Archives for March 2024

PREJARDHJA PELLAZGJIKE E GJUHËS SHQIPE DHE E SHQIPTARVE ËSHTË VËRTETUAR PLOTËSISHT

March 9, 2024 by s p

Luftulla Peza/

Në ditët tona megjithse janë botuar mjaft studime e libra mbi tezën pellazgjike dhe prejardhjen pellazgjike të gjuhës shqipe dhe shqiptarëve dhe ajo është tashmë vërtetuar plotësisht, ka ende studiues me dije të pakta që prejardhjen tonë pellazgjike nuk e pranojnë dhe origjinën tonë dhe të gjuhës sonë e çojnë deri tek ilirët e më tutje nuk dinë çbëhet. Këta indirekt edhe këtë orgjinë dhe autoktoninë tonë e vejnë në diskutim.

Këta studiues ende vazhdojnë të mbrojnë me fanatizëm si dokumentin ma të vjetër të shkruar të gjuhës sonë ‘Formulën e Pagëzimit’ të vitit 1462. Nga kjo edhe studiuesit e huaj e vendosin gjuhën shqipen gjuhën më të re në pemën e familje së gjuhëve Indo-Europiane.

Dy janë shkruesit më të zellshëm kundra tezës pellazgjike të prejardhjes së gjuhës shqipe dhe të shqiptarëve e këta janë Prof. Dr. Mimoza Kore, që ka zënë me njohuri të pamjaftueshme katedrën e gjuhës shqipe në Fakultetin e gjuhësisë së Universitetit të Tiranës dhe Pëllumb Xhufi, që me leva politike ka zënë vend të ngrohtë në atë që quhet Akademi e Shkencave e Shqipërisë, por që në të vërtetë me punën që bën nuk është e tillë, por një institut albanologjik pa veprimtari. Nga kjo qendër para disa vjetësh mbi akademiu me fjalorin e madh etimologjik të pjellë nga një mendje shterpë, që e nxori gjuhën shqipe me 93 përqind të fjalëve të huazuara nga gjuhët e huaja dhe një tjetër motër e tij që çdo ditë disa fjalë të gjuhës shqipe ja kalon gjuhës serbe.

Zonja prof. Mimoza Kore në një artikull të saj shtron pyetjen: ‘A ka baza teoria pellazgjike e prejardhjes së shqipes’, botuar në gazetën Tema 6 tetor 2023 dhe P. Xhufi me konsideratat e tij të mbrapshta mbi studiuesit e problemit pellazgjik i jep në librin e tij ‘Arberit e Jonit’.

Zonja Kore me thënie e kundërthënie të shumta por pa baza shkencore mundohet të argumentojë që teza pellazgjike ka vdekur përfundimisht. Ajo shkruan:

-pellazgët bota i njeh nga grekët,

-autorë të tillë të racës pellazge si Herodoti i Kalikarnasit, baban e historisë nga Karia e lashtë pellazge, që në librin e tij ‘Histories’ thekson se jugu i Ballkanin në kohrat e lashta quhej Pellazgjia (Herodot, Histories 2.56) dhe Strabonin i quan autorë grekë,

-gjuha pellazge është problem për helenistikët (Greqinë),

-nuk provohet me baza shkencore teza pellazgjike ‘idhtarët e tezës pellazgjike ata që pa drojë e pa mbështetje shkencore i japin flatra fantazisë së çfrenuar duke u përpjekur me argumenta qesharake duke e vendosur shqipen në bazën e gjuhëve IE dhe e njesojmë me gjuhën parake të kësaj familje, bëjnë dëm të madh sepse shpien ujë në teza antikombëtare. Albanologjia pranon që shqipja vjen nga ilirishtja.

Ku është mbështetur zonja Kore në analizën e saj?

Vetëm në 3-4 emërtime që i kanë shkuar për shtat asaj si Çabej, Mancaku e nja dy të huaj, por ka anashkaluar veprat kryesore që trajtojnë problemin pellazgjik siç janë: Iliada dhe Odisea e Homerit, poemat e Hesiodit, që janë në gjuhën pellazge, por që kuptohen me gjuhën shqipe, sudimet e Nikoll Ketës, Krispit, de Radës, Spiro Kondës, Dhimitër Pilikës, studime të L. & L.Peza e shumë studime të tjera që e shtjellojnë me imtësi tezën e problemit pellazgjik dhe të lidhjes së saj me gjuhën shqipe dhe shqiptarët.

Pëllumb Xhufi Në librin e tij ‘Arbërit e Jonit’ (Onufri 2016) në faqen 13 të librit shprehet:

‘Uroj që libri të ndikojë sado pak për të shkurajuar armatën e madhe të historianëve diletantë, të cilët pasi kanë shkruar historinë e fisit dhe të fshatit të tyre, me guxim të çartur janë hedhur në sulm për të zgjidhur çeshtjet e ndërlikuara të historiografisë, duke filluara nga e aqlakmuara ‘Çeshtja pellazgjike’ dhe kanë botuar tonelata të tera me libra, pse jo ndonjë herë të financuara nga institucione e ministra, si ai që përmenda në fillim të kësaj parathënie’.

Por si qendron e vërteta?

Së pari theksoj se për tju kundërvenë një teze apo rrëxuar atë duhen argumenta shkencorë që tek profesorët Kore dhe Xhufi mungojnë krejtësisht. Këtu nga të dy qëndron dëshira për ta rrëxuar tezën pellazgjike, por kjo nuk është rruga shkencore që ata ndjekin.

E dyta duke mos pranuar tezën pellazgjike të prejardhjes së gjuhës shqipe dhe të shqiptarëve nga banorët më të hershëm të rajonit të Egjeut pellazgët (fig. 1) del problemi nga rrjedhin ahere ilirët, kur nuk pranohet që kanë origjinë pellazgjike? Kështu ilirët që pranohet origjina e shqiptarve për deri sa sipas profesorve Kore e Xhufi nuk rjedhin nga popullsia më e vjetër vendase e Egjeut pellazgët, duhet të jenë të ardhur në kohë më të reja në gadishullin tonë !. Në këtë mënyrë Xhufi dhe Kore i paraqisin ilirët ardhacakë në gadishullin Ballkanik. Nga kjo del që sipas Xhufit e Kores shqiptarët nuk janë autoktonë në trojet e tyre ku jetojnë sot. Ata kanë anashkaluar studimet e shumta të autorëve të ndryshëm mbi problemin pellazgjik e kështu bazohet vetëm në dëshirat personale të Xhufit dhe Kores, që taksapaguesit shqiptar i paguajnë me rroga të majme për të bërë punë në dobi të shoqrisë sonë por ata bëjnë të kundërt, mbajnë qendrim antikombëtar.

Si qendron e vërteta?

Fig. 1- Harta e përhapjes së fiseve pellazge gjatë shekujve 8-5 pes (koha e Homerit dhe e Herodotit )

Fig. 2- Harta e Ilirisë shekulli 4 era jonë

Në hartën e lashtë fig.1 tregohet vendosja e fiseve pellazge në rajonin e Ballkanit dhe Egjeut. Ata kanë banuar në të gjithë gadishullin tonë edhe në rajonet e Ilirisë, Epirit, Maqedonisë etj. para se prej tyre të lindin popujt më të rij, (sipas Homerit, shekulli 8 pes dhe Herodotit, shekulli 5 pes).

Sipas teorisë pellazgjke nga pellazgët e lashtë (fig. 1) gjatë gjatë procesit të gjatë të zhvillimit lindën më vonë ilirët, maqedonët, dakët, epirotët, dardanët etj. shprehur në hartën 2.

Por sipas Pëllumb Xhufit dhe Mimoza Kores, që e mohojnë tezën pellazgike dhe prejardhjen e ilirëve prej tyre del problemi kur ilirët nuk kanë origjinë pellazgjike ahere nga erdhën në gadishullin tonë, që shfaqen në hartën 2?

Kështu që mospranimi i prejardhjes pellazgjike të ilirëve, në territorin që më parë banohej nga pellazgët e lashtë i nxjerr ilirët të ardhur nga diku në territorin e sotëm që dikur banohej nga pellazgët.

Kështu që nga qëndrimi i ngurtë i kundërshtimit nga dëshira për ta kundërshtuar por pa baza shkencore teorinë pellazgjike të prejardhjes së shqiptarëve dhe të gjuhës shqipe Pëllumb Xhufi dhe Mimoza Kore nuk e rrëxojnë dot shkencërisht teorinë pellazgjike të prejardhjes së ilirëve, maqedonve etj. dhe të gjuhës shqipe, por në anën tjetër me qendrimin e tyre mohojnë padrejtësisht dhe në kundërshtim me të dhënat shkencore autoktoninë e ilirëve, pra i paraqisin ata të ardhur në rajonin ku ne pasardhësit e ilirëve jetojmë sot e më parë ishin pellazgët.

Në të gjithë këto kundërshtime të pabazuara të teorisë pellazgjike të prejardhjes së gjuhës shqipe dhe të shqiptarëve këta dy autorë nuk janë konsultuar me literaturën bazë të problemit.

Nuk është shfrytëzuar studimi i G.von Hahnit ‘Albanische Studien’, i cili epirotet, maqedonët e ilirët i quan farefis të ardhur nga pellazgët më të lashtë, nuk është shfrytëzuar Homeri me dy poemat e tij, të shkruara në gjuhën pelllazge, me alfabetin pellazg por që kuptohen lehtë me gjuhën shqipe.

Zonja Mimoza Kore shkruan:

‘Idhtarët e tezës pellazgjike, e kemi fjalën për ata që pa drojë e pambështetje i japin flatra fantazisë së shfrenuar duke u përpjekë me argumenta qesharake duke e vendosur shqipen në bazën e familjes Indo-Europiane dhe e njesojnë me gjuhën parake të kësaj familje bëjnë dëm të madh sepse shpien ujë në tezat antikombëtare’.

Por në vitin 2015 ne dy autorët L. & L.Peza studjuam gjuhën e lashtë hitite dhe vumë re që shumë fjalë të asaj gjuhe të lashtë (mbi 300) janë edhe në përdorom në gjuhën shqipe, kështu arritëm në përfundimin që gjuha hitite është një variant i lashtë i gjuhës shqipe. Por gjuha hitite është gjuha më e vjetër e familjes Indo-Europiane dhe pranoher nga studiuesit e huaj se nga gjuha hitite kanë prejardhë të gjitha gjuhët e familjes I-E. Prandaj në studimin tonë me të drejtë shkruajmë që gjuha shqipe (me formën e saj të lashtë gjuhën hitite) është baza e prejardhjes së gjuhëve të familjes I-E. Këto përfundime i kemi në një referat të mbajtur në një konferencë shkencore në Pragë Hrozny-2015 dhe në librin ton: Gjuhët e lashta të Ballkanit dhe Anadollit dhe familja pellazgjike e gjuhëve, Tiranë 2018.

Ajo shkruan që albanologjia pranon që shqipja vjen nga ilirishtja, por kjo vetë nga vjen nuk dinë ta thonë.

Në shekullin e kaluar, pyetjes se cilët kanë qenë stërgjyshërit e shqiptarëve, pati studiues që iu përgjigjën me tezën e paprovuar shkencërisht, se shqiptarët ishin stërnipër të pellazgëve dhe shqipja bijë e pellazgjishtes-ilirishtes. Sot kjo tezë është zbehur, madje nuk përmendet në qarqet shkencore, por është gjallëruar midis “studiuesve patriotë”. Kështu shkruan padrejtësisht prof. Mimoza Kore.

Vihet re që në këtë përpjekje të shfrenuar për të larguar e fundosur tezën pellazgjike të prejardhje së gjuhës shqipe dhe të shqiptarëve të dy idhtarët antipellazgë Pëllumb Xhufi dhe Mimoza Kore kanë shfrytëuar vetëm atë literaturë që u shkon atyre për shtat si Çabejn, Mancakun, por nuk kanë studiuar literaturën kryesore për problemin pellazgjik dhe të prejardhjes prej tij të gjuhës shqipe dhe të shqiptarëve. Këta autorë që e sqarojnë ma së miri problemin janë: Iliada dhe Odisea e Homerit, N.Keta, Xh. Krispi, de Rada, V.Dorsa, S. Konda, Dh. Pilika e më pas vijojnë Peza L. & L. 2015. New knowledge on Hitite language.., L.& L.Peza 2018 Iliasi i Homerit.., L. & L. Peza 2020. Gjuhët e lashta të Ballkanit dhe familja pellazgjike e gjuhëve etj. Kështu pa mbështetje shkencore por vetëm me dëshirën e keqe për të rrëxuar tezën pellazgjike mjaft të rëndësishme për ne shqiptarët Mimoza Kore mundohe të shembë prejardhjen pellazgjike të shqiptarëve dhe të gjuhës shqipe, por duke ndërmarrë rrugën antishkencore të pa denjë për një shkenctare.

Një problem tjetër që lidhet me dobësitë në punën e zonjë Mimoza Kore vjen nga neglixhencat e saj dhe të kolektivit që drejton për studimin e gjuhëve të lashta etruske, mesape, të italisë, Ballkanit dhe mbishkrimet e lashta që ndodhen në muzetë e Durrësit etj.

Prof. Mimoza Kore Homerin, Hesiodin, Herodotin i quan autorë grekë, por që të tre janë autorë pellazgë që kanë shkruar në gjuhën pellazge, por që kuptohet vetëm me anë të gjuhës shqipe, vetëm që duhet mësuar alfabeti pellazgjik, i njejtë me atë që përdorin grekët sot. Këte alfabet kanë përdorur edhe shqiptarët gjatë shekullit të 18 kur morën shkronjat latine në kongresin e Manastirit.

Po sjell këtu për ilustrim vargjet e parë të Iliadës së Homerit:

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος

menin që the a e ja dhe Akilit të Peleut

οὐλομένην, ἣ μυρί᾽ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾽ ἔθηκε,

ule menin që the e thoke i miri Akaje,

πολλὰς δ᾽ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν

i thëras thinjoshit pse zi ka ai e din psenë

ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν

e ron është Eloria ti ike ku ndezin

5 οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ᾽ ἐτελείετο βουλή,

Ajo është në zi pasi Dios (Zeusi) e harroi atë gjatë,

ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε

Odeta priti Diosin në shtrat, e do rrijë sonte

Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.

Atreid (Agamemnon) ti ndryshe andron, qan Dios Akileun.

(shqiperuar L. & L. Peza)

Vetë emri ‘Shqiptar’ dhe ‘Shqipëri’ lidhet me Zeusin Pellazg, pra me Teorinë Pellazgjike dhe lufta që bëhet kundra Teorisë Pellazgjike të prejardhejs së shqiptarëve e të gjuhës shqipe e çon punën në mohimin e emrit shqiptar dhe Shqipëri.

Fig. 1

Ky është perendia jonë Zeusi Pellazg. Siç e shihni ai shoqërohet nga shqiponja kudo dhe mban në duar shigjetat që gjuante të pabesët. Pikërisht nga kjo shqiponjë, shoqëruese e Zeusit Pellazg kemi marrë ne emrin Shqiptar, bijë të Shqipes, Shqiponjës dhe vendi ynë quhet prej kësaj Shqipëri. Prandaj çdo përpjekje kundra tezës pellazgjike të prejardhjes së gjuhës sonë dhe të shqiptarëve është njëkohësisht përpjekje për tu hequr shqiptarëve emrin e madh ‘SHQIPTAR’ dhe vendin tone emrin e lavdishëm ‘SHQIPËRI’. Për këtë në Tiranë është emërtuar një shesh ‘Sheshi Shqiponja’ ku ndodhet edhe shtatorja e nji shqiponje gjigande, që na jep emrin shqiptarë.

Zonja prof. Mimoza Kore ka mundësi të mëdha për ti dhënë shtysë të madhe studimit të gjuhës shqipe me studimin e gjuhëve të lashta siç janë gjuha etruske, gjuha mesape, gjuha hitite etj. Gjuhët e lashta të Italisë i ka studiuar studiuesi Fahri Xh. Xhara nga Gjakova, gjuhët e lashta të Ballkanit dhe Anadollit e gjuhën hitite i kemi studiuar unë e Liljana Peza me librin përkatës për to, botuar në vitin 2018. Të gjitha janë dialekte të lashta të gjuhës shqipe. Por ne merremi me histori dhe studimi i këtyre gjuhëve e të tjera kanë nevojë të studiohen nga gjuhtarët. Prandaj katedra e gjuhës shqipe që e drejton prof. Mimoza Kore ka mundësi të bëjë këtë punë me studentët dhe doktorantët e ri.

Zonja prof. Mimoza Kore shkruan në artikullin e saj që të dhënat e para për pellazgët i kanë dhënë grekët. Nuk e di se për cilin e ka fjalën zonja profesore, por për herë të parë në histori pellazgët i përmend Homeri në Iliadë dhe Odise, që vlerësohet si poeti me të cilin fillon letërsia perendimore, që është më se e vërtetë. Por me Homerin, sipas studimit L.Peza & L.Peza 2018. Iliasi i Homerit……, fillon edhe letërsia shqipe, sepse në to kemi ndeshë gjuhën shqipe në to: Iliada fillon me fjalën shqipe MENIN, ndërsa Odisea me fjalën tjetër të gjuhës sonë ANDRA.

Sa për grekët mund të them që nuk ka pasur në lashtësi, Greqia u ngrit nga fuqitë e mëdha me protokollin e Londrës në vitin 1832 nga Rusia e Franca mbi trojet shqiptare me mbretin gjerman Otto. Kështu që historia e Greqisë fillon pikërisht në vitin1832, pavarësisht që grekët e falsifikojnë atë në favorin e tyre. Kjo është harta e vërtetë e Greqisë dhe shihni se si asaj ju dhanë tokat shqiptare. Me bojën blu shënohet rajoni i parë që i dhanë europianët Greqisë e më pas i falën rajonet e tjera.

Fig. 2

Kjo është harta e Greqisë që u themelua në vitin 1832. Më parë rajoni ka qenë Iliria.

Fig. 3

Duke u sjellë me papërgjegjësi zonja Kore e gjuhtarët e tjerë shqiptarë me gjuhën tonë shqipe, ajo ka ngelur gjuha më e re në pemën e familjes së gjuhëve Indo-Europiane me vjetërsi 600 vjeçare, sepse dokumenti më I vjetër I shkruar I gjuhës sonë prej tyre është pranuar Formula e Pagëzimit e vitit 1462 (fig.3), kur ajo në fakt është gjuha më e vjetër e shkruar dhe me dokumentin më të vjetër edhe për të gjitha gjuhët e familjen I-E, me paraardhësen e saj gjuhën hitite. Gjuha hitite është më e vjetra e familjes Indo-Europiane dhe me dokumenrin më të vjetër të shkruar të familjes. Por gjuha hitite rrjedh nga gjuha pelllazge dhe më pas vijon në gjuhët ilire, maqedone, epirote, dake etj., që në mesjetë përbëjnë gjuhën e arbëve, që ot është gjuha shqipe. (Shih L.Peza & L.Peza 2018 Gjuhët e lashta të Ballkanit dhe Anadollit dhe familja pellazgjike e gjuhëve, GEER, Tiranë).

Në fund të tabelës së mësipërme të pemës së gjuhëve të familjes I-E ndodhet gjuha e lashtë hitite, që kemi vërtetuar që është një variant I gjuhës shqipe vertetuar nga L. Peza & L.Peza , 2015. /shih librin e mësipërm/.

Në studimet tona theksojmë që teza pellazgjike qëndron e forte dhe origjinën tone pellagjike dhe të gjuhës shqipe na e vërteton edhe Homeri në poemat e tij Iliada dhe Odisea që fillojnë me fjalën MENIN dhe ANDRA të gjuhës sonë si dhe babai I Historisë Herodoti (shek. 5 pes) një tjetër që ka shkruar gjuhën pellazgeqë të gjithë rajonin e gadishullit tone e quan Pellazgjia (Herodoti, Histories, Libri 2, 2.56). Është nder I madh për ne shqiptarët që Homeri autori me poemat me të cilat fillon literature perendimore dhe ajo shqiptare dhe Herodoti po ashtu I races pellazge nga e kemi edhe ne origjinën tone, prandaj duhet ti nderojmë ata.

Dhahran, 14 shkurt 2024

NJË RIKTHIM TE LAHUTA E MALCIS, SI NJË PELIGRINAZH TE NJË VEND I SHENJTË

March 9, 2024 by s p

KOSTA NAKE/

Tre poetë të mëdhenj ia kanë dalë t’i ngrenë nga një monument poetik Shqipërisë: Naim Frashëri me poemën “Bagëti e bujqësia”, At Gjergj Fishta me poemën “Lahuta e Malcis” dhe Dritëro Agolli me poemën “Nënë Shqipëri.” Duke i parë me syrin e njeriut që adhuron kuajt, te Naimi shoh një mërgimtar që vjen me karvan dhe sodit i përmalluar atdheun, te Fishta shoh një kalorës që një sup ka një hutë të gjatë dhe në brez një patllake, kurse te Agolli shoh një kalorës që ka hedhur në sup kosën, kurse te kaptelli i samarit ka vendosur një drapër.

Përmasat legjendare

Duke iu rikthyer “Lahutës së Malcis” gjëja e parë që duhet përsëritur është konstatimi i shumë studiuesve se ajo u dha shqiptarëve atë që Homeri i dha botës me “Iliadën”, skenat dhe bukuria e saj u ngrit në nivelin e këngëve për Rolandin dhe Sidin. Më tej, për të mos përsëritur të tjerët, nevojitet përimtimi vetjak i materialit që ofron vetë poema.

Ta fillojmë me më sublimen, Fishta si klerik i devotshëm, të paktën në dymbëdhjetë raste i drejtohet Zotit drejtpërdrejt si qasje frymëzuese dhe mbështetëse për të realizuar simotrën shqiptare të poemave të mëdha europiane e botërore të cilat mbollën, ushqyen dhe rritën ndjenjat atdhetare.

Komunikimi është i trajtave: “Ndihmo, Zot, si m’ke ndihmue” (f. 7), “Lul e lum për t’madhin Zot” (f. 89, 199, 244, 310, 356, 469, 501, 577), “Deh, o Zot, që nalt prej qiellit/ Punët e njerëzve i njeh mir’fillit” (f.181), “Falë i qofshim t’Madht Zot” (f. 296, 551).

Poeti ka shfrytëzuar dy forma të epikës popullore për formësimin e veprës së vet: epikën legjendare dhe këngën historike, tabloja plotësohet e zbukurohet me botën e magjishme të baladave.

Elementi legjendar, përveç komunikimit me Zotin, sigurohet me praninë aktive të Orëve dhe Zanave, të cilat jo vetëm i ushqejnë luftëtarët me një forcë mbinjerëzore (f. 214, 216), por marrin pjesë drejtpërdrejt në fushën e mejdanit për t’u siguruar fitoren shqiptarëve, Zana e Madhe zihet fytafyt me shtrigën që ndihmon malazezët (f. 507), madje zotohet për të marrë hakun për humbjet e pësuara. Komunikimi me to është i ngjashëm me Zotin, por, ndryshe prej tij, është më i shpejtë, më i drejtpërdrejtë dhe më rezultativ:

“Deh! Moj Zanë ma thuej një fjalë. (f. 38)

Deh! Moj Zanë, pash ato kroje.(f. 51)

Vallë, moj Zanë, a di me m’thanë, se… (f. 61)

Ehu! Moj Zanë, pash të dy sytë

Shkomi Osos tash te kryet… (f. 63)

Qani, qani, oj Zana, qani (f. 68)

Heshtu, Zanë, mos qesh me mue

Se mërzitshëm kam qëllue! (f. 83)

Deh! Oj Zanë, ty t’qofsha true! (f. 92, 179, 190, 514)

T’lshofsha bjeshkët, o mori Zanë. (f.107)

Eja e t’këndojm’, oj Zana e malit,

Eja e t’këndojm’, n’Lahutë t’Malcis (f.111)

Ik, moj Zanë, mos t’rrimë tue namë! (f. 277)

Behma këtu n’këtë Lissus t’vjetër…

Për me këndue n’Lahutë t’Malcisë

Si u end fati i Shqipnisë. (f. 516)

Sikur të mos mjaftonte komunikimi kolektiv me bashkësisë së Zanave, ato përmenden emër për emër gjatë kujdesit për Tringën: Beke, Berdone, Bjeshkë, Borë, Care, Cerrleke, Culinë, Çeke, Dake, Dalinë, Dare, Dike, Done, Fatale, Gale, Gere, Gile, Grace, Groshe, Jere, Lali, Lere, Lore, Lice, Loshe, Mele, Mile, Mine, Nare, Naze, Raze, Syne, Tale, Tere, Tile, Thrake, Vace.

Gjatë gjithë poemës ky komunikim me Zotin dhe Zanat ka vetëm një përjashtim, kur i drejtohet hënës:

“Amanet, o mori hanë…

Amanet, a di me m’thanë

Se a t’ka ra ndo’i herë me pa

Kund mbi shekull një kësi kobi.” (f.328)

Elementi legjendar ilustrohet me detajet e mëposhtme: Një hije i shkon mbretit Abdul Hamit dhe i ankohet për knjaz Nikollën dhe pretendimet ndaj tokave shqiptare (f.74-76); fantazma (hija, Zana, Ora e Shqipërisë, e Mira) i shfaqet edhe Ali Pashë Gucisë. (f.105), Ora e Shqipnisë nxjerr rozmari dhe ia jep Ali Pashës për forcë të mbinatyrshme (f.109); Kanga XI “Lugati” është predominim i legjendës (f.147-158); Mehmet Ali Pasha i kthyer në lugat, bisedon me knjaz Nikollën, kurse Çun Mula bisedon me Zanën e Malit (f.184); Kanga XVI “Kuçedra” është me të gjitha tiparet e epikës legjendare: “N’atë Bigë t’Shalës ka dalë kuçedra’/Me shtatë krena e gjashtë palë kthetra…/Bishtin gjatë, me i mbrrijtë në zall…/Zjarr e surfull tue flakrue.” (f.199)

Më tej, Ora e Shalës bisedon me dragonjtë shqiptarë: “Mirë se ju gjej, burra të dheut!/Mirë se vjen, e Bukra e Dheut!” (f.215) Zana e madhe e Vizitorit kundron luftën që vlon në Nokshiq. (f.430) Zana e Madhe qan mbi trupin e Tringës (f.441) në trajtë elegjie (f.448). Në vajtimin për Tringën janë të pranishme edhe dy ujkonja. (f.453)

Elementi legendar përmbyllet me mitin i Floçkave dhe Kshetëzave, ku veçohet martesa e floçkës me një djalë kelmendas. (f.524-525)

Në rrafshin stilistik këto elemente të legjendës jepen përmes hiperbolave të shumta: (Kuçedra) asht lëshue ‘i qind pash n’ajri. Llesh Gjoni “me ‘i palë dana ‘izet pash t’gjata. (f.205) Trandë topuzin, njëqind okë. (f.208) Heshta e trashë sa ‘i mashkull qerrit. (f.209) Tue e ba djerrin hurdhë me gjak. (f.238) Kur kanë pa shqiptarët tue rra:/Kë ndrague, kë katalla,/Njen’ ari tjetri lua’,/ Të gjith’trima n’nam e n’za. (f.257) Një shkja ‘i pend buej/ Atë vendit s’mund ta luej./ Beter shtatit sa ‘i mullar. (f.268) Rrjedh der n’gju ai shkulmi i gjakut. (f.325) Sa shpejt Orët janë nisë e shkue,/Sa me t’shpejtë ato jan’ kthye,/Sa veton dy herë me sy…/Se sa i madh-o blini ishte,/Sa të madhe hije kishte,/Me mrizue nja treqind dele! (f.464) T’trashë mustakun porsa krahu,/ Si dy rrfe, që shkrep prej reje. (f.491) Njëzet pash, po, u shemb e ngeli. (f.502)

Fryma atdhetare

Fishta mblodhi dhe solli frymën heroike si element kryesor strukturor dhe artistik të ngjarjeve e krijimeve foklorike që prodhuan ato. Pavarësisht ngarkesës konceptuale legjendare, “Lahuta e Malcis” ka një kontekst të qartë historik, rrjedhimisht transformohet në një monument artistik që pasqyron luftën e popullit shqiptar për pavarësi nga Turqia dhe qëndresën luftarake kundër sulmeve të fqinjve për aneksimin e truallit kombëtar. Dyluftimet, betejat në grupe dhe lufta në tërësi janë shprehëse të një heroizmi historikisht të përcaktuar, me një frymëzim atdhetar dhe jo rajonal, me një vetëdijë kombëtare dhe jo personale apo fisnore. Kënga popullore e epikës historike u formësua qartësisht dhe u përkrye gjatë Rilindjes sonë Kombëtare, ajo shfrytëzoi prushin e rezistencës ndaj përpjekjeve aneksioniste sllave për të ndezur zjarrin e madh që ndezi Lidhja Shqiptare e Prizrenit, bashkim që shkëndijoi si autonomi nga Turqia dhe shkëlqeu me pavarësinë e 28 Nëntorit 1912. Etja për famë fillon e futet në hullinë e një misioni madhor, ndjenja e përjetimit epik të jetës ngjyroset kuq e zi, luftëtarët e Fishtës fillojnë me mëkimin e Zanave për ndeshje titanësh për mbrojtjen e bjeshkëve e të kullotave dhe transformohen në shqiptarë që i karakterizon gatishmëria për t’u flijuar për çështjen e atdheut.

“Për shqiptarët, si jemi na,

Turk a shkja të dy janë nja.” (f.128)

Fryma atdhetare ka një simbol – flamurin e Shqipnisë, që është “si fletë engjëlli t’Perëndisë.” (f. 8) Mbartës dhe përcjellës të saj janë “djem si Zana,/që ma t’fortë s’po t’i ban nana” (f. 49), trima që “s’i ka krajli as s’i ka mbreti,/s’i ka toka as s’i ka deti.” (f. 61)

Fryma atdhetare ka një burim të pashtershëm, trojet e shenjta ku kemi qenë autoktonë në jetë të jetëve, troje ku është shkruar historia jonë shumëshekullore:

“…Shqipnia

Një shportë fiqsh nuk ka qëllue,

Për m’ua nda miqve peshqesh;

Por asht toka e t’parëve tonë

Asht Atdheu, po, i Skënderbegut,

Asht Atdheu, po, i Mojs Golemit

E i atij Lekë Dukagjinit… (f.130-131)

Evokimi i figurave të shquara historike plotësohet duke shkuar edhe më në thellësi të shekujve me Bardhylin, Teutën, Klinikun, Gencin, Agronin, Hilën, Pleuratin, etj. (f. 520) Këto troje kanë histori dhe ajo është e lidhur ngushtësisht me bukurinë e natyrës që është ushqim për shpirtin dhe pasuritë mbi- e nëntokësore që janë kusht për ekzistencën:

“Toka arbnore, tokë me nam

(Ble me pash e shitë me pllambë,

Pashi argjend, pllamba flori,)

N’daç për bjeshkë e n’daç për vërri,

N’daç për dhen e n’daç për dhi,

Si për bukë, si për tagji

Si për punë, si për tregti. (f. 94)

Por shqiptarët kanë nevojë për një shkundje të madhe dhe kjo mund të realizohet me një gjuhë të ashpër dhe pa lëshim:

“Ehu! Mallkue qoftë ai në Shqipni

Qoftë mallkue, po, a plak a i ri,

Që për mbret e për liri,

S’çohet sot me armë mizore,

S’lidhet sot me besë arbnore.” (f. 53)

Thirrja e poetit është sinkron me atë të Pashko Vasës:

“Çohi, o bij të Skënderbegut,

Turq e t’kshtenë, mos t’u ndajë feja!” (f. 292)

“Për pa u ba gjaku der n’gju,

Kurr Shqipnin’ s’kem për ta lëshue.” (f. 95)

Lufta për mbrojtjen e tërësisë tokësore, shoqëruar me kërkesën për autonomi, lartohet me frymëzimin për ruajtjen e identitetit kombëtar nëpërmjet gjuhës:

“Nisë shqiptarët kanë me mendue…

Shqip me shkrue, po, e shqip me mësue…” (f. 527)

Fatkeqësisht, kjo tokë e bekuar ka nxitur orekset e fqinjve dhe është përdorur nga Fuqitë e Mëdha për të shuar babëzinë e atyre shovinistëve, një padrejtësi që e bën poetin të mos përmbahet, njëkohësisht na bën edhe sot të kuptojmë sa aktuale janë edhe pas më shumë se një shekulli:

“Uh! Evropë, ti kurva e motit,

Që i re mohit Besës e Zotit,

Po, a ky asht sheji i qytetnisë:

Me nda tokën e Shqipnisë

Për me mbajtë këlyshat e Rusis?” (f.167)

Që te poema madhore e Fishtës është kristalizuar e kthyer në diamant vlerësimi i heronjve:

“O ata t’lumtë, që dhanë jetën,

O ata t’lumtë që shkrinë veten…

Që për erz e nder t’shqiptarëve

Derdhën gjakun tue luftue…

Lehtë u qoftë mbi vorr ledina…

E der t’ketë n’det ujë e ranë,

Der sa t’shndrisin diell e hanë,

Ata kurr mos u harrofshin,

N’kangë e n’valle por u këndofshin. (f. 71)

Me siguri At Gjergj Fishta ka ndjekur udhën e Gavril Darës së Ri që nga moria e këngëve arbëreshe ringriti Motin e Madh të Shqipërisë. Në poemë përmenden më shumë se 220 emra luftëtarësh, disa prej tyre dalin madje nga dy ose tri herë në poemë, disa kanë edhe portretin e tyre.

Bec Patani: “‘i zog petriti” (f. 343), “Ballin gjanë si fush’ mejdani/Vetullat zi si penda e korbit/Syrin zjarr si flakë agzotit/Si ajo rrfeja nëpër re/Dredhë mustakun kacadre,/ Shtatin ardhë porsi harbia/Gishtat drejt porsi namlia…” (f.316-317)

Çoku i Mar Kolë Dinit prej Kabashit të Dukagjinit: “E ka ballin si sini/ e ka synin si duhi/ i ka shpatullat si një ari,/ trim i çartun, trim si Zanë.” (f. 28)

Mar Lula “i pari i Shalës, një syzjarr, një zog sokoli, burrë i zoti, i pushkës e i fjalës,” (f.126) “…kaleshan, mustaqezi, larg përmendë ai për urti, për urti, për trimëni.” (f.194)

Oso Kuka: “‘i burrë shkodran,” (f.44) “‘i rrfe prej qiellet,/ Shok nuk ka kah vran e kthiellet.” (f.26) “Shtatin div e syn’n si zgjeta, n’jelek arit.” (f. 27) “rrfe mizore” (f.41) “Kaleshan i qimezi,/ Gjak e zjarm asht syni i tij;/ Edhe i ka një parë musteqe/ Kaçurrel e leqe-leqe.” (f. 46)

Tringa – trëndafili i kuq poemës

Në një mjedis me vetëm me burra luftëtarë, Zanave legjendare u bashkohet edhe Tringa, një zanë tokësore që përfton një paralelizëm me këngën legjendare të Gjergj Elez Alisë dhe përbën një nga pikat kulmore të veprës. Tringa nuk asgjë më pak se Zanat:

“Ardhë shtatit si breshana

Synin yll, ballin si hana,

Diçka njethë si molla n’rrem,

Si ajo lulja shpërthye n’gem…

…Kaq gja t’mirë Zoti e ka falë.” (f.368-369)

“Me atë shtat filiz çetine,

Me ato vetulla si fiskaja,

Me ata sy kokrra qershije,

Me ata dhambë si gurt e zallit

Fill mbas shiut kur t’u bjerë dielli.” (f.435)

Gjergji i legjendës rimishërohet te figura e Curr Ulës i cili është plagosur rëndë dhe nuk ka fuqi as t’i largohet rrezikut, as t’i dalë për zot motrës që mund të bjerë në duart e shkjeve. Po ndërsa Gjergji gjen forca të ngrihet e të përballet me bajlozin si fitues, Curri vdes. Tringa e merr në sy rrezikun dhe kujdesin për vëllanë e vazhdon edhe kur armiku hyn në oborrin e shtëpisë.

Poeti e ka dhënë me vërtetësi figurën e saj duke hedhur dritë mbi frikën e natyrshme që pushton një femër të pambrojtur përballë një armiku si Gjur Kokoti, shkjau që donte të digjte shtëpinë e Tringës dhe nuk do të nguronte të bëjë punën e hamshorit:

“Si ajo suta shoqesh nda,

E n’blerim t’ njethtë ajo ra.

Lëshohet zhgjetë e turrshëm futet

Brendë në breshtë, tue u dridhë prej tutet,

Kur gjuetari n’të t’ ketë shti,

Për pa mund në tokë’ me u shtri,

Njëkështu bredhë ka Tringa në shpi.” (f.374)

Dialogu motër e vëlla është i njëjtë me atë të legjendës së Gjergj Elez Alisë:

Curri: Mori shpia mbetshi shkret!/Urth e lmashk për rreth u mblofshin!/ Brevë e gjarpën n’ju u përftofshin!/Si kaq shpejt ju me pikue.

Tringa: Jo, mor vlla,…/Se ato cirka shiu nuk janë,/Që n’për hatlla pikojnë n’ votër,/Por jan’ lot’t e s’ate motër.

Curri: T’paskam lanë pa ngran’ pa pi…/Huj për burrë ndoshta me t’ra?!

Tringa: Kurr ma randë se sot folë s’m’ke! (f.377-378)

Po kaq bukur, natyrshëm e tokësore tingëllon deklarata e Tringës:

“Unë t’rijtë tim nuk po e baj fli,

Për t’m’ dal kanga n’Male t’ Mëdha

Po për erz, për fe, për vlla.” (f.384)

Tringa e vret agresorin, por edhe ajo kthehet në një trëndafi të përgjakur nga arma e Vasil Ndrekës.

Këtu mbaron historia dhe fillon legjenda, sepse Zanat vajtojnë mbi trupin e Tringës me një tekst të gjatë elegjiak (f.448, 452-453), ato e veshin e stolisin kufomën si virgjëreshat e Malcis, me një varg floriri dhe me një palë rruaza, kurse varrin ia shtruan me lila e drandofilla. (f.462-463) Tradita përcillet me sjelljen e blinit nga Trojani për ta mbjellë te koka e varrit të saj dhe historia vazhdon me betimin e Zanës së Madhe për hakmarrje. (f.464-465)

Fundi i poemës nuk ka nevojë për koment, por vetëm për ta cituar:

“…N’Shqipni pa nda

Rrahin topat ndër kala;

Përse flamuri kuq e zi,

Sot ma s’pari, bukuri,

Porsi fleta e Engjllit t’Zotit,

Po valvitë mbi tokë t’Kastriotit,

Si valviti dikur motit;

E der n’qiell ushton brohoria

Kah gërthet fusha e Malcia:

Për jetë t’jetës: Rrnoftë Shqipnia!

Edhe kështu, mbas sa mjerimi,

Mbas sa gjakut e shëmtimi,

E për inat t’shkjeve t’Ballkanit

Për gazep t’atij sulltanit,

Si premtue kish Perëndia:

Prap zojë në veti duel Shqipnia.” (f.596)

Mjedisi ndikon

March 9, 2024 by s p

Astrit Lulushi/

Vendi nuk ka uzina e fabrika. Tymi i tyre nuk trazon. Por ajri dhe truri rrezikonet nga gazrat dhe zgjurmat e makinave. I gjithë vendi duket kantier; shto këtu të gjithë asfaltin e lëngshëm. Natyrisht, liqeni i madh me katranin e llumit është atraksioni, por ky u ndërtua si një vend ku një burim më i vogël asfalti të ngrihej në mënyrë që të mund të ndërtohej një parking rreth tij. Ka një gardh me zinxhir dhe çati që mbulon puset, por mbeturinat natyrore dhe artificiale ende arrijnë të gjejnë rrugën e tyre. Gropat kanë ruajtur rekordin e kohës; edhe trotuare me kalldrëme, që vendin ia kanë lëshuar pemëve, e detyrojnë njeriun të eci në rrugë krahas me makinën. Për atë që mund të konsiderohet lehtësisht “për të gjitha kohërat”, dëshmitë do të mbyllen në naftën e papërpunuar që fryn në formën e paketave të cigare dhe çakmakëve BIC. Përfundimisht, të gjitha substancat e paqëndrueshme në gropa mund të avullojnë një ditë, ose mund të varrosen nën presion të jashtëzakonshëm derisa të ngurtësohen në formë asfalti ose shtresë argjilor bitumi.
Pothuajse kudo që të shkoni, do të gjeni plehrat tona; në rrugë; në rrugët ujore; në plazhe; do të mblidhet në luginat dhe kanionet më të thellë; kudo në det, deri në grimcat më të vogla.
Grimca të tilla do të ekzistojnë gjithashtu në tokë, ose në shkëmbinj në varësi të asaj se sa larg në të ardhmen po flasim. Kjo përfshin përbërjen kimike: përqendrimet e metaleve të pavend si plumbi, dhe arseniku nga bujqësia dhe operacionet industriale, elementët e tokës, elektronika dhe shumë lëndë petrokimike. Plehrat me bazë azoti do të shfaqen gjithashtu në shtresë. Jo “plehra” mund të përfshijnë betonin, asfaltin dhe çelikun nga të gjitha ndërtimet tona, dhe ndoshta edhe radioaktivet e kalbura nga epoka e prodhimit dhe testimit të armëve për furnizimi e lëvizjeve marksiste në botë. Ndotësit atmosferikë do të shfaqen gjithashtu në tokë dhe shkëmbinjë. Disa substanca janë në gjendje të ruajnë nga afër përbërjen e atmosferave të lashta. A mund të përcaktohet se sa qytetërime më të përparuara kanë ekzistuar para tonit? Shkencëtarët e ardhshëm mund të shikojnë rritjen dramatike të CO2 atmosferik nga epoka jonë, pavarësisht nga vullkanizmi mjaft i qetë dhe të pyesin veten se çfarë ndodhi në Tokë.
Për çdo studiues që shikon një shkëmb, duke ekzaminuar shtresat e një Toke të ardhshme, shtresa e Antropocenit do të dalë jashtë si gishti i madh i lënduar. Dhe kjo edhe nëse nuk hasin në mbetjet e një qyteti të madh, aeroporti ose kompleksi të ngjashëm; ose në minierat e shtrira mbi tokë. Astronautët në orbitën e ulët të Tokës mund ta shohin lehtësisht si një njollë të ndritshme atë që në vetvete është një njollë gri shumë më e madhe, që besohet se do t’i mbetet barrë mjedisit. Shqipëria është kryesisht është braktisur nga 60% e popullsisë, papunësia është e lartë, shkollimi i ulët. Shteti mbahet e taksa e borxhe. Vendi; nuk ka ç’t’u ofrojë turistëve, veç plazhet dhe malet natyrore; kur këto të ndoten e të braktisen, atëherë do të jetë tepër vonë, edhe këto fjalë do t’i ketë marrë era. Dhe Bota me keqardhje do të thotë: “U shua shqiptari se nuk e desh veten”.

Një konservim muzeor i arsimit shqip në Maqedoni

March 9, 2024 by s p

Zeqirija Ibrahimi/

Në mungesë të një historie të sistemuar të shqiptarëve në Maqedoni (nga viti 2018, Maqedonia e Veriut), përkundër veprave të studiuesve të ndryshëm mbi arsimin shqip për periudha të caktuara dhe rajone të caktuara, ka mbetur e paplotësuar mungesa e një vepre të plotë të historisë së arsimit shqip në këtë areal shqiptar.

Kështu, ndonëse shkolla shqipe e kishte filluar jetën e saj në fund të shek. XIX, te shqiptarët në Maqedoni për herë të parë shkolla me mësim në gjuhën shqipe do të hapeshin vetëm më 1941, pra gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur ministri i Arsimit të Shqipërisë së pushtuar, Ernest Koliqi, do ta dërgojë kontingjentin e arsimtarëve të parë shqiptarë në këto treva (të diplomuar në Normalen e Elbasanit e gjetiu), të cilat pas pushtimit italian edhe të viseve shqiptare të Maqedonisë së sotme, do të quheshin Tokat e lirueme. Kjo edhe është arsyeja që ky leksikon i arsimtarëve shqiptarë e bën evidentimin e punës së tyre nga viti 1941 e këndej. Një valë tjetër e arsimtarëve shqiptarë do të vijnë edhe pas Luftës së Dytë Botërore, me një marrëveshje shqiptaro-jugosllave, por pas vitit 1948 kjo do të ndërpritej dhe krejt kuadri arsimor do të duhej të mbështetet në burimet e brendshme, fillimisht në kapacitetet e Shkollës Normale të Tetovës e të Shkupit (të themeluara fill pas LDB-së), të cilat përgatisnin mësues të ciklit klasor, më vonë të Shkollës së Lartë Pedagogjike (1952), Katedrës së Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Prishtinë (1960), që do t’i paraprijë Universitetit të Prishtinës (1970), ndërsa më vonë edhe në kapacitetet e Katedrës së Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe (1972).

Këtu duhet theksuar se një pjesë e arsimtarëve të ardhur nga Shqipëria, para dhe pas LDB-së, do të vazhdojnë të jetojnë dhe punojnë në shkollat shqipe të Maqedonisë deri në fund të karrierës dhe, madje, jetës së tyre. Kur flasim për këto grupe të arsimtarëve të ardhur nga Shqipëria, përveç mirënjohjes për sakrificën e tyre, që u shkëputën nga vendbanimet e tyre dhe një pjesë të madhe të jetës ose edhe gjithë jetën e kaluan duke edukuar nxënës shqiptarë të trojeve tona, duhet theksuar se ata ishin të parët që e mbollën edhe farën e dashurisë për kombin shqiptar e për gjuhën shqipe, që në një mënyrë mund të llogaritet edhe si guri themeltar i fillimit të ndërtimit të identitetit kolektiv kombëtar te shqiptarët në Maqedoni. Ndonëse vala e parë, e viteve të Luftës, ishte me ngjyrime tipike nacionaliste rilindëse, ndërsa e dyta kundërmonte edhe ideologji komuniste, në planin e veçantisë kombëtare, dashurisë për gjuhën dhe kulturën shqiptare, mbase edhe nuk dallonin shumë. Madje, duke e mbjellë këtë farë, ajo do të bartej si trashëgimi edhe në brezat në vijim, duke e ngjizur në kujtesën kolektive të popullatës shqiptare të këtyre anëve se ata ishin i veçantë, pra shqiptarë, që dalloheshin nga fqinjët dhe që e flisnin gjuhën shqipe si gjuhë amtare (kjo në kohën kur me mjete të ndryshme imponohej asimilimi kombëtar). Këta ishin arsimtarët e parë që fëmijëve shqiptarë do t’u mësonin poezi për gjuhën shqipe, do t’ua mësonin shkronjat shqipe, do t’u mësonin këngë e shqipe, si dhe ngjarje e figura të historisë kombëtare shqiptare. Në këtë mënyrë, edhe sipas teorisë moderne të nacionalizmit (Gellner, Hobsbaum), janë ndërtuar kombet.

Siç e dimë, pas LDB-së, në kohën që ishte marrë vendimi shtetëror për arsimimin e të gjithë fëmijëve që nga mosha 7-vjeçare, shqiptarët e këtyre trevave do të mundoheshin në çdo mënyrë të krijojnë kuadro për t’i mbajtur këto shkolla. Prandaj, derisa shumica e tyre do të bëheshin mësues përmes Normales, jo pak arsimtarë do ta ushtrojnë këtë profesion edhe vetëm përmes ndjekjes së kurseve pedagogjike, që ishin një shkollim intensiv për ta ushtruar profesionin e mësuesit. Më vonë, shumica e këtyre arsimtarëve do ta mbarojnë Shkollën e Lartë Pedagogjike, madje disa prej tyre do të vazhdojnë edhe në studime të larta universitare.

Kjo është pista në të cilën u zhvillua arsimi shqip, ndërsa arsyeja se pse si datë e regjistrimit të arsimtarëve në këtë Leksion është viti 1971 (që nuk është ndonjë kufi i rreptë) është për shkak se ky vit shënon mbylljen e dekadës së tretë të arsimit shqip në këtë republikë ish jugosllave, por edhe për arsye se pas këtij viti do të zgjeroheshin mundësitë për krijimin e kuadrove dhe numri i tyre do të rritej, aq sa vetëm një autor e ka vështirë për t’i regjistruar dhe përshkruar të gjithë.

E veçanta e kësaj vepre, e titulluar si Leksikon i pishtarëve të arsimit shqip në Maqedoni 1941-1971, është edhe se ajo ia del me sukses ta evidentojë gati gjithë listën e arsimtarëve shqiptarë që nga fillimi i hapjes së shkollave shqipe në këto treva e deri në fund të dekadës së tretë të këtij rrugëtimi. Autori i saj, prof. Avzi Mustafa, i njohur edhe përmes disa veprave të tjera të rëndësishme mbi arsimin shqip në Maqedoni, përmes një zelli vetëmohues dhe shtytjeje intelektuale, por edhe duke e respektuar një metodologji standarde shkencore për këtë tip veprash, arrin t’i regjistrojë gati të gjithë emrat e arsimtarëve të shkollës shqipe nga viti 1941 e deri më 1971, duke ofruar të dhëna të përgjithshmë biografike, si dhe të dhëna për karrierën e tyre profesionale. Siç do të shprehet edhe vetë ai në hyrje të Leksionit: “Puna ime në këtë Leksikon është ta vlerësoj jo vetëm vetëmohimin e heshtur të mësuesve nëpër dekada, por edhe sakrificat e tyre të llojllojshme… Përveç biografive të çdo mësuesi/arsimtari, këtu e kam regjistruar edhe kohëzgjatjen e shërbimit në shkollë, transferimet prej një shkolle në një shkollë tjetër, largimet e diferencimet politike të tyre, si dhe kontributin e tyre në ngritjen kulturore e arsimore në të gjitha vendbanimet ku zhvillohej mësimi në gjuhën shqipe.”. Në këtë mëyrë, prof. Mustafa e ka përvijuar hartën e arsimit shqip në Maqedoni, duke i regjistruar edhe të gjitha shkollat me mësim në gjuhën shqipe, që – përveç kësaj – flasin edhe për praninë e elementit shqiptar në këto troje.

Kur flasim për këtë aspekt, duhet theksuar se në kohën kur qarqe të caktuara politike hartonin plane për shpërnguljen e shqiptarëve nga këto troje, hapja e shkollave shqipe ishte ndoshta mënyra e vetme që popullata të lidhej për vendin e tyre. Prandaj, ata arsimtarë që i hapën shkollat nëpër fshatrat e qytetet shqiptare nuk ishin vetëm iluministë me mision edukativo-arsimor, por ata në mënyrë të tërthortë – pa e shqiptuar fare këtë – e jepnin edhe mesazhin se “këtu janë vatrat tona dhe ne do ta zhvillojmë jetën aty”. Dhe, ky do të ishte një mision me përmasa historike, sepse hapja e shkollave shqipe ishte shpresë e popullatës shqiptare për ta ndërtuar jetën në vatrat e stërgjyshërve të tyre. Dhe, kur e ndërmendim se këta arsimtarë shqiptarë do të hapnin shkolla edhe nëpër fshatra të thellë, ku përveç kushteve elementare të shkollës e të mësimdhënies, mungonin edhe kushtet elementare të jetës, si banimi dinjitoz e tansporti, ndërsa ata kalonin nga disa vite të ndarë nga familjet e tyre, duke i shërbyer shkollës, nuk mund të mos e pranojmë se ata janë heronj ose, ashtu siç i quan autori i këtij Leksikoni, pishtarë, të cilët e ndezën flakadanin e iluminimit të kombit. Siç mund të shihet nga biografitë e shumta të këtyre arsimtarëve, ata pos detyrës formale, për të cilën ishin të angazhuar e të cilën e bënin me shumë përkushtim, në mënyrë vullnetare do të mbanin edhe kurse për zhdukjen analfabetizimit, një detyrë që bëhej vetëm me qëllim të emancipimit të kombit.

Nëse i lexojmë edhe vetëm disa nga biografitë e këtyre arsimtarëve, e vërejmë lehtë se ata kanë bërë një jetë shtegtari, duke qenë në lëvizje të vazhdueshme. Kjo ishte një politikë shtetërore për planifikimin e punës së arsimtarëve, e cila kërkonte një sakrificë shtesë. Arsimtarët i kalonin 20-30 vite jetë pa pasur një ngulim të përhershëm shtëpiak për familjen e tyre, duke qenë gjithnjë në lëvizje nga njëri kënd i gjeografisë shqiptare të Maqedonisë në një kënd krejt tjetër.

Ndërkaq, kur flasim për arkitekturën e veprës, mund të themi se autori e ka respektuar me përpikëri e akribi një metodologji shkencore që përfshin të dhëna të përgjithshme biografike për arsimtarin/arsimtaren (emri, mbiemri, viti dhe vendi i lindjes, si dhe viti e vendi i vdekjes – nëse ndërkohë ka vdekur), pastaj e përshkruan arsimimin e tij/saj, duke i radhitur të gjitha shkallët e arsimit, për të vazhduar me përshkrimin e vendeve të punës, pra shkollave në të cilat ka punuar, ndërsa në jo pak raste jep edhe të dhëna të tjera që janë me rëndësi për arsimtarë përkatës, si angazhimi në aktivitete kulturore, publike e politike. Në fund të përshkrimit jep informacion se ku dhe kur e ka përfunduar karrierën, duke e dhënë edhe burimin mbi të cilin mbështetet, për të qenë kështu deri në fund i saktë në kuptimin shkencor. Kur flasim për referencat shkencore, ai i ka vjelë dhe cituar të gjitha veprat që janë botuar si histori të arsimit shqip për rajone të caktuara shqiptare të Maqedonisë, ka punuar nëpër arkiva të shkollave e qyteteve, ndërsa nuk ka hezituar të kontaktojë edhe personalisht familjarë të arsimtarëve për të cilët nuk ka gjetur të dhëna dokumentare, për ta ndërtuar kështu artikullin gjegjës, sigurisht duke e shënuar burimin nëse ai ka qenë një i afërm i arsimtarit.

Edhe pse autori është përpjekur të sigurojë fotografi për secilin arsimtar, këtë synim nuk ka arritur ta përmbushë gjithnjë dhe kjo jo për fajin e tij, por për arsye thjesht objektive – disa arsimtarë nuk kanë fare fotografi, ndërsa disa kanë fotografi shumë të dobëta dhe, thjesht, të papërdorshme. Prandaj, siç do ta vërejmë në Leksikon, fotografitë dallojnë edhe për nga përmasat, edhe për nga mënyra e paraqitjes, por edhe për nga rezolucioni. Sidoqoftë, autori ka bërë një punë të njëmendtë si hartues i një leksikoni, duke u munduar të sigurojë edhe fotografi për arsimtarët e paraqitur aty.

Ky Leksikon, që është shumë për të qenë vepër e një grupi e autorësh, e të mos flasim se çfarë vlere ka si vepër e një autori, do të jetë evidenca dhe referenca më e rëndësishme e cilitdo studim të mëvonshëm që do të realizohet mbi shqiptarët në trevat e Maqedonisë së sotme, qoftë ai për historinë, arsimin ose emancipimin e përgjithshëm kombëtar.

Marrë në përgjithësi, me veprën Leksikon i pishtarëve të arsimit shqip në Maqedoni 1941-1971), autori, prof. Avzi Mustafa ia ka bërë shërbimin më të mirë historisë së arsimit shqip e shkollës shqipe, në përgjithësi, si dhe pishtarëve të arsimit, në veçanti, duke i përjetësuar emrat e tyre dhe duke i konservuar ata në artefakte muzeore, për mos t’u harruar kurrë më. Nëse deri tash ata kanë qenë të panjohur ose të harruar, i takon merita prof. Mustafës që emrat e tyre i ka skalitur në këtë leksikon dhe ata tashmë janë pronë e historisë sonë të gjithmbarshme kombëtare.

(Recension mbi veprën e prof. Avzi Mustafës “Leksikon i pishtarëve të arsimit shqip në Maqedoni 1941-1971”)

Mbrojtja e gjuhës shqipe dhe drejtshkrimi i saj, një detyrë e shenjtë

March 9, 2024 by s p

Viron Kona/

Përjetime nga libri “Këshilluesi gjuhësor” i Muhamet Cenkos.

“Një ndër detyrat kryesore të gjuhësisë shqiptare, krahas kërkimeve teorike, është edhe mbetet pasurimi i gjuhës me elemente të gurrave vetjake dhe spastrimi i saj prej masës së fjalëve të huaja, që kanë vërshuar së jashtmi dhe që po vazhdojnë edhe në ditët tona. Kanë depërtuar e depërtojnë në shkrimet shkencore edhe letrare, në shtyp, në radio, në televizion, në bisedën e përditshme…” – Eqrem Çabej.

Formimi i gjuhës letrare kombëtare të njësuar është fryt i përpjekjeve të shumë brezave, që kanë punuar e luftuar pareshtur, madje edhe duke sakrifikuar. Ishin ato përpjekje që çuan në Kongresin e Manastirit (1908), i cili vendosi një alfabet të vetëm të gjuhës shqipe; në vendimet e “Komisisë Letrare të Shkodrës”(1916-1917), e cila kodifikoi përfundimet kryesore të përpjekjeve të bëra gjatë Rilindjes për gjuhën letrare kombëtare dhe që u miratuan edhe nga Kongresi Arsimor i Lushnjës (1920) duke ruajtur sa më shumë të përbashkëta, atë që i afronte variantet letrare të shqipes e duke lënë mënjanë atë që i largonte. Vendimet e Komisisë Letrare u bënë baza e drejtshkrimit të shqipes deri në vitet e para pas Çlirimit. Në vazhdim erdhi natyrshëm Kongresi i Drejtshkrimit, më 1972, i cili vendosi për herë të parë rregullat e njësuara drejtshkrimore të gjuhës shqipe, që përdoren edhe sot. Padyshim që libri “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”, Tiranë 1973, shërben edhe në ditët e sotme si bazë e drejtshkrimit të njësuar të gjuhës shqipe, ndërsa pas botimit të tij janë shkruar dhe vazhdojnë të shkruhen edhe shumë e shumë libra të tjerë gjuhësorë në nivel akademik, libra shkollorë, por dhe studime të thelluara dhe artikuj gjuhësorë, që mbështetin, thellojnë apo pasurojnë gjuhën letrare kombëtare të njësuar.

Në këtë atmosferë Muhamet Cenkoja sjell te lexuesi librin e tij “Këshilluesi gjuhësor” me të cilin afirmohet si një intelektual dhe qytetar atdhetar e i vëmendshëm, që reagon ndaj vërshimit të gabimeve të shumta drejtshkrimore, që cenojnë sot gjuhën letrare shqipe të njësuar. Nëpërmjet këtij libri ai përpiqet të ndikojë dhe të na këshillojë me modesti se si të shkruhet shqip sa më mirë, sa më qartë, kuptueshëm dhe pa gabime drejtshkrimore. Duke shkruar për fjalët, shprehjet apo tekstet e shkruara gabim, ai këshillon ndreqjen dhe korrigjimin e tyre, duke ia arritur të na bëjë më të ndjeshëm, më të interesuar dhe më aktivë në mbrojtjen e gjuhës shqipe standarde.

Libri “Këshilluesi gjuhësor” sapo ka dalë në treg. Ai ka si bazë nisjeje faqen e veçantë të internetit “Këshilluesi gjuhësor’”, që drejtohet nga vetë z. Cenko. Këtë faqe tërheqëse dhe me vlera, ai ka rreth 10 vjet që e ka çelur dhe deri më sot ajo ka mbi 13 mijë ndjekës, që janë nga Shqipëria, nga Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi, por edhe shqiptarë të vendeve të ndryshme të Evropës, Amerikës etj. Ata shprehin pëlqime, bëjnë komente, tregohen të interesuar dhe bëjnë pyetje për probleme të ndryshme gjuhësore.

Libri “Këshilluesi gjuhësor” çelet me alfabetin e gjuhës shqipe dhe vijon me “Disa njohuri për tingujt – fonema të gjuhës shqipe”. Autori citon shkrimtarë të mëdhenj dhe ligjërues të rrallë të gjuhës shqipe si N. Frashëri, Mjeda, Noli, Konica, Fishta, Poradeci, teksa e cilëson gjuhën shqipe – një enciklopedi të gjithë jetës së popullit tonë. Autori na informon se në këtë libër “nuk ka shkruar vetëm për drejtshkrimin e zanoreve apo të bashkëtingëlloreve, por edhe për përdorimin e apostrofit, shkrimin e fjalëve njësh, ndaras dhe me vizë në mes, përdorimin e shkronjave të mëdha, ndarjen e fjalëve në fund të rreshtit, shkrimin e datave, përdorimin e shenjave të pikësimit, zëvendësimin e fjalëve të huaja me fjalë të shqipes etj. Cenkoja tërheq vëmendjen gjithashtu, që të respektojmë më shumë gjuhën amtare. “Në familje, – shkruan ai, – në shtëpi, vendlindje etj. mund të flasim edhe në dialekt, por në institucione duhet të flitet e të shkruhet vetëm në gjuhën standarde”. Këtë mendim ai e mbështet edhe me një thënie të shkrimtarit të madh shqiptar Ismail Kadare, i cili në një intervistë të tijën thotë: ”Natyrisht kur ka një gjuhë standarde, asnjë vend në botë nuk lejon që në shkolla, në shtyp, në radio, televizion etj. të flitet e të shkruhet në dialekte apo të folme krahinore”. Muhameti e shpreh shpeshherë interesimin e tij për pastërtinë e gjuhës letrare të njësuar shqipe, madje edhe kur lëviz në rrugë, në sheshe e qytet, në institucione shtetërore, kulturore, sociale, ekonomike, ushtarake, politike; në shkolla, lokale, shitore, sikurse dhe në veprimtari që zhvillohen për kulturën dhe librin. Për ilustrim përmendim këtu disa fjalë apo shprehje ku autori tërheq vëmendjen e lexuesit. Ai nis me fjalën nëpunës, e cila shpeshherë shkruhet nënpunës. Vijon me fjalën Mirë se vini!, e cila shkruhet shpeshherë bashkë Mirësevini!. Madje, siç vëren autori, kjo fjalë shkruhet gabim edhe në shkolla, në hyrje të tyre, në një kohë kur shkolla ka mësues të gjuhës shqipe, të cilët nuk duhet të lejojnë gabime të tilla drejtshkrimore. Autori ka kurajën ta mbrojë standardin e gjuhës shqipe, në drejtshkrim dhe në drejtshqiptim edhe në institucione të nivelit të lartë, si Kuvendi i Shqipërisë, ku edhe deputetë, të thjeshtë apo me detyra të larta, shprehen apo shqiptojnë fjalë jashtë standardit të shqipes. Teksa, si pa kuptuar Cenkoja na mëson të gjithëve se s`duhet të pajtohemi me shkrimin plot gabime të emrave të rrugëve dhe shesheve. Ai nënvizon: ”Po të ecësh Rrugës së Kavajës, do të vësh re se nëpër tabela ka emërtime që nuk janë shkruar përshtat normës drejtshkrimore. Kështu, afër qendrës së qytetit, në një tabelë të madhe janë shkruar emërtimet: sheshi Skënderbej dhe posta Shqiptare, për të cilat autori në rolin e këshilluesit gjuhësor na këshillon se ato duhen shkruar Sheshi Skënderbej dhe Posta shqiptare. Ai vijon të sqarojë se emërtime të tilla duhen shkruar pa gabime. Autori ka vënë re gjithashtu edhe emërtime të tilla rrugësh, si rr Shyqyri Bërxolli apo rr Him Kolli, kur ato duhen shkruar Rruga Shyqyri Bërxolli dhe Rruga Him Kolli. Këtu ai vë në dukje se në këto emërtime, në tabela duhet të shkruhet me shkronjë të madhe edhe fjala e parë, teksa sqaron se emrat e rrugëve e të shesheve në tabelat përkatëse nuk duhet të vihen në thonjëza. Autori vëren edhe mospërdorimin e nyjave të duhura në disa tabela të tjera, ku tregohen emra rrugësh, sheshesh, shitoresh. Kështu ai ka gjetur të shkruar gabim togfjalësha, si: Rruga Dibrës, Sheshi Flamurit, Mulliri Vjetër etj. Ato duhen shkruar: Rruga e Dibrës, Sheshi i Flamurit, Mulliri i vjetër. Autori këshillon: “Njerëzit që shkruajnë tabelat, posterat, reklamat etj. duhet të jenë specialistë të gjuhës shqipe, të njohin e përdorin mirë standardin.”

Mësuesit, gazetarët dhe shkrimtarët,

kambana e parë kundër gabimeve drejtshkrimore

Muhamet Cenkoja vëren se veçanërisht në mediet televizive dhe në botimet e gazetave e librave, ka gabime të shumta drejtshkrimore. Krahas tërheqjes së vëmendjes, ai këshillon se: “këto medie televizive duhet të jenë edhe më të vëmendshme ndaj problemeve të gjuhës shqipe, aq më tepër të drejtshkrimit të saj”. Ai sugjeron që, ashtu sikurse në institucionet qendrore të shtetit janë emëruar redaktorë gjuhësorë, edhe mediet televizive duhet të kenë doemos specialistë të gjuhës shqipe dhe të drejtshkrimit të saj. Ata duhet të kalojnë në filtër tekstet e gazetave apo ato televizive, më parë se ato t`i bëhen të njohura publikut. Ka ndjeshmëri ky problem me mësuesit, gazetarët dhe shkrimtarët, sepse janë ata të cilët japin dhe mund të japin edhe në të ardhmen një mbështetje dhe ndihmë të madhe për përhapjen dhe për mbrojtjen e gjuhës shqipe të njësuar, si dhe të drejtshkrimit të saj. Lexuesi kur e lexon një artikull, një libër në prozë apo vargje, natyrshëm ngulit në mendje edhe sesi janë shkruar fjalët, shprehjet, dialogët, fjalët me vizë në mes, si nisin paragrafët, si vihen shenjat e pikësimit, pika, presja, pikëpresja, pikëçuditja, pikëpyetja, dy pikat, si bëhet ndarja e fjalëve në fund të rreshtit etj. Ndaj, specialistët e gjuhës, mësuesit, gazetarët, shkrimtarët ta kenë çështje të parë drejtshkrimin sapo vendosin fjalën e parë në letër apo në krye të artikullit apo të librit që shkruajnë, teksa librat e shumtë që shkruhen e botohen, doemos duhet ta kenë redaktorin dhe korrektorin gjuhësor, jo thjesht si emër.

Në vazhdim autori shkruan se edhe në institucione publike ka gabime të shumta drejtshkrimore, që duhen korrigjuar doemos dhe urgjentisht. Kështu shkruhet arshiva në vend të fjalës arkivi, shkruhet arshivistja në vend të fjalës arkivistja. Gabime të tilla i sheh edhe në faqet e shtypit të përditshëm. Te rubrika “Fjalë shqipe në vend të fjalëve të huaja” autori nënvizon: ”Është thënë shpesh që, kur i kemi fjalët tona në shqip, s`kemi pse të përdorim fjalë të huaja. Por, janë të shumta rastet kur fjalët e huaja përdoren pa vend dhe pa qenë nevoja. Përdorimi i tyre shpesh bëhet jo për mungesë në gjuhën shqipe, por për mbivlerësim të gjuhëve të tjera, për t`u dukur më modern etj.” Mund të themi se përdorimi pa vend i fjalëve të huaja të panevojshme nga disa njerëz, të cilët duan të bëjnë përshtypje tek të tjerët, nuk tregon kulturë, por krahas mendjemadhësisë tregon se ata kanë mangësi të dukshme në leksikun e gjuhës shqipe. “Një ndër detyrat kryesore të gjuhësisë shqiptare, – shkruan Çabej, – krahas kërkimeve teorike, është edhe mbetet pasurimi i gjuhës me elemente të gurrave vetjake dhe spastrimi i saj prej masës së fjalëve të huaja, që kanë vërshuar së jashtmi dhe që po vazhdojnë edhe në ditët tona. Kanë depërtuar e depërtojnë në shkrimet shkencore edhe letrare, në shtyp, në radio, në televizion, në bisedën e përditshme. Është e vërtetë se me punën e kryer gjer më sot, një pjesë e tyre janë spastruar, po ndërkaq kanë hyrë e po hyjnë të tjera në vend të tyre. Pastrimi i gjuhës nga ky mish i huaj është një detyrë shkencore, njëkohësisht dhe kombëtare…”. Duke ballafaquar shumë fjalë të huaja të panevojshme që përdoren nga folës të ndryshëm në gjuhën e përditshme, autori sjell edhe një listë fjalësh të huaja që duhet të zëvendësohen me fjalë të gjuhës shqipe. Për këto zëvendësime është folur e shkruar shpeshherë nga gjuhëtarët, por duket se ata që i përdorin ato fjalë e shprehje nuk duan të “lëshojnë pe”. Ndërkaq, autori na këshillon sesi të përdorim zanoret e dhe ë, prapashtesat, numërorët tre dhe tri, shkronjën e madhe, përemrat kush dhe cili?, si të shkruajmë datat, shkurtesat e fjalëve etj., etj. Dikush mund të thotë se ne kemi në duar prej kohësh librin “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”, Tiranë 1973, një libër mjaft i nevojshëm dhe i domosdoshëm. Natyrisht që ai libër është bazë e shkrimit të gjuhës shqipe me standardin e saj, por në librin “Këshilluesi gjuhësor”, autori e ballafaqon lexuesin me shembuj konkretë, që ai i ka ndeshur dhe ndesh në jetën e përditshme. Këtë e bën, jo vetëm duke e adresuar saktë gabimin drejtshkrimor, por edhe duke e sjellë atë në libër të fotografuar. Pra, autori e prek problemin në shembuj konkretë, duke na bërë më të ndjeshëm ndaj gjuhës shqipe letrare të njësuar, por edhe duke na e ngulitur më mirë në mendje mënyrën sesi duhet shkruar shqip. Ai këshillon se si të hartojmë një dokument, si të shkruajmë drejt emërtimet e shkollave, shkrimin e datave, emrat e ditëve të javës, të muajve e të stinëve etj. Për të gjitha rastet dhe shembujt që ai shkruan, i ka parë vetë të shkruara gabim, ndaj dhe i përmend realisht gabimet drejtshkrimore, madje tregon edhe sesi duhet të shkruhen mbështetur në fjalorin drejtshkrimor të gjuhës shqipe. Kështu ai tërheq vëmendjen edhe për shkrimin gabim të disa fjalëve të zakonshme, që i ndeshim në mjedise publike, në plazhe, në hotele, në klinika spitalore, në shitore, në kafene e restorante, në tabelat paralajmëruese të policisë rrugore etj. Si për ironi, autori vëren se gabime drejtshkrimore vihen re edhe në institucione arsimore, studimore, kulturore, artistike e letrare, apo dhe në festime e përurime ngjarjesh të mëdha. Për shembull, ai ka vërejtur se në hyrje të Pallatit të Kongreseve ishte vendosur një reklamë që fliste për Panairin e librit, që zhvillohej nga data 14 nëntor deri në datën 18 nëntor 2018 në Tiranë. Në atë tabelë, të vendosur në krye të atij institucioni autori ka gjetur disa gabime drejtshkrimore, që duheshin ndrequr: Nuk duhej shkruar ”panairi i 21 i librit”, por “Panairi i 21-të i librit”. Jo “tirana – 2018”, por “Tiranë 2018”.

Duke sjellë në libër episode, fjalë e shprehje konkrete me gabime drejtshkrimore, z. Cenko na këshillon sesi të shkruajmë ndarjen e fjalëve në fund të rreshtit, përdorimin drejt të bashkëtingëllores h apo r, apo l dhe ll, apo të grupeve të zanoreve -ue, -ye, përdorimin e presjes, përdorimin e saktë të kohëve të foljeve, si duhet të shkruhet shumësi i emrave, përemrave pronorë, shumësi i disa emrave femërorë, si duhet përdorur shumëpikëshi, foljet kam dhe jam, si duhen shkruar titujt e librave, emërtimet e emisioneve televizive etj., ndërkohë që shpjegon edhe kuptimin e shprehjeve me prejardhje nga frëngjishtja apo latinishtja, si: “Ç` ka bërë frëngu!”, ”Tabula rasa” etj.

Në hartimin e këtij libri, autori sjell edhe mendime të personaliteteve të kulturës, të arsimit dhe të letërsisë, sikurse fjalë dhe shprehje të nevojshme që nënvizojnë rëndësinë, vlerat dhe nevojën për ta pasuruar vazhdimisht gjuhën e bukur shqipe, e cila është si një organizëm i gjallë që kërkon përkujdesje të vazhdueshme. Personalisht do ta quaja “Këshilluesin gjuhësor” të Muhamet Cenkos një libër praktik tavoline, por që ka vendin e vet edhe në bibliotekë, në krah të shumë veprave të tjera të shkruara nga gjuhëtarët tanë. E, në këtë atmosferë gjuhësore, ndiej tek më tingëllojnë shumë aktuale fjalët e albanologut të shquar danez Olger Pedersen, i cili mes të tjerash, shkruante: ”Gjuha shqipe është një gjuhë e fuqishme dhe e bukur që duhet të jetë krenaria e folësve të saj dhe një mjet i shenjtë për zhvillimin kulturor dhe intelektual të kombit të vjetër shqiptar”.

Kush është Muhamet Cenko?

Muhamet J. Cenko lindi në fshatin Pirg të krahinës së Gorës, Korçë, më 1 dhjetor 1953. Është diplomuar për gjuhë-letërsi në Universitetin “Aleksandër Xhuvani”, Elbasan. Në vitin akademik 1984-1985 mbaroi kursin pasuniversitar për psikologji-pedagogji, pranë Fakultetit Histori-Filologji, Universiteti i Tiranës, njësuar në janar 2010 me titullin “Master i nivelit të dytë”, nga Fakulteti i Shkencave Sociale. Prej vitit 1976-1982 punoi si mësues i gjuhës shqipe e letërsisë në shkolla 8-vjeçare e të mesme dhe më pas, në vitet 1982-1990, si inspektor në seksionin e arsimit e të kulturës, pranë Komitetit Ekzekutiv të KP të rrethit të Librazhdit.

Gjatë viteve 1990-2001 ka punuar si drejtor në dy shkolla të qytetit, në shkollën 8-vjeçare “Genc Leka” dhe në gjimnazin “Ibrahim Muça” në Librazhd. Për shumë vjet punoi si drejtor i Arkivit Shtetëror Vendor të qarkut të Tiranës. Është bashkautor dhe redaktor gjuhësor e shkencor i librit “Fjalor shqip i termave arkivore”, botuar në vitin 2015. Ka një bibliografi të pasur të punimeve shkencore e profesionale (psikologjike, pedagogjike e të mësimdhënies) të botuara në organe të ndryshme të medias së shkruar (rreth 40 shkrime). Në vitin akademik 2009-2010 shkroi librin me titull “Psikopedagogjia” për nxënësit e shkollave të mesme profesionale, drejtimi “Shërbime sociale e shëndetësore”. Ka punuar si redaktor dhe korrektor gjuhësor me më shumë se 50 libra në prozë, poezi, publicistikë etj. Ka përkthyer mjaft shkrime nga gjuha italiane në gjuhën shqipe. Ka qenë dhe është hartues dhe administrator i faqes “Këshilluesi gjuhësor”, duke filluar nga viti 2013 e në vazhdim në facebook.

Literatura:

1.“Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”, Tiranë 1973,

2.Eqrem Çabej, “Për pastërtinë e gjuhës”. Gazeta “Mësuesi”, 28 mars 1979.

3.Ismail Kadare, “Gjuha shqipe, një nga makinat më të përsosura të Evropës”. Gazeta “Tema”, 23 nëntor 2017.