Archives for August 2023

MOHIMI I SË KEQËS – 35-VJETORI I VARJES NË LITAR TË POETIT DISIDENT HAVZI NELA

August 11, 2023 by s p

“Si e duron robninë zemra e nji trimi?!

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag behind him

Description automatically generated with medium confidence

Ish-Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Ronald Reagan e kishte cilësuar ish-Bashkimin Sovjetik dhe regjimet komuniste të tij si një, “evil empire”, që shqip mund të përkëthehet si, “perandoria e së keqës”, por në anglisht, “evil” ka një kuptim më të gjerë dhe më thelbësor se thjesht “e keqja”. Kuptimi i saj në anglisht për mua (fjala evil) është një akt krejtësisht imoral dhe djallëzor, një krim, me fjalë të tjera.

35 vite më parë, me 10-gusht, 1988 kur në Shqipëri ishte ende në fuqi regjimi komunist u varë në litar një poet se mbronte fjalën e lirë dhe nuk kishte frikë të shprehte pikëpamjet e tija anti-komuniste, pro-perëndimore: pro-amerikane dhe pro-evropiane. Havzi Nela, poeti disidenti dhe autori i mijëra vargjeve u vra për shkak të krijimtarisë së tij, ku pasqyrohej kundërshtimi i tij, prej intelektuali e disidenti ndaj regjimit komunist enverist, pak më shumë se një vit, para se të shembej komunizmi zyrtar anë e mbanë “perandorisë të së keqës”, komuniste të shekullit XX në Evropë, të pakën në letër, në mos në realitet. POETI HAVZI NELA SI ZGJIM I NDËRGJEGJËS MORALE KOMBËTARE DHE NDËRKOMBËTARE NË SHQIPËRI | Gazeta Telegraf

Havzi Nela u varë nga regjimi komunist se dëshironte lirinë dhe demokracinë, jo vetëm për veten, por për të gjithë. Ai ishte mbrojtës i fjalës së lirë dhe i lirisë së fesë, rebelohej dhe protestonte, me poezitë e veta kundërshtonte mohimin e lirive shqiptarëve: shkatërrimin e objekteve fetare dhe të drejtat bazë të njeriut në përgjithsi. Nuk duronte, “robninë zemra e nji trimi!”

Në këtë 35-vjetor të vrasjes së poetit Havzi Nela nga regjimi komunist, pyetja ime ka qenë dhe mbetet për krimet e komunizmit në Shqipëri: Pse edhe sot në këtë 35-vjetor të vrasjes së një poeti nga regjimi komunist, pse, pse mohohet ende e keqja, aktet imorale dhe djallëzore, të një regjimi barbar që vriste më të mirët e Kombit. Pse kjo heshtje zyrtare nga autoritetet zyrtare të Republikës së Shqipërisë? Deri kur do mohohet e keqja, aktet imorale dhe krimet e komunizmit të Enver Hoxhës? Familjarët dhe kolegët e tij, por edhe shumica e shqiptarëve kërkojnë drejtësi.

“Shihni rreth e rrotull, shikoni pranë nesh
Shihni popujt tjerë me ç’gjuhë mirren vesh
Kanë shpallur miqësinë, vini vesh ksaj fjale
Kapen dorë për dorë, e po hyjnë n’një valle
Asht vallja e re, krejt ndryshe nga tjetra
Asht vallja hirplote që i shëron plag’t e vjetra”
(Burrel, shkurt 1977) –nga Poezia, “Eni të Vajtojmë Shqipërinë” e Havzi Nelës

Ndyshe nga ish-vendet komuniste të Evropës Linnore e Qendrore, Shqipëria “post-komuniste”, anëtare e NATO-s, pretenduese për antarësim në Bashkimin Evropian, ende nuk është distrancuar, zyrtarisht, nga e kaluara e saj terroriste komuniste. Nuk është përballur, seriozisht, me të kaluarën e mjeruar komuniste, përfshir vrasjen makabre të poetit Havzi Nela. Në kundërshtim me ish-vendet komuniste evropiane, Tirana zyrtare, deri më sot, nuk ka dënuar zyrtarisht, krimet e regjimit barbar, komunist të Enver Hoxhës, pëprfshir varjen në litar të poetit Havzi Nela. Kujtojmë në këtë 35-vjetor të vrasjes së tij në ditët e fundit të regjimit komunist, se Kuvendi i Shqipërisë nuk ka caktuar ende një ditë përkujtimore, (kombëtare) kushtuar viktimave të komunizmit në Shqipëri, ashtu siç kanë bërë vendet ish-komuniste të Evropës.

Deri kur durim e shpresë!?

“Deri kur durim, deri kur me shpresë?
Jo, jo, mos m’i thoni, këto fjalë nuk i due.
Me durim e shpresë nuk due të vdes.
Si jeta dhe vdekja, duhen meritue.” (O, Liri, O Vdekje, Havzi Nela)

“Jeta dhe vdekja, duhen meritue”, ka shkruar Havzi Nela, disidenti i vrarë nga komunizmi, 35-vjetë më parë. Vaclav Havel, ish-disidenti anti-komunist çek dhe presidenti i parë i Çekisë demokratike post-komuniste ka thenë se shoqëritë post-komuniste, identifikohen nga një moralitet prej skllevërish, “nuk jetojnë brenda të vërtetës”, sa i përket të kaluarës së komunizmit, por as të ardhmes demokratike perëndimore.

Ndoshta, Shqipërisë aktuale i përshtatet më së miri ky identifikim i Vaclav Havelit. Ku përballimi me të vërtetën e së kaluarës kriminale komuniste vazhdon të jetë shumë i vështirë, ndërsa mohimi i të vërtetës, “jeta jashtë të vërtetës”, pra, është më e volitshme ose më e përshtatshme, sipas Havelit. Si të gjitha regjimet komuniste të asaj kohe edhe Çekia komuniste i dënonte dhe i burgoste poetët dhe shkrimtarët si Vaclav Havelin, por nuk i vriste as nuk i varte në litar siç bëri regjimi komunist hoxhist i Ramiz Alisë, me Havzi Nelën më 10 gusht, 1988.

Është e vështirë të imagjinohet një mënyrë më barbare për t’i marrë jetën një njeriu duke e varur në litar, sidomos një njeriu të pafajshëm, një poeti, mbi të gjithë — në kontinentin e Evropës së qytetëruar, në fund të shekullit XX, në një vend të quajtur Shqiqpëri. Por, për fat të keq, siç ka shkruar edhe Ismail Kadare për Shqipërinë komuniste: “Shqipëria nuk bënte pjesë as në Europë as në kontinentin e qytetëruar të popujve. Shqipëria, në vitin 1988, në prag të rënies së komunizmit, ishte ende një njollë e zezë në hartën e kontinentit, një njollë e turpit dhe e krimit, në shkallë planetare.”

Po sot? 35 vjetë pas varjes në litar të poetit Havzi Nela dhe 33-vjetë pas shembjes së Murit të Berlinit, për cilën Shqipëri flasim: për Shqipërinë me “njollën e zezë në hartën e kontinentit, një njollë e turpit dhe e krimit në shkallë planetare”, siç e ka cilësuar Kadare Shqipërinë komuniste të vitit 1988, apo për Shqipërinë e poetit të varur në litar Havzi Nelës, i cili nga amshimi, pyet dhe porositë: Që të jemi të denjë të quhemi shqiptarë dhe që dorë për dorë të hymë në vallen hirëplote që i shëron të gjitha plagët:

“Ku e keni trimninë, krenarinë e parë?
A jeni sot të denje të quhemi shqiptarë?
A do ta lemë veten, Shqipninë në kafaz
Në det plot stuhi me dallgë me u përplasë?

Shihni rreth e rrotull, shikoni pranë nesh
Shihni popujt tjerë me ç’gjuhë mirren vesh
Kanë shpallur miqësinë, vini vesh ksaj fjale
Kapen dore per dore, e po hyjnë n’një valle
Asht vallja e re, krejt ndryshe nga tjetra
Asht vallja hirplote që i shëron plag’t e vjetra” —(Burrel, shkurt 1977) –nga Poezia, “Eni të Vajtojmë Shqipërinë” e Havzi Nelës

Ismail Kadare është shprehur se Poeti Havzi Nela “është një kambanë që ende bije për shoqërinë shqiptare. Të mos e dëgjosh këtë kambanë do të thotë të shkelësh me këmbë lirinë e Shqipërisë. Krahas hezitimit për të dënuar krimet e komunizmit, një dukuri tepër e shqetësuar për të mos thënë monstruoze, vazhdon në Shqipëri. Pasioni i habitshëm për t’u dhënë tituj e nderime njerëzve që jo vetëm nuk bënë asgjë për lirinë, por që bënë gjithçka për ta shtypur atë. Shoqëria shqiptare ka nevojë të shkundet e të mbrojë liritë demokratike kundër çdo lloj kërcënimi që i vjen nga çdo lloj drejtimi e i fshehur pas çdo lloj maske. Vetëm kështu ajo do të jetë në gjendje të fitojë drejtpeshimin e munguar. Martirët e kanë qetësinë e tyre atje ku pushojnë. Është shoqëria shqiptare, që nuk e ka. Dhe për këtë duhet të luftojnë të gjithë”, ka shkruar Kadare me 19 shkurt, 2019.

Duke heshtur dhe duke mohuar të keqën e të kaluarës komuniste, shoqëria shqiptare as nuk shërohet as nuk gjenë paqën e qetësinë!

Frank Shkreli

A person with a hat

Description automatically generated

O LIRI, O VDEKJE –Nga HAVZI NELA

Nuk them se jam trim, jo as frikacak,
Thellë n’afshet e shpirtit më grafllon guximi;
Vdekja për liri nuk më tremb aspak,
S’e duron robninë zemra e nji trimi?!

Pse or pse t’kem frikë, frikë se mos po vdes?!
Oh, çfarë marrie, ndoshta faj për mue!
T’ecësh zvarrë si krimb, t’mos jesh kurrë serbes,
Kët s’ia fali vetes, kjo m’ban me u mendue.

Pse t’më dhimbset jeta, pse u dashka kursye?
Veç me përtyp bukë, me u rropatë si kalë?
Pa nji fjalë ngushllimi, pa nji ditë lumnie,
Unë skllav i bindun, tash, kur s’jam as djalë.

Deri kur durim, deri kur me shpresë?
Jo, jo, mos m’i thoni, këto fjalë nuk due.
Me durim e shpresë nuk due të vdes.
Si jeta dhe vdekja duhen meritue.

S’meriton asnjenën kur mbetesh gur varri
Ndaj rri e mendohem jetës me i dhanë fund.
Le të kënaqet hasmi, le të qeshë i marri!
Liria më thërret, vdekja nuk më tund.

ENI TË VAJTOJMË SHQIPËRINË

Eni ju o motra, eni ju o gra
Eni ju o vasha, që dini me qa
Eni ju reçjanka, vajtimtare n’za
Eni t’marrim vajin, sot hije na ka
Eni gjithë s’bashku, le ta shpallim zinë
Me gjamë e me kuje ta vajtojmë Shqipninë
Le ta qajmë me lot, ta qajmë pa pushu
Me afshin e zemrës, të rrëzojmë gur e dru
Le ta qajmë këtë nanë, le ta qajmë këtë bijë
Le ta qajmë kët nuse pa foshnje në gji
Le t’ia heqim vellon, stolisjet e kota
Le t’ia zbulojmë shtatin, ta shohë e gjithë bota

Nda e përçundue, larg prej shoqesh tjera
Shikoni si dergjet, si lëngon e mjera
Mundohet qyqarja, rron me shpirt ndër dhambë
Banditët e vendit e kan vu nën kambë
E mposhten, e shtruen, me hekur e zjarr
Neronët e kohës ia banë jetën varr
E veshën me gjemba, me tela e ferra
E kyçën nga brenda, s’e lanë as te dera
N’derë, as ne dritare, s’e lanë me pa fare
Ia kanë qepë sytë, për faqe t’zezë e marre

Lidhun me zinxhirë, shkoqun krahë e fletë
Në ditën plot diell, në lumë e terr ka mbetë
E thithën shushunjëzat, i ligu mizori
E thanë, e çnderuan, epshori e hori

A e dini shqiptarë, ç’ngreminë kemi rà
Hangrëm njeni-tjetrin, u mbytem vlla me vlla
Hangrëm njeni-tjetrin me kurthe e t’pabesë
Me thasë e intriga, shamata rri ndezë.

O Zot, ç’ka po heqim, çfarë na shohin sytë
S’na gëzohet mbramja, as kur zbardhen dritë
S’na tremb burgu, plumbi e as litari
Kur na shkel me kambë, na zhagmit zuzari
Ngrehuni o vllazën, ngrehuni o shokë
Ngrehuni shqiptarë sot të gjithë në kambë
Nuk rrohet me zor, nuk lihet kjo nanë
A lulëzon dheu pa diell e pa hanë?
Jo jo, nuk durohen sarhoshët e marrë
Banditët e vendit t’i shporrim sa ma parë
Seline e përgjakun, ta bajmë rrafsh me tokë
Ngrehuni o vllazën, ngrehuni o shokë

A jeton shqiponja e shëmbun përtokë
Thye krahë e pendë, lidhun kamb’e kokë?
A jeton kjo zonjë në llum e batak
Në lëngim e vaj, e mbytun në gjak?

Ku e keni trimninë, krenarinë e parë?
A jeni sot të denje të quhemi shqiptarë?
A do ta lemë veten, Shqipninë në kafaz
Në det plot stuhi me dallgë me u përplasë?

Shihni rreth e rrotull, shikoni pranë nesh
Shihni popujt tjerë me ç’gjuhë mirren vesh
Kanë shpallur miqësinë, vini vesh ksaj fjale
Kapen dore per dore, e po hyjnë n’një valle
Asht vallja e re, krejt ndryshe nga tjetra
Asht vallja hirplote që i shëron plag’t e vjetra

(Burrel, shkurt 1977) Poezi nga Havzi Nela

KRYETARI I DHOMËS SË AVOKATISË LEZHË AV.ELTON LASKA VIZITOI VATRËN

August 11, 2023 by s p

New York, 10 Gusht 2023 – Kryetari i Dhomës së Avokatisë Lezhë av.Elton Laska vizitoi Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA. Ai u prit nga kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha, Shefi i Kabinetit Dr.Pashko Camaj, Arkëtari z.Besim Malota, veprimtari i çështjes kombëtare z.Anton Raja dhe Editori i Diellit. Në fjalën përshëndetëse av. Laska falenderoi Vatrën për kontributin në ndërtimin e shtëpisë së shkatërruar të familjes Doçi në Mamurras dhe bëri një ekspoze të situatës së rimëkëmbjes sociale dhe ekonomike të familjeve të prekura nga tërmeti i vitit 2019 në Shqipëri. Kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha në fjalën e mirëseardhjes falenderoi av.Laskën për punën e shkëlqyer me ekipin e të rinjve për t’iu gjendur afër familjeve të prekura nga tërmeti në Kurbin dhe garantoi se Vatra do të vazhdojë të ndihmojë familjet e prekura nga tërmeti shkatërrimtar. Më pas z.Berisha shpjegoi për miqtë rolin e Vatrës në historinë e kombit shqiptar dhe marrëdhëniet institucionale me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Shqipërinë e Kosovën. Kryetari z.Berisha u ndal gjatë bisedës gjithashtu te përpjekjet për të kthyer Vatrën në zërin më të fuqishëm përbashkues të çështjes kombëtare në mërgatën shqiptare të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Leadership Competency Model Drenica: Distributing Rewards Fairly

August 11, 2023 by s p

Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME (Unibe), CEO of the Academy of Leadership Sciences Switzerland

Introduction

The second competency in Leadership Competency Model-Drenica (Çitaku & Ramadani, 2020 https://ijol.cikd.ca/article_60503.html) includes Distributing rewards fairly.

Leadership is a multifaceted concept that encompasses a range of skills and qualities required to guide, motivate, and manage a group of individuals towards achieving common goals. One of the crucial responsibilities of effective leadership is the fair distribution of rewards. Fair reward distribution not only fosters a positive work environment but also enhances motivation, productivity, and overall team satisfaction. This article explores the significance of fair reward distribution in leadership and its impact on team dynamics and organizational success.

The Leadership Competency Model Drenica

The Leadership Competency Model Drenica, developed by renowned leadership experts Prof. Dr. Fadil Çitaku and Ing. Hetem Ramadani, emphasizes a holistic approach to leadership that encompasses 25 leadership core competencies. One of the key competencies is fostering fair distribution of rewards within the organization. The model recognizes that leaders who fair distribute rewards are better equipped to build high-performing teams, drive innovation, and create an inclusive and engaging work culture.

The Essence of Fair Reward Distribution

Fair reward distribution involves recognizing and compensating individuals based on their contributions, skills, and efforts. It emphasizes equality, transparency, and equity in compensation, promotions, and recognition. When leaders ensure that rewards are distributed fairly, it establishes a sense of trust and respect within the team, promoting a cohesive work atmosphere. According to research by Lawler (2018), equitable rewards contribute to employee satisfaction and commitment, ultimately leading to improved organizational performance.

Equity Theory and Motivation

Adams’ Equity Theory provides valuable insights into the relationship between reward distribution and motivation. The theory posits that individuals compare their inputs (effort, skills) and outputs (rewards) to those of their colleagues. If they perceive an imbalance, where their efforts are not adequately rewarded compared to others, it can lead to demotivation and dissatisfaction. Leaders can leverage this theory to ensure that reward distribution is perceived as fair and just. By acknowledging individual contributions and aligning rewards with efforts, leaders can create a motivating environment that encourages employees to give their best (Adams, 1965, Çitaku & Ramadani, 2020).

Transparency and Trust

Transparency is a cornerstone of fair reward distribution. When leaders openly communicate the criteria for rewards, promotions, and recognition, it eliminates ambiguity and suspicion among team members. This transparency builds trust and credibility within the team and minimizes feelings of favouritism or bias. According to the scientists of leadership Dirks and Ferrin (2001), Çitaku & Ramadani (2020) trust within an organization is essential for fostering collaboration, commitment, and innovation.

Negative Consequences of Unfair Distribution

Failure to distribute rewards fairly can lead to detrimental outcomes. Employees who feel undervalued or unfairly treated are more likely to experience decreased job satisfaction, higher turnover intentions, and reduced performance. A study by Greenberg (1990) found that unfair treatment in the form of unequal rewards can evoke feelings of anger and resentment, ultimately leading to reduced employee morale and organizational effectiveness.

Implementing Fair Reward Distribution

To ensure fair reward distribution, leaders must adopt a systematic approach. This includes developing clear and consistent reward criteria, soliciting input from team members on reward mechanisms, and periodically evaluating the effectiveness of the distribution process. Furthermore, utilizing performance appraisal systems that are objective, unbiased, and based on measurable criteria can contribute to more accurate reward allocation (Milkovich & Newman, 2004).

Conclusion

Leadership involves more than just directing tasks; it entails creating an environment where employees feel valued, motivated, and inspired to excel. Fair reward distribution is an integral component of effective leadership, as it not only acknowledges individual efforts but also enhances team cohesion and organizational performance. By embracing transparency, equity, and trust, leaders can navigate the intricacies of reward distribution, fostering a workplace culture that celebrates achievement while promoting collaboration and growth.

References:

1. Çitaku, F., Ramadani, H. (2020). Leadership Competency Model-Drenica: Generalizability of Leadership Competencies. International Journal of Organizational Leadership, 2020; 9(3): 152-162. doi: 10.33844/ijol.2020.60502 (16.2.2022).

2. Lawler, E. E. (2018). Reward practices and performance management. Routledge.

3. Adams, J. S. (1965). Inequity in social exchange. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol. 2, pp. 267-299). Academic Press.

4. Dirks, K. T., & Ferrin, D. L. (2001). The role of trust in organizational settings. Organizational Science, 12(4), 450-467.

5. Greenberg, J. (1990). Employee theft as a reaction to underpayment inequity: The hidden cost of pay cuts. Journal of Applied Psychology, 75(5), 561-568.

6. Milkovich, G. T., & Newman, J. M. (2004). Compensation. McGraw-Hill/Irwin.

The Academy of Leadership Sciences Switzerland is proud to contribute to the advancement of evidence-based leadership worldwide. We offer many courses and programs 100% online that incorporate the latest neuroleadership findings.

Academy of Leadership Sciences Switzerland

World Trade Center

Leutschenbachstrasse 95

CH-8050 Zürich

Switzerland

PESËQIND VJET TË STUDIMEVE ALBANOLOGJIKE

August 11, 2023 by s p

Shkruan: Begzad Baliu/

Pesë shekuj pas fillimit të interesimit të studiuesve, udhëtarëve, murgjve etj., për shënimin e gjuhës shqipe, Profesor Jup Kastrati paralajmëroi veprën “Historia e albanologjisë”, në tri vëllime, ndërsa vëllimin e parë, shtëpia botuese “Argeta” e nxori nga shtypi pak ditë më parë .

Profesor Jup Kastrati është njëri prej majave të larta të studimeve shqiptare. Autor i rreth njëmijë njësive shkencore të botuara në gjuhën shqipe dhe gjuhë të huaja dhe autor i rreth tridhjetë veprave shkencore nga fusha e dialektologjisë (fushë e tij specializimi); gramatologjisë (autor i veprës kapitale “Historia e gramatologjisë shqipta¬re 1635-1944”); filologjisë (ka përgatitur veprat e plota të Jeronim de Rades); historisë së letërsisë (autor i veprave monumentale për Faik Konicen, Jeronim de Radën, Zef Jubanin dhe i dhjetëra studimeve në fushë të ndryshme studimore letrare e gjuhësore arbëreshe; autor i dhjetëra bibliografive të përgjithshme, autoriale dhe të speciali¬zuara, sikur pritej që një ditë të na e jepte edhe një vepër të tillë madhore, e cila do ta zgjeronte ciklin e veprave kapitale të dala dy shekujt e fundit: “Studimet shqiptare” të Hahn-it, “Fjalori etimologjik i gjuhës shqipe” i Gustav Majerit, “Fjalori…” i Kristofo¬ridhit, Studimet etimologjike të Norbert Joklit, “Studimet etimologjike në fushë të shqipes” (botimi i kësaj vepre në 7 vëllime ende nuk ka përfunduar), “Gramatika historike e gjuhës shqipe” e Profesor Shaban Demirajt, “Fjalori i gjuhës shqipe” (1954, 1980, 1984), “Gramatika normative e gjuhës shqipe” (1976) etj., pranë të cilave qëndrojnë veprat e rëndësishme teorike dhe kritike të Aleksandër Xhuvanit, Holger Pedersenit, Maksimilian Lambercit, Selman Rizës, Erik Hampit, Androkli Kostollarit, Mahir Domit, Kolec Topallit etj.

Ky vëllim është i pari, nga tre vëllime sa ka dorë¬shkrimi, i cili përfshin periudhën 1497-1853, nga Arnold von Harffi deri te Hahn-i, apo sikur shkruan autori, ky është vëllimi që përfshin studimet parashkencore të albanologjisë; vëllimi i dytë i cili përfshin periudhën 1854-1942, pra përfundon me studiuesin e madh Norbert Jokli, mbase më të madhin në gjithë dijen albanologjike të shekullit XX; dhe vëllimin e fundit që përfshin periudhën 1943-1997.

Ndonëse për një vepër të madhe, jo vetëm me përmasa të gjera për nga përfshirja historike, por edhe për përmasat e shqyrtimit të periudhave dhe të autorëve e veprave të tyre veç e veç, parathënia e Profesor Jup Kastratit nuk është një pasqyrë e veprës por një shpjegim i rastit për lexuesit, lidhur me vështirësitë që i kanë dalë autorit gjatë punës për përmbylljen e këtij projekti. Autori fillimisht ka theksuar mungesën e përvojës në studimet e këtij lëmi, nëse këtu përjashtohen hapat minor por të rëndësishëm të Norbert Joklit, Gaetano Petrotes, e ndonjë tjetër, sprovat e të cilëve me kalimin e kohës dhe ma arritjen e rezultateve të reja në fushë të gjurmimit, janë zbehur shumë, punën që i ka dalë në hulumtimin e veprave të vjetra, të cilat sikur shkruan në hyrje, i ka parë e vlerësuar me metodën dhe përvojën e tij vetjake, ndërsa vlerësimet e të tjerëve i ka marrë gjithmonë në mënyrë kritike; dhe më në fund, parimin e tij që ka ndjekur në këtë vepër: vlerësimin e të gjitha veprave të deritashme me lapsin e gjuhëtarit shqiptar.

Pra, metoda përshkruese – historike e studimit, periudhat historike të saj, autorët dhe veprat, prezantimi dhe vlerësimi historik i tyre nga studiuesit e jashtëm e të brendshëm, si dhe përfundimet autoriale janë disa nga çështjes themelore që e përbëjnë monografinë “Historia e albanologjisë”, 1497-1997.

Autori merret me përkufizimin e studimit të albanolo¬gjisë si shkencë, me disiplinat e saj, me të dhënat e letërsisë greke dhe romake për gjuhën, vendin dhe jetën e ilirëve, për të veçuar një detaj shumë interesant se, bie fjala, Pleurati (shek. II, p.e.s.) e ka njohur gjuhën e ilirëve, por fatkeqësisht, në gjuhën ilire nuk ka mbetur asnjë fjali, pos disa fjalëve të mesapëve (një fis i diskutuar i ilirëve përtej deti) të cilat mbeten çelësi i vetëm për gjuhën e ilirëve.

Fatkeqësisht, me një vonesë të theksuar, vetëm pas hyrjes së historicizmit si metodë për njohjen e objekteve të zhvillimit të shoqërisë, në gjysmën e shek. XIX, u hodhën themelet e albanologjisë si shkencë më vete. Këtë zhvillim të albanologjisë autori e ndan në tri etapa:

Etapa e parë përfshin periudhën e lindjes së alba¬no¬lo¬gjisë si shkencë mbi Shqipërinë, shqiptarët dhe mbi prejardhjen e tyre. Studimi i tyre bëhej në forma të përgjithshme, ndërsa metodat e studimit ishin ato që përgjithësisht përcillnin lëvizjen e shkollës së romantizmit europian.

Etapa e dytë hapet me trashëgiminë e Hahn-it dhe mbyllet me studimet e Tagliavinit. Kjo është metoda më e përparuar shkencore e kohës, shko¬lla gjermane e grama-tikanëve të rinj që arritën të ngrenë jo vetëm studimet albanologjike por edhe europiane të kohës në përgjithësi, në shkallë të studimeve moderne. Rëndësia e etapës së dytë të studimeve albanologjike qëndron edhe në faktin se gjatë kësaj periudhe dallohet për specifiken e formimit të shkencës së albanologjisë nga vetë shqiptarët, bëhet individualizimi i studiuesve shqiptarë dhe të huaj, si dhe nga ngritja dhe çua¬rja përpara e temave të veçanta të albanologjisë.

Etapa e tretë dallohet po kaq për specifikat e saj të organizimit institucional, numrin e madh të studiuesve vendës dhe të huaj etj. Kjo është etapa që fillon me njërin prej studiuesve më të mëdhenj edhe sot të albanologjisë Norbert Joklin dhe mbyllet me punën e bërë në ditët tona. Kjo është koha e ngritjes së institucioneve shkencore shqip¬tare në Shqipëri dhe Kosovë dhe e një rrjeti të tërë të lektorateve të gjuhës shqipe nga Shqipëria deri në Amerikë e në Kinë, e monogra¬fi¬ve të veçanta në fushat speciale jo vetëm të historisë së albanologjisë por edhe të gjuhësisë. Kjo është etapa e shikimit kritik të të arriturave në fushë të albanologjisë dhe zgjerimi i fushës së studimit të saj me metoda të reja. Kjo është etapa e kulmimit të gjuhësisë shqiptare, kur do të botohen vepra kapitale në fushë të gramatikës, etimo¬lo¬gjisë, leksiko¬grafisë, dialekto¬logjisë etj., dhe e formimit të individualiteteve shkencore, si: Aleksandër Xhuvani, Kostaq Cipo, Eqrem Çabej, Selman Riza, Idriz Ajeti, Mahir Domi, Shaban Demiraj, Jup Kastrati, Besim Bokshi, Rexhep Ismajli etj.

Për paraqitjen e kësaj vepre është me rëndësi edhe mënyra se si Profesor Jup Kastrati ndan studimet albano-logjike: në shkencat historike dhe filologjike (gjuhësi, letërsi dhe folklor). Edhe brenda shkencave filologjike, nga autori është përjashtuar letërsia dhe folklori. Pra, në këtë monografi është trajtuar vetëm pjesa gjuhësore-filolo¬gjike dhe është trajtuar me metodën diakronike e sinkro¬nike duke pare veç e veç periudhat historike, etapat e studimit, autorët dhe veprat, disiplinat dhe metodat e studimit etj.

Duke mbyllur shënimet për këtë vëllim të rëndësishëm të albanologjisë, me qëllim që të mos përsëris disa elemente të thëna që më parë këtu, dua të shënoj disa përfundime:

“Historia e albanologjisë” e Profesor Jup Kastratit është sprova e parë në historinë pesëqindvjeçare të shkrimit të saj për të përmbledhur gjithë atë që është e njohur gjatë këtyre pesë shekujve në fushë të albanologjisë;

Vepra është shkruar me metodën përshkruese -historike, me të cilën autori punon tash e më shumë se pesëdhjetë vite, prandaj është e kuptueshme pse brenda kapitujve të saj autori ka arritur të korporojë një material të bollshëm, info¬rma¬tiv, arkivor, antologjik, studimor dhe sintetizues;

Vepra përbëhet jo nga një përmbajtje strikte e historisë së albanologjisë, siç është, bie fjala, Historia e letërsisë shqiptare (romantizmi I-III) e Profesor Rexhep Qosjes, por një tërësi e studimeve të Profesor Jup Kastrati për autorë, vepra dhe periudha historike, të cilat autori i ka shkruar në kohë dhe periudha të ndryshme, e të cilat duke qenë një numër i madh, ato mbulojnë gjithë historinë e albanologjisë dhe veprën si të tillë, më parë se sa një vepër sintezë e historisë së albanologjisë, do të mund të quajmë tërësi e studimeve të Profesor Jup Kastratit në fushë të albanologjisë, që mund të bëjnë një “Histori të albanologjisë”;

Duke qenë vepër e mbushur me materiale arkivore, bibliografi shteruese, sinteza projektesh shkencore nga më të ndryshmet, studime mbi veprat veç e veç, sipas shkollave të kohës, dhe histori e vlerësimit të saj nga disa breza studiuesish me radhë, kjo vepër bëhet që tash sintezë e një pesëqindvjeçari dhe bazë e një projekti të ri me projeksione më stabile në shkallë të paraqitjes së studiuesve, në nivel të paraqitjes së veprave dhe të çështjeve që ato shtrojnë dhe në interes të përfaqësimit sa më shterues të tezave shkencore;

Me këtë vepër Profesor Jup Kastrati e ka përmbushur atë zbrazëti, të cilin e kanë lënë Profesor Eqrem Çabej dhe Profesor Shaban Demiraj. Ndërmjet Eqrem Çabejt (etimolog) dhe Demirajt (historian i gramatikës), Profesor Jup Kastrati ka zënë vend nderi dhe ka krijuar një trinom të madh të historisë së albanologjisë.

Veprat e tilla natyrisht çmohen edhe për aspektin teknik të botimit dhe këtu do të mund të thekso¬nim për lakmi formatin e zakonshëm shkencor, botimin paralel me kopertina të forta dhe të buta si dhe mbështje¬llësin kolor të tyre. Mirëpo në të ardhmen ka edhe çka të plotësohet edhe nga autori edhe nga botuesi. Nga autori kërkohet plotësimi i veprës edhe me këto elemente: fotografitë e studiuesve të prezantuar, kopertina e veprave dhe revistave, fototip i pjesëve të teksteve më të rëndësi¬shme të shkrimeve dhe dokumenteve, fotografitë e institu¬ci¬oneve më të rëndësishme ku janë zhvilluar akti¬vitete në fushë të albanologjisë etj. Një vepër e tillë me kaq shumë të dhëna do të ishte me shumë interes sikur të kishte një kronikë të lëvizjeve kulturore e historike të kohës në Ballkan dhe Europë, krahas një kronike të lëvizjes kulturore e historike të kohës tek shqiptarët bashkë me biografitë e dijetarëve prezent, treguesin e emrave, treguesin e personave dhe treguesin e çështjeve të trajtuara etj. Në interes ka qenë edhe stabilizimi i fusnotave dhe shënimeve nga ana e kompjuteristit, shpërndarja kompjuterike e tekstit, organizimi i titujve dhe nëntitujve si dhe madhësia standarde e faqeve etj. E di se botimi i tillë kërkon investime të mëdha por investimet gjysmëshekullore të studiuesve të tillë sikur është Profesor Jup Kastrati, do të duhej shpaguar edhe me investimet tona.

Vizita e Mareshallit Georgi Zhukov në Shqipëri përfundoi në Histori me Shpata

August 11, 2023 by s p

Naum Prifti/

Udhëheqësit komunistë të Shqipërisë njiheshin në gjithë botën lindore si satelitët më besnikë të Bashkimit Sovjetik. Duhet pranuar se satelitllëku kishte në qendër një individ, i cili ishte atëherë Sekretari i Parë i Partisë Komuniste dhe Kryeministër i qeverisë ruse Josif Visarionoviç Stalin. Drejtuesit shqiptarë krenoheshin për dallueshmërinë si aleatët më besnikë dhe më të devotshëm të kampit komunist. Ndryshe nga shtetet e tjera të Europës Lindore ata nuk i kishin sjellë kurrë asnjë problem Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik dhe qeverisë së saj sepse kurdoherë ishin treguar të gatshëm të zbatonin me zell direktivat dhe udhëzimet e tyre. Kishte një lloj konkurence për të qenë më të bindshmit e “klasës” nga vendet e kampit lindor prandaj ishte me rëndësi të jashtëzakonshme ardhja në Shqipëri e një delegacion ushtarak rus të kryesuar nga Mareshalli Georgi Zhukov – heroi i Luftës Patriotike dhe një nga arkitektët e fitores mbi Gjermaninë naziste të Hitlerit. I dekoruar dhe i respektuar për meritat dhe aftësitë, Zhukovi gëzonte edhe postin e lartë të Ministrit të Mbrojtjes së Bashkimit Sovjetik. Dallueshëm nga ministrat e tjerë, ai nuk e solli familjen në Moskë. Për të theksuar origjinën e tij prej plebeu, familjarët e tij jetonin në vendlindje pranë maleve Ural.

Vizita në Shqipëri bëhej pas një takimi të shkurtër zyrtar në Beograd për të theksuar lidhjet e ngushta miqësore e politike me popujt sllavë. Të tilla takime të nivelit të lartë kryhen nga zyrtarë me peshë dhe sinjalizonte trajektoren në ngjitje të Mareshallit Georgi Zhukov në elitën politike ruse. Për udhëheqjen komuniste shqiptare ishte një nder i hatashëm që Mareshalli – personaliteti më i lartë zyrtar sovjetik – po shkelte në vendin tonë, pranë brigjeve të Adriatikut dhe Jonit, në ujërat e kaltëra e të ngrohta të Mesdheut, për të cilat rusët qysh nga koha e Pjetrit të Madh dhe Careshës Katerinë ishin të dëshiruar. Për ata Mesdheu kishte qenë një ëndërr që gjenerata sovjetike e pasluftës së dytë botërore e jetësoi.

Komunistët shqiptarë u impenjuan shumë seriozisht për t’i bërë nderet që i përkasin një personaliteti të rangut të lartë përtej sferës politike meqë grada e mareshallit në nomenklaturën ushtarake qe më sipër se ajo e gjeneralit. Veç kësaj sipas traditave tona miqtë meritojnë jo vetëm nderime por edhe dhurata me qëllim që të na kujtojnë edhe pasi largohen nga trojet tona.

Mirëpo këtu lindi një problem zgjidhja e të cilit nuk qe aspak e lehtë. Çka mund t’i falej apo dhurohej një ushtaraku nga Bashkimi Sovjetik me gradën e Mareshallit? Sigurisht jo shishe konjaku qoftë dhe nga ai i Korçës, as qese me duhan sheldije, as paketa cigaresh me filtër, as ndonjë qilim apo sixhade nuk mund t’ia falje se nuk ishte e hijshme ta ngarkoje goxha mareshall me peshë të rëndë që nuk ishin të denja as për të, as për ata që ia dhuronin. Nuk qe aspak e lehtë ta përcaktoje llojin e dhuratës. Shefat dhe zyrtarët tanë të shumësikletosur kryen një seri me konsultime me historianë, etnografë dhe njohës të traditave shqiptare. Nga çdo takim përforcohej mendimi se dhurata duhej t’i përshtatej rangut dhe pozitës së tij. Një historian me emrin Pepo, të cilin s’para e përfillnin, u kujtoi zyrtarëve se Ali Pashë Tepelena u falte miqve të huaj që vinin nga Europa për ta vizituar nga një shpatë me mill të praruar që ta kishin kujtim nga ajo vizitë. Historiani solli edhe kopje të vogla të pikturave të anglezit Eduard Lear, i cili shoqëronte Lordin Bajron në vendin tonë. U ndje një lehtësim tek të gjithë të pranishmit që kaploi shpejt zyrat e përgjegjësve dhe drejtuesve të mëdhenj partiakë ndërkohë që menjëherë nisën hulumtimet për armëtarët. Zanatçinjtë e armëve më të njohur anekënd Europës për shpatat e forta dhe të bukura ishin mjeshtrit shkodranë. Armët e punuara prej tyre nderonin atë që i mbante në brez por edhe atë që ia kishte dhuruar. Të entuziazmuar nga propozimi, historiani tha se do ishte mirë t’i falnin dy shpata për arsye estetike por edhe për ta bërë mikun të ndihej dyfish i vlerësuar. Kur ia përcollën porosinë armëtarit shkodran ai u gëzua dhe ju kërkoi 126.000 lekë. Çmimi ngjalli disa diskutime sepse qeverisë iu duk shumë i lartë. Armëbërësi i sqaroi se ajo qe vlera e arit dhe argjendit të ndërfutur në millin e shpatës dhe zbukurimet te doreza e saj, ndërsa për punën e tij ai s’po kërkonte asgjë duke e dhuruar me dëshirë mundin për një kauzë të lartë. Nëpunësit e vlerësuan këtë gjest qytetari me ndërgjegje të zhvilluar politike dhe kështu çmimi i lartë nuk u diskutua më gjatë.

Vizita dhe dhënia e dhuratës u kryen një pas një sipas nderimeve dhe protokolleve diplomatike. Përcjellja e Mareshallit Georgi Zhukov nga Tirana ndihej të kishte momente padurimi nga ana e udhëheqësve shqiptarë me oreks të shtuar për mesazhe dhe letra falënderimi nga qeveria sovjetike mbase edhe nga vetë Mareshalli . Dihet se falenderimet për mikpritjen gjatë qëndrimit në Shqipëri ishin rutinë dhe pjesë e shkëmbimeve në diplomacinë zyrtare ndërshtetërore. Ngutshmëria e zyrtarëve shqiptarë kishte më shumë të bënte me dhuratat që nuk i ishin dhënë asnjë zyrtari tjetër gjatë epokës komuniste – dy shpata të punuara artistikisht nga armëtari i njohur shkodran! Në rastin e një kuadri të lartë ushtarak dhe politik, ata me të drejtë ishin kureshtarë të mësonin se çfarë do t’i bënte më shumë përshtypje Zhukovit, gjesti i një dhurate të dyfishtë apo vetë arma, cilësia e punimit dhe e mjeshtërisë artistike të tyre.

Ndërsa aeroplani rus po i afrohej pistës së aeroportit të Vukovos dhe bagazhit të Marshallit ende nuk i ishte bërë dalja, në valët e radios u transmetua dekreti qeveritar se Zhukovi qe shkarkuar nga detyra. Ende pa shkelur në tokën ruse, ai nuk ishte as anëtar qeverie, as ministër i mbrojtjes, por veçse një ushtarak në pension. Bashkë me befasinë dhe shokimin nga ky lajm, komunistët shqiptarë pyesnin njeri-tjetrin ç’u bë me shpatat që i dhuruan. Nuk gjenin dot ngushëllim edhe për faktin se Zhukovi nuk kishte djem që do mund t’i mbanin shpatat në brez qoftë edhe për mburrje. Sipas tyre, tri vajzat e Zhukovit nuk do preferonin armë lufte por zbukurime e bizhuteri për stolisje. Ndërsa Zhukovin e degdisën në poste të largëta ushtarake, vendndodhja dhe historia e dy shpatave të çmuara shqiptare mbeti e panjohur. Ato ranë viktimë e xhelozisë së Stalinit për famën e fituar nga Shefi i Forcave Supreme të tij, heroit të Ushtrisë së Kuqe, mbrojtësit të Leningradit dhe legjendës së fitores së kushtueshme të rusëve në Stalingrad, dhe përfaqësuesit të dërguar prej tij në aktin formal të nënshkrimit të dorëzimit të Gjermanisë në vitin 1945. Vetëm pas vdekjes së Stalinit në mars 1953, udhëheqësit rusë e kthyen Zhukovin në Ministrinë e Mbrojtjes, por atëhere Shqipëria ishte larguar nga orbita ruse.Fati i shpatave mbeti një mister në kapitujt e fundit të prerjes së miqësisë shqiptaro-sovjetike.