Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for November 2022

Parësia dhe Ismail Qemali

by

Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj/

Në këngët e Labërisë

Për fisnikët shqiptarë na vjen në ndihmë një këngë e Labërisë, e krijuar në shek. XVIII-XIX, e gjetur në fshatin Brataj.
“Gjemit e turkut errin,/ Të mbledhin parësinë,/ Selim Agon në Vlorë,/ Me Meçanin dorë për dorë,/ Byzylykët i hodhnë./ Beqir Velon në Kaninë,/ Laton e Dalan Seinë,/ Me Fejzo bej Risilinë,/ Mahmut Hoxhë Tragjasinë,/ Kamber Delo bukurinë,/ Në Dukatë Dervshi Alinë,/ Në Kropisht Zybo Tahirë./ Në Mavrovë Xhafer Salinë,/ Në Shkozë Imer Alinë,/ Mustafa Begë birbilë./ Në Raçaj Fegë Mahilë,/ Rustemaj Tozo Beqirë,/ Selfo Liço derëzinë,/ Dhe në Vajzë dy nishanë,/ Meten e Sadik Çobanë,/ Gumenicë Haxhi Rrapnë,/ Në Gjormë dy spahillarë:/ Habiti me të vëllanë,/ Në Velç Selam Hasanë,/ Në Tërbaç Lulo Abazë,/ Në Vranisht Sefer Miftarë,/ Në Brataj Matan Haxhinë,/ Lilo Qendro Nishanllinë,/ Dule Zoton në Smokthinë,/ Në Armen muarr Sadiknë,/ Dhe në Mekat Ismailnë./ Zeqo Xhafë Karbunari,/ Sadiden Ahmet Vasjari,/ Kalivaç trimat e mirë:/ Dule Maton me Xhelilë,/ Të gjithë krerët i lidhë,/ I nisën për në Janinë,/ Në Stamboll na i pyetnë, Edhe në Alep i tretnë”.
Pushtuesit osman, si gjithë pushtuesit, i shkatërruan arkivat e Skënderbeut dhe nuk lejuan krijimin e arkivave, por populli i mbajti në kujtesë, u këndoi brez pas brezi, shekull pas shekulli. Kënga tregon se parësia punoi dhe luftoi në krye të popullit për Shqipërinë. Kënga vërteton se, lufta për çlirimin e Shqipërisë nga perandoria osmane nuk ishte projektuar nga Ismail Qemali, por shekuj më parë, madje, menjëherë pas pushtimit dhe në vazhdimësi, ndërsa Ismail Qemali arriti ta realizonte ëndrrën shekullore. Emrat e këtyre trimave, të cilët luftuan dhe dhanë jetën, u përjetësuan, në këngët popullore, në kujtesën e kombit. Këngët e popullit mjaft studiues, me shumë të drejtë, i quajnë “arkiv të gjallë i historisë së popullit shqiptar”.
Zjarrin e luftës për liri e mbajti të gjallë i gjithë populli, që u organizua, u drejtuan dhe u udhëhoq nga parësia e krahinave. Emrat që përmend kënga labe tregon se të gjithë ishin të pasur, se parësia e vendit, që këngëtari popullor i ka quajtur bejlerët dhe agallarët, e që luftuan kundër pushtimit osman ishin patriot e luftëtar. Parësia luftoi së bashku me popullin e thjeshtë. Por puna ishte se për të shuar idenë e çlirimit nga pushtuesi, osmanët internonin dhe vrisnin parësinë, që të bindej popullit të thjeshtë.

Fisnikët e Shqipërisë

Ata që krijuan Shqipërinë nga Ismail Qemali e deri tek ai më pak i vlerësuari, ishin fisnikë e të pasur. Më tej në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, në kryengritjet shqiptare të viteve 1011-1912, ata që drejtuan lidhje dhe kuvende si Abdyl Frashëri, Ali Pashë Gucia, Sulejman Vokshi, Isa Boletinin etj., ishin të pasur. Ishin familjet e mëdha ato që mbajtën të ndezur zjarrin e patriotizmit. Në mesjetë u ngrit Skënderbeu, së bashku me familjet më të mëdha fisnike, për çlirimin e Shqipërinë dhe e mbajti për 25 vjet të lirë nga pushtuesi osman. Edhe Gjergj Arianitasi, i ati i Donikës, kishin shfaqur patriotizëm. Ishin fisnikët e mëdhenj shqiptarë që mbanin ndezur zjarrin e atdhetarisë.
E rëndësishme është të dihet edhe se kur shkoi Ismail Qemali, në vitin 1908 në Vlorë dhe krijoi shoqatën “Labëria”, rreth tij u mblodhën stërnipërit e atyre, që këndohen në atë këngë, të cilët turku, pasi i kapi në befasi, i gjykoi në Stamboll dhe “i treti,” i internoi dhe ata vdiqën në Alep të Sirisë së sotme. Veprimtarinë Ismail Qemali në Shqipëri e zhvilloi, duke pasur mbështetjen e pasardhësve të patriotëve të harruar në varre pa emër në Siri.
Qeveria turke, mbas ardhjes së Ismail Qemalit, i cili këshilloi për hapjen fshehtas të shkollave shqipe, bëri të njëjtën veprim, si atë që përmend kënga më sipër, duke kapur fshehtas një pjesë të parisë së Vlorës dhe të Labërisë, të cilët i vari në rrepet e Janinës.
Këta stërnipër të atyre që, një shekull më parë, i kishin internuar në Alep të Sirisë, luftonin për çlirimin e Shqipërisë, u kapën befasisht nga osmanët dhe i varën. Të tjerë më vonë do të udhëhiqnin luftën për të mos lejuar grekët të pushtonin Janinën në 1913. Të tjerë stërnipër organizuan dhe drejtuan Luftën për çlirimin e Vlorës në 1920 nga pushtuesit italianë. Fakt është se luftën kundër pushtuesit italian në vitin 1920 e nisën fisnikët. Populli i varfër i ndoqi këta fisnikë sepse vet nuk ishte në gjendje të kuptonte dhe të ngrihej për luftë kundër pushtuesit osman për të krijuar Shqipërin.

Vegjëlinë shqiptare e udhëhoqën fisnikët

Të gjithë firmëtarët e shpalljes së Pavarësisë ishin “bejlerë” dhe “agallarë”. Familjet e mëdha i edukuan fëmijët e tyre me ndjenjën e nderimit ndaj ligjit. Gjyshët i edukuan nipat e tyre me shprehjen “o bëhu i mirë, o mos u bëfsh!”. Që në fëmijëri merret edukata e nderimit të ligjit së bashku me qumështin e nënës. Të tilla ishin thuajse pa përjashtim familjet fisnike. Ndërsa tani janë bërë “udhëheqës” shteti mjaft që nuk përulen para ligjit. Ata pasurohen duke e shkelur ligjin dhe siç ka shkruar Ali Asllani, se “në drekë janë pa brekë, në darkë milionerë…”.
Duhet pranuar se regjimi monist i shkatërroi familjet fisnike. Ai zhduku fisnikëritë. Edhe ndokush, që arriti të bëjë diçka nuk e kanë lënë të ecë përpara, sepse tërë jetën mbeti i izoluar nga jeta shoqërore. Edhe ata që, kanë arritur të bëhen njerëz të mëdhenj, kanë mbetur përjetësisht të harruar, edhe se i kanë dhënë shumë se kushdo tjetër Shqipërisë…
Zhdukja e fisnikërisë edhe në sistemin e demokracisë është fatkeqësia më e madhe e kombit shqiptarë. Në se në Shqipëri do të drejtonin fisnikët, ne do të ishim vendi i parë ish komunist, që do të bashkohej me Europën dhe jo i fundit. Edhe Kosova do të ishte e bashkuar me Shqipërinë. Dhe ne sot do të ishim vend me ligje të forta dhe ekonomi të zhvilluar. Këtë nuk mund ta bëjnë ata, që nuk e njohin shenjtërinë e ligjit dhe thonë ndryshe nga sa veprojnë.
Intelektualët sot kanë mbetur fisnikëria e vetme e kombit. Këtyre u kërkohet më shumë se kurrë që të punojmë së bashku, për t’u hapur sytë shqiptarëve, të ecim më shpejt përpara. Është, në radhë të parë, detyra e njerëzve më të kulturuar të kombit, me ndjenja fisnike në shenjtërimin e ligjit, ta çojmë kombin shqiptar atje ku e ka vendin, në ballin e vendeve më të kulturuara të Evropës.
Në librin “Vëllai i pengut” Reshat Agaj do të theksonte se “…në rininë e vet Ismail Qemali vizitonte shpesh Smokthinën, vendlindjen e Agajt, dhe kishte rënë në dashuri me bukuritë e fushës së Mesaplikut, që përshkohej si gjarpri nga Shushica e bardhë dhe e kulluar, rrethohet nga malet e Vetëtimës (Akroqeraunët e vjetër të Ilirëve) nga një anë dhe nga ana tjetër prej maleve të Çipinit, Këndrevicës dhe Tartarit, duke pasur mbi krye grykën strategjike të Kuçit. Agallarët e Smokthinës, duke parë këtë bir të Vlorës që shprehte kaq dashuri për këtë vend, u mblodhën dhe ia caktuan një pjesë të fushës, aty anës së lumit të mbushur me rrepe shekullorë, si pronë të tij dhe sot e kësaj dite, që është përdorur që në kohë të lashta si vend mbledhjeje, si kuvend, quhet “Rrapet e Ismail beut”. Kjo copë tokë në kohën që ne ishim në Shqipëri, dhe besoj edhe sot, nderohet si një vend i shenjtë dhe asnjëri nuk guxonte atëherë të priste një copë dru në rrapet, sepse besohej nga fshatarët se kush vë dorë mbi të prish një vakëf të Perëndisë dhe pëson një të keqe”.
Tek Rrepet e Ismail Qemalit në Mesaplik është ngritur nga djalëria labe një memorial i bukur ku në qendër ka Ismail beun dhe në të dy anët e tij burrat e shquar dhe fisnikët e Lumit të Vlorë, të Rrëzës dhe të Shullërit.
Foto: wikipedia

NË NDERIM TË NJËRIT PREJ THEMELUESVE TË SHTETIT BASHKËKOHOR SHQIPTAR – IMZOT NIKOLLË KAÇORRIT

by

Dr. Musa Ahmeti
Center for Albanian Studies
Budapest

Studimi i historisë bashkëkohore, veçanërisht i periudhës që i takon edhe imzot Nikollë Kaçorri kërkon shumë kujdes, paanshmëri e profesionalizëm të lartë, në njërën anë, ndërsa në anën tjetër ballafaqim të shpeshtë të burimeve të reja me “tabutë e krijuara për shumë vite” nga emra të njohur të historisë së popullit shqiptar me idetë tanimë të vjetëruara dhe të tejkaluara të qasjes së metodologjisë së vjetër shkencore të personaliteteve dhe ngjarjeve të veçanta. Botimi i dokumenteve ashtu siç u shkruan në kohën e krijimit të tyre, pa ndërhyrje, duke ruajtur aq sa është e mundur origjinalitetin dhe saktësinë ortografike, toponominë dhe mikrotoponominë vendore, emrat e fisveve dhe perosnaliteve që vinë nga fiset ose krahinat e caktuara, të shikuara sipas binomit të paralelizmit qëndror: “Fe e Atdhe” pa një dallim ose favorizim thelbësor religjioz apo patriotik, bëjnë që të realizohet besnikërisht qëllimi dashamirës për ta paraqitur këtë binom që shquhet sidomos te shqiptarët. Laiciteti i të riut Nikollë, ndërthuret me mjeshtëri pa u vënë re me petkun e priftit don Nikollë, duke mos përjashtuar atë më kryesoren dashurinë për atdheun, vendlindjen, popullin dhe në asnjë situatë, besimtarët. Shtjellimi i shtresëzuar i një rrëfimi shkencor sipas modaliteteve bashkëkohore, kritike të botimeve të specializuara, studiuesin, historianin e lexuesin i bën që me padurim të lexojnë faqe pas faqe një jetë të panjohur, por shumë të bujshme që nga fëmijëria e varfër, gjë pothuajse e zakonshme për pjesën dërrmuese të shqiptarëve, pastaj shkollimin, studimet e më vonë jetën meshtarake që nga shugurimi dhe përkushtimi për jetën fetare (ku kthimi i tij në atdhe e vendlindje “festohet sikur të ishte një dasmë”), ngritjen dhe bllokimin në hierarkinë kishtare dhe pastaj ballafaqimin me patriotin dhe nacionalistin e përkushtuar për atdhe deri në vdekje.
Studimet burimologjike arkivore për figura të shquara kombëtare dhe fetare të mbështetura në kërkime të thelluara profesionale, hulumtime arkivore dhe shfrytëzim të një literature të bollshme të fushave të ndryshme, e plotësuar edhe me burime dytësore si memoaret apo rrëfime-intervista të personave të gjallë, kur shkruhen nga penda të mençura dhe profesionale, domosdoshmërisht përbëjnë një ngjarje kryesore dhe janë literaturë e pashmangshme për rishikimin dhe rishkrimin e historisë sonë kombëtare, veçanërisht të periudhës së Pavarësis së Shtetit Shqiptar.
Qëmtimi me kujdes, ballafaqimi kritik me burime relevante, vlerësimi racional dhe paraqitja logjike me një gjuhë të rrjedhshme e të pastër, pasiqë është punuar, konsultuar e analizuar me profesionalizëm e me burimet origjinale, mundësojnë studime, analiza dhe nxjerrje përfundimesh nga këndvështrime të ndryshme për personalitetet që fimorësn gurëthemelin e shtetit shqiptar, e njëri nga ata ishte imzot Nikollë Kaçorri, që me veprimet e tij të menqura dhe largëpamëse, prej burrështetasit, zë vend në lterin e nderuar të themeleve të shtetit bashkëkohor shqiptar.
Nikollë Kaçorri u lind në fshatin Krejë, një krahinë e vogël e Lurës, por e nderuar dhe e vlerësuar për peronalitetet që i dha në historinë e Shqipërisë. Ky vend i bukur, i vendosur në mes të Dibrës, Mirditës dhe Matit, që nuk i përkiste asnjërës prej këtyre trevave dhe, duke qenë pak nga këto të trija, krijoi individualitetin e vet të spikatur. Gjergj Fishta, pasi e vizitoi, pati thënë: “Kush nuk njeh Lurën nuk njeh Shqipërinë” . Babai i Nikollë Kaçorrit, Vokrri ishte djali i Kolë Kaçorrit. Vokrri, ndonëse katolik i devotshëm, ishte martuar me Hane Vladin, një vajzë myslimane nga Lura, e shtëpisë së njohur së Vladëve, edhe ata të përzier në fe,që ishin shumë të lidhur me nipat e tyre katolikë, pa asnjë lloj paragjykimi (…), ndërsa edhe xhaxhai i Nikollës ishte mysliman.” Vokrri dhe Hane Vladi patën dy djem, të cilët u rritën si katolikë të devotshëm, të cilët quheshin: Ndrecë e Nikollë.
Për datën e lindjes së Nikollë Kaçorrit ka mendime të ndryshme. Sipas njërit prej biografëve të tij, Sali Ajazit “dokumenti i pagëzimit që kërkohej për të vazhduar studimet në Romë i ishte lëshuar në vitin 1882, në atë vit kur ka filluar studimet dhe, nisur nga data e këtij dokumenti, si dhe nga fakti se ka shkuar për studime në Romë në moshën 17 vjeçare, del se viti i lindjes së tij është 1865”.
Në fëmijërinë e Nikollë Kaçorrit nuk kishte shumë shkolla në gjuhën shqipe në Lurë. Ndërkohë, në treva të tjera fqinje, Dibër e Mat kishte ndonjë të rrallë, ku mësimet të shumtën merreshin në gjuhën turke. Nikolla i ri bëri mësimet në Kryeipeshkvinë e Durrësit ku ekzistonte një kolegj i vogël, me qendër në Delbnishtit në Kurbin, ku, kishin djekur mësimet shumë të rinjë që më vonë u bënë atdhetarë, fetarë /priftërinj/ dhe figura të nderuara të Shqipërisë. Në Delbnisht Nikolla qëndroi për një kohë të shkurtër, duke vazhduar mësimet që i kishte nisur në Lurë, për t’u përgatitur për në Seminarin Papnor të Shkodrës. Studimet në Seminar bëheshin në gjuhët shqipe dhe italiane. Studimi zgjaste rreth shtatë vjet në gjimnaz dhe katër vjetë të tjera ishin për të studiuar teologji. Pasi mbaroi me sukses të lartë studimet në Shkodër, Nikolla u zgjodh për të studiuar në Kolegjin Urmanian të Propaganda Fide-s në Romë. Në Kolegjin Urbanian të Romës, Nikolla studioi 6 vjet, nga të cilat, katër vjet për gramatikë dhe dy vjet për retorikë. Pas studimeve në në Romë, ai vazhdon edhe dy vjetë të tjera studimi nëUniversitetin “Zeking” në Zyrih në Zvicrër. Këtu Nikolla studioi teologji, filozofi dhe shkenca politike dhe u diplomua në vitin 1938.
Më 1908, Nikollë Kaçorri mori pjesë në Kongresin e Manastirit. Në vitin 1909 mori pjesë në Kongresin e Elbasanit. Në nëntor të vitit 1912, si delegat i Durrësit, mori pjesë në Kuvendin e Vlorës dhe ishte firmëtar i dokumentittë pavarësisë. U zgjodh nënkryetar i qeverisë shqiptare. Pas rënies së Qeverisë së përkoshme, Imzot Nikollë Kaçorri emigroi në Austri, në Vjenë. Atje qëndroi derisa vdiq, më 29 maj 1917. Varrimi i tij u bë më 1 qershor 1917, në Zentralfriedhof, Austri në “Central Cementery” në grupin 84, rreshtin 32, numër 19. Certifikata e vdekjes e Imzhot Nikollë Kaçorit ruhet në Arkivin e Shtetit Shqiptar, AQSH. F. 65, V. 1917, D. 144. F. 1. Sot eshtrat e Imzot Nikollë Kaçorrit prehen në Shqipëri, në Kishën e Shën Luçisë, në Durrës. Me origjinë nga një krahinë e varfër, me specifika shumë interesante, me një besë e burrëri të panjollosur, me një zgjuarsi natyrore, imzot Kaçorri edhe kur ishte zëvëndës-kryeministër (në fakt, në shumë raste e për shumë kohë ushtroi detyrën e kryeministrit kur Ismail Qemali mungonte, kur ndodhej jasht shtetit) por edhe më vonë, në përballjen me Esat Pashën, ai tregoi zgjuarsi, mençuri e pjekuri duke marrë vendime të drejta të cilat edhe sot e kësaj dite janë të padiskutueshme.
I formuar në rrethet intelektuale arsimore të kohës, me një shkathtësi të veçantë të përdorimit të gjuhëve të huaja që njihte, prifti i ri as edhe një herë nuk i shkëputi lidhjet dhe interesimin për atdheun që ndodhej nën një shtypje të rëndë, nga një pushtues mizor, në momente shumë të rëndësishme të kthesave të mëdha historike, të mbijetesës dhe të shtetëformimit modern.
Nuk ishte fare e lehtë të veprohej në kushtet e survejimit, ndjekjes e burgosjes, të torturave mizore dhe sfidave nga më të pabesueshmet, megjithatë, burrëria dhe shpirti liridashësh ngadhnjyen mbi të keqen, duke e bërë tani priftin e pjekur dhe të nderuar në popull e në bajraqe, të respektuar në kuvende e takime, dëshmitar dhe pjesëmarrës direkt, të njërës prej ngjarjeve më të rëndësishme të historisë së kohës moderne, shpalljes së pavarësisë së shtetit modern shqiptar.
Nuk është rasti i parë që një klerik intelektual shqiptar i formuar dhe i brumosur me dije nëpër qendrat universitare të Europës, të vërë në veprim binomin “Fe e Atdhe”. Por, rasti i imzot Nikollë Kaçorrit është shumë intersant dhe me specifika tepër të veçanta.
Njëri nga momentet më të rëndësishme të jetës dhe trevës nga është origjina e imzot Nikollë Kaçorrit, të cilit duhet kushtuar një vëmdje e posaqme, është edhe fenomeni i “laramanizmit ose kriptokatoliçizmit.” Për shkak të rëndësisë që ka ky fenomen, por edhe për vetë ndërlidhshmërisë funksionale me ngritjen hierakike kishtare të imzot Nikollë Kaçorrit mendojmë se atij i duhet kushtuar një vëmendje e posaçme. “Lura sot paraqet një rast unikal në Europë. Ajo është e përzier në fe, jo thjeshtë si krahinë me fshatrat e saj, por edhe brenda të njëjtës strehë familjare. Nuk ka shtëpi që të mos jetë lidhur në trungun e vet me familje të fesë tjetër. Kështu, për të krishterët, apo myslimanët personat e fesë tjetër janë vëllai, nipi, kushëriri, miku dhe, duke qenë të tillë, ata janë pjesë e pandarë e tyre ku, përballë lidhjes së fortë të gjakut, ndryshimet në besim kalojnë në rend të dytë.“
Në literaturën historike, fenomeni i “Laramanizmit te shqiptarët” është trajtuar më se një herë, por pa u thelluar në specifikat, kushtet, arsyet dhe rrethanat që ndikuan në përhapjen dhe shtrirjen e këtij fenomeni te shqiptarët në përgjithësi dhe në rastin konkret në Lurë, në veçanti. Është trajtuar në mënyrë sipërfaqësore nga autorë që janë vetë me origjinë “laramane ose kriptokatolike” të cilët nuk kanë mundur t’i mënjanojnë paragjykimet, kështuqë punimet e tyre nuk e kanë trajtuar thellësisht dhe gjithanshmërisht këtë problematikë mjaft të ndjeshme për shoqërinë tonë.
Don Nikollë Kaçorri nuk arriti të emrohej ipeshkëv apo kryeipeshkëv. Deri me sot, jnaë përmendur në mënyrë hipotetike arsye të ndryshme, por e vërteta është krejt tjetër. Nuk qëndron pohime se don Nikolla nuk arriti të ngrihej në pozita të larta kishtare për shka të “aktiviteti patriotik ose angazhimet politike”. Një pohim i tillë nuk është i qendrueshëm, për faktin se Selia e Shenjtë, kishte në dorë një argument tjetër tepër të rëndësishëm, e që deri me sot nuk është shkelur apo anashkaluar. Ky argument është: imzot Nikollë Kaçorri ishte “Laraman ose kriptokatolik” dhe kishte edhe në familjen e ngushtë e të gjerë myslimanë!
Sipas të Drejtës Kanonike, si ipeshkv apo në një funksion tjetër më të lartë kishtar cilidoqoftë ai, nuk mund të emërohet në asnjë mënyrë dhe në asnjë rast, një përson që ka origjinë ose të kaluar të tillë. E Drejta Kanonike është shumë e rreptë dhe një gjë të tillë e sanksionon në mënyrën më rigoroze të mundshme.
E vetmja mundësi për emërimin e tij si ipeshkv mund të ishte, rasti kur imzot Nikollë Kaçorri, ipeshkvi ose kryeipeshkvi që e kishin propozuar atë, i janë drejtuar “Penitencierisë së Shenjtë – Sacra Penitentieria” dhe nëse ky dikaster si njëri ndër më të rëndësishmit dhe me kompentenca direkte për çështje kërkonte Papës leje të veçantë, në rastin tonë, që imzot Nikollë Kaçorri të mund të emërohej me gjithë këtë ‘njollë’ në biografinë e tij apo të familjes së tij. Me një bulë të veçantë, Papa jepte miratimin e tij për të proceduar me emërimin, dhe për këtë njoftohej edhe Kolegji i Kardinalëve.
Ne nuk kemi informacione nëse imzot Kaçorri apo ipeshkv P. Bianki i janë drejtuar “Penitencierisë së Shenjtë” për një gjë të tillë, sepse dokumentet që ruhen në arkivin e “Penitencierisë së Shenjtë” në kushte tepër të rrepta sigurie dhe pas shumë garancish përkatëse, nuk janë të hapura për studies e në asnjë mënyrë edhe për publikun e gjërë. (Për informacion mund të themi se njëra nga studiueset e rralla në botë që ka pasur fatin të bëjë kërkime shkencore në këtë fond, në Arkivin Sekret të Vatikanit, /Archivio Segreto Vaticano sot Archivio Apostolico Vaticano/ është shqiptarja, Prof. Dr. Etleva Lala).
Pra dëshirojmë të ripërsërisim se shkak për mosemërimin e imzot Kaçorrit si ipeshkv në Shkup, Shkodër apo Durrës është origjina e tij prej “laramani ose kriptokatoliku” dhe asgjë tjetër personale, politike apo fetare, etj.
Të gjithë ne ia kemi borxh një perosnaliteti dhe figure të tillë poliedrike, e atdhetare, që ta vëmë atë në vendin e tij, aty ku i takon, në lterin e lirisë, si njëri prej themeluesve të shtetit bashkëkohor shqiptar.
(Fragment monografia për Imzot Nikollë Kaçorrin)

DOKUMENTE ARKIVORE NGA HAUS UND HOF STAATSARCHIV WIEN, PËR IMZOZ NIKOLLË KAÇORRIN
Perandoria Austro-Hungareze ka ndjekur me vëmendje të veçantë zhvillimet politike që ndodhnin në Ballkan në përgjithësi dhe në veçanti në Shqipëri. Diplomacia austro-hungareze ishte shumë aktive në fusha të ndryshme, posaqërisht nga koha e Rilindjes Kombëtare, duke vazhduar me ritëm të shtuar në vitet e shpalles së Pavarsisë, por edhe më vonë në vitet në vijim. Duke ndjekur nga afër përmes përfaqësuesve të saj, zhvillimet në trevat shqiptare që ende ishin në pushtim osman, përmes raporteve, telegrameve dhe dokumentacion tjetër zyrtar, ne sot mund të analizojmë shumë aspekte nga këndvështrime të ndryshme si të mbështetjes politike, ekonomike, ushtarake, kulturore, arsimore, sociale etj.
Në këtë kuadër, kësaj radhe botjmë “vetëm” katë dokumente që kanë të bëjnë ngushtë me veprimtarinë e nënkrytarit të Qeverisë së Vlorës, atdhetarit dhe klerikut të ndritur don Nikollë Kaçorri, i cili edhe përkundër presionit që shkonte deri në kërcënim, nuk hoqi dorë asnjëher nga Lëvizja Kombëtare Shqiptare për Pavarsi dhe për krijimin e shtetit shqiptar. Jo rrallë herë gjuha dhe veprimet diplomatike marrin ngjyrime tjera, të cilat duhen shikuar nga koha kur kanë ndodhur, e asnjë mënyrë nga pozitat e sotme.
Dokokumentet që po analizojmë janë me mjaft interes për një peridhuë kohore prej vetëm dy muajsh, por kohë e mjaftueshme, për të krijuar një përshtypje dhe ide të qartë për zhvillimet dinamike dhe pozicionet në të cilat ndodheshin atdhetarët shqiptar gjatë kësaj periudhe plot trazira, sfida dhe të papritura.
Në dokumentin e parë që botojmë këtu, me mjaftë interes është qëndrimi i kryeipeshkvit të Durrësit imzot Primo Biankit si ndaj Austro-Hungarisë, poashtu edhe ndaj Selisë së Shejtë. Rëndësi të veçantë ka ky dokument për propozimin e bërë nga kryeipeshkvi për emrimin e ndihmësit tij, si dhe mendimi shumë i lartë që ka ai, për don Nikollë Kaçorrin. Është mjaft domethënës fakti, kur kryeipeshkëv imzot Bianki shpreh rezervat e tij për imzot Doçin dhe klerin shkkodran, të cilët, sipas tij, mund të “bëjnë intriga” kundër don Nikollë Kaçorrit. Për fat të keq, nuk kemi të sqaruar arsyen e një rezerve të tillë. Nëse shikojmë dokumentacionin tjetër, atëher ky rast nuk është i vetmuar.
Dokumenti i dytë është një telegram i nënkonsullit austro-hungarez Rudnay, dërguar në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë për veprimet e don Nikollë Kaçorrit, të cilat kanë të bëjnë me ndihmën e ofruar prej tij, për drejtuesin e kryengritjes së malësorëve Pal Vataj nga Biza. Përmes këtij dokumenti mund të ndjekim kujdesin dhe interesin që tregon për zhvillimet në Shqipëri dhe rajon Austro-Hungaria. Inforamcionet e hollësishme të shënuara në dokument na mundësojnë të kemi një pasqyrim shumë të saktë për dinamikën e zhvillimit të situatës politike dhe qëndrimet e klerikëve shqiptarë, veçanërisht të don Nikollë Kaçorrit. Është shumë interesant presioni që i bën don Nikollë Kaçorrit, nënkonsulli Rudnay për veprimet e tija, i cili në fund detyrohet të pranoj ndihmën e ofruar për Pal Vatajn. Nënkonsulli njofton për këto veprime ministin, ambasadorin e Austro-Hungarisë në Stamboll dhe konsullatën e tyre në Korfuz.
Dokumenti i tretë që botojmë është një relacion zyrtar nga Ministria e Punëve të Jashtme Austro-Hungareze me udhëzime shumë të qarta për nënkonsullin Rudnay dhe ambasadorin, Markezin Pallavicini, për qëndrimet që duhet mbajtur ndaj klerit katolik dhe rreth zhvillimeve politike në Shqipëri. Qëndrimet shtetërore janë të qarta, të prera dhe shumë domethënse. Vihet në pah se kjo Ministri në mënyrë të vazhdueshme ka kundrështuar dhe më tutje do kundërshtoj dyshimet e qeverisë Otomane për qëndrimet e Klerit katolik në Shqipëri, duke u arsytuar me qëndrimet korrekte të pjesës dërmuese të klerikt katolik. Por, nuk mungojnë as tonet e ashpra dhe rekomandimet e prera, të cilat shkojnë deri në masën e kërcënimit për don Nikollë Kaçorrin, të cilit i kërkohet që të heq dorë nga veprimtaria patriotike sepse në të kundërt do njofotjnë edhe Selinë e Shejtë, përkatësisht udhëheqësit e tij, në Propganda Fide, në Vatikan.
Dokumenii katër edhepse i shkurtër, nënkosulli Rudnay, e njofton Konsullin e Përgjithshëm për qëndrimet dhe veprimet e tija ndaj don Nikollë Kaçorrit, si dhe për mosmundësinë e shkuarjes për vizitë te kryeipeshkvi imzot Primo Bianki në Delbinisht për shkak të situatës dhe rrethanava jo të favorshme politike. Mjaft i ashpër është qëndrimi për don Nikollë Kaçorrin, ku e informon eprorin e tij, se nga don Kaçorri ka kërkuar që të heq dorë nga vepimet e dyshmita politke! Është shumë i rëndësishëm informacioni se nënkonsulli ka fituar besimin e kelrit katolik, që len të nënkuptohet se ata nuk i mbështesin qëndrimet dhe veprimet e don Nikollë Kaçorrit.

Dok. 1.
Durrës, 04 prill 1912.
Raport sekret i të dërguarit Perandorak dhe Mbretëror në Durrës, Löwenthal, për Ministrin e Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë në Vjenë, kontin Leopold Graf Berchtold, rreth propozimit të kryeipeshkvit të Durrësit, imzot Primo Biankut, për emërimin e don Nikollë Kaçorrit si: coadjutor cum jure successionis, në këtë kryipeshkvi dhe insistimin e tij për mbështetje tek Selia e Shejtë, nga ana e Perandorisë Austro-Hungareze, përmes princit Schönburg.

Telegram numër 13
Tepër urgjet /Skeret!
Shkëlqesisë së Tij:
Ministrit të jashtëm perandork dhe mbretëror, kontit Bertchold,
Vjenë.
Imzot Bianki që pas disa ditësh do të shkoj në rezidencën e tij verore, më bëri një vizitë lamtumirëse dhe më këtë rast më parashtoi lutjen si vijon:
Ai e ndien vetën të plakur dhe të lodhur për të administruar kryeipeshkvinë që e drejton. Për shkak të sëmundjes që kaloi këtë dimër, ai është mjaft i dobësuar dhe pohon se nuk është në gjendje që të drejtoj e administroi me shumë sukses e energji, shërbimet që kërkohen prej tij, duke shtuar edhe vështirësitë e shumta dhe udhëtimet e mundishme si dhe kushtet shumë të këqija që janë në kryeipeshkvinë e tij.
Prandaj ai [imzot Bianki, m.a.] i është drejtuar me një kërkesë Selisë së Shejtë që ti caktoj një coadjutor cum jure successionis . Sipas pohimeve të tij, ai për këtë post kishte menduar protonoterin apostolik dhe njëherësh famullitarin e tij, për qytetin e Durrësit, dom Nikollë Kaçorrin, për të cilin mendon se është zgjedhja më e pëlqyeshme dhe më e drejtë edhe për ne.
Imzot kryeipeshkvi pasi më njoftoi më këtë kërkesë të drejtur për Selinë e Shejtë, më është lutur që nga ana e jonë t’i rekomandojmë Selisë së Shejtë, përmes princit Schönburg, që për këtë post të zgjidhet don Kaçorri, ose për këtë të merrej parsysh edhe mendimi i imzot Biankit. Nëse një gjë e tillë do kërkojhej nga ai, atëher ai do të popozonte vetë don Kaçorrin, dhe lutet që propzimi i tij të mbështetet nga ana jonë.
Imzot Bianki me këtë rast shprehu një shqetësim, sepse dyshon se kryeipeshkvia e Shkodrës dhe sidomos kleri i kryeipeshkvisë së Shkodrës, posaqërisht imzot Doçi, do bëjnë intriga kundër peronalitetit të don Kaçorrit.
Unë jam i bindur se personaliteti i klerikut të propozuar, nga ana e imzot kryeipeshkvit, është shumë mirë i njohur për shkëlqesinë Tuaj. Unë me këtë rast po kufizohem të vë në dukje, e të shënoj mendimet dhe dhe veprimtarinë e don Kaçorrit, që kam mundur të siguroj gjatë qëndrimit tim të shkurtër këtu. Këto qëndrime pajtohen plotësisht me qëllimet tona dhe me ineresat e Monarkisë.
Prandaj, marr guximin që të rekomandoj dhe mbështesë edhe nga ana ime, kërkesën e imzot kryeipeshkvit për popozimin e bërë nga ana e tij, duke i bërë një mbështetje energjike kandidaturës së don Kaçorrit.
Një kopje për Romën, numër 61 / Sekret
I dërguari Perandorak dhe Mbretëror
Löwenthal.

Dok. 2.
Durrës, 10 maj 1912.
Telegram i nënkonsullit Rudnay dërguar në Minisrtrinë e Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë për veprimet e don Nikollë Kaçorrit, të cilat kanë të bëjnë me ndihmën e ofruar prej tij, për drejtuesin e kryengritjes së malësorëve Pal Vataj nga Biza.

Telegram nr. 33
Shumë i nderuar Kont.
Me ndihmën e famullitarit të këtushëm, don Nikollë Kaçorri, me datë 04 të këtij muaji shkoi për në Korfuz, me vaporin e Lloyd-it, malësori Pal Vataj, katolik shkodran, një nip i Átit françeskan të Bizës, Rrok Vataj.
I përmenduri, gjatë kryengritjës së vitit të kaluar, ishte njëri nga udhëheqësit e malësorëve. Flitet se tani para disa kohësh, ai, ka vra në fshatin e tij, pesë ushtarë [turq, m.a] për t’u marrë armët. Sipas informacioneve që kam siguruar unë, i përmeduri, ka shpresë se do furnizohet me armë nga konsullata italiane ose nga Ismail Qemal beu, të cilin e ka takuar vitin e kaluar personalisht. Siq jam njoftuar unë, sapo ka mbërritur në Korfuz, Pal Vataj, ka zhveshur veshejn e tij kombëtare dhe ka veshur kostumin e rrobave europiane.
Don Nikollë Kaçorri, rezervorhej të më tregonte për këtë rast, si për identitetin e personit në fjalë ashtu edhe për qëllimet e tija. Pas insisitimit tim, ai pranoj se informacioni që kisha unë, ishte i saktë, dhe shtoi se Vataj, planifikon që të kthehet prap në Shqipëri përmes Serbisë ose Bosnjes.
Don Nikollës unë i vura në dukje rreziqet dhe problemet që mund të shkaktonte për te dhe për ne, ndihma e dhënë prej tij, për personin në fjalë.
Një kopje të këtij relacioni po ja transmetoj Konsullatës Perandorake dhe Mbretërore në Korfuz në numrin 183 / Rezervat.
Në mënyrë identike u njoftua Stambolli në numrin 29 dhe shkodra në numrin 28.
Shkëlqesi, pranoni, konsideratën dhe respektintonë më të thellë.
Rudnay.

Dok. 3.
Vjenë, 20 maj 1912.
Relacion zyrtar nga Ministria e Punëve të Jashtme Austro-Hungareze me udhëzime shumë të qarta për nënkonsullin Rudnay dhe ambasador Markezin Pallavicini për qëndrimet që duhet mbajtur ndaj klerit katolik dhe rreth zhvillimeve politike në Shqipëri.

Raport numër 2093-2094:
I. Zotit von Rudnay, Durrës
II. Markezit Pallavicini, Stamboll

Në lidhje me realcionin e datës 10 të këtij muaji, numër 33, ju lutem që në takimin e afërt me Imzot Biankin, zotëria Juaj, të drejtoni bisedën, duke i vënë atij në vëmendje rreziqet dhe pasojat që sjell qëndrimi i don Kaçorrit, me rastin e ndihmës për kalim fshehurazi të malësorit Pal Vataj për në Korfuz.
Ne kemi provuar në çdo kohë, që të kundërshtonin pranë Portës së Lartë, dyshimet e qeverisë otomane që shfaqeshin herë pas here kundër qëndrimit të klerit katolik, duke bërë rekomandimet e rastit. Këto kundërshtime tona, do të bëhen edhe në të ardhmen, duke u mbështetur në qëndrimin korrekt të shumicës dërmuese të klerit.
Por, është për të ardhur keq, që pikërisht don Kaçorri, e ka komprementuar në një farë mënyrë të papëlqyeshme pozitën e tij dhe të klerit me një çështje mjaft delikate, dhe po merret tani prap me veprime të dyshimta.
Në emër të kësaj Ministrie, zotëria Juaj, duhet ti luteni imzot kryeipeshkvit, për t’a paralajmëruar don Kaçorrin, që të mos i përsëritë herë tjetër këto veprime. Nëse qëndrimi i tij politik, do të sillte për pasoj ndonjë proçedim gjyqësor ndaj tij, atëher ne me keqëardhjen më të madhe do të ishim të detyruar të heqim dorë nga çfardo ndërhyrje në favor të personit në fjalë dhe se çështjen do ta paraqesim për dijeni Propagandës Fide.
Me rastine bisedimit tuaj me imzot Biankin, zotoria Juaj, të keni mirësinë ti vini në dukje edhe rastin e përmendur në relacionin Tuaj numër 28, të datës 27 të muaj të kaluar, që ka të bëj me festën e organizuar aty me rastin e hypjes në fron të Madhërisë së Tij, Sulltanit.Don Kaçorri nuk ka bërë ndriqimin e shtëpisë së famullisë katolike me këtë rast.
Në lidhje me relacionet e konsullatës Perandorake dhe Mbretërore të Durrësit, të dërguara për Shkelqësinë Tuaj, me numër 25 e 30, në datat 27 të muajit të kaluar e 10 të muajit në vijim , bashkangjitur këtu, ju dërgojmë për njoftim kofidencial kopjen e një udhëzimi të drejtuar nënkonsullit Rudnay, i cili ndjek veprimet e dyshimta të don Kaçorrit.
Relacioni nr. 2093 e 2094 është dërguar për zotin von Rudnay në Durrës dhe për markezin Pallavicini në Stamboll nga Ministria e Punëve të Jashtme e Austro-Hungarisë.

Dok. 4.
Durrës, 31 maj 1912
Në këtë dokument të shkurtër, nënkosulli Rudnay, e njofton Konsullin e Përgjithshëm për qëndrimet dhe veprimet e tija ndaj don Nikollë Kaçorrit, si dhe për mosmundësinë e shkuarjes për vizitë te kryeipeshkvi imzot Primo Bianki në Delbinisht, për shkak të situatës dhe rrethanava jo të favorshme politike.

Shumë i nderuari zoti Konsull i Përgjithshëm.
Urdhërin e ngarkaur me shkresën e lartëcekur numër 2093, të datë 20 të këtij muaji, unë, nuk kam mundur që ta vë në zbatim, sepse pengesë janë rrethanat e tanishme politike këtu. Nuk e konsideroj të këshillueshme një udhëtim për në Delbinisht për momentin.
Por, unë nuk kam lënë pas dore, as më parë e as tani, që në mënyrë shumë energjike të urdhëroja don Kaçorrin, që të hiqte dorë nga aktivitetet e tija politike të dyshimta, dhe për sa mund të jap një gjykim unë, personi në fjalë është i ekzaltuar, dhe tani është më i qetë se sa ishte më parë.
Shpresoj që më në fund ia kam arritur qëllimit që të fitoja qëndrimin e Klerit për këtë rast të veçantë. Deri me sot, këtu, nuk kemi pasur asnjë lëvizje kryengritëse në territorin e Kryeipeshkvisë, pëveç asaj të “Besës” së Kthellës, e cila është një çerdhe myslimanësh. Shpresoj që brenda mundësive të mia, do të siguroj qetësinë në këtë zonë.
Zoti Visner, është duke u kthyer. Që nga e enjta është nisur prej Korfuzit, i cili do të udhëtoj përmes Durrësit për në Vjenë. Me të mbërritur vaporri këtu, unë do e takoj atë dhe do drekoj së bashku me të.
Duke ju lutur me përulje të pranoni përshëndetjet e mia
Rudnay.
(Fragment nga vëllimi me dokumente arkivore ausotro-hungareze, për Imzot Nikollë Kaçorrin)

 
Literatura:
1. Alexander Koller, Kurie und Politik. Stand und Perspektiven der Nunziaturberichsforschung. Tübingen: Max Niemeyer Verlag Tübingen, 1998, f. 1-15.
2. Alfredo Laudiero, Oltre il nazionalismo. Le nuove storiografie dell’est. Napoli: L’Ancora del Mediterraneo, 2004, f. 20-24.
3. Angjelin Shtjefni, Nikollë Loka, Imzot Nikollë Kaçorri. Burrështetas shqiptar në altarin e atdheut. Tiranë: Emal, 2012.
4. Anisa Papleka, Domenikanët në Shqipëri. Përhapës të dijes dhe kulturës kombëtare dhe përendimore. /Hisotri & fe/. Shqip. /E përditshme e pavarur/. Tiranë. 31 mars 2007, viti II, nr. 85 (377), f. 26-27.
5. Bernardin Palaj, Tradita e krishterë te iliro-shqiptarët. Fisi i Shalës-Dukagjinit. Në: Mitologji doke dhe zakone shqiptare. (Zgjodhi, shtjelloi dhe përgaditi për shtyp Anton Nikë Berisha). Prishtinë, Shpresa, 2000, f. 87-150.
6. Christine Maria Grafinger, Die Ausleihe Vatikanischer Handschriften und Druckwerke 18. Jahrhundert. [Studi Testi, vëll. 407. Biblioteca Apostolica Vatikana]. Teil. II. Cità di Vaticano: Archivio Segreto Vaticano, 2002, vëll. 407, f. 311-356.
7. Dominique Kirchner Reill, Nationalists Who Feared the Nation. Adriatic Multi-Nationalism in Habsburg Dalmatia, Trieste, and Venice. Stanford, California: Stanford University Press, 2012, f. 116-118.
8. Douglas Saltmarshe, Identity in a Post-Communist Balkan State. An Albanian village study. Aldershot, Burlington USA, Singapore, Sydney: Ashgate, 2001.
9. Dhimitër Kotini (ed.), Qeveria e Përkohëshme e Vlorës dhe veprimtaria e saj – nëndor 1912 – janar 1914. Tirana: 1963.
10. Etleva Lala, The Papal Curia and Albania in the Later Middle Ages. Në The Long Arm of Papal Authority. Ed. Gerhard Jaritz, Torstein Jorgensen, Kirsi Salonen. Medium Aevum Quotidianum.Sonderband XIV – CEU Medievalia 8. Bergen, Budapest, Krems: CEU Press, 2004, ff. 89-101.
11. Etleva Lala, The Survival of the Catholic Church in Albania during the Period of Direct Contact with the with the Ottomans (1458-1484). Në: Et usque ad ultimum terrae-The Apostolic Penitentiary in Local Contexts.Edituar nga Gerhard Jaritz, Torstein Jørgensen, Kirsi Salonen. SeriaCEUMedievalia. Budapest: Central European University, Department of Medieval Studies, Central European University Press, 2007, f. 115-122.
12. Fehari Ramadani, Shqipëria në politikën e Austro-Hungarisë në fillim të shek. XX. /Albania in the policy of the Austro-Hungary in the beginning of the 20th century/. Në: Studime Historike. Qendra e Studimeve Albanologjike. Instituti i Historisë. Tiranë: Instituti i Historisë, 2008, viti LXII (XLV), nr. 3-4, f. 39-64.
13. Ferid Duka, Dritan Egro, Sokol Gjermëni [Edit], Shqipëria në dokumentet Austro-Hungareze (1912). Vëll. II (prill-maj). Qendra e Studimeve Albanologjike. Instituti i Historisë-Tiranë. Botimet Albanologjike.Tiranë: Qendra e Studimeve Albanologjike. Instituti i Historisë-Tiranë, 2012, vëll. II.
14. Fulvio Cordignano S. I., L’Albania a traverso l’opera e gli scritti di um grande Missionario italiano il P. Domenico Pasi S. I. (1847- 1914). Volume III. Da Alessio a Oroshi, per le amarissime prove di Durazzo, con la potenza purificatrice della persecuzione – rivolto uno sguardo verso l’Oriente – a la gloria della fine.Roma – Istituto per l’Europa Orientale, 1934, vëll. III, f. 409-441.
15. Gjon Lleshi, Selia Arqipeshkvnore e Durrësit & Kisha e Shën Teodoritnë Delbnisht Kurbin /La Sede Arcivescovile di Durrazzo & Chiesa di San Teodoroa Delbnisht, Kurbin Në: Miqësia. Revistë kulturore periodike eShoqatës Kombëtare të Miqësisë & Bashkëpunimit Shqipëri – Itali. Tiranë: Organ i Shoqatёs Kombёtare tё Miqёsisё dhe Bashkёpunimit Shqipёri –Itali, 2011, dhejtor, viti III, nr. 3, f. 17-19.
16. Ilirjana Kaceli ‐ Demirlika, Kongresi i Elbasanit dhe shkolla Normale në arsimin shqiptar. Në: Në: Gjurmime Albanologjike – Seria e shkencave historike. Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2020, vëll. 50, f. 129-143.
17. Jusuf Buxhovi, Nga Shqipëria osmane te Shqipëria evropiane. Prishtinë: Faik Konica, 2010.
18. Krisztián Csaplár-Degovics, Der erste Balkankrieg und die Albaner. Beitrag zur Geschichte der Unabhängigkeitsproklamation Albaniens (28. November 1912). /The First Balkan War and the Albanians. Contribution to History of the Declaration of Independence in Albania (28. November 1912)/. Në: Südost-Forschungen. Internationale Zeitschrift für Geschichte, Kultur und Landeskunde Südosteuropas. München: Institut für Ost- und Südosteuropaforschung Veröff entlicht durch Verlag de Gruyter Oldenbourg, 2015, vëll. 73, f. 168-201.
19. Krisztián Csaplár-Degovics, Lufta e Parë Ballkanike dhe shqiptarët. Një kontribut për historinë e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë (28 nëntor 1912) /The First Balkan War and the Albanians. A contribution to the history of the proclamation of the Albanian independence/. Në: Revistë Kulturore Pranverë – Vjeshtë 2013. Tiranë, 2013, vëll. 30-31, f. 54-84.
20. Krisztián Csaplár-Degovics, The Policy of the Provisional Government of Vlora between December 1912 and April 1913. Në: Journal of Balkan and Black Sea. Viti 2, bleni 3. Dhjetor 2019, f. 97-128.
21. Ledia Dushku, Nga të mandatuar në kohë lufte, në të zgjedhur në periudhë paqeje: një qasje krahasuese e tipareve të përfaqësimit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe parlamentin e vitit 1921.Në: Studime Historike. Tiranë: Akademia e Studimeve Albanologjike. Instituti i Hisotrisë, 2021, viti LXXV (LVIII), nr. 1-2, f. 69-89.
22. Liman Varoshi, Ballkanet mes tri perandorive. Nga kriza e Lindjes deri në kohët e reja. (Universiteti “Aleksandër Xhuvani” i Elbasanit. Fakulteti i Shkencave Humane, Departamenti i Historisë dhe Gjeografisë). Tiranë: Naimi, 2010.
23. Lorenzo Tacchella, Il Cattolicesimo in Albania nei secoli XVII e XVIII. /Dalle Visite ad Limina Apostolorum e dai Processi Concistoriali/. Verona: Biblioteca Capitolare di Verona, 1984, f. 38.
24. Lorenzo Tacchella, Le Antiche sedi episcopali Latine, Greche e Bulgare dell’Albania etnica e della Macedonia. Milano: Biblioteca dell’ Accademia Olubrense, 1990.
25. Ludwig Thallóczy, Beiträge zur Siedlungsgeschichte der Balkanhalbinse. /Die Urgeschichte des Illyrertums au dem Gebiete Bosniens. Në: Illyrisch-Albanische Forschungen. München und Leipzig: Verlag von Duncker et Humblot, 1916, vëll. I, f. 40-47. (Ne kemi shfrytëzuar edhe: Vëzhgime Iliro-Shqiptare. Përkthyer nga Mustafa Merlika-Kruja. Shkodër: Camaj-Pipa, 2004).
26. Matteo Sanfilippo, Alexander Koller, Giovanni Pizzarusso, Gli archivi della Santa Sede e il mondo asburgico nella prima età moderna. Viterbo: Sette Città, 2004.
27. Musa Ahmeti, Në nderim të njërit prej themeluesve të shtetit bashkëkohor shqiptar – Imzot Nikollë Kaçorrit. Në: Imzot Nikollë Kaçorri. Burrështetas shqiptar në altarin e atdheut. Tiranë: Emal, 2012, f. 5-10.
28. Nicola Jorga, Geschichte des Osmanischen Reisches. /Geschichte der Europäischen Staaten/. Gotha: Friderich Andreas Perthes Aktengesellschaft, 1908, vëll. I.
29. Nik Ukgjini, Nënkryetar i Qeverisë së Vlorës, Kaçorri, rivarroset në Kishën e Shën Luçisë në Drrës. Shqip. Tiranë, 09 shkurt 2011.
30. Nuridin Ahmeti. Kontributi i klerikëve në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 1912. Në: Gjurmime Albanologjike – Seria e shkencave historike. Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2013, vëll. 43, f. 185-196.
31. Odette Marquet, Pjetër Bogdani. Letra dhe dokumente nga Arkivi i Kongregatës “de Propaganda Fide” si dhe nga Arkivat Sekrete të Vatikanit./Mendimi Shqiptar/. Shkodër: Shtëpia botuese “At Gjergj Fishta,” 1997.
32. Pëllumb Xhufi, Ndikime Italiane Në Rilindjen Kombëtare Shqiptare. /Italian influences in the Albanian National Movement/. Në: Studime Historike. Qendra e Studimeve Albanologjike. Instituti i Historisë. Tiranë: Instituti i Historisë, 2014, viti LXVII (L), nr. 1-2, f. 19-40.
33. Philippe Levillian (Ed.), Dizionario storico del Papato. /Cmitato scientific: Philippe Boutry, Oliver Guyotjeannin, Philipe Kevillain, François-Çarles Uginet, Jean-Louis Voisin/. Milano: Bompiani, 1994, vëll. II, I-Z.
34. Pjetër Logoreci, Dom Nikollë Kaçorri. Letrat e panjohura në arkivin e Vjenës. Rilindasi. Suplement javor drejtuar nga Admirina Peçi. /Shqiptarja.com/. Tiranë: Shqiptarja.com, 12 qershor 2012, f. 20-21.
35. Ramë Buja, Kosova në krizën jugosllave. Prishtinë: AAB Riinvest, 2011.
36. Roberto Moroco dela Roca, Kombi dhe feja në Shqipëri 1920-1944. (Përktheu nga origjinali italisht: Luan Omari). Tiranë: Shtëpia botuese “Elena Gjika”, 1993.
37. Sali Ajazi, Nikoll Kaçorri nënkryetar i qeverisë së Vlorës 1912. Tiranë, 2002.
38. Shan Zefi, Islamizimi i shqiptarëve gjatë shekujve (XV-XX). Arsyet e islamizimit dhe qëndrimi i Kishës ndaj kësaj dukurie.Prizren: Drita, 2000.
39. Tomë Mrijaj, Imzot Nikollë Kaçorri-një ndër baballarët e kombit shqiptar. Në: Dielli Demokristian. Buletin Informativ. Vjenë: Organ i aktivistëve dhe intelektualëve shqiptarë demokristianë në Vjenë, qershor 2017, nr. 29, f. 25-26.
40. Xheladin Shala, Shpallja e Pavarësisë më 1912 dhe përgjysmimi i Shqipërisë. /Declaration of Independence in 1912 and Dimidation of Albania/. Në: Gjurmime Albanologjike – Seria e shkencave historike. Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2007, vëll. 37, f. 161-180.
41. Zekeria Cana, Populli shqiptar në kapërcyell të shekullit XX. Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 1990.

Foto: Wikipedia.

Doktori poet që shëron dhe me mjaltin e metaforave

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Kambanë malet e mi/ U bie Vjosa gjuhë me trille/ Kumbimi i saj më vjen në vesh, muzikë Perëndie/ Dhe kur jam larg, më josh, më grish, për ty vendlindje.

Kam kohë dhe vite që i lexoj poezitë e Doktorit shkrimtar Çerçiz Myftarit, të cilat më vinë pranë si ca dallgë të çuditshme Vjose dhe bëhen metafora lulesh në Atdheun tim të dytë, Amerikë. Lexuesit dhe pacientët e shumtë flasin fjalë miradie për doktorin tepelenas Çerçiz Myftari. Çfarë binomi i magjishëm është të jesh dhe doktor dhe poet, pasi i përdor bukur paralel dhe bisturinë dhe metaforën. Të dyja janë ilaçe çudibërëse nëse i përdor në metodën më të epërme mjekësore dhe letrare. Doktori poet shkruan: Gjithë jetën në alarm për shëndetin e njerëzve. Ai flet dhe dëshmon nga lartësitë e viteve të moshës 83. Me të drejtë studjuesi i shquar Prof. Dr. Bardhosh Gaçe shkruan: Doktori i talentuar ka udhëuar pergjatë dekadave duke shpërndarë tek të tjerët humanizëm dhe dashuri të spikatura pa interesa vetjake meskine, por fjala e urtë në buzët e tij, ka qenë përherë e çelur si trëndelinë Dragoti dhe Labërie.
Ai vjen nga Dragoti i Tepelenës, një fshat nga më piktoreskët shqiptarë ndërtuar buzë Vjosës, lumit më të egër në Europë. Të lindësh atje e pamundur mos të behesh poet, pasi ke malet midis, dy urat e famshme e Dragotit dhe e Beçishtit të Tepelenës ku Vjosa here është e qetë dhe here shkumëzon duke të lbyrë sytë nga ngjyrat e saj magjepsëse. Dhe ja si shkruan: Një degë peme më pret dhe më përcjell/ la zogjtë dhe këngën e gjethit/ dhe dega e pemës më priti tek djepi/ kur u rrita e bëra parmendë/ Cylë dyjare e mbusha me këngë.
Doktori është si kali flutures pegasian herë tek pacientët e herë me buzë tek metafora e pacientëve lexues. Ai është si një pemë e mbushur me zogj vendi dhe shtegtarë si në poezinë “Pema ecën”. Pema ecën me gishta rrënje/ Me farën në sqepat e zogjve/ Me shungullima ere/ Në fëmijëri unë bëja garë/ Sa zbrisja nga maja/ Një degë peme shaloja si kalë.
Pena e tij përjetëson detaje nga mjekësia deri dhe kthim të njerëzve përsëri në jetë. Në poezinë“Vajza që takon me buzë” doktori poet sjellë kirurgun e mirënjohur dhe shumë të dashur të ndjerin Kafaz Xhuveli i cili operoi adoeleshenten nga Turani i Tepelenës me krahët e prera nga makina korrëse. Ajo vuri proteza në Rumani për krahët dhe kur u kthye takoi me buzë
Dr. Kafazin. Kjo poezi tejet e ndjerë me metaforën e dhimbjes dhe të bukurisësë pashoqe flet qarte për humanizmin e dy mjekëve që shërbyen me zemër dhe shpirt dhe pse në kushte tejet të vështira. Mbi gishtëza të këmbëve, vajza hënëz/ Kirurgut si kulpër i ngjitet në trup/ Gjinjtë hepon me trokthin e zemrës, Qershizat e buzëve zgjat ta puth/ Lotët e tij rrokullisen faqes/ Farfurijnënë mëngët e saj pa krahë/ Kavaviren protezat e shkasin qafës/ Guri pikëllimit zemrës më ra!
Me Cfarë bukurie të fjalës e ka përshkruar vashëzen shqiptare duke i vendosur epitetin Vajza Hënëz…
Doktori poet përcjellë edhe dhimbjet familjare që kanë qenë tragjike dhe fatale në sytë e tij, pra gjithmonë në alarm, alarm mjekësor për shëndetin. Ai kujton motrën e tij Dallëndyshen e cila u mbyt në Vjosë duke lënë pas 8 fëmijë jetim. Duke lexuar këtë poezi tejet të dhimbshme dhe tragjike në mendje më endeshin se sa shumë djem nënash kur laheshin ka rrëmbyer Vjosa në gjirin e saj, pasi Mezhgorani im, Dragoti, Beçishti kanë Vjosën të përbashkët dhe janë ngritur pranë malit Shëndëllila, në malin e shenjtë… Lumi ulkonjë të kafshon gjunjët/ Ti lëshon ca pika qumëht/ Një dallgë Vjose hingëllin si kalë/ Vello të hedh shkumën e bardhë/ Vijnë vajzat të puthin me ngjutje/ Ndalo! Mos u mashtro moj Dallëndyshe. Gjashtë vajzat presin bëhen nuse/ Tetë zëra fëmijësh zhyten palombarë/ Ne sytë tek rrjedha e Vjosës i lamë/ Po ti s’po dukesh/ Mos shtegtove me tufë dallëndyshes?…
Dhe këtu Vjosa më duket si një Poseidon, sepse metaforat janë subtile, të magjishme, delikate me plagë malli vëllazëror.
E pamundur një mjek i vërtetë në Shqipëri në kohën tonë të mos kishte një trokitje në natë. Këtë më kujtoi poezia “Një trokitje në derën e apartamentit tim”.
Doktori gjithmonë ka qenë në alarm si në këo vargje: Trokitje në derë, të pandëprera, të forta…/ Boria e alarmit më thërret mua/ Në jam në gjumë, brof/ në jam duke ngrënë/ lë lugën në pjatë/ Ndodh të jem duke shkruar, stilolapsin e flakë…/ T’i jap të sëmurit ndihmën e parë.
Duke lexuar me shumë kënaqësi dhe një vemendje ë posaçme guxoj të them se
Dr. Myftari të kujton shkrimtarin e famshëm botëror rus Anton Cehovin i cili u diplomua në Universitetin e Parë Shtetëror të Mjekësisë në Moskë I.M. Sechenov dhe duke u bërë mjek i kualifikuar në 1884. Çehovi konsiderohet si një nga krijuesit e tregimit të shkurtër modern, si dhe i teatrit modern duke sjellë magjishëm me detaje nga jeta e tij.
Si mjek shkrimtari Myftari ka përjetuar dhimbshëm Luftën e Kosovës duke iu shëbyer fëmijëve shqiptarë të Kosovës. Ai dëshmon genocidin si në poezinë: Në sytë e fëmijëve kosovarë”. Bashke me uturimat e avionëve të NATO-s hynin tek dera/ nëna të ngarkuara me foshnja/ dhe pluhurin e vendlindjes/ në këmbët e zhvokshura/ Me shpirtin tim të drithëruar, ata që i zbuan mallkoja/ Fëmijët e sëmurë vizitoja/ Ç’ kishin ca sy të kaltër/ Brenda notonte dhimbja/ Me pak ledhe/ lëshonin vështrime të ëmbla.
Ai tregon se kur punonte në spital pothuajse një jetë nëTiranë si mjek i përgjithshëm, pediatër, Epidemiolog etj, kishte takuar shkrimtarin novelistin e shquar alias Dhimitër Pasko, Mitrush Kuteli i cili ishte shtruar nga tensioni i lartë i gjakut, (Morbus Hypertonicus). Ai e thirri një ditë në dhomën e tij ku kishte librin e Tolstoit për ta përkthyer, romanin “Rruga e mundimeve”. Unë kishja dorëzuar ne redaksinë ku punonte, novelën time. Ai nxorri fletoren e shënimeve dhe më tregoi gabimet që kishja bërë, pamvarësisht se u skuqa gjer tek veshët, une kuptova se sa fort kishte ndikuar në jetën time, se letërsia artistike fillon në përdorimin e fjalës së epëme, eleganca, përzgjedhja.
` Por le të hidhemi përsëri tek poezia e tij që janë plot mesazhe mjeku si tek: “Kur pi raki”. Rakia kur pi, më gudulis/ dhimbjet m’i arratis/ Në kurth nuk rashë/ pi raki me rast.
Një vend të veçantë zë dhe plaga e kurbetit, një plagë që ka zënë kore ne shekuj dhe mjerisht vazhdon dhunshëm dhe në ditët e sotme. S’besoj të ketë familje shqiptare pa njerëz te larguar nga familja e tyre, çka flet për mjerimin e pllakosur kudo. Në poezinë “Në oazin e vetmisë” doktori shkruan: Ah, moj varfëri/ Ti m’i zbove fëmijët, vëllain, mbesat, nipërit, kushërinjtë? Apo ju o zogj, u mësuat shetegetime pa cak/ Kam mbetur në oazin e vetmisë/ Durimin kam për target/ Tek direku i shpresës mbahem fort/ Ndoshta fitojnë ca lekë/ e kthehen prapë/ Ejani/ Mos më lini vetminë të më mbysë/ dhe varri të më humbasë/
Si emigrante poete e lexoj dhe mbytem në lotët e vetmise per këtë dramë që ka pllakosur kudo ndër pragjet tona atje… Sa prindër pleq varrosen në vetmi, sa prindër pleq jetojnë në oazin e vetmisë siç shkruan metaforikisht autori mjek.
Autori vjen nga fshati Dragot me njerëz të famshëm si Stan Dragoti regjisori i shquar hollivudian. Familja e tij është autoktone dragotase me shtëpia dykatëshe, me mulli, pusi, vija e ujit, muret rrethuese të kopshtijeve, ullinjtë etj, ku kam pasur fatin t’i vizitoj si TV “Alba Life”, NY.
Asllani babai i tij mbaroi studimet në gjimnazin “Zosimea” të Janinës.
Ne vitin 1913 vdes i ati (Sakoja), dhe në vitin 1914, mbasi kthehet në vendin e lindjes, emigron me dy bashkëfshatarë në SHBA.
Një nga arsyet e emigrimit në moshë të vogël është djegia e shtëpive dhe prishja e pronave nga masakrat greke në Jug (1913-1914).
Asllani babai i Stan Dragoti hyri në Federaten Panshqiptare “Vatra”, në Boston ku, për aktivitete të rëndësishme patriotike, zgjidhet ndër zyrtarët e saj së bashku me Faik Konicën (6 korrik 1924) Vjen aty edhe i vëllai Miftari, i cili merr pjeë aktive në shoqerinë “Vatra”.
Merr pjese ne demostratën kundër synimeve shoviniste greke në Jug tëShqipërisë në tetor 1946.
Dhe për këto kontribute të vyera kombëtare autori frymëzohet dhe i kushton një poezi regjisorit holluvudian Sten Dragoti si: “Vjen Sten Dragoti” Cipë e mjegullës/ dhe vesa që bie, si loti i mallit/ mbajnë fshehur helikopterin që uturin, brenda syrit qiellit Dragotit/ mes dy malesh, me ullinj e portokalle/ Dhe me Vjosën nazemadhe/ Zog u bë helikopteri/ Ulet, ngrihet/ Pas reve fshihet? Zëra nga celulari/ Nuk ulemi dot/ Ju presim në Gjirokastër/ Nxiton grupi riosh me taksi/ t’i dhurojnë dashurinë tonë/ dhe tufën e luleve të çelura ne në oborre e saksi/ nga duartë e nënave të vendlindjes të të Atit.
Autori është një urtan i fjalës, i bukurisë shpirtërore, i muzës, perëndeshës së frymëzimit dhe bëhet bilbil gjyzar për lexuesit e shumtë.
Doktori Poet mjekon dhe shëron dhe me mjaltin e metaforave të letërsisë së epërme.

25 nëntor, 2022
Staten Island, New York

Dy fotografë dhe një studio profesionale

by

Arjeta Ferlushkaj/

Ditën e hënë, më 21 nëntor 2022 në orën 18:00 në Manhattan, New York, u bë përurimi i studios së dy fotografëve profesionistë shqiptarë që jetojnë e punojnë në SHBA, Liridona Gjokaj Morina dhe Nik Morina: “Dona & Nik Photostudio”.
Në këtë mbrëmje promovuese morën pjesë miq, dashamirës dhe familjarë të çiftit Morina, të cilët janë jo vetëm bashkëpunëtorë, por edhe bashkëshortë. Liridona Gjoka Morina ka fituar disa çmime ndër to “Photographer of the Year (2019)”, gjithashtu, Nik Morina gëzon çmimin “Top Photographer” në Pennsylvania.
Të pranishëm në hapjen e studios fotografike “Dona&Nik Photostudio” ishin artistë si Faton Macula, Vedat Ademi, Arenc Leka. Pjesë e këtij eventi ishin edhe dizajnerët si Arta Kallaba, Miranda Kurtishi; emra të tjerë të njohur nga komuniteti shqiptar në New York, etj.
Gjatë gjithë aktivitetit, pjesëmarrësit patën kënaqësinë të dëgjojnë tinguj muzikorë nga violina e Arenc Lekës dhe kitara e Faton Maculës.
Organizatorët e kishin konceptuar paraqitjen e punës së tyre përmes fotove të ekspozuara në muret e studios, nga ku nuk munguan zhanret si: fotografi profili të personazheve të njohur të botës së artit e të modës, fotografi nga pasarelat e Fashion Week që janë zhvilluar në New York përgjatë viteve të ndryshme, fotografi nga çastet më të rëndësishmë familjare si fejesa dhe martesa, etj.
Nuk kishte si të mungonte në një studio fotografike edhe këndi i fotove të çastit (boothpics) por edhe shkrepjet nga aparatet profesionale. Që nga nisja e eventit dhe deri në përfundim, të pranishmit provuan shijen e gatimeve dhe pijeve tradicionale shqiptare të ofruara si cocktail.
“Dona & Nik Photostudio”, e ngritur nga dy fotografë profesionistë me një përvojë 20-vjeçare, është një mundësi e shtuar për komunitetin shqiptar e jo vetëm, që me profesionalizëm, përkushtim dhe cilësi të standardeve bashkëkohore, të përjetësojë çastet më të bukura e më shënjuese të jetës.

Athanas Tashko dhe gazeta e tij “Shkopi”

by

Prof. as. dr. Jonela Spaho

Dekan / Dean

Fakulteti i Edukimit dhe Filologjisë / Faculty of Education and Philology

Universiteti “Fan S. Noli” / University of “Fan S. Noli”

Shoqëria shqiptare e Misirit të befason me aktivitetin e saj, me idealizmin, me përkushtimin  për çështjen e lirisë, të mahnit me plejadën e atdhetarëve, publicistëve, shkrimtarëve, folkloristëve, që do të shkëlqenin në lëvrimin e gjuhës shqipe, në përkushtimin ndaj çështjes kombëtare, mbledhjen e trashëgimisë popullore, etj. Por jo vetëm kaq, siç pohon dhe studiuesi Stilian Adhami, në fund të shek.XIX dhe në dekadën e parë të shekullit tonë, Misiri u bë qendra e shtypit shqiptar si nga numri i gazetave, ashtu dhe nga përhapja e tyre; si gazeta “Besa- Besë”, e M. Duçit, gazeta ”Toska” nga Vruho e Duçi, “Besa”, “Shqipëria”, “Pellazgu” etj. Gazetat dhe revistat të cilat u botuan në Egjipt, në gjysmën e parë të shek.XX, ishin sa të larmishme aq dhe të pasura në përmbajtjen e tyre.Titujt evokonin zërin e kushtrimit ndaj çështjes shqiptare, që ishte në procesin e gjetjes së zgjidhjes e të shtetformimit.

Një nga këto ishte dhe gazeta “Shkopi” nën drejtimin e Athanas Tashkos, në bashkëpunim të ngushtë me kolegun e tij Jani Vruho. Athanas Tashko ka hyrë në historinë e jetës politike dhe kulturës shqiptare, veçanërisht me publicistikën e tij plot mendime të thella dhe të rëndësishme, në shërbim të kohës kur ai shkroi dhe botoi. Publicistika e tij është me gjerë, por ky organ prej të cilit kemi vetëm 4 numra ishte iniciativë e Athanasit, i cili jo vetëm kontribuoi me shkrimet e tij, e mbështeti vetë financiarisht dhe akoma më tepër e përhapi falas me shënimin:”Kush të dojë sa të sojë”. Sipas autorit të librit mbi jetën dhe veprën e tij, E.Koço, kjo gazetë ka vlerën e kontributit të tij sa personal të Tashkos, aq edhe misionar. Artikujt pa emër, anonimë të gazetës (sipas J.Vruhos) ishin të tijat: ”Sa shkrime me shënim “Dora” patën qënur mendimet e tij. Të katër numrat e “Shkopit” do të pasqyrojnë veprat e atdhetarit të madh, i cili kurrë nuk mendohej për punët vetjake aqë sa mendohej për ato të përbashkëtat”.

Shkopi u botua në Kajro dhe u shtyp në shtypshkronjën “Mrodhësia” të Kristo Luarasit në Sofje. ”Shkopi” gjeti përhapje përveç Egjiptit dhe Evropës edhe në Amerikë e deri në Siberi.

Po ashtu, në nr.3 të “Shkopit”pohohet se:”Të gjitha ato artikulla që janë pa nënshkrim janë të direktorit të “Shkopit”, zotit Dora, të tjerët janë të bashkëpunëtorëve të “Shkopit”. A. Tashko i nënshkruante artikujt e tij me psedunimin ”Dora”. Sipas F.Tarifës “Si titulli i gazetës ashtu dhe pseudonimi i editorit të saj kishin një kuptim alegorik domethënës;”Shkopi” nënkuptonte armën e kritikës e të ndëshkimit kundër armiqve të kombit shqiptar. “Dora” ishte ajo që mbante dhe drejtonte shkopin”. Kjo gazetë kishte idenë e të qëlluarit me shkop për të gjithë ata që nuk kontribuonin apo pengonin çështjen shqiptare, prandaj dhe në krye të gazetës, në numrin e parë të saj deklarohet:”Mpron të drejtat e kombit shqiptar. Lëvdon ata që janë për të lëvduar dhe qorton ata që janë për të qortuar në punëra kombësie, me mërira të veçanta nuk ngatërrohet. Direktor Dora e redaktor çdo njeri me mend e pa mëri të veçantë”. 

“Shkopi” e deklaron që në fillim veten si gazetë satirike, duke hapur kështu siparin e së parës gazetë satirike shqiptare:” Gazetë shqip satirike, del kur të mundet në Kajro të Egjiptit shpërndahet pa të holla”. Duke lexuar këtë citim të habit vizioni i këtij njeriu për shkrimin publicistik e gazetarinë në përgjithësi, këtu e një shekull më parë. Sinqeritet i tejskalshëm por edhe gazetari e pastër, pa mllefe personale, shembull i një ndërgjegjeje të pakorruptuar, jo vetëm kombëtare, vetjake, por edhe profesionale. Një model për t’u marrë shembull edhe për gazetarinë, shpesh here, plot mllefe personale të kohëve tona. I gjallë, dinamik, entuziast, njeri i veprimit, A.Tashko siç ishte në jetën shoqërore, ashtu e transmente këtë vrull, energji dhe dinamizëm edhe  në shkrimet e tij.

Nëpërmjet pseudonimit “Dora”, ai kërkonte që mendimet e tij të arrinin misionin. Ai nuk pëlqente anonimatin për kauflim, por sepse çështjet që shtronte në artikujt e tij kërkonte t’i përhapte në masë të gjerë, jo vetëm si mendimet e një njeriu të vetëm, por të çdo patrioti dhe misionari të dedikuar për kauzën e kombit, duke u rekur t’i shndërronte ato në mendime kolektive. Akti i tij ishte ai i një idealizmi e përkushtimi të përkryer, përderisa sakrifikonte buxhetin e vet të emigrantit për botimin e gazetës, që sigurisht kishte kosto të lartë, por edhe rast i rrallë ky, në ato vite që gazeta shpërndahej falas, madje mbulonte me shpenzimet e tij edhe dërgimin me postë. Pra, qëllimi i Tashkos ishte të mbillte farën e shqiptarisë ndër shqiptarë, pa marrë marasysh sa kostonte kjo. Ka disa dëshmi të tilla nga Noli, Sotir Kolea, lexues të tjerë emigrantë, që vërtetojnë këtë të fundit. Në një letër të një emigranti shqiptar në Amerikë shkruhet: “Mi gazetat e tjera që kam kënduar, jam habitur e që më ka ngritur leshrat e kokës, është gazeta juaj e nderçmja “Shkopi”. U habita më tepër kur pashë që e shpërndani pa të holla”. Numri i parë i gazetës doli në vitin 10.3.1907 dhe vazhdoi deri më 1908, kur do të vijonin punën dy gazetat satirike të Jani Vruhos;”Rrufeja” dhe “Sëpata”.

“Shkopi” ishte një gazetë e karakterit satirik dhe satira ishte elementi kryesor i përshfaqjes së një mendimi të fortë fshikullues dhe shpesh herë i karaketerit polemik. Nëpërmjet satirës kjo gazetë trajtonte kryesisht çështjet më të nxehta politike të kohës, që kishin të bënin me gjendjen e Shqipërisë së asaj kohe. Megjithëse doli vetëm në katër numra, kjo gazetë ishte nga më goditëset dhe më luftaraket e kohës, fshikulla e satirës dhe e sarkazmës së të cilës nuk linte pa prekur asnjë dukuri negative ndër Shqipëri e ndër shqiptarë. Në gazetën “Koha” të drejtuar nga Grameno, në Xhejmston, me rastin e vdekjes së Tashkos shkruhej: ”Gazeta ”Shkopi” që përndaheshe pa të holla ishte e Thanas Tashkos edhe shërbimet që ai solli janë pemët e sotme!Përpara Atdheut nuk njiheshin në Thanas Tashkoja hatëri e miqësia, ai dhe vëllanë e godiste rreptësisht po të ishte kundër atdheut!

Sipas Eno Koços satira dhe sarkazma ishin tipare të vërteta të Tashkos, tipare këto që mëshiroheshin edhe në qenien e tij, por dhe që u transmentuan në gazetën e tij.Tipari kryesor që manifestohet në të gjitha shkrimet e kësaj gazete është atdhedashuria dhe siç shprehet vetë Tashko në një letër drejtuar S.Koleas te “Liri e Shqipërisë”: ”Atdhedashuria ime nuk është për rekllamë, për qejf, a për interes, është detyrë njeriu me ndjenja të njerzinjta.”

 Që në krye shënohej që do të përdoreshin për gazetën të dy gjuhët; shqip dhe greqisht, por artikujt greqisht erdhën gjithnjë dhe duke u tkurur deri ne numrin e fundit. Ndërkohë, me transparencën më të plotë ai bën me dije se: ”Çkopi dalë nga dalë do të përbotojë emrat e gjithë mëmdhetarëve të flaktë, po më tepër të atyre grekomanëve e të turkoshakëve të fëlliqur që të dijë e varfra Shqipëri me kë ka punë”. Dhe e mban fjalën. Në numrin e parë të gazetës, ai flet për vrasjen e Spiro Kosturit: “Të dërguarin Spiro Jovan Kosturë na e vranë grekëtë me të pabesë se pse shpirtmadhi përpiqeshe për kombin shqiptar, d.mth grekët na vrasën po të punojmë për vathënë tonë. Të na vrasin shënjt papa Kriston, të na vrasënë dhe bandillë Spiron, që mezi e kishëm. Spiro, Spiro hap qiejtë dhe lësho rrufet përmbi krerët tona, po të mos marrëm hakën! As fare të mos të të vinjë keq, diqna si u dogje dhe ti o shpirt i bukur për ne! Diqna dhe përvëlona po të heshtimë! Ndjesë pastë shpirti yt o burrë shqiptar dhe ndjesë mos pastë shpirti i atij shqiptari që do të heshtnjë. Amin!”. Prej ketyre toneve panegjirike që shkojnë deri te identifikimi i dëshmorit me me një shenjtor që lëshon rrufetë nga qielli, del adhurimi i tij për ata që përpiqen për çështjen shqiptare, ashtu siç del dhe neveria për grekomanët të cilët nuk ua kursen sulmet e drejtpërdrejta: ”Më i madhi, më i ligu, më i poshtri shqiptar këtu në Misir është Vani i Godesë dhe ky qen ka pjesë në vrasjen bashkë me Vanin e Mongolecit të dhëndrin…”. Natyrisht, që duke i shpotitur njerëzit drejtpërdrejt, ishte e natyrshme që kjo gazetë t’i sillte Tashkosh sa shumë miq. aq edhe armiq. Një nga këto raste shprehet dhe në një shkrim drejtuar gazetës “Shpresa” që e sulmonte “Shkopin”, duke e quajtur  botuesin e saj “Rrogëtarë pa rrogë” dhe A.Tashko me  mendimin e tij të drejtpërdrejtë dhe sulmonjës i përgjigjet:”Shkopi me të vërtetë është rrogëtar pa rrogë, po jo vetëm i cave, po i gjithë kombit”. 

Si në shkrimin për Spiro Kosturin e në shumë të tjera, por edhe në artikuj dhe letra të tij, duket se marrëdhëniet më të vështira shqiptarët e Misirit i kanë pasur me komunitetin progrek, të cilët nuk donin që Shqipëria të njihej si komb më vete dhe të lëvronte gjuhën e saj. ”Grekët na e vranë Spiron si njeri që përpiqeshe për gjuhën e vet të cilët grekët e kanë halë në sy dhe duan ta shuajnë nga faqja e dheut me çfarëdo mënyre”, ndërsa në artikullin “Shkopi ka dalë nga xheneti”, po të nr.1 të revistës thuhet: “Sa për grekomanët duhet një tjetër përorje, kundër këtyre të fëlliqurve ndyracakëve s’duhet bërë gjë tjetër veçse turpërimi, prandaj themi se “Shkopi” i ep lejë çdo atdhetari t’i përdorë këto të pakta porosi mbi fytyrat e çnderuara të spiunëve grekomanë”, artikull ky nga Jani Vruho, i nënshkruar me pseudonimin “Qaf’ e Sinjes”. Po e njëjta antipati është edhe për ata shqiptarë, idhtarë të Turqisë, të cilët janë një lloj me grekomanët.  Në artikullin “Çështë Turqia?, Ç’janë shqipëtarët”, duke mos kursyer lumin e sharjeve për Turqinë dhe turqit, duke zbuluar të vërteta në mënyrë të drejtpërdrejtë, me një kurajo të pastër e vetëdije të kthjellët kombëtari, ai i quan turqit të pabesë, pa mëmëdhe dhe  të pagdhendur. Me një paralelizëm ngjethës ai më pas vazhdon të shtjellojë idenë se ç’janë shqiptarët që i ndjekin ata. Satira vazhdon për të gjithë ata shqiptarë që shesin për interesat e të huajve veten dhe kombin. Sipas tij, ky është shkaku pse nuk bëhet Shqipëria: “Për besët e tyre shqiptarët nuk vriten.Vriten për kryetarët e besëve të tyre, porsa që pagahun mirë”, dhe sikur të mos mjaftonte ky rrebesh poshtërimesh mbi këtë soj tradhtarësh,  jo rrallë, në të katër  numrat e “Shkopit” gjejmë dhe vargje të karakterit të bejteve, që përforcojnë më shumë idetë e artikujve dhe rrisin ndjeshëm notat e satirës dhe sarkazmës që arrijnë deri në grotesk. Edhe pse vargjet nuk shquhen për nivel artistik, ideja dhe mesazhi përcillet qartë dhe është plotësisht brenda natyrës satirike të revistës: “O zagarë, o gomarë, / pse u bëtë për të vrarë?, /Ata vetë grekët thonë, / na vjen turp prej njerëzisë, / që të quhemi Elinë”, /Këto punë do ti kishit kupëtuarë me hop, / me nder e jo me shkop”. Po me një vjershë satirike e përshëndet “Shkopin” dhe Mihal Grameno: “Të fëlliqur xhuxh majmunë, / na hëngri të gjithë…në, / U erdh “Shkopi” i Shqipërisë, / O kafshat e Perëndisë, / jetër herë mos pëllisni, / që me grekërit ju ngjisni”. Me sa duket puna, qëllimi dhe misioni i “Shkopit” ishte në rrugën e duhur dhe fshikullima e tij ishte një domosdoshmëri, ndërsa në një vjershë të gjatë me 14 strofa, e nënshkruar me emrin P.Raullasi thuhet:“Ti je thelb i Shqipërisë, / je brum’i naturës’sanë, / je ndihmës i Perëndisë, kundër armiqve t’anë, / Ti je dor’ e Perëndisë”

Gazeta shprehte hapur simpatinë për ata që përpiqeshin ”me mish e shpirt” për kombin e tyre, Nga ana tjetër, ajo fshikullonte e satirizonte me ”shkop” parinë feudale të vendit,”kamësit’ që“ prishnin para pa fund nëpër kafene dhe nuk ndihmonin me asnjë grosh çështjen shqiptare. Ndërsa luftëtarët e lirisë, “Ata që pa pyetur as komitet as njeri, po vetëm zemrën e tyre dhe marrin hakën për të këqijat që heq kombi i tyre nga ata të mëdhenjë shkaktarë, quhen shenjtorë të kombit të tyre”. Me një krahasim shumë sinjifikativ në shkrimin ”Gamilet e Anadolli”, ai i cilëson kështu turkomanët dhe grekomanët: ”Nuk janë njërëz, janë gamile, bukën që hanë e hanë haram, duhet të hanë gjemba të gomarit”.

Në gjirin e shoqërisë së Egjiptit në ato vite kishin lindur mosmarrëveshje midis shqiptarëve. Në faqet e gazetës “Shkopi” dalin në shesh fakte që dëshmojnë për grindje e mospajtime të thella. Në këtël uftë u përfshi dhe Çajupi, i cili gjatë veprimtarisë së tij do t’u kundërvihej elementëve shqiptarë që i përcaktonte si oportunistë. Për këtë ai botoi në faqet e gazetës “Shkopi” vjershën “Shkopi”, ku përgëzonte gazetën dhe bashkohej me frymën demaskuese të saj dhe që i shkonte përshtat qëllimit të vetëdeklaruar të gazetës: ”Si  bariu kur vete ndë tufë, / dhe ndan shqerrat nga gjedha e liq, / kështu dhe ti do ndash grekomanët, / të këqinjtë të atdheut armiq”

Një problem tjetër të mprehtë që shtron A.Tashko është çështja e një alfabeti unik të shqipes, në artikullin “Shkronjat e gjuhës tënë ”. Në kushtet e politikës shkombëtarizuese të mohimit të gjuhës dhe shkollës shqipe, çështja e një alfabeti të vetëm ishte urgjente. Por, kjo çështje zhvillohej në gjirin e një luftë të dyfishtë sa ndaj turqve dhe grekërve, që përpiqeshin me çdo kusht të pengonin përhapjen e gjuhës shqipe, aq edhe kundër mosmarrëveshjeve që kishin shoqëritë dhe grupet e ndryshme kulturore të shqiptare në mërgim. Domosdoshmërinë e përhapjes së gjuhës shqipe A.Tashko e shihte si parësore në çështjen kombëtare dhe i jepte një rëndësi të dorës së pare: ”Sot për sot kombi Shqiptar ndahet nga shkaku i mos pasjes gjuhë të liruar në dy degë pa trup; Degë tyrke dhe degë Greku. Po të bënet gjuha shqipe e liruar me shkolla me vete, degët do të bëhen trup, trupi do të jetë e thuhet shqiptar”. Ndërsa për çështjen e alfabetit, ai duke qënë në korent të polemikave të ndryshme që zhvilloheshin aso kohe, përkohësisht mbron idenë e përdorimit të alfabetit të shoqërisë së Stambollit, por i vetëdijshëm se hëpërhë ai mund të plotësonte nevojat  urgjente të kohës, por që kishte vend për përmirësim: ”Na duket se është më e mirë dhe e drejtë të ngrohemi tani në këtë oxhak, pak të shtrembërë, i cili na shpie tymin drejt, sesa të rimë me duar lidhur e të ngordhim nga të ftohtët duke u grinder për oxhak”, dhe vizionari mendjekthjellët u dërgon porosinë e tij ironike  bashkëkombasve të tij: ”Për oxhak të mirë e të drejtë, të bukur me boj’ e me varak duhet të mendohemi pasi të ngrehim shtëpinë tonë e pasi të futim kokën tënë brenda”

 Një pozicion të drejtë e të vendosur mbajti gazeta ”Shkopi” ndaj pushtuesit të huaj e sidomos ndaj ngjarjeve të korrikut të 1908, që sollën në fuqi regjimin konstitucional të xhonturqve. Përsëri, me idealizmin e atdhetarit dhe me mendimin e qartë dhe largpamës të patriotit, ai  nuk ushqen asnjë iluzion rreth politikës së re të xhonturqve dhe kostitucionit të tyre. Këtë e përforcon botimi në nr.2 të “Shkopit” një shkrim i Çajupit; ”Kostitucioni në Greqi’, në të cilin Çajupi argumenton me nje stil të ashpër (sipas F.Dados) se shpallja e kostitucionit nuk e shpëton Turqinë dhe se e mira dhe e ardhmja e vendit tonë është shkëputja e plotë nga perandoria anadollake: ”Turqia mund të vejë mbarë, mund të rrojë më shumë vjet, po Shqipëria nuk do të jetë siç dëshirojnë shqiptarët e vërtetë nuk do të qeveriset kurrë dhe do të jetë një copë e Turqisë. Fort mirë për turqit e rinj”. Programi  vizionar i Çajupit, Tashkos dhe patriotëve të tjerë ishte që Shqipëria të rrrokte rrugën e Evropës së qytetëruar dhe të shkëputej sa me parë nga Turqia: ”Në duam të jetojmë kombëtarisht duhet të rokim qytetërimin e perëndimit meqënëse gjendemi në palcë të Evropës, se ndryshe si komb jemi të dënuar me vdekje”. Në shkrimet e Tashkos  reflektohen qartë pikëpamjet dhe stoicizmi i tij për të mos pasur asnjë mëdyshje ndaj politikave turke dhe greke. Me një mprehtësi logjike, me nje thjeshtësi stili dhe me një të folur të drejtpërdrejt ai thekson:”Turqit e rinj janë më të dëmshëm se të vjetrit se janë ustallarë dhe do na e shuajnë kombësinë tonë më kollaj. Të vjetrit të dërgonin në djall po të thoshe jam shqiptar, të rinjtë të presin gjuhën po të thuash :”Rroftë Shqipëria”. Iluzioni dhe mashtrimi i xhonturqve,  me atë pak liri që i dha gjuhës shqipe, është plotësisht i qartë nën optikën  e A.Tashkos, të filtruar përmes një përvoje të gjatë dhe të dhimbshme për ne si komb, ndaj deklaron:”Konstitucioni do të na humbasë nesër kombësinë”, duke dashur t’u bëjë me dije shqiptarëve dhe turkomanëve rrezikun evident të fshehur nën petkun e mashtrimit. Si të vetmen rrugë të shpëtimit të shqiptarëve ai propogandon luftën me armë në dorë, ndaj dëshmorët dhe luftëtarët e lirisë ai i ngre në rangun e shenjtorëve.

Një vend të veçantë zë në gazetë dhe problemi i mosmarrëveshjeve që ekzistonin aso kohe mes  anëtarëve të shoqërisë atje. Këtë situatë e përcjellin më së miri dy shkrime të nr. 2 të gazetës ”Shkopi”; ”Vetë vrasësi” dhe ,”Cmiret e veçanta. Mëritë e poshtëra”. E para mer shkas nga një akt gjaknxehtësie i Nikolla Naços ndaj Vasil Zografit, për çështje  mosmarrëveshjeje. ”Shkopi” e fshikullon rëndë këtë akt në këta dy artikuj, pa kursyer gjuhën e satirës dhe sarkazmës therrëse, por dhe tonet e forta këshilluese që i bashkëngjiten kësaj satire: ”Çdo patriot i vërtetë, i cili ka punuar e punon për çështjen kombëtare me mish e me shpirt është i nderçëm e i shtrenjtë në gjirin e popullit të tij. Ata që e quajnë të lig’ e të keqe shtimn’ e bashkimin në dashurinë e njësinë, s’mund që të jenë tjetër veç tradhëtorë e sharlatanë”

Me këtë vështrim të shpejtë që i hodhëm disa prej problematikave dhe mënyrës se si i trajtoi “Shkopi” ato, arrijmë në përfundimin se kjo gazetë luajti një rol të rëndësishëm në shtypin e  periudhës  1900-1912, në zgjimin dhe forcimin e ndërgjegjes kombëtare në prag të Pavarësisë dhe organizimin e një kryengritjeje të armatosur. Faqet e “Shkopit”, sipas S. Adhamit, i përshkonte tejendanë ndjenja e një patriotizmi të kulluar e të panjollë. Edhe pse dilte periodikisht dhe në mënyrë të çrregullt, gazeta luajti një rol të rëndësishëm në kohën e vet, çka siç e përmendëm  u manifestua në shumë letra dhe shkrime dërguar Tashkos. Pse “Shkopi” zgjodhi për të folur gjuhën e satirës dhe fshillullimit? Koha nuk priste. Kishte kaluar ajo periudhë e këshillimit të shqiptarëve për bashkim, vllazëri e dashuri që propogandonin rilindasit, tani ata duhet të zgjoheshin. Vetëm vënia e gishtit mbi plagë mund ta bënte këtë. Njeri me logjikë të mprehtë, largpamës, me një intuitë të fuqishme që orientohej vetëm nga atdhedashuria, Tashko përdori satirën dërmonjëse dhe therrëse për të treguar të vertetën e dhimbshme. Satira dhe sarkazma përdoren me mjeshtëri nga njerëz që vuajnë thellë dhe këtë vuajtje preferojnë ta japin përmes talljes dhe goditjes,është aftësia e njerëzve të mençur që e shndërron satirën dhe sarkazmën në një mjet për propogandimin e një qëllimi të lartë ashtu si A.Tashko bëri. Por ajo që duhet theksuar te A.Tashko është se ai hodhi themelet e publicistikës satirike shqiptare, se u përpoq në shkrimet e tij të pulsonte me pulsin e atdheut dhe aspiratave, se u përpoq ta rruante shqipen në shkrimet e tij të pastër dhe jashtë stilit të gazetarisë vulgare, sepse krijoi një gazetë indipendente që nuk iu nënshtrua asnjë klani dhe qëllimi antishqiptar dhe antihumanist, se u mundua që në të shprehurin e vet të afrohej sa më pranë fjalës së latuar me penën e mjeshtrit, se pati kurajon të konstatonte, të akuzonte dhe të denonconte, jashtë çdo lloj tutele politike, se njihte mirë realitetin ndërkombëtar dhe historinë e kombeve, çka i shërbente  për krahasime dhe polemika, se ishte tepër vizionar mbi ndërtimin e shtetit të ri shqiptar, ishte realist ironik dhe sarkastik i mprehtë se dinte të sulmonte kur duhej dhe si duhej, me forcën që i jepte mendimi i lirë dhë ëndrra për një Shqipëri ndryshe, se asnjë lloj mjegulle, sado e tejdukshme nuk e mbuloi për asnjë çast idealin e tij për progresin dhe qytetërimin. Vetëm me idealizmin  e purifikuar  përmes atdhedashurisë, ai  meriton të kthehet në një përmendore të aspiratave dhe sakrificave  mbi altarin e shenjtë të kombit. Ideali i tij ishte Shqipëria e lirë, ndaj nuk mënonte të thoshte në të famshmet filozofi të “Shkopit: ”Që tani e tutje ay shqiptar që do të bëjë krushqi me komb të huaj, myslyman a i krishterë do të jetë i mallkuar, që tani e tutje ata shqiptarë që shkruajnë në mes tyre letra të tjera përveç shqipes, janë viçër të palëpirë”