e Mëdha (të Europes) kombit shqiptar e shtonte se : “mbasi ata kanë hjekë dorë nga drejtësia , Shqiptarët do të derdhin gjakun per lirinë e vet , tepër të shejt”. Kjo letër deshprimi i terhoqi vemendjen botës katolike , e cila filloi të interesohet ma tepër , kur pa se një prift katolik ngriti zanin e deshprimit. Kjo fushatë i dha të kuptojë Europës se Lidhja e Prizrenit ishte me të vertet nji organizatë kombëtare shqiptare , e jo muhamedane si dojshin me e pershkrue anmiqtë e Shqiptarëve. Fletoret xunë të sulmojnë qeveritë e veta per padrejtësitë që ishin tuj ba në dam të Shqipnisë e në favor të Malit të Zi… Perveç fletoreve edhe disa deputet folën nepër parlamentet e ndryshme tuj kretikua qeveritë e veta e tue lavdrue trimninë e shqiptarëve. Nga këto fjalime , bujen ma të madhe e bani ai i deputetit anglez Jozef Cowen. Ky foli dy herë tuj kritikue perkrahjen që i dha qeveria Ingleze Greqisë e Malit të Zi në dam të Shqipnisë… Ai në fjalen e tij ndër të tjera do të thoshte : “Malazezët janë nji popull…. historija e të cilëve humbë në brymën e kohës. Shqiptarët janë kombi ma i vjeter i Levantit. Kanë disa cilësi që i ndryshojnë fare nga ato të Malazezëve, por shqiptarët janë aq trima sa ata edhe dashunia e tyre per liri as u vu as as mund të vihet në dyshim…”. Padrejtësia që ju ba shqiptarëve tingëlloi edhe në parlamentin e Italisë . Deputeti Rugero Bonghi deklaroi : “ Të drejtat e shqiptarëve duhet të respektohen dhe dëshirojmë që kombi shqiptar të ruaj nji vend per vehten e tij”. Ndersa deputeti tjeter Italian) Maurici …u ngritë e tha : “Si në shqyrtimin e kufinit të Greqisë ashtu edhe në caktimin e Ulqinit Malit të zi , u ba fjalë për të urdhnue (bashkue) popullsi të ndryshme nga raca e nga besimi”. Fatkeqësisht në ato kohë kishte pakë njerzë të medias , deputet e shtetarë në Europën plakë që kerkonin drejtësi historike për shqiptarët e trojet e tyre etnike , ndaj edhe trojet tona vijojnë të jenë të ndara edhe sot me kufijë politik, por kurr ma ata historik…

REFERENCAT :

1.Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptare , Akademia e Shkencave të RPS Shqiperisë , Instituti i Historisë, fq.100 , Tiranë 1978.

2.Xhafer Belegu ,Lidhja e Prizrenit ,fq.89-91 , 142-143 ,Tiranë 1939.

3.Atë Marin Sirdani ,Ndriçime të Historisë ,të kulturës dhe të artit shqiptar, fq.55-58, Shpresa-Prishtinë ,2002.

“NATO – 73 vjeçare por më vitale, RSh edhe më e përkushtuar mbas 13 vjetësh”

April 4, 2022 by s p

Gjeneral ® Piro Ahmetaj, 4 Prill 2022/

4 Prilli 2022 shënon 73 vjetorin e themelimit të Aleancës së Atlantikut të Veriut (NATO). Strategu i Luftës II-të Botërore, Komandant i parë i NATO-s, Presidenti i Sh.B.A, Gjeneral * Dwight D. Eisenhower, 73 vjet më parë, e projektoi Aleancën Transatlantike si “instrument politiko-ushtarak për garantimin e paprekshmërisë territoriale të vendeve anëtare” në përballjen me ish-BRSS, etj duke hedhur kështu themelet e Aleancës më të fuqishme dhe me të suksesshme në historinë e njerëzimit në mbrojtje të paqes, lirisë, interesave gjeopolitike dhe vlerave të demokracisë perëndimore.

Sot, pas 73 vjetëve, NATO jo vetëm ka përmbushur misionin e ruajtjes së paprekshmërisë të sovranitetit teritorial të vendeve anëtare, por ka shërbyer edhe si një mekanizëm i suksesshëm i paqes, ndërtimit të mirëbesimit dhe bashkëpunimit reciprok mes vendeve, rajoneve dhe kontineteve.

Zhvillimet e pas viteve 1990, shkërmoqja e ish-BRSS, Traktatit të Varshavës dhe ndryshimet e mjedisit të sigurisë, “imponuan” që NATO t’i rrisë ambiciet dhe të rikonfirmohet si “model suksesi” për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare.

Kështu, NATO “mbijetoi” edhe nëpërmjet një procesi transformimesh të strategjisë, strukturave, infrastrukturës, modernizimit si dhe bashkëpunimit me vendet anëtare dhe jo-anëtarë, etj.

Një ndër projektet themelore të këtij suksesi është politika e “Dyerve të Hapura” [Open Door Policy] e cila ka shërbyer edhe si derë dhe garanci e shtuar për demokratizimin dhe integrimin në BE të vendeve të lindjes ish komuniste. Konkretisht NATO nga 16 vende 30 vite me parë, sot është zgjeruar me 30 vende anëtare.

Në hapësirën e NATO-s jeton një popullsi rreth një miliard banorë, ndërsa ekonomia e 30 vendeve përfaqëson rreth gjysmën e ekonomisë botërore.

Forcat e armatosura të 30 vendeve të NATO-s arrijnë në 7 milion e gjysmë, prej së cilës rreth 3 milëon e gjysmë forcë active dhe po kaq forcë rezervë. Tre vende, përkatësisht, Sh.B.A. Franca dhe Anglia zotërojnë armë bërthamore, bashkë me të edhe fuqinë e Aleancës për shkurajimin e kundërshtarëve [deterrence] dhe moslejimin e përshkallëzimit të konflikteve.

Megjithë problematikat, shpenzimet e mbrojtjes, për vitin 2021 të 30 vendet e NATO-s, arriten shifrën rekord në mē shume se 1 trilion USD.

Historia e NATO-s në Kosovë, mbetet shembulli i konfirmimit të fuqisë dhe kredibilitetit të saj në dobi të paqes, vlerave të lirisë dhe demokracisë.

Nga ana tjetër, 73 vjet e kanë provuar katërcipërisht rolin jetik të ShBA-ve, e cila mban barrën kryesore të fuqisë, angazhimeve dhe shpenzimeve ushtarake, p.sh buxheti mbi 750 miliard USD për vitin 2021, ose dyfishin e 29 vendeve të tjera anëtare të NATO-s, përfshi edhe Rusinë.

Thënë këtë, trysninë pozitive që SHBA ushtron ndaj anëtarëve të tjerë për të rritur buxhetin e çmoj legjitime dhe të domosdoshme njëherësh për kredibilitetin e Aleancës.

Prandaj 3-4 vitet e fundit 29 vendet e tjera të NATO-s e kanë rritur buxhetin me rreth 150 miliard USD, duke mos përfshirë angazhimin e Gjermanise për të shtuar edhe rreth 100 mld për modernizimin e aftësive ushtarake, bashhkë me të edhe peshën e saj në NATO.

Ndërsa në ditët e sotme, jo vetëm Ukraina por bota mbarë po përballet me marrëzinë shpërfillëse të Rusisë së Putinit ndaj rendit ndërkombëtar të sigurise, e cila nisi me aneksimin e Krimesë në 2014 dhe prej 24 Shkurtit 2022 me sulmin neonazist të ndërmarrë për pushtimin e një vendi sovran, si dhe për sprovimin e kredibiltetit, kohezionit, fuqisë ushtarake dhe interesave gjeopolitike të Aleancës Transtlantike (NATO/SHBA).

Në përgjigje, rreth 40 mijë trupa luftimi, 130 avione dhe 140 anije ushtarake të NATO janë dislokuar në kufijtë lindorë të saj (Poloni, Vendet Balltike, Europën Qëndrore dhe Juglindore), duke demostruar si asnjëherë më parë fuqinë e pakonkurueshme ushtarake në mbrojtje të tërësisë teritoriale (artikulli 5) si dhe të interesave gjeostrategjike të Aleancës Trasnatlantike.

Thënë këtë, me statusin e ekspertit të angazhuar ripërsëris se: “Rusia do ta humbasë jo vetëm LUFTËN për pushtimin e Ukrainës por edhe do gjunjëzohet në përballjen me kredibilitetin, solidaritetin, me fuqinë e zgjerimit të demoracisë dhe interesat Euroatlantike (USA & NATO & BE)”!

Bashkë me humbjen e Luftës Rusia po diskreditohet tashmë në sytë e botës, sigurisht do të humbasë rolin dhe peshën gjeopolitike në botë, fatmirësisht përfshi edhe në Ballkanin perëndimor, Mesdhe, etj.

II. Mbas 13 vitesh, Shqipëria mbetet anëtare edhe më e përkushtuar !

Data zyrtare e pranimit të Shqiperisë është e përcaktuar 1 prilli 2009. Por për ta nxjerrë nga konteksti i “datës së gënjeshtrave” si dhe për ta ndriçuar më shumë, si “gjetje të mënçur” për festimin e kësaj ngjarjeje kombëtare është mirë bashkangjitur me atë të themelimit tē Aleancës, më 4 Prill.

Përtej “konfiktualitetit extrem, bëmave dhe gjëmave kombëtare (1997, etj) nga privatizimi dhe shpërdorimi politik i pushteteve”, anëtarësimi i RSH mbetet ndoshta arritja e vetme, në mos e vetmja fare si produkt i konsensusit politik të gjerë nga të gjitha forcat politike si dhe mbështetjes së jashtëzakonshme mbarëpopullore.

Në këtë udhëtim 15 vite (1994-2009) drejt dhe 13 vjet pas anëtarësimit në Aleancë, Shqipëria u shndërrua nga konsumatore në kontribuese për sigurinë rajonale. Prej vitit 1996, në operacionet në Bosnjë, Irak, Afganistan, Kosovë, Gjeorgji, Ukrainë, Mali, etj, kanë marrë pjesë rreth 8000 ushtarakë, çka krahasuar me popullsinë, ky kontribut ka qenë me shumë se modest dhe i shumëvlerësuar.

Shqipëria sigurisht mbetet modeste në kapacitete, por vijon të luaj rol të spikatur për paqen, stabilitetin demokratik, integrimin e vendeve të Ballkanit në NATO/BE si dhe në jetësimin e interesave gjeopolitike të Sh.B.A dhe NATO-s në rajon, në mesdhe dhe më gjerë.

Prandaj sot në 4 Prill, në 13 vjetorin e anëtarësimit të RSh në NATO, kujtojmë me mirënjohje të thellë miq të mëdhenj dhe aktorë me peshë si Presidentët Bush dhe Klinton; Sekretarët e Shtetit Baker, Allbright, Powell, Rice, ata të Mbrojtjes si Perry, Rumsfeld, Gate, etj si edhe gjeneralët e mirënjohur, Clark, Jones, Stavridis, Petraus, Mattis, etj, për mbështetjen e jashtëzakonshme në përmbushje të aspiratës së Shqiptarëve.

Kështu përtej festimeve dhe krenarisë legjitime për këtë arritje historike, mbetet e përherëshme detyra për ta ngritur edhe më lartë stekën e Shqipërisë si një anëtare e denjë dhe e përkushtuar e Aleancës.

Mjedisi dhe rreziqet ndaj sigurisë kolektive po ndryshojnë në mënyrë të paparashikuar, prandaj NATO dhe 30 vendet e saj mbeten në transformim të pandërprerë.

Edhe për Shqipërinë, anëtarësimi nuk ishte/mbetet stacioni i fundit, por një fazë e re, me përfitime (si shembull projekti për bazën e Kuçovës), detyrime, sfida dhe përgjegjësi shtesë.

Prandaj, si të gjitha vendet e NATO-s, edhe qeveria Rama 3 duhet ta rikthejë në “paketën e prioriteteve” reformën e sistemit të sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare, duke zhvilluar aftësi operacionale për mbrojtjen e tërësisë teritoriale nga çdo kërcënim, për të mbajtur barrën si dhe për të vijuar të kontribuojë në sfidat e Aleancës (Nenin 5 të NATO-s] por edhe në Kosovë, Bosnjë, Ukrainë etj.

Po ashtu, e çmoj posaçërisht në interesat strategjike të RSh, të zhvilloj projekte të përbashkëta me Kosovën dhe vendet e rajonit për t’u përballur me kërcënimet asimetrike si: “emergjencat civile, pandemitë, rastet renegate, terrorizmi, rreziqet kibernetike, ekstremizmi i dhunshëm, krimi i organizuar, trafiqet e paligjshme, emergjencat civile, krizat e refugjatëve, etj”.

Për më qartë, do i këshilloja faktorët e Tiranës dhe Prishtinës zyrtare që: “humbja e Luftës ndaj Ukrainës, për pasoje ulja e peshës së Rusisë dhe të Serbisë në rajon është një rrethanë mjaft e favorrshme gjeopolitike për të konfirmuar projektin: “2 shtete një komb i vetëm” si dhe për të integruar masat e përbashkëta shtetërore në dobi të anëtarësimit së Kosovës në NATO si dhe për zhvillimin e interesave kombëtare në rajon, mesdhe, etj”!

Është e mirëartikuluar se në reformat e sigurisë kanë përparësi interesat kombëtarë. Por, këto reforma kërkojnë vizion, gjithëpërfshirje dhe konsensus politik sa më të gjerë. Edhe pas vendimit historik të Gjykatës Kushtetuese (2015) mbetet ende e domosdoshmëri të mirë-harmonizohen 3 pushtetet, Ekzekutivi Kuvendi dhe Presidenti, në lidhje me vendimarrjet strategjike në fushën e sigurisë dhe të mbrojtjes kombetare.

Në shtesë, gjykoj se në këtë udhëtim 13 vjeçar pas anëtarësimit, Tirana zyrtare ka bërë gjënë e duhur, pasi është rreshtuar me kohezion të pakushtëzuar në krah të Aleancës Trans-Atlantike (ShBA, NATO-s dhe BE), po vijon të kontribuojë në tavolinat e vendimarjeve të mëdha (NATO dhe UN) dhe me kapacitete modeste në mbështetje të Ukrainës, etj; në mbrojtje të stabilitetin demokratik, anëtarësimin në NATO/BE, vlerave demokratike në Ballkan dhe më gjerë”.

Dhe, për ta përmbyllur kam përzgjedhur fjalët-epitaf të ish-Presidentit te SHBA Kennedy, në hapje të Konferencës së Parë të Sigurisë së Mynihut (MSC) në 1963: “Ti hedhim sytë përtej rreziqeve të së sotmes, te shpresat e së nesërmes”. Thënë këtë, besoj fort te fuqia e Aleancës më të suksesshme në historinë e njerëzimit edhe për 73 vitet që do vijnë … !

Ndërsa si një ndër dëshmitaret/expertët e udhëtimit 28 vjeçar të Shqipërisë drejt/pas anëtarësimit në NATO (1994-2022), do këshilloja emergjente përgatjen e një Platforme Kombëtare për transformimin rrënjësor të sistemit të Sigurisë, me qëllim: “modernizimin e qasjes zyrtare (SSK-2022), strukturave, paisjeve dhe kapaciteteve; trajtimin dhe motivimin e personelit; përmirësimin rrënjësor të aftësive operacionale dhe kulturës së bashkëpunimit mes strukturave dhe agjensive shtetërore përgjegjëse, në interes të sigurisë së jetës, shëndetit, pronës, dinjitetit dhe mirëqenies së qytetarëve; garantimin e stabilitetit demokratik, rikthimin e besimit të Shqiptarëve në vlerat e shoqërive euro-atlantike; mbrojtjen dhe zhvillimin e interesave kombëtare; përmbushjen e detyrimeve si dhe forcimin e pozitës së RSH në NATO”.

E fundit, por mbi të gjitha, në reformat e sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare, “asnjë grosh nuk vlejnë” as protagonizmi, as privatizimi i arritjeve dhe festave, triumfalizmi, propaganda partiake, por vetëm veprat, dashuria, nderimi dhe përulësia për vendin, vizioni afatgjatë dhe përkushtimi në ushtrimin e detyrave shtetërore, përgjegjësia e lartë ndaj interesave mbarë-kombëtare, “besimi dhe bekimi” ndaj partneritetit strategjik me SHBA, NATO-n, etj.

*Gjeneral ® Piro AHMETAJ,

Seinor Expert për SK, Rajonin & NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut, Ish:

Këshilltar Ushtarak i Presidentit të RSh,

Zv/ShShPFA & Përfaqësues Kombëtar në SHAPE/NATO!

111 VJET O, DED GJO’ LULI

April 4, 2022 by s p

6 PRILL 1911

Pergatiti: Fritz RADOVANI:

Ded Gjo’ LULI: Një emen që tue mos pasë pranë asnjë epitet nënkupton në Tè: Shqipninë, Flamurin, Malësinë, Hotin, Burrninë, Trimin e Traboinit, Nderën, Vetflijimin për Atdhe dhe, së fundit “shpifjet dhe harresën”.

Herën e parë këtë Emen e pata ndigjue nga një grue e veshun me rroba të zeza, që pat ardhë për vizitë në shtëpinë tonë, Ajo ishte jo aq plakë sa e bante shamija e zezë mbi kokën e Saj dhe, Fëtyra e lodhun nga qendresa për mos me kja për vrasjet e djelmëve të saj, nga stuhija e ardhjes së fortunës komuniste me ernat rrënuese të Serbisë, që Ajo njihte me kohë, kur ishte kenë vajzë e re. Ishte Katrinë Tomja. Edhe sot kujtoj ata dy sy Shqiponje, apo të ndonjë sfinksi, nuk mund ta përcaktoj por, pa i shtue asgja nga fantazia ime fëminore, ata ishin sa një filxhan kafje dhe të zez si futa, që i mbështillte Fëtyrën e skalitun si dikund ndër ato vepra arti që shfletojshe ndër libra, por gati pa kuptue asgja. Ma vonë jam kujtue përse ndër male nuk kjajnë femnat tona, se Atyne u asht pjekë syni nga duhma e barotit në beteja të rrebta përkrah Trimave të vet Malësorë!

Ishte viti 1961 kur pata fatin me kalue ndër duert e mija një nga gazetat ma të njohuna shqiptare, “Ora e Maleve”, aso kohe rrebtësisht e ndalueme me u lexue. Po për me dashtë me ditë kush asht kenë Ai Burrë me emnin Dedë Gjo’ Luli, aty mundesh me gjetë pikërisht ate që quhet esenca e veprës së tij. Aty ishte e shprehun në pak rreshta, por e saktë, si të gjithë dokumentat që përfshihen ndër ato faqe.

Sigurisht, tue lexue aty gjenë edhe fakte që janë ende të panjohuna, ose të lanuna më njëanë me qellimin e keq, që ma vonë me u arkivue në “harresë”. Deri këtu do t’ ishte dishka edhe e pranueshme me rrugën e vështirë që vazhdon me ecë Historia e vertetë e popullit Shqiptar, ende e pashkrueme, po ajo ma e keqja asht shtrembnimi i fakteve historike, gja që më ka shtye me u ulë me shkrue këta pak rreshta për Mikun e shtrenjtë të të Parëve të mijë, që në ato ditë të Shenjta të Marsit 1911 ishin përkrah Dedë Gjo’ Lulit.

111 vjet ma parë, në vitin 1911 Kryengritësit Malësorë do të arrijnë me armët e tyne dhe me gjakun e Martirëve të Lirisë me shkrue fletën ma të lavdishme të Historisë mijëvjeçare të përpjekjeve për Liri, dhe mbi vorret e Atyne Martirëve me ngritë, mu në qendren e Ballkanit të salvuem nga osmanllijtë, Flamurin e Gjergj Kastriotit në Trojet tona Shqiptare, në Ata Troje ku Liria, Atdheu dhe Feja, janë visaret ma të çmueshme dhe ma të dashuna për Ata, që kur lindin pagëzohen me Atë Emen që, ndër shekuj mburojë ju bane Shqipnisë, e thirren Shqiptarë!

Ishte vetë prijsi i tyne Dedë Gjo’ Luli i pari që mori shpellat!

Edhe konsulli i Turkisë në Podgoricë, i shtymë nga Bedri Pasha i Turkisë, i pat premtue një rrogë mujore prej 2500 lira turke Dedës, dhe me i sigurue një punë të mirë të birit, po as prej tij nuk u thye. Asnjë Shqiptar nuk besoj se di me marrë me mend sesi një Malësor pa plang e pa shtëpi, fukara që nuk kishte as bukën e gojës, arrin me u përgjegjë pa pikë frike dhe me plot gojë, e madje tue ngritë naltë edhe zanin e Tij: “M’i thoni Pashës e Mbretit se nuk jam mish që shitet në krraba të kasapit. Ta dijë Mbreti se s’ ka aq pare sa me më thye!”

Kishin kalue jo vite, po shekuj kur Flamuri i Gjergj Kastriotit kishte ra nga Kështjella e Krujës Heroike dhe bashkë me Heroin tonë Kombëtar ishin vorrosë për me u kalbë. Shtërgata e robnisë turke kishte mbulue me brraka uji të gjitha Trojet tona, ku shuhej çdo ditë çdo virtyt dhe shpresë e Shqiptarve. Ishin përdhosë kështjella e kulla ku dikur ndër ato hatlla varej me madhshti Lahuta, martina e huta; tashma ishin ba vetem vende të shkreta ku këndonte qyqja e kulumrija. Ishin thye e ra përtokë deri ndër vorret e të parëvet Kryqat e drunit të lisit e të çamit. Deri poshtë ku derdhej gryka e lumit ishin shue shenjat e pushimit, vue nga dalta ndër shkambij. Shqiptarët, rrugë pa rrugë, përditë e ma shumë zhyteshin në humnerën e mjerimit e të padijes. Dhuna kishte shpërba edhe gurin e kthye në ranë, thonë disa, po vende-vende edhe në pluhun e baltë të kuqe nga gjaku me të cilin mbruhej e njeshej për thundra të kuajve të robnuesit, i cili krenohej ngallnjimtar mbi eshtnat e nxjerruna nga vorret e shpuplueme dhe të shkapërndame e të tretuna në të katër anët.

Mbi kumbonaret e Kishave të vjetra monumentale ngrihej nalt një copë zhele robnije, që tregonte se mbi këte “minare” nuk do të ketë kurrma Kryqa, dhe se Shqiptarët nuk do të dijnë “asnjëherë” çka u pat mësue dikur Imzot Pal Engjulli i Drishtit, rrenuem e ba rrafsh me tokë. Ishte shue jo vetëm rrezja e dritës së shpresës për Liri, po edhe dielli ishte zanë nga një tymnajë e vransinë që njillte kob.

Vetullat e Burrave ishin bashkue e ba hudhi si t’ u kishte shkrepë rrufeja në votër e shkimë me farë e fis gjithshka që, u kishte falë i Madhi Zot brez mbas brezi. Vetëm kelkaza aty-këtu çilte ndonjë lule e vyshkej nën ferrat e morrizat e pafarë që e patën mbulue këte Dhé të bekuem dikur, ku, tashma as dallëndyshat nuk vinin në stinën e tyne, se as pranverë nuk kishte ma! Zhegu aziatik kishte përvlue e zharitë si mos ma keq fusha e male e kthye në shkretinë, ku ndonjë gomar fatzi kryente sherbimet e deves për pushtuesin barbar.

Edhe qentë e fshatit nuk lehnin ma, se portarja ishte thye natën kur ndër shtëpija kishte msy e mëshef pabesia e shnderimi i robnuesit përbindsh. Burri nuk mbante ma as gurin unur të trashiguem ndër shekuj me llullën e vet prej druni ku ishte ma i forti, daltue nga çobajt fatzez që rritnin desht për me ua shtrue sofrat rrumbullake “felëshuesëve”, të cilët shoqnonin ferlikun e rakinë me vallet turke e kangët mortore të tymosuna nga flaka e zbehtë e drunit të pishës, derisa dikur fillonte me dalë drita, e atëherë kujtoheshin për ndonjë pusi që kishin vue ditën ma parë, e në të zbardhun të dritës, edhe pse ishin të përgjumun, delnin ndër prita e ashtu në kllapi, kishin ndigjue kushtrimin e ndonjë Malësori që kishte lajmërue se kishte lé një Djalë në oxhakun e vjeter të Gjo’ Lulit.

E Baba i pat vue emnin Dedë, si ta kishte ditë se Ai Emen do të vinte dita e ka me u daltue me shkronja t’ arta!

Emen që u pat kallë mneren turqve e shkjeve, e besa, ma fort se askujt tradhëtarëve të Atdheut e të Fesë së Gjergj Kastriotit tonë.

Mbërrijti lajmi edhe ndër shtëpijat e vjetra të Shkodrës se, Dedë Gjo’ Luli asht rritë e ba Burrë e madje edhe i fortë. Kishte ba konak e votra e Tij mbushë prej Zotit me djelm, me djelm të pashem e vigaj mali si Baba i Tyne, tashma në të shtatdhetat vjetë. E brezi i tyne vetëm vezullonte nga dorcat e armëve që rrethonin belin e Atyne drangojve. Sytë ua kishte dhurue Shqipja dykrenare! Mustaku i shndriste si thupra e sermit që dredhej mbi kronin ku buronte fjala e Burrit. Mbi sy binte vetem qeleshja e bardhë bilur si bora e majeve të Alpeve tona ku, sundonte ende vetëm Shqipja e kurrkush tjeter nën çatinë e vume nga dora e Krijuesit!

Qielli hapej e mbyllej nga vetëtimat e asaj pranvere, që ç’mos kurrë, dishka donin me njellë e lajmërue n’ ato ana. Edhe dielli, që deri atëditë nuk kishte mujtë me shkri as boren mbi majet e atyne maleve, filloi me vezullue e me ra edhe mbi çatijat e shtëpijave, që kishin mbetë pa u shembë. Fyelli i barijve ndigjohej deri larg ndër pyjet ku strofullat e arijve kishin fillue me u shprazë, se edhe vetë bishat kishin marrë iken. Po, po, kishin fillue me marrë iken, se ndër male ku ishin shue fiset e dalë faret Burrat e Atdheut, armët e tyne ishin rreth brezit xhubletës e kishin zanë vendin e postavës e të sermit, që dikur diftonin nusninë e tyne që edhe ajo vyshkej sa djali shkonte ushtar i dhunuesit pashpirtë. Ata tashti ishin perkrah Burrave ndër male. Duert e tyne ishin ato që kishin rrokë dikur ata filiza, që tashti ishin ba Burra e marrë malet, e tash në krah të Atyne Burrave kishin rrokë armët e Lirisë së Atdheut! Ishte dikund andej Nora e Tringa, ishte Kupe Danja e ishte Shota, ishte mbarë vajznia e granija, ishin po lulet e zamakët e bardhë si bora, që kishin çelë edhe ndër gur’ e shkambij bashkë me vjollcat e pranverës së 1911.

Ishin Malësorët Shqiptarë, që i drejtonte një Dedë Gjo’ Lul!

Ishin, po, Ata Burra që kishin shpalosë e nxjerrë nga dheu një Flamur të balsamosun me gjakun e Heronjve, e të ruejtun mbrendë thellë në Vorrin e Gjergj Kastriotit, në atë Vorr që asht edhe sot, i ruejtun nga Ata besnikë të përjetshëm, që me duertë e tyne të Shugurueme tashti, edhe Ata kishin rrokë Armën e Lirisë, Kryqin, e Arma e Lirisë në duert e Shugurueme me Bagmin Shejtë nuk përdhoset kurrma, jo jo, kurrma! Tue shfletue fletët e historisë së asaj kohë lufta e përgjakshme e Malësisë së Mbishkodres filloi në Marsin e vitit 1911 dhe vazhdoi në të gjitha ato krahina të pathyeshme shekullore deri në fundin e Gushtit të vitit 1911, ku nuk duhen lanë pa u zanë në gojë edhe klerikët katolikë që morën rrugët ndër male bashkë me Malësorët e vet besnikë, tue fillue nga Famullitari i Kastratit At Mati Prennushi, Famullitari i Bajzës së Kastratit At Lorenc Mitroviq, Famullitari i Grudës At Buonaventur (Buon) Gjeçaj, Famullitari i Vuksanlekaj At Karlo Prennushi, Famullitari i Traboinit At Luigj Bushati e Famullitari i Rrapshës At Sebastjan Hila, të gjithë bajtës të Nderuem të zhgunit të Shen Françeskut t’Asizit. Këta fretën jo vetem asnjë ditë nuk pranuen me jetue në mëshiren e malazezëvet, po pikrisht ishte At Mati Prennushi dhe At Buon Gjeçaj që palosne në gjoksin e vet Flamurin kombtar, që ia dorzuen Ded Gjo’ Lulit me 24 Maras 1911, dhe si shperblim At gjoks t’ At Matisë e shporuen komunistët me plumba me 11 Mars 1948 në Zallin e Kirit të Shkodres. Aso kohe në 1911, Ata iu drejtuen Argjipeshkvit të Shkodres Imz. Jak Serreqit, i cili pat qendrue dorjashtë për disa kohë, e ma vonë, me ndikimn e Imz. Luigj Bumçit dhe Don Ndre Mjedjes, Famullitar në Kukël, vunë në dijeni Vatikanin, njëkohsisht edhe me konsullin Austriak në Shkodër, u lidhën në Austri me Arqiduken Franc Ferdinandi, tue i vue në dukje Atij prirjen politike të Kryengritjes së Malësorëve të Mbishkodrës së vitit 1911.

Kleri Katolik Shqiptar që ishte ndër Ato Malësi kishte arrijtë deri aty sa me deklarue se: “Në kjoftë se turqit përpiqeshin me depertue ndër rrethet kishtare malore, ata do të kryesonin rezistencën me Kryq në dorë.” (The Times, Wednesday, May 10, 1911.)

Plasi Toka Arbnore e mbi një Shkamb me emnin Deçiq u vue një Flamur i harruem ndër shekuj. Vërtetë i harruem gati sa mos me u njohë, por i ruejtun dhe i mbrujtun me Gjak të freskët Herojsh, që me një guxim të pashoq, e nxorën nga Vorri i Shejtë, ku dhunuesi turk mendoi se aty e ka vendin, ku Ai do të kalbet e do të shuhet përgjithmonë.

111 vjet ma parë, me 6 Prill 1911. Me Dedë Gjo’ Lulin…

Mbarë Malësia me armë në dorë u rreshtue me e mbajtë nalt Atë Flamur!

I madh e vogël pa kursye as jeten e vet u banë mburojë!

Atdheun filloi me e rrah flladi i freskët i Lirisë!

Fitorja e shpërblyeme me gjak ndër shekuj erdhi!

Urata, lutja, kanga e falnderimi ndaj të Madhit Zot s’ pushonin!

Sejcili, sa kishte forcën, me një kurban i rrinte pranë shtizës.

Pikë lotit nuk shihej n’ Atë vend, veç gaz e hare në sytë e Atyne Burrneshave që këndonin e shkrepshin armët.

Edhe gratë me të zeza e gjetën një “shenjë” me u gazmue!

Aty pranë në trungun e një gështenje gjuhej në shenj një kapicë.

Sa andej këndej kriste bataria e Malësorëve trima e zanet ma të forta e të fuqishme thenin heshtjen shekullore, me ushtimën e tyne ndër ato maje Malesh, tue jehue e tue u derdhë me jone hyjnore drejt Qiellit paster.

Ishte një Kushtrim i pafund, që zbriti ndër ato lugina të prarueme e u bashkue me valët e dallgët e harrlisuna të Adriatikut, tue zgjue mbarë një Europë: “Oooo Burra bre, çonju se Flamuri i Gjergj Kastriotit u ngrit edhe njëherë në Tokën Arbnore!”

Ai u ngrit për mos me zdrypë kurrma, kurrma!

Tingujt e Lahutës së Maleve vazhdonin Kangët e veta!

Atyne u printe një Ded Gjo’ Lul, që nder Shekuj Emni i Tij vetem rritej!

E Bjeshkët tona Atë Emen, e kanë të daltuem nder shkrepa!

Nder Ata Shkrepa që s’ njohin kurrma mort!

E pra Ti o Ded Gjo’ Luli je Shqipnia, Flamuri, Malësia, Hoti, Burrnia, Besa, Trimnia e Traboinit, Ndera e Shqiptarit, Vetflijimi për Atdhe nder Alpe !

E, Shqipja Dykrenare e Gjergj Kastriotit Skenderbeut!

Melbourne, 4 Prill 2022.

SINDROMI I VDEKJES SË PAPRITUR

April 4, 2022 by s p

Prof.As.Dr Basri Lenjani

SINDROMI I VDEKJES SË PAPRITUR

Sindromi i vdekjes së papritur ose Arresti i papritur kardiak (APK) është një gjendje emergjente jetë kërcënuese, në të cilën zemra papritur ndalon së rrahuri. Nëse kjo ndodh, gjaku ndalon të rrjedhë në tru dhe në organet e tjera vitale. APK zakonisht shkakton vdekje, nëse nuk trajtohet brenda pak minutash. Vdekja e papritur kardiake (APK) është një vdekje e papritur e shkaktuar nga humbja e funksionit të zemrës (arrest kardiak i papritur). Vdekja e papritur kardiake është shkaku më i madh i vdekjes natyrore, duke shkaktuar rreth 325,000 të vdekjeve të të rriturve në Shtetet e Bashkuara çdo vit. Vdekja e papritur kardiake është përgjegjëse për gjysmën e të gjitha vdekjeve nga sëmundjet e zemrës. .

Figura 1 – Dallimi në mes sulmit në zemër, arestit të papritur kardiak dhe sulmit në tru.

Arresti kardiak i papritur nuk është sulm në zemër (infarkt miokardi). Sulmet në zemër ndodhin kur ka një bllokim në një ose më shumë arterie koronare, duke parandaluar që zemra të marrë mjaft gjak të pasur me oksigjen. Nëse oksigjeni në gjak nuk mund të arrijë në muskulin e zemrës, zemra dëmtohet. Në të kundërt, arresti i papritur kardiak ndodh kur sistemi elektrik në zemër funksionon dhe papritmas ritmi bëhet i parregullt, malinj dhe kërcënues për jetën.

Incidenca. Vdekja e papritur kardiake ndodh më shpesh tek të rriturit në mesin e të 30-tave deri në mesin e të 40-ve dhe prek meshkujt dy herë më shpesh sesa gratë. Kjo gjendje është e rrallë tek fëmijët, duke prekur vetëm 1 deri në 2 për 100,000 fëmijë çdo vit. Sipas statistikave, 38.7 raste për 100,000 lindje të gjalla vdesin nga vdekja e papritur (të dhëna nga CDC). PE dhe pse APK te atletët është e rrallë. Në popullatën më të re, shumica e APK ndodhin kur luajnë sporte ekipore me një shfaqje 1 rast në një 100,000 deri 300,000 atletë, dhe më shpesh tek meshkujt. Te atletët më të vjetër (35 vjeç e më lart), APK ndodh më shpesh gjatë vrapimit në 15,000 vrapues dhe në 50,000 vrapues maratonë. Arresti kardiak është shkaku kryesor i vdekjeve të papritura. Në vendet e zhvilluara incidenca e arrestit kardiak sillet 1-2 raste në 1000 banorë. Në mbështetje të hulumtimeve është verifikuar se në Kosovë, rreth 4000-5000 persona në vit pësojnë arrest kardiak

Shkaqet. Shumica e rasteve të APK janë të lidhura me sëmundje kardiovaskulare të pazbuluara. Në popullatën më të re, APK është shpesh për shkak të defekteve të lindura të zemrës, ndërsa në atletët më të vjetër (35 vjeç e lart), shkaku lidhet më shpesh me sëmundjen e arteries koronare. Shumica e vdekjeve të papritura kardiake tek të rriturit shkaktohen nga ritmet jonormale të zemrës të quajtura aritmi. Aritmia më e zakonshme kërcënuese për jetën është fibrilacioni ventrikular, është çrregullim më i rëndë i ritmit të punës së zemrës dhe pulset elektrike në ventrikuj krijohen pa kurrfarë rregulle. Në minutat e para, të fibrilacionit ventrikular qarkullimi i gjakut me oksigjen në tru do të zvogëlohet në mënyrë drastike, duke rezultuar me humbje të vetëdijes. Vdekja ndodh nëse trajtimi emergjent nuk bëhet menjëherë.

Mekanizmi. Mutacionet e gjeneve shoqërohen me shumë sindroma që bien nën ombrellën e APK, por jo çdo person me APK ka gjene. Është e mundur që gjenet e tjera të jenë të lidhura me APK, por ato ende nuk janë identifikuar. Por disa shkaqe të SDS nuk janë gjenetike, sidomos disa lloje të barnave mund të shkaktojnë sindroma që mund të çojnë në vdekje të papritur. Sindromi i intervalit të zgjatur QT mund të ndodhë kur përdorin për një kohë të gjatë si, antihistaminikët, degjenestuesët, antibiotikët, diuretikët, barnat kundër depresionit, antipsikotikët etj. Sindroma e vdekjes së papritur fillon te një fëmijë që më parë ishte i shëndetshëm, pa një pasqyrë klinike ose simptoma të ndonjë sëmundjeje.

Ekzistojnë dy entitete: Sindroma e vdekjes së papritur të foshnjave dhe sindromi i vdekjes së papritur të fëmijës më të madh. Sindroma e vdekjes së papritur të foshnjave që prek fëmijët deri në një vit, më shpesh në gjumë. ndodh më shpesh tek djemtë, në dimër, tek fëmijët që nuk ushqehen me gji, tek fëmijët që përdorin biberona dhe më shpesh në moshën 4 deri në 6 muaj.Sindroma e vdekjes së papritur të një fëmije më të madh ndodh tek fëmijët më të mëdhenj se një vit, më shpesh në gjumë dhe është më pak e zakonshme sesa tek foshnjat.Vdekja e papritur kardiake te të porsalindurit, foshnjet dhe fëmijët mbi 1 vjet mendohet se shkaktohet nga disa faktorë. Ka një numër të madh studimesh në botë për shkakun e vdekjes së papritur, sepse pavarësisht nga të gjitha mundësitë e disponueshme diagnostikuese si dhe gjetjet në autopsi, shkaku shumë shpesh mbetet i pashpjegueshëm.

Kur flasim për shkaqet e vdekjes së papritur të foshnjave, testet ekzaminuese shkojnë në drejtim të çrregullimeve të frymëmarrjes sipas llojit të çrregullimit të hipoventilimit qendror, çrregullimeve të sistemit nervor qendror dhe qendrës për kontrollin e gjendjes së zgjuar, domethënë gulcim në gjumë (zakonisht si pasojë e regurgitimit të përmbajtjes së stomakut dhe aspirimit në rrugët e frymëmarrjes), çrregullime të ritmit të zemrës dhe më shpesh çrregullime të intervalit të zgjatur QT, etj. Tek fëmijët më të mëdhenj, konsiderohen gjithashtu sëmundjet e rralla metabolike, kardiomiopati dhe çrregullime të ritmit të zemrës.

Faktorët e rrezikut të arrestit të papritur kardiak. Ka shumë faktorë që mund të rrisin rrezikun te një personi për arrest kardiak të papritur dhe vdekje të papritur kardiake.

Dy faktorët kryesorë të rrezikut për arrest kardiak të papritur: Sulmi i mëparshëm në zemër (75 % të e rasteve të APK janë të lidhura me një sulm të mëparshëm në zemër – Rreziku te një personi për APK është më i lartë gjatë gjashtë muajve të parë pas një sulmi në zemër.

Sëmundja e arteries koronare (80% të rasteve të APK janë të lidhura me këtë sëmundje) -Faktorët e rrezikut me sëmundjet e arteries koronare, pirja e duhanit, historia familjare e sëmundjeve kardiovaskulare, kolesteroli i lartë ose një zemër e zmadhuar.

Faktorë të tjerë të rrezikut përfshijnë: më pak se 40% e rasteve e kombinuar me takikardinë ventrikulare, episodi i mëparshëm i arrestit kardiak të papritur, historia familjare e arrestit të papritur kardiak ose APK, historia personale ose familjare e ritmeve të caktuara jonormale të zemrës, duke përfshirë sindromën e intervalit të QT, sindromën Wolff-Parkinson-White, rrahjet jashtëzakonisht të ulëta të zemrës ose blloqet kardiake, takikardia ventrikulare ose fibrilacioni ventrikular pas një sulmi në zemër, historia e defekteve të lindura të zemrës ose anomalitë e enëve të gjakut, historia e sinkopës (episodet e zbehjes me shkak të panjohur).

Figura 2 – Faktorë të tjerë të rrezikut përfshijnë ne shfaqjen e APK e akceptuar e modifikuar nga Michael John Ackerman.

Pamjaftueshmëria kardiake: një gjendje në të cilën fuqia pompuese e zemrës është më e dobët se normale. Të sëmurët me insuficiencë kardiake kanë 6-9 herë më shumë gjasa se popullata e përgjithshme të përjetojnë aritmi ventrikulare që mund të çojë në arrest kardiak të papritur. Kardiomiopatia dilatative (shkaku i APK rreth 10 % të rasteve): rënie e aftësisë së zemrës për të pompuar gjak për shkak të ventrikulit të majtë të zgjeruar ose të dobësuar. Kardiomiopatia hipertrofike: një muskul i trashë i zemrës që prek veçanërisht barkushet.

Ndryshime e rëndësishme nivelet e kaliumit dhe magnezit në gjak (nga përdorimi i diuretikëve), edhe nëse nuk ka sëmundje organike të zemrës, obeziteti, diabeti, abuzimi rekreativ me barna. Abuzimi me alkohol, marrja e barnave që janë “pro-aritmike” mund të rrisë rrezikun për aritmi kërcënuese për jetën. APK ndodh rrallë në atletët, por kur kjo nuk ndodh, shok distributiv. Nëse është e mundur të udhëheqësh një mënyrë jetese të shëndetshme, atëherë mundësia e vdekjes së papritur zvogëlohet në minimum. Kjo është për të kujtuar gjithçka. Askush nuk është imun ndaj fenomenit të përmendur. Shkencëtarët po përpiqen të hetojnë sa më shumë që të jetë e mundur dhe të gjejnë shkakun e saktë të këtij fenomeni. Deri më tani, siç është theksuar tashmë, kjo nuk është bërë.

Figura 3 – Shkaqet e Sindromit të vdekjes së papritur ose Arresti i papritur kardiak (APK).

Periudha prej momentit të ndërprerjes së punës së zemrës e deri në zbatimin e masave reanimatore, përkufizohet si kohë e ndërprerjes, koha e arrestit. Qelizat e trurit mund të mos dëmtohen, për një periudhë më të gjatë te fëmijët e vegjël, për shkak se janë më pak të ndjeshëm në iskemi dhe hipoksi. Që të vendoset diagnoza e shpejtë e ndërprerjes akute të punës së zemrës, nuk duhet ndonjë pajisje dhe aparaturë. Shkaqet e arrestit kardiak tek të rinjtë janë: kardiomiopatia hipertrofike dhe sëmundjet e miokardit. Personat që merren me sport, por edhe ata të cilët nuk merren me sport, duke jetuar me këto sëmundje me vite me radhë, mund të kenë probleme kardiake. Arresti i papritur kardiak është një gjendje kërcënuese për jetën që rezulton me vdekje në 9 nga 10 raste. Shkaktohet nga një mosfunksionim elektrik i zemrës, i quajtur fibrilacion ventrikular. Kjo anomali vepron si një “qark i shkurtër” brenda zemrës, duke bërë që ajo të ndalojë së rrahuri papritur.

Figura 4 – Ndryshimi midis një gjendje trunor të shëndetëshme, trurit të vdekur dhe gjendjes vegjatative në aspketin klnik.

Cili është ndryshimi midis një koma dhe vdekjes së trurit? Koma është një gjendje e thellë e pavetëdijes me sy të mbyllur, ku një person nuk është në gjendje t’i përgjigjet njerëzve ose mjedisit përreth tij. Në koma, një pacient është gjallë dhe ka njëfarë aktiviteti të trurit. Në varësi të ashpërsisë së dëmtimit, koha e rikuperimit ndryshon dhe koma mund të jetë e përkohshme ose e përhershme.

Vdekja e trurit është vdekje. Nuk ekziston asnjë funksion i trurit. Vdekja e trurit vjen nga ënjtja e trurit tru, qarkullim dh rrjedhja e gjakut në tru nuk ka, pa oksigjen qelizat e indit trunor vdesin, është e gjendje e pakthyeshme, pasi q indi i trurit vdes dhe nuk mund të bëhet asgjë për ta shëruar atë. Ndërprerja e punës së zemrës manifestohet me këto shenja: humbje e vetëdijes, mungesa e pulsit në arteriet e enëve të mëdha të gjakut (arteriet-femoralis-carotis), dilatacion – shtangimi i bebëzave të syrit, që paraqitet pas 20-50 sekondash ose më së voni deri në 2 minuta, ndryshime të ngjyrës së lëkurës dhe i mukozave të dukshme (të përhitura ose cianotike).

Vdekja klinike – është gjendje e kohëpaskohshme e ndërprerjes së frymëmarrjes dhe e punës së zemrës, para se të vdesin qelizat, atëherë kur është e mundur që me metodat e reanimimit kardiopulmonal i sëmuri, ose i aksidentuari dhe i helmuari, të rikthehet përsëri në jetë. Nëse shfaqet ndërprerja e qarkullimit, si pasojë e çrregullimit të ritmit të zemrës, pas 10 sekondash i sëmuri humb vetëdijen, kurse pas 30 sekondash i ndërpritet edhe frymëmarrja. Pas 60 sekondash, ky moment i ndërprerjes së qarkullimit të gjakut, bebëzat e syrit zgjerohen, gjendje e cila konsiderohet shenjë e hipoksisë qendrore. Pas 180 sekondash (3 min.) manifestohen dëmtimet e para të sistemit nervor qendror, ndërsa pas 4 min. kemi shfaqjen irreversibile të qelizave të indit trunor. Nëse reanimimi kardiopulmonal fillohet në tre minutat e para, ekzistojnë shanset e mira për mbijetesë të viktimës, suksesi pritet të jetë rreth 75%.

Ndërprerja e punë së zemrës dhe e frymëmarrjes nuk duhet të vlerësohet si vdekje definitive, për shkak se këta të sëmurë, apo të aksidentuarit, në disa raste, me metodat të reanimimit kardiopulmonal mund të rikthehen në jetë. Ndërprerja e aktit të frymëmarrjes ose e punës së zemrës, është pasojë e mungesës së organizmit pa oksigjen, që mund të shkaktojë vdekjen e qelizave. Qelizat e trurit vdesin të parat, brenda vetëm disa minutash. Vetëm për një kohë të shkurtër ka arsye të shëndoshë të bëhen tentimet e reanimimit kardiopulmonal, por kur kalohen minutat e artë, është e pamundur të kemi sukses në këtë veprim.

Shenjat dhe simptomat. Zakonisht, shenja e parë e arrestit kardiak të papritur (APK) është humbja e vetëdijes (ligështimi). Në të njëjtën kohë, asnjë rrahje të zemrës (pa puls) ose nuk mund të ndihet. Disa njerëz mund të kenë një rrahje të shpejtë të zemrës ose të ndihen të trullosur ose me kokë të lehtë pak para se të bien të fikët. Brenda një orë para SCA, disa njerëz kanë dhimbje gjoksi, gulçim, nauzea (të vjella në stomak) ose të vjella. Disa njerëz mund të përjetojnë rrahje të shpejta të zemrës ose mund të ndihen të trullosur, duke i paralajmëruar se te i sëmuri ka një problem potencialisht të rrezikshëm të ritmit të zemrës. Në më shumë se gjysmën e rasteve, arresti i papritur kardiak ndodh pa simptoma paraprake.

Fatkeqësisht, simptoma e parë ose shenja e APK mund të jetë vdekje e papritur. Sidoqoftë, SDS mund të shkaktojë shenjat dhe simptomat e mëposhtme të flamurit të kuq: dhimbje në gjoks, humbje e vetëdijes, vështirësi në frymëmarrje, marramendje, palpitacione të zemrës, zbehje e pashpjegueshme, veçanërisht gjatë stërvitjes. Nëse ju ose fëmija juaj përjetoni ndonjë nga këto simptoma, kërkoni menjëherë kujdes mjekësor. Mjeku juaj mund të kryejë teste për të përcaktuar se cili është shkaku i mundshëm i këtyre simptomave të papritura.

Diagnoza e arrestit të papritur kardiak ndodh pa paralajmërim dhe kërkon trajtim emergjent. Mjekët rrallë diagnostikojnë SCA me teste mjekësore. Kur ndodh, shpesh diagnostikohet pasi të ndodhë APK.

Profesionistët e kujdesit mjekësor emergjent e bëjnë këtë duke përjashtuar shkaqet e tjera të kolapsit të papritur të një personi. Nëse i sëmuri është në rrezik të lartë për APK, mjeku emergjent duhet të kërkojë konsulencën e kardiologut të specializuar në diagnostifikimin dhe trajtimin e sëmundjeve dhe gjendjeve emergjente kardiake të zemrës. Disa kardiologë specializohen për problemet e sistemit elektrik të zemrës.Specialistët e tillë quhen elektrofiziologë kardiakë. Nga testet dhe procedurat diagnostike mund të përdoren disa teste për të ndihmuar në zbulimin e faktorëve që i vënë njerëzit në rrezik për APK.

EKG (Elektrokardiogram) është një test i thjeshtë, pa dhimbje që zbulon dhe regjistron aktivitetin elektrik të zemrës. Testi tregon se sa shpejt rreh zemra dhe ritmi i saj (i qëndrueshëm ose i parregullt). Një EKG gjithashtu regjistron forcën dhe kohën e sinjaleve elektrike kur kalojnë nëpër secilën pjesë të zemrës. Një EKG mund të tregojë dëshmi të dëmtimit të zemrës për shkak të sëmundjes ishemike të zemrës. Testi gjithashtu mund të tregojë shenja të një sulmi të mëparshëm ose aktual në zemër. APK diagnostikohet vetëm kur vjen arrest kardiak i papritur. Një elektrokardiogram (EKG ose EKG) mund të diagnostikojë shumë sindroma që mund të shkaktojnë vdekje të papritur. Ky test regjistron aktivitetin elektrik të zemrës. Kardiologët e trajnuar posaçërisht mund të rishikojnë rezultatet e EKG -së dhe të identifikojnë problemet e mundshme, të tilla si sindroma QT e gjatë, sindroma e shkurtër QT, aritmia, kardiomiopatia dhe më shumë. Nëse EKG nuk është e qartë ose kardiologu kërkon konfirmim shtesë, ai mund të kërkojë një ekokardiogramë

Ekokardiografia është një test pa dhimbje që përdor valët e zërit për të krijuar fotografi të zemrës, i cili tregon madhësinë dhe formën e zemrës si dhe funksionimin e dhomave dhe valvulave të saj. Ekokardiografia gjithashtu mund të identifikojë zonat e rrjedhjes së dobët të gjakut në zemër, zonat e muskujve të zemrës që nuk kontraktohen normalisht dhe dëmtimet e mëparshme të muskujve të zemrës të shkaktuara nga rrjedhja e dobët e gjakut. Ky është një ekzaminim me ultratinguj të zemrës. Me këtë test, mjeku mund të shohë rrahjen e zemrës në kohë reale. Kjo do t’i ndihmojë ata të zbulojnë parregullsitë fizike. Çdokush me simptoma të lidhura me SDS mund të marrë një nga këto teste. Po kështu, njerëzit me një histori mjekësore ose familjare sugjerojnë se SDS është një mundësi që të kenë një nga këto teste. Njohja e rreziqeve mund të ndihmojë në mësimin e mënyrave për të parandaluar dështimin e mundshëm të zemrës.

Eko stresi. Ky test bëhet para dhe pas një testi të stresit kardiak. Gjatë këtij testi, pacienti stërvitet (ose i jepen barna nëse nuk është në gjendje të ushtrohet) për ta bërë zemrën të punojë shumë dhe të rrahë shpejt. Eko stresi tregon, nëse rrjedhja e gjakut në zemër është e ulët (ose një shenjë e CHD).

Test MUGA ose MRI kardiake, testi MUGA tregon si e pompon zemra gjakun. Për këtë test, një sasi e vogël e substancës radioaktive injektohet në venë dhe ajo arrin në zemër. MRI kardiake (rezonancë magnetike) është një procedurë e sigurt që përdor valët magnetike për të krijuar fotografi të hollësishme të zemrës, duke krijuar fotografi të qeta dhe lëvizëse të zemrës dhe enëve kryesore të gjakut. Nëse problemet e zemrës identifikohen ose dyshohen, atleti duhet t’i referohet një kardiologu për vlerësim të mëtejshëm dhe udhëzime të trajtimit paraprakisht.

Menaxhimi dhe kujdesi mjekësor emergjent

Monitorimi i shenjave jetësore. BLS, ACLS. Arresti i papritur kardiak (APK) është një emergjencë. Një person që ka pësuar APK duhet të trajtohet menjëherë me një shok-goditje (AED, defibrillator bifazik), goditja elektrike mund të rikthejë një ritëm normal të punës së zemrës që ka ndaluar së rrahuri. Defibrilimi duhet të bëhet brenda minutave të artë nga shfaqja e APK. Çdo minutë që kalon, shanset për të mbijetuar APK bien me shpejtësi ose zvogëlohen. Policia, infermierët e emergjencës mjekësore dhe reaguesit e tjerë të parë zakonisht janë të trajnuar dhe të pajisur me defibrilator. TelefonONI shme 112 menjëherë nëse dikush ka shenja ose simptoma të APK.

Sa më shpejt të thërrisni për ndihmë, aq më shpejt mund të fillojë trajtimi për shpëtimin e jetës. Defibrilatorë të jashtëm automatikë (AED) janë defibrilatorë të veçantë që kalimtarët e pa trajnuar mund të përdorin. Kjo pajisje portative shpesh gjenden në vende publike, të tilla si qendrat tregtare, fushat, sportive, e të golfit, bizneset, aeroportet, aeroplanët, kazinotë, qendrat e konventave, hotelet, vendet sportive dhe shkollat.

Figura 5 – Zinxhiri i mbijetesës në mjedise para-spitalore.

Nëse një viktimë është pa vetëdije, nuk reagon, nuk ka frymëmarrje, ose mungon ose është jonormale (dmth., vetëm ka gulçim), ofruesi i kujdesit shëndetësor duhet të kontrollojë pulsin jo më shumë se 10 sekonda (në a. karotide, femorale tek të rriturit, kurse te të porsalindurit dhe tek foshnjet në a. brakiale) dhe, nëse nuk ndihet puls i caktuar, atëherë duhet të dyshojë se pacienti është në arrest kardiak.

Figura 6 – Zinxhiri i mbijetesës në mjedise spitalore.

Figura 7 – Tek femijët 1-8 vjet, në rast arresti kardiak të palpohet arteria carotid dhe femorale, kurse te të porsalindurit dhe tek foshnjet palpohet arteria brakiale, të paktën 5 sekonda, por jo më shumë se 10 sekonda, pasi më pare t’i jenë dhënë 5 frymëmarrje jetë-shpëtuese.

Figura 8 – Në rastin e ndërprerjes akute të punës së zemrës dhe frymëmarjes, duhet t’i kushtohet kujdes mos të preket pulsi i dorës (a. radialis), por duhet të palpohet arteria e qafës (a. carotis), (Pulsi në a. Karotide lokalizohet në kufijtë e muskulit sternokleidomastoid anash (lateral) në kartilagjin tyroid), këmbës (a. femoris) kurse tek porsalindurit dhe tek foshnjet deri një vit duhet preket arteria e krahur (a. brachilis) të paktën 5 sekonda, por jo më shumë se 10 sekonda.

Foto – 1 Vlerësimi i vetëdijës.

Foto – 2 Rëndësinë e metodave të RKP – AED me cilësi të lartë dhe ndikimin e tij në mbijetesën e viktimave.

Arresti kardiak i papritur mund të trajtohet, por veprimet emergjente duhet të ndërmerren menjëherë. Mbijetesa mund të jetë deri në 90 % nëse trajtimi fillon në minutat e para pas arrestit të papritur kardiak. Shkalla zvogëlohet rreth 10 % çdo minutë e më gjatë. Ata që mbijetojnë kanë një perspektivë të mirë afatgjatë. Nëse shihni se dikush po përjeton arrest kardiak të papritur, thirrni menjëherë 9-1-1 ose telefononi personelin e emergjencës lokale dhe filloni RKP. Nëse bëhet siç duhet, RKP mund të shpëtoni jetën e një personi, pasi procedura e masave të RKP mban gjakun dhe oksigjenin të qarkullojnë nëpër trup derisa të arrijë SHME. AED është i programuar të japin një shok goditje elektrike nëse zbulojnë një aritmi të rrezikshme, siç është fibrilacioni ventrikular, e cila e parandalon dhënien e shok-goditjes dikujt që mund të ketë rënë të fikët, por nuk ka APK.

	RKP Një shpëtimtarë	RKP Dy shpëtimtarë
Pozita e duarve	Duart e përqendruara në qendër, në gjysmën e gjoksit	Duart e përqendruara në qendër, në gjysmën e gjoksit
Ritmi	Të paktën100/min, por jo më shumë se120 min.	Të paktën100/min, por jo më shumëse120 min.
Thellësia	2-2.4 inç ose 5.08 – 6.35 cm	2-2.4 inç ose 5.08 – 6.35 cm
Shtypje-Frymëmarrje	30:2	30:2

Figura 9 – RKP me një shpëtimtar ose me dy shpëtimtarë te të rriturit.

Foto – 3 Ndonjëherë, mund të ketë pauza, por mos i ndërpreni shtypjet në gjoks, jo më shumë se 30 sekonda në një kohë, jo më shumë se 10 sekonda dhe jo më shumë se 20 sekonda në një kohë.

Foto – 4 Shtypjet në gjoks te të rriturit duhet të jenë në normën e duhur të paktën 100/min, por jo më shumë se 120/min, kurse thellësia e shtypjeve në gjoks 2-2.4 inç ose 5.08 – 6.35 cm, për një rritur për të nxitur qarkullimin e duhur. Gjatë shtypjeve në gjoks duhet të lejohet ulja dhe ngritja e plotë e gjoksit në mes të çdo shtypjeje, për të lejuar gjakun që të rrjedhë përsëri në zemër, pas shtypjeve në gjoks.

Figura 10 – Tek të porsalindurit, foshnjet, femijët e vegjël e të rritur në fillim jepni 5 frymëmarrje jetë-shpëtuese, shtypjet në gjoks; me një ose me dy shpetimtarë veprimet janë të njejta: të paktën 100 shtypje në gjoks për minutë, por jo më shumë se 120/min, kurse thellësia e shtypjeve në gjoks sillet rreth 1.5 inç ose 3.81 cm. Me një shpëtimtar raporti shtypjeve në gjoks dhe frymëmarrjeve jetëshpëtuese është 30:2, kurse me dy shpëtimtarë 15:2 dhe çdo 3 sekonda jepni nga një frymëmarrje jetëshptuese (brenda një sekondi jepni një frymëmarrje) dhe pas dy minutave vlerësoni shenjat jetësore.

	Të rriturit	Fëmijë mbi 1 deri në fillimit të pubertetit	Foshnjat mosha nën 1vit
Thirrje për burimet shtesë	Menjëherë zbatoni RKP	Nëse jeni vetëm për 2 minuta zbatoni RKP para se tëtelefononi SHME 112	Nëse jeni vetëm për 2minuta zbatoni RKP para se të telefononi SHME 112
Rrugët ajrore: Koka-mbrapa/mjekra e ngritur lartë	Pozitë neutrale	Në pozitë pak neutrale	Pozitë neutrale
Frymëmarrja:	1 frymëmarrje çdo 5-6 sekonda	1 frymëmarrje çdo 3sekonda	1 frymëmarrje çdo 3sekonda
Ritmi i shtypjeve	100–120/minutë	100–120/minutë	100–120/minutë
Thellësia e shtypjeve	Së paku 2,4inç / 6cm	Rreth 2 inç/5cm	Rreth1 ½inç
Raporti i shtypjeve dhe frymëmarrjeve	Një shpëtimtar 30:2Dy shpëtimtarë 30:2	Një shpëtimtar 30:2Dy shpëtimtarë 15:2	Një shpëtimtar 30:2Dy shpëtimtarë 15:2
AED Jastekët	Jastekët te të rriturit: mosha>8 vjet, pesha >55lbs	Jastekët te fëmijët e moshes 1-8: vjet, pesha<55 lbs Jastekët te fëmijët e rritur Jastëkët në dispozicion	Jastëkët te fëmijët: mosha nën 1vit.Jastëkët te fëmijët e rritur Jastëkët në dispozicion
AED Jastekët Vendosja	Djathtas në pjesën e sipërme të gjoksit, nën klavikulë, kurse jastëku i dytë vendoset në anën e majtë të gjoksit disa inç nën sqetullën e majtë në mes të vijës aksillare.	Djathtas në pjesnën e sipërme të gjoksit, nën klavikulë Në anën e majtë të gjoksit vetëm nën vijën e thimthit. Prekja e jastekëve paraqet rrezik përnjëri-tjetrin, vendosja -anteriore /posterior	Vendosja -anterior/ posterior. Në mes të gjoksit. Mbrapa në mes shpatullave

Figura 11 – RKP me një dhe me dy shpëtimtarë Dallimet e mbështetjes themeloret ë jetës: Te të rriturit, te fëmijët dhe te foshnjat- Doracaku i profesionistëve të kujdesit shëndetësor.

Profesionistët e kujdesit mjekësor emergjent si dhe reaguesit e parë duhe të zbatojnë masat e reanimimit kardiopulmonar (RKP). Te një person që ka pësuar APK derisa të mund të bëhet defibrilimi në rast të TV,FV. Njerëzit që janë në rrezik për APK mund të të marrin në konsideratë të kenë një AED në shtëpi. Një studim i vitit 2008 nga Instituti Kombëtar i Zemrës, Mushkërive dhe Gjakut dhe Institutet Kombëtare të Shëndetit zbuloi se AED -të në shtëpi janë të sigurta dhe efektive. Disa njerëz mendojnë se vendosja e këtyre pajisjeve në shtëpi do të shpëtojë shumë jetë, sepse shumë APK ndodhin në shtëpi. Të tjerët vërejnë se asnjë provë nuk e mbështet idenë se AED-të e përdorura në shtëpi shpëtojnë më shumë jetë. Këta njerëz kanë frikë se njerëzit që kanë AED në shtëpitë e tyre do të vonojnë thirrjen për ndihmë gjatë një emergjence. Ata janë gjithashtu të shqetësuar se njerëzit që kanë AED të përdorimit në shtëpi nuk do t’i mirëmbajnë siç duhet pajisjet ose harrojnë se ku janë.

MTHJ – BLS tek të rriturit. Personat laikë të patrajnuar. Sigurimi i vendit të ngjarjes. Kontrolloni për përgjigje. Thirrni për ndihmë afër. Telefononi ose kërkoni dikë të telefonojë SHME 112. Nëse dikush përgjigjet, sigurohuni që telefoni të jetë në krah të viktimës, nëse është e mundur. Ndiqni udhëzimet e dispeqerit.* Mos kërkoni frymëmarrje ose vetëm gulçim, në drejtim. Ndiqni udhëzimet e dispeqerit

MTHJ – BLS tek të rriturit. Peronat laikë të trajnuar. Sigurimi i vendit të ngjarjes. Kontrolloni për përgjigje. Thirrni për ndihmën në afërsi dhe aktivizoni sistemin e reagimit në rast emergjence (SHME 112, përgjigje ndaj emergjencës). Nëse dikush përgjigjet, sigurohuni që telefoni të jetë në krah të viktimës, nëse është e mundur. Nëse pacienti nuk ka frymëmarrje, ose ka gulçim, filloni menjëherë me masat RKP: shtypje në gjoks. Përgjigjuni pyetjeve të telekomunikuesit, dhe ndiqni udhëzimet e telekomunikuesit. Dërgoni personin e dytë për të marrë një AED, nëse është i disponueshëm.

MTHJ – BLS tek të rriturit. Ofruesit e kujdesit shëndetësor. Sigurimi i vendit të ngjarjes. Kontrolloni për përgjigje. Thirrni për ndihmë / aktivizoni aty pranë ekipin e reanimacionit; ofruesi mund të aktivizojë ekipin e reanimacionit në këtë kohë ose pasi të keni kontrolluar frymëmarrjen dhe pulsin. Nëse pacienti nuk ka frymëmarrje, ose ka gulçim kontrolloni pulsin. Dërgo dikë për të marrë AED dhe pajisjet mjekësore emergjente nga ofruesi i vetëm i kujdesit shëndetësor. Filloni menjëherë RKP dhe përdorni një AED / defibrillator, kur është në dispozicion. Kur arrin shpëtuesi i dytë, siguroni RKP me 2-shpëtimtarë dhe përdorni AED / defibrillator.

Foto – 5 Tre hapat emergjent të shpëtimit të jetës së viktimës.

Rekomandimet për hapjen e rrugëve ajrore. Një ofrues i kujdesit shëndetësor duhet të përdorë manovrën, duke lakuar kokën mbrapa dhe me ngritjen e mjekrës lartë për të hapur rrugët e frymëmarrjes të një i sëmurë, kur nuk dyshohet për lëndime të qafës dhe të boshtit krrizor. Shpëtimtari i stërvitur laik, i cili ndihet i sigurt në zbatimin e shtypjeve dhe të ventilimit duhet të hapë rrugët e frymëmarrjes duke përdorur një manovër duke lakuar kokën mbrapa dhe duke ngritur mjekrën lart te një i sëmurë, kur nuk dyshohet për lëndime të qafës dhe të boshtit kurrizor.

Figura 12 – Vlerësimi i rrugëve të frymëmarrjes.

Vlerësimi	Veprimet
A është sëmuri me frymëmarrje?	Shiko lëvizjet e gjoksit.
A ka pacienti puls?	Ofruesi i kujdesit shëndetësor mund të kontrollojë pulsin për 5-10 sekonda.
AED	Kur arrin AED, vendosni te pacienti papuqëzat në vendet e preferuara dhe ndiqni mesazhet.

Foto – 6 Katër hapat emergjent të shpëtimit të jetës së viktimës.

Trajtimi spitalor. Nëse i sëmuri i mbijeton APK, ka të ngjarë që të pranohet në spital për kujdes dhe trajtim të vazhdueshëm. Në spital, ekipi mjekësor emergjent do të vëzhgojë nga afër parametrat vitale, po ashtu duke dhënë barna për të zvogëluar rrezikun e një APK tjetër. Në spital ekipi mjekësor do të përpiqet të zbulojë se çfarë e ka shkaktuar APK. Nëse është diagnostikuar me sëmundje ishemike të zemrës, është e nevojshme të bëhet ndërhyrje koronare perkutane, e njohur edhe si angioplastikë koronare, ose shartim i bajpasit të arteries koronare. Këto procedura ndihmojnë në rikthimin e rrjedhjes së gjakut përmes arterieve koronare të ngushtuara ose të bllokuara.

Një person që është në arrest kardiak të papritur mund të vdesë brenda pak minutash, por trajtimi i menjëhershëm me një defibrilator të jashtëm të automatizuar (AED) mund të jetë shpëtimtar. Një AED është një pajisje portative që dërgon një goditje elektrike në zemër, duke ndaluar një ritëm të parregullt të zemrës (siç është fibrilacioni ventrikular, shkaku në shumicën e rasteve me APK) dhe duke lejuar rifillimin e një ritmi normal të zemrës. Edhe pa trajnime formale, shumica e njerëzve mund të ndjekin në mënyrë efektive udhëzimet Të një AED ndërsa presin që të arrijnë SHME 112.

https://scontent-sjc3-1.xx.fbcdn.net/v/t1.15752-9/47429202_212133543011165_3062513751669342208_n.jpg?_nc_cat=104&_nc_ht=scontent-sjc3-1.xx&oh=857d0c28977c0fce0b2057596444339b&oe=5C6E7B43

https://scontent-sjc3-1.xx.fbcdn.net/v/t1.15752-9/47578083_361691111262972_4650237945523994624_n.jpg?_nc_cat=101&_nc_ht=scontent-sjc3-1.xx&oh=86828412d7f7c3953154fd362936bc84&oe=5C993B73

https://scontent-sjc3-1.xx.fbcdn.net/v/t1.15752-9/47574828_191667395115860_7791894058829348864_n.jpg?_nc_cat=110&_nc_ht=scontent-sjc3-1.xx&oh=1511df29906d8db459260a1db50e7d39&oe=5C96FA91

https://scontent-sjc3-1.xx.fbcdn.net/v/t1.15752-9/47467642_125506551686254_1108277303839817728_n.jpg?_nc_cat=104&_nc_ht=scontent-sjc3-1.xx&oh=fcd43b603e03b4ab89f7a98fe0015c17&oe=5CB15461

Foto – 7 MbështetjaThemeloree Jetës me përdorimin e Defibrilatorit të Jashtëm Automatik (AED).

Figura 13 – Algoritmi i Mbështetjes së avancuar të jetës. Rrugët e frymëmarrjes ABCDE, frymëmarrja, qarkullimi, paaftësia, ekspozimi RKP, EKG, SME sistemi urgjent mjekësor, PEA aktivitet elektrik pa puls, Presioni i pjesshëm arterial PaCO₂ i dioksidit të karbonit, ROSC kthimi i qarkullimit spontan, Ngopja e oksigjenit arterial SpO, Fibrilacioni ventrikular FV; Takikardia ventrikulare TV. Udhëzimet e Këshillit Evropian të Reanimacionit 2021.

Shpesh, njerëzit që kanë pësuar SCA marrin një pajisje të quajtur defibrilator kardioverter implantues (ICD). Kjo pajisje e vogël vendoset kirurgjikisht nën lëkurë në gjoks ose në bark. Një ICD përdor impulse elektrike ose goditje për të ndihmuar në kontrollin e aritmive të rrezikshme.

Figura 14 – Udhëzimet e trajtimit të Takikardisë ventrikulare. The Emergency Cardiac Care Committee (ECC) and the International Liaison Committee on Resuscitation(ILCOR) present the American Heart Association 2020 Guidelines.

Figura 15 – Udhëzimet e trajtimit të Fibrilacionit ventrikular dhe TV pa puls. The Emergency Cardiac Care Committee (ECC) and the International Liaison Committee on Resuscitation(ILCOR) present the American Heart Association 2020 Guidelines.

Figura 16 – Menaxhimi dhe trajtimi i fibrilacioni ventrikular.

Kardioverter-defibrilator i transplantueshëm (ICD): Për të sëmurët që kanë një rrezik të madh për APK, një ICD mund të futet si një trajtim parandalues. Një ICD është një pajisje e vogël e ngjashme me një stimulues kardiak që është krijuar për të korrigjuar aritmitë, e cila zbulon dhe më pas korrigjon një rrahje të shpejtë të zemrës. ICD monitoron vazhdimisht ritmin e zemrës dhe kur zbulon një ritëm shumë të shpejtë, jonormal të zemrës, ai jep energji (një goditje e vogël, por e fuqishme) në muskulin e zemrës për të bërë që zemra të rrahë përsëri në një ritëm normal. ICD gjithashtu regjistron të dhënat e secilit episod, të cilat mund të shihen nga mjeku përmes një pjese të tretë të sistemit që mbahet në spital. ICD mund të përdoret në pacientët që i kanë mbijetuar arrestit kardiak të papritur dhe kanë nevojë për ritme të tyre të zemrës të monitorohen vazhdimisht. Gjithashtu mund të kombinohet me një stimulues kardiak për të trajtuar ritmet e tjera të parregullta të zemrës.

Procedurat ndërhyrëse ose kirurgjike: të sëmurët me sëmundje të arteries koronare, një procedurë ndërhyrëse siç është angioplastika (riparimi i enëve të gjakut) ose operacioni mund të jetë i nevojshëm për të përmirësuar rrjedhjen e gjakut në muskulin e zemrës dhe për të zvogëluar rrezikun e APK. Për të sëmurët me gjendje të tjera, të tilla si kardiomiopatia hipertrofike ose defekte të lindura të zemrës, një procedurë ndërhyrëse ose kirurgji mund të jetë e nevojshme për të korrigjuar problemin. Procedura të tjera mund të përdoren për të trajtuar ritmet jonormale të zemrës, duke përfshirë kardioversionin elektrik dhe heqjen e kateterit.

Figura 17 – Udhëzimet e trajtimit të Aktivitetit elketrik papuls PEA/Asistolia. The Emergency Cardiac care Committee (ECC) and the International Liaison Committee on Resuscitation(ILCOR) present the American Heart Association 2020 Guidelines

Kur ndodh një sulm në zemër në barkushen e majtë (dhoma e poshtme e majtë e pompimit të zemrës), formohet një mbresë. Indet me dhëmbëza mund të rrisin rrezikun e takikardisë ventrikulare. Elektrofiziologu (mjek i specializuar në çrregullimet elektrike të zemrës) mund të përcaktojë zonën e saktë që shkakton aritminë.

Elektrofiziologu, duke punuar me kirurgun, mund të kombinojë ablacionin (përdorimi i energjisë elektrike me energji të lartë për të “shkëputur” rrugët anormale elektrike brenda zemrës) me kirurgji të rindërtimit të ventrikulit të majtë (heqja kirurgjikale e zonës së infarktuar ose të vdekur të indit të zemrës. Shoqata Amerikane e Zemrës rekomandon shqyrtimin kardiovaskular për atletët e shkollave të mesme dhe kolegjiale, i cili duhet të përfshijë një vlerësim të plotë dhe të kujdesshëm të historisë personale dhe familjare të atletit dhe një ekzaminim komplet fizik dhe ekzaminimi duhet të përsëritet çdo dy vjet dhe një histori e cila duhet të merret çdo vit.

Burrat e moshës 40 vjeç e lart dhe gratë e moshës 50 vjeç e lart duhet gjithashtu të kenë një test stresi stërvitor dhe të marrin arsimim dhe edukim për faktorët dhe simptomat e rrezikut kardiak. Nëse problemet e zemrës identifikohen ose dyshohen, atleti duhet t’i referohet kardiologut për vlerësim të mëtejshëm dhe udhëzime të trajtimit paraprakisht.

Parandalimi i vdekjes së papritur të foshnjave bëhet nga një numër masash: fjetja në shpinë, ushqyerja me gji (fëmijët që ushqehen me gji janë më të zgjuar), baza e shtratit të fortë, duke fjetur në shtratin ose djepin e tyre, duke mos përdorur batanije, duke mos përdorur biberona, duke mbajtur temperatura e dhomës 18-22C, përdorni alarmin e foshnjës.

Parandalimi tek fëmijët më të mëdhenj është një regjim gjumi dhe ushqimi që do të thotë që fëmija nuk shtrihet menjëherë pas ushqimit, duke raportuar një zgjim të vështirë tek pediatri dhe simptoma të ngjashme që për fat të keq ndonjëherë janë të panjohura dhe jo specifike.Parandalimi gjithashtu duhet të përfshijë zbatimin e edukimit të qytetarëve për ofrimin e ndihmës së parë bazë dhe ringjalljen. Është e rëndësishme të sigurohet mbështetje psikologjike për familjet e prekura dhe mjedisin për të kapërcyer një situatë kaq të vështirë stresuese, të cilën ne si mjekë, të trajnuar për të luftuar për jetën dhe në kontakt të vazhdueshëm me vdekjen, e kemi të vështirë të përballojmë si njerëz.

Vetëm një gjë është e qartë – se kur nuk ka rrezik të lartë për të vdekur pa ndonjë arsye të dukshme, është e nevojshme të udhëheqësh një mënyrë jetese të shëndetshme, më pak shqetësime nervore dhe më shumë për të pushuar. Në çdo rast, mjekët rekomandojnë të paktën zvogëlimin e sasisë së stresit dhe tensioni. Përndryshe, njerëz të tillë mund të vdesin papritur.

Edukoni anëtarët tuaj dhe komunitetin: Nëse ka rrezik për APK, bisedoni me anëtarët e familjes në mënyrë që ata të kuptojnë gjendjen dhe rëndësinë e kërkimit të kujdesit të menjëhershëm në rast emergjence. Anëtarët e familjes dhe miqtë e atyre në rrezik për APK duhet të dinë se si të kryejnë RKP.

SHOQATA “MALËSIA E MADHE” PËRKUJTOI NË NEW YORK 111 VJETORIN E KRYENGRITJES SË MALËSISË

April 4, 2022 by s p

Me datë 2 Prill 2022 në New York, Shoqata “Malësia e Madhe” organizoi një aktivitet kushtuar 111 vjetorit të Kryengritjes së Malësise së Madhe. Aktivitetin e nderuan me pjesëmarrjen e tyre përfaqësi fetare, personalitete politike, veprimtarë dhe shumë pjesëmarrës nga komuniteti shqiptar i New Yorkut. Kryetari i Shoqatës Shaqir Gjokaj iu uroi pjesemarresve mireseardhjen dhe foli për rendesine e kësaj ngjarjeje dhe rreth veprimtarise së Shoqates “Malesia e Madhe”. Dom Pjeter Popaj u shpreh në mbrëmjen përkujtimore se data e kryengritjes së Malësisë së Madhe është një ditë e guximshme e lirisë e pavarësisë së kombit shqiptar. “Në këtë flamur paraqitet qëndrimi i pa tundur i burrave fisnik shqiptar ndër luftra të tmerrshme duke mbrojtur vendin tonë trashëguar brez pas brezit. Këta burra sakrifikuan jetën e tyre duke luftuar dhe vdekur me nder dhe lavdi. Ata ranë dëshmor por nuk vdesin kurrë, janë gjithmonë në mendjet e kujtimet tona në çdo përvjetor” u shpreh ndër të tjera Dom Pjetër Popaj, Famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës në New York. Fjalen e radhes e mori ish gazetari i Voice of America dhe veprimtari i kahmotshem i diaspores shqiptare, z. Gjeke Gjonlekaj. Fjalimi i tij percolli mesazhin qe ne keto kohe luftrash populli shqiptar duhet te jete sa me i bashkuar. Ai foli rreth veprimtarise patriotike te komunitetit shqiptar ne Amerike dhe po ashtu u beri thirrje te rinjve qe te angazhohen maksimalisht ne Shoqaten “Malesia e Madhe”. Nënkryetari i Shoqates Malësia e Madhe z. Zef Ujkaji ndër të tjera e kujtoi në këtë mënyrë situatën e 111 viteve më parë në Malësi: “Më 6 prill, pas luftimeve të ashpra, malësorët morën Deçiqin dhe po atë ditë në majën e Bratilës, Nikë Gjelosh Luli do të ngrinte për herë të parë, pas kaq shekujsh robërie flamurin në emër të të gjithë shqiptarëve. Ngritja e flamurit, do të shërbente si një tregues i qartë, se qëllimi i Kryengritjes së vitit 1911 ishte mëvetësimi i Shqipërisë. Shpirti i kësaj kryengritjeje ishte Dedë Gjo’ Luli, ky burrë energjik, me karakter të fortë, që kurrë nuk bëri asnjë kompromis në kurriz të të drejtave të shqiptarëve. Lajmin e ngritjes së flamurit në Deçiq e botoi fillimisht gazeta e kolonisë shqiptare në Sofje “Liria e Shqipërisë” Aty thuhet: “…malësorët luftojnë me flamur t’kuq me shqiponjen e zezë me dy krena, …. me bajrakun e Skënderbeut” citoi historian Zef Ujkaj. Të pranishmeve në nder të përkujtimit të kryengritjes së Malësisë së Madhe iu drejtua edhe ish drejtori ekzekutiv i Fondit “Vendlindja therret” për SHBA dhe Kanada, z. Shefki Mexhani i cili u ndal të aftësitë e Dedë Gjo Lulit si organizator, prijës luftarak e udhëheqës popullor, ndër të tjera ai tha se ne shqiptarët me heronj si Skendërbeu, Ded Gjo Luli, Adem Jashari e mijëra heronj të tjerë, jemi simbol guximi, heroizmi dhe frymëzimi. Shoqata Malesia e Madhe u nderua edhe me nje Proklamate nga ligjvenesi i Westchester County David Tubiolo. Mbrëmja festive vazhdoi me një program të shkëlqyer artistik me pjesemarrjen e disa recituesve dhe këngëtarit Fran Vulaj, i cili e ofroi falas shërbimin e tij në këtë natë festive për të gjithë të pranishmit. (Dielli)

	1. Hapni ose ndizni AED dhe ndiqni me zë.
	2. Vendosni elektrodat në gjoks të zhveshur sipas instruksioneve.
	2. Vendosni elektrodat në gjoks të zhveshur sipas instruksioneve.
	3. Vazhdoni RKP derisa AED të na udhëzojë për veprimet e mëtutjeshme