Archives for June 2024

Komb

June 13, 2024 by s p

Astrit Lulushi/

Çfarë forme njëjëse ka njeriu; besimet, data dhe vendi i lindjes e modifikojnë figurën e tij. Ato janë reale si lëkura dhe indiet; të pazëvendësueshme, për sa kohë që kanë gjallëri. Asnjë njeri nuk mund të ekzistojë pa lëkurë dhe pa inde. Para së gjithash, këta duhet të formojnë veten, siç bëjnë në të vërtetë spontanisht dhe në mënyrë të pashmangshme. Vetë shkuma, dhe kjo ia vlen të mendohet, mund të ngurtësohet në guaskë deti; të gjitha objektet e gjalla krijojnë një lloj Forme. Kur petkat e të varfërit, të paushqyera më, bëhen lëkurë e vdekur; derisa asnjë zemër nuk mund të ndihet më të rrahë mes tyre, aq të pashpirta, të kalcifikuara janë; dhe në të gjithë atë që tani është rritur thjesht një guaskë ose një perlë e lëmuar, përbrenda pothuajse deri në zemrën e njeriut të varfër: – po atëherë, mund të thuash se dobia e tij edhe një herë është mjaft e penguar; është koha që ai të shkojë në shtrat dhe të përgatitet për nisjen, e cila tani nuk mund të jetë udhëtin i fundit.

Zakoni është ligji më i thellë i natyrës njerëzore. Është forca, nëse në rrethana të caktuara nuk është dobësia jonë më e mjerë. Është një fushë e pa shkelur. Nuk ka ende asnjë shteg apo gjurmë njerëzore; dhe i shtyrë nga nevoja, megjithatë njeriu duhet ta ndërmarrë një udhëtimin të tillë. Shkon një herë, duke shikuar rrugën me çdo vështrim të zellshëm, gjurmët e tij janë një ftesë për herë të dytë për të ecur. Dhe mund të shkojë këtë herë, duke mos parë gjurmët, çfarë ngushëllimi; dhe në një shkallë, për të gjithë të njerëzimit.

Gjurmët e këmbëve shkelen; shtegu shkon gjithnjë e më i gjerë, më i lëmuar, në një rrugë, ku mund të ecet edhe me rrota; dhe shumë e udhëtojnë atë; derisa qyteti të zhduket; nuk ekziston jeta për njeri atje: dikush duhet të udhëtojë; zakoni dhe ndjenja; nuk ka asgjë më të përhershme.

Po, edhe njeriu i mençur flet dhe vepron në Forma; të gjithë e bëjnë këtë. Të Gjithë Format e kalbura duken sikur qëndrojnë afër, duke shkundur me indinjatë leckat e mbijetuara dhe zhgënjimet e pashëndetshme – mendo se edhe ti je ende i veshur. Kjo kombësi, çfarëdo qoftë nga mosha, është e vërtetë dhe një fakt në mesin e vendasve, dhe fjalët dhe mënyrat e tyre; e gjithë kjo, a nuk është bërë një ngjitës lëkure apo si lëkurë natyrale? Këtë nuk do ta zhveshësh kurrë.

Je njeri i zakonshëm, ose i pazakontë: por njeri i mirë, i çfarë lloji, do të ishit me gjithë ato cilësira.

Në 25-vjetorin e Ditës së Çlirimit të Kosovës u promovua libri i Dr. Lulzim Nikës, “Dokumente amerikane për Kosovën 1945-1999”/1!

June 13, 2024 by s p

Dr.Muharrem Qafleshi/

Dje, Kosova ka përkujtuar datën 12 qershor, duke festuar 25-vjetorin e Ditës së Çlirimit, që simbolizon hyrjen e trupave paqeruajtëse të NATO-s në territorin e saj.

Ky moment historik ka pasuar fushatën ajrore të kryer nga Aleanca Veri-Atlantike kundër forcave ushtarake dhe policore serbe, një përpjekje e vendosur për të ndaluar vuajtjet e popullsisë shqiptare në Kosovë.

Në shenjë të këtij jubileu, pati organizime të shumta shtetërore si dhe parakalimi i ushtrisë së Kosovës.

Ndërsa në sallën e madhe të Institutit Albanologjik në Prishtinë u bë promovimi i librit të autorit dr. Lulzim Nika “Dokumente amerikane për Kosovën 1945-1999”, që ishte një ngjarje e rëndësishme që tërhoqi vëmendjen e hulumtueseve, punëtorëve shkencore, të disa deputeteve të Kosovës, ish- politikanë me poste të larat shtetërore dhe familjarëve e të afërmëve të Dr. Lulzim Nikës.

Pra, në sallën e madhe të Institutit Albanologjik në Prishtinë ishte e pranishme ajka e shkencës kosovare.

Fjalën përshëndetëse e bëri ushtruesi i detyrës të drejtorit të Institutit Albanologjik Dr. Lulzim Lajçi, pastaj për librin folën redaktoi prof. dr. Jusuf Osmani, recensentët prof. dr. Agim Zogaj dhe Dr. Lush Culaj ndërsa për personalitetin dhe rëndësinë e librit të Lulzim Nikës dr. Muharrem Qafleshi.

Me nga një fjalim rastin u paraqiten edhe ish-ministrat e Arsimi Dr. Arsim Bajrami dhe dr. Enver Hoxhaj.

Në fund paraqiti një ekspoze të thuktë e të qartë rreth librit dhe sfidave që kishte autori gjatë hulumtimit të dokumenteve arkivore në bibliotekat presidenciale në Shtëpinë e Bardhë dhe i falënderojë të gjithë në pranishmit për prezencën e tyre.

Unë po paraqes versionin e shkurtër të ekspozesë sime në këtë promovim libri.

Dr. sci. Lulzim Nika është një figurë e njohur dhe e dalluar akademike në fushën e shkencave historike, politike e diplomatike, një kërkues e hulumtime i përkushtuar e i apasionuar me një veprimtari të pasur botuese në historiografinë kombëtare.

Autor i një veprimtarie të pasur krijuese e botuese në fushën e historisë dhe diplomacisë, ka botuar tre libra shkencor në fushën e historisë e diplomacisë si dhe shumë punime shkencore në revistat më kredibile shkencore.

Pjesëmarrës në konferenca të shumta shkencore kombëtare e ndërkombëtare.

Dr. Lulzim Nika, është një ndër emrat më të rëndësishëm të historisë sonë kombëtare, i cili vite të tëra ia kushtoi krijimtarisë shkencore, duke hulumtuar dokumente shkruara arkivore në arkivat amerikane dhe evropiane për ndriçimin e ngjarjeve historike të historiografisë shqiptare që nga pas Lufta e Dytë Botërore e deri në luftën e fundit për çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës.

Lulzim Nika, ka dhënë një kontribut të çmuar dhe shumë kompleks edhe në jetën politike e diplomatike të Kosovës, ai ishte Këshilltar Politik në Ministrinë për Punë dhe Mirëqenie Sociale, nënkryetar i Komunitetit Shqiptar në Dallas të Teksasit, sekretar i Zyrës së Komunitetit Shqiptar po ashtu në Dallas të Teksasit në SHBA, profesor i historisë në Gjimnazin “Gjergj Kastrioti”, aktualisht pas vlerësimit të punës dhe veprimtarisë intelektuale e atdhetare, emërohet drejtori i Shkollës së Mesme Profesionale “Fehmi Lladrovci” në Drenas, të cilin post e ushtron me përgjegjësi, korrektësi që rezultojnë me suksese të mëdha si në suksesin e nxënësve po ashtu edhe në disiplinë e tyre

Libri të cilin po e promovojnë sot, pasqyron përmes dokumenteve të diplomacisë amerikane për gjendjen e popullit shqiptar të Kosovës dhe e viseve të tjera shqiptare në Jugosllavinë e pas Luftës së Dytë Botërore me të gjitha ngjarjet pesë dekadëshe, e që ishte një periudhë e ngjeshur me ngjarje dhe zhvillime të rëndësishme, ku populli shqiptar i Kosovës, përjetojë tmerret dhe mizorit e serbe e në veçanti të UDB-së jugosllave e sidomos në kohën e Aleksadër Rankoviqit, Sllobadan Milosheviqit e deri në vitin 1999, në Luftën e Kosovës ku shqiptarët u angazhuan përmes Ushtrisë së saj Çlirimtare për çlirimin dhe pavarësimin e saj nga Serbia ultra nacionaliste.

Në këtë libër Dr. Lulzim Nika ka dhënë kontributin e tij shumë të rëndësishëm në ndriçimin e fakteve historike e diplomatike, i cili sjell dokumente arkivore origjinale amerikane për Kosovën dhe të përkthyera në gjuhën shqipe.

Autori ka shfrytëzuar gjerësisht dhe detajisht dokumentet e de klasifikuar të bibliotekave presidenciale të Shtëpisë së Bardhë duke nisur nga Hari Truman, Lindon Xhonson, Ronald Regan, Xhorxh H. Bush, Bill Klinton deri të Xhorxh W. Bush, si dhe letrat e senatorëve e kongresenëve amerikan drejtuar Shtëpisë së Bardhë, memorandumeve, raporteve të inteligjencës amerikane etj.

E gjithë ideja e këtyre dokumenteve është ta paraqes rëndësinë e diplomacisë amerikane që ishte dhe është një zë jetik për Kosovën, po ashtu edhe për të nxitur hulumtuesit e rinj për hulumtime nëpër arkivat amerikan e evropian që të dalin me fakte, argumente e botime të reja për historiografinë shqiptare kosovare.

Vlera e këtij libri të këtyre dokumenteve për historinë e Kosovës janë të patjetërsueshme.

Në këto dokumente, fshihen të gjitha aktivitet 54 vjeçar të diplomacisë amerikane për Kosovën, nga i cili libër do nxirren në dritë shumë të vërteta që tash për tash i mungojnë historiografisë tonë kosovare.

Lexuesi do ta përpijnë këtë libër të autorit Lulzim Nika duke e lexuar me interesim të madh, ngase është një studim i mirëfilltë shkencor me një qasje shumëdimensionale shkencore, ku lexuesi shqiptar i Kosovës, do të gjejë përgjigjejët e shumë pikëpyetjeve të tyre: për përpjekjet dhe qasjen e diplomacisë amerikane për zgjidhjen e çështjes së Kosovës gjatë periudhës 1945-1999, e sidomos gjatë Luftës së Kosovës të vitit 1999.

Së këndejmi, lexuesi shqiptar do ta ketë në dorë një libër me një qasje shumë serioze shkencore, me shumë informacione dhe me shumë të dhëna përmes dokumenteve origjinale e të përkthyera.

Kjo do të thotë, se të gjithë lexuesit, si studenti e si profesori, si qytetari e politikani, si poeti e si shkrimtari, si diplomati e si historiani, si publicisti e si gazetari, do të kenë çfarë të marrin nga ky libër shkencor.

Po ashtu në këtë libër lexuesi do ta shoh punën intelektuale të dr. Lulzim Nikës, i cili këtë libër e ka shkruar me shumë dashuri dhe profesionalizëm të lartë shkencor, historik e diplomatik.

Autorin e përgëzojë dhe e Urojë që të na sjell sa më shumë libra të tillë shkencor.

FATI KOKËPRERË I NJË SHQIPËRIE GJYSMËSHEKULLORE

June 13, 2024 by s p

Kosta Nako/

Në strehën e librave m’u shfaq romani i panjohur “Sy”, por e mora menjëherë në dorë nga emri i autorit – Ardian Kyçyku, të cilin e kam njohur për herë të parë nga mesi i viteve ’90 me audio nëpërmjet Radio Tiranës, në emisionin e përjavshëm të Demir Gjergjit “Fjala si fillim, fjala si flijim”. Ishte me plot ide të reja për letërsinë në një kohë kur të tjerët nuk ishin shkëputur nga metoda e realizmit socialist, ose ngaqë nuk mundeshin, ose sepse nuk dinin ku të shkonin. Nga ajo bisedë mësova edhe planin e tij për të shkuar në Rumani. U futa në bisedë duke e vlerësuar Ardianin për ato që kish thënë, njëkohësisht shpreha keqardhjen për largimin e tij, me parandjenjën se do të ishte një ikje pa kthim. Tashmë kjo ka ndodhur dhe suprizohem tek lexoj konsideratën e shkrimtarit të moçëm Vasile Andru se Kyçyku është një nga tre shkrimtarët më të mëdhenj të gjuhës rumune.

Duke qenë libri i vetëm që kam lexuar nga Ardian Kyçyku, nuk guxoj të përcaktoj një shkallë hierarkie të këtij libri në botimet e tij të shumta, vetëm në shqip janë rreth 20, por mund të them se është e para vepër letrare e shkruar në një mënyrë të tillë që lexohet, por nuk mund të ritregohet. Grotesku dhe surealizmi më bënë ta perceptoj si një pamflet politik me purteka fshikulluese dhe shigjeta dërrmuese. Ngjarjet vijnë me tërsëllëmë që në faqen e parë me tri detaje që organizojnë kompozicionin e veprës: një re që s’dihet si u ngjiz, ca peshq që kërcejnë për të kapur diçka prej saj dhe një sy prej qelqi që magjepset nga pamja.

Pason një atmosferë meditimi për vdekjen si qasja më e natyrshme, por kufiri thyhet kur kufitarët kapin tre peshkatarë që donin të arratiseshin, të tre pa kokë. Pesë breshëri zbrazen mbi kufomat e ftohura dhe vetëm dy qëllojnë në shenjë sepse kishte një zot që i mbronte nga përdhosja. Në një mjedis të dehurish, të dhënat që nuk mund të nxirreshin nga kokat, në spital i kërkohet Doktorit dhe Xhabirit t’i nxirnin nga barqet. Sakaq shfaqen personazhet: Jaho Myneveri i dosjeve për qytetarët, shoku Themistokli – figura më e rëndësishme e rrethit, poetuci Haki Ujera me portretin e shpifur që gëlltiste poshtërimet me buzëqeshje; Misto Fotografi shoqëruar me inventarin e pasur të arkivit të tij; dijetari e mendjelarti Afrim Katrahura që e kishte marrë nofkën pasi kishte veshur këmishën e forcës në spitalin psikiatrik të Elbasanit dhe tani i duhej të zbulonte qelqin për njëlbinë gjithëpamëse e gjithëdëgjuese; gurëthyesi Koço Puthja që nga spitali përfundon te “Bunkeri” për t’i mbytur hallet me ponç; shoku Bexhet – Sekretari i Parë i Rrethit që u jep lejë familjarëve t’i qajnë të vrarët që s’ishin as tradhëtarë, as dëshmorë, thjesht të rënë. Sikur të mos mjaftonin tollovitë e brendshme, duhej të vazhdonte vallja në gojën e ujkut që ndryshonte qimen herë pas here: jugosllav, rus, kinez.

Rrëfimi kalon herë-herë përmes vështrimit të syrit të vetëm të Ilirit, syri tjetër i ka plasur nga goditja e shkopit të gomës, por thuhet se ia kishte gërditur një korb duke shtyrë në minierë vagonin me mineral. Që ta ruajë syrin që i ka mbetur, i kërkohet të bëhet bashkëpunëtor i sigurimit për të mirën e atdheut. Është syri gjithëpamës e gjithëdëgjues.

Fillimisht ndodhemi në një sistem diktatorial ku përftohet një rreth vicioz i jetës, me përsëritje identike ku ndryshojnë vetëm emrat e personazheve. Mund ta ilustrojmë këtë me martesën e Afërditës me Agimin e Zukut të Vdekjeve në lokalin “Familjari” dhe e Verës së Afërditës me Bashkimin e Hasanit në po atë lokal, po ajo meny që mbyllet me shprehjet “Jua shpërblefshim në gëzime!”, “Në shtëpinë tuaj!”, “Në kokën tënde!”. Në bashin e tryezës, pranë krushqve, janë po ato figura të nderuara ku veçohet shoku Themi me të shoqen – Melihanë, i cili hap dasmën dhe dollia e parë është “për komandantin tonë legjendar, për prijësin e popullit tonë”, dollia e dytë “për Partinë tonë të Punës, që e paçim sa malet!”

Te dasma e dytë komandanti legjendar ka vdekur, prandaj në dolli futet shoku Ramis. Në të dy dasmat vihet re mungesa e instrumentave muzikorë, por gjendet një zgjidhje, në të dyja digjet shamia e beqarit. Pastaj skena e pjelljes, kutërbimi, ndërhyrja e suksesshme e Afrim Katrahurës me djegien e fijeve të shkrepses.

Sukses të plotë ka krijimi i shoqatës “Mbrojtja e Kufijve të Shenjtë dhe e Udhëheqësve” me rastin e ditëlindjes së Udhëheqësit Legjendar. Pas vdekjes së udhëheqësit, Jaho Myneveri i dosjeve niset drejt klonit. “Kur e mori plumbi i parë, pamja u gjysmua ose u dyfishua. Plumbat qenkeshin sy. Dhe shqoi disa dhjetëra kufitarë … që nguteshin ta mbushnin me sy… Pastaj një sy më i madh se të tjerët…i çeli vrikthi në lule të ballit.” Ai u shpall poliagjent “Që i humbtë fara e farefisi, jarebi!”

Ndryshimi i sistemit lajmërohet me hapjen e të ashtuquajturave Depo të Kinezit “të cilat ishin depo në fuqi të disatë, sepse kishin brenda mureve edhe pjesë nga depot e turkut, italianit, grekut, frëngut, gjermanit, jugosllavit, rusit, arabëve, etj.” Vijon një inventar marramendës i artikujve që përmbajnë ato. Koço Puthja dhe Agimi i Zukut mbushën dymbëdhjetë qivurë me gjëra me vlerë dhe i varrosën si apostuj duke u vënë shenjë sipër. Pastaj llojet e makinave të transportit dhe njerëzit e ngarkuar me një inventar tjetër të pafund.

Se si ishte brumosur njeriu i ri e tregoi shoqëria shqiptare e tranzicionit transformimin domethënës të Haki Ujerës që çau ferrën për të shpëtuar kryeveprat poetike. “Iku Haki dhe u kthye pas ca kohe Alberto…Kish ikur Alberto dhe u kthye për disa ditë si Hans. Pastaj iku Hans e u kthye Habib. Iku Habib e u kthye Alqiviadh…Pastaj iku Alqiviadh e i kthye John.”

Ndryshon sistemi dhe nga rrethi kalohet në një spirale, fillon e shquhet ndryshimi si te dasma e Koço Stërputhjes me Fluturën. Tani dasmën e nderojnë mysafirë të largët si shoku Milivoje Grbiç, shoku Vollodja Mihajlloviç Shukashvili dhe shoku Go Mo Neng. Vjen menyja e njohur. Pas menysë ofiqarët e shquar vendas. Por në të tri dasmat kryedasmori është po ai: Shoku Themi(stokli), i cili me ndryshimin e sistemit kthehet në zoti Bëri. Tani dollia e tij është për demokracinë, për popullin dhe politizohet kur shpërthejnë thirrjet “Rroftë zoti Tanas Thano! Poshtë horrat dhe hajdutët e Bahri Selishës!” Refreni i mungesës së sazeve, djegia e shamisë së beqarit.

Pas Depove të Kinezit shpërthehen depot e armëve me inventarin e tyre dhe vjen një përshesh me emra të vërtetë dhe të sajuar në një enumeracion që kthehet në një shtresëzim shoqëror si Nëntorajt, Gomonajt, Doganajt, Hashashajt, Skafarët, Bananajt, Kallashajt, etj. që krijuan sferat e veta korruptive. Zoti Themi mendon se ka ardhur koha që të bëjë biznes me dosjet dhe përsëri do të vijë Agimi i Zukut të Vdekjes me dymbëdhjetë qivurë për t’i varrosur dokumentat si apostuj. Shpjegimi i enigmës fillestare vjen nëpërmjet Ilirit: “…peshkatarët a pasunarët a kufitarët i kishin kokat në vend, vetëm mjegullat e mëngjesit, coprat e reve, apo varfëria, pengjet e pafund të jetë sonë, nguteshin të mos ua shihnin.”

Një përsëritje e gjërave në përmasa tronditëse jo vetëm nën diktaturë por edhe në demokraci, me një shtrirje deri te ngjarjet transformuese të Kosovës, te synimet e pafshira greke të aneksimit të trojeve shqiptare sipas formulës “ku kam një të vrarë, është toka ime”, një fshirje e qëllimtë e kufijve midis ëndrrës dhe realitetit për të arritur te një mbyllje që i përngjan faqes së parë të veprës.

(Romani “SY” i Ardian-Christian Kyçykut, Tiranë 2007)

25 VJETORI I ÇLIRIMIT TË KOSOVËS, NJË NXITJE SHTESË PËR KONSOLIDIM SHTETËROR E EKONOMIK

June 13, 2024 by s p

Me rezistencën e armatosur të viteve 1998/99 dhe sidomos me aktin e sakrificës vetëflijuese të familjes Jashari, e personifikuar përmes figurës titanike të Adem Jasharit, Kosova njëherë e përgjithmonë me ndihmën edhe të aleatëve e miqëve të saj, e mori fatin në duarte veta, duke i shndërruar gabimet historike në favore gjeopolitike për veten dhe për rajonin. Sepse me çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës, jo vetëm që po mbyllej një vrimë e zezë në Ballkanin Jugprendimor, por po rivendosej një balancë e re e faktorëve politik e kombëtar në Ballkan.

Nga Prof.dr. Skender ASANI

Sot kur kujtojmë 25 vjetorin e çlirimit të Kosovës, si historian dhe si intelektual, e kemi të domosdoshme të bëjmë një bilanc të shkurtër vlerësimesh mbi rrugëtimin e kësaj pjese të kombit, që padrejtësisht kishte ngelur jashtë tërësisë etnike dhe për afro gjysëm shekulli kishte bërë jetë paralele në regjime të ndryshme serbo-jugosllave.

Për historinë, 25 vjet janë pak, por për një komb të ndarë, 25 vjet liri janë një infuzion i çmuar për rimëkëmbjen kombëtare, kulturore, ekonomike e shtetërore, siç ndodhi edhe me Kosovën brenda këtij çerek shekulli, një hark kohor ky i nevojshëm për konsolidimin shtetëror dhe për ndërtimin e strategjive mbi të ardhmen në kuadër të proceseve euro-atlantike.

Ditë më parë, konkretisht më 9 qershor në kalendarin e kujtesës sonë kolektive, para plot 25 viteve në një aeroport sportiv në afërsi të Kumanovës, Serbia nënshkroi kapitulimin pas 78 ditësh sa zgjati bombardimi i NATO-s mbi makinerinë luftarake të regjimi të Milloshevitit dhe me këtë iu dha fund aventures hegjemoniste gati një shekullore të Serbisë në Kosovë.

Kumanova në memorien serbe i ka dy kuptime – në njërën anë frymën triumfaliste pas Betejës së Kumanovës në vitin 1912, atëherë kur Serbia përmes ekspansioneve mbi tokat e fqinjëve e ngriti perandorinë e vet pushtuese, dhe në anën tjetër, gjunjëzimin pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Kumanovës më 9 qershor 1999, që solli edhe shkëputjen defintive të lidhjeve shtetërore-adminstrative të Serbisë me Kosovën.

Gjenaralët dhe politikanët serbë, Marrëveshjen e Kumanovës nuk do të donin asnjëherë ta regjistronin në kalendarin e ngjarjeve historike, sepse kjo datë atyre ua kujton humbjen përfundimtare të Kosovës. Kjo datë, për memorien kolektive serbe, është gozhda e fundit me të cilën po mbyllej një histori e errët, e mbushur me vrasje, shpërngulje, djegie e shkatërrime në Kosovë, por në anën tjetër, Marrëveshja e Kumanovës për historinë më të re të Kosovës paraqet ngjarjen më domethënëse që solli kthesën e madhe, duke krijuar një realitet të ri në terren, dhe një perspektivë krejt tjetër për popullin e Kosovës.

Paqja e munguar dhe liria e shumëpritur, ishte mbi të gjitha faqja e re e këtij realiteti, e cila po shkruhej me ngjyrën e kuqe të dëshmorëve të rënë në luftën heroike të UÇK-së. Pa këtë luftë dhe pa rezistencën afatgjate të popullit të Kosovës, liria jo vetëm që do të vonohej, por ajo ka rrezikuar të zëvendësohej me ndonjë robëri të re.

Tani kur kujtojmë 25 vjetorin e çlirimit të Kosovës, gjeneratat e reja të lindura brenda këtij çerek shekulli, do të duhej ta dinin se rrënjët e kësaj lirie datojnë shumë më herët. Kthesa e madhe që ndodhi në qershor të vitit 1999, ishte rrjedhojë logjike e ngjarjeve e momenteve historike të cilat cilat kishin ndodhur edhe para 25 viteve, madje qysh pas LDB, atëherë kur pakënaqësia e shqiptarëve të Kosovës të tradhëtuar nga klikat shoveniste serbo-jugosllave kishte filluar të kanalizohej në forma ilegale dhe në rrugë alternative, që si pikësynim kishte formimin e një vetëdije të re politike e kombëtare të shqiptarëve.

Vitet pesëdhjetë, gjashtëdhjetë, shtatëdhjetë, tetëdhjetë – NDSH, Grupi për bashkim i Adem Demaçit, demonstrat e1981-shit, janë kapituj shumë të rëndësishëm të rrugëtimit tonë si komb, ku dominonte fryma e mobilizimit kombëtar për një kthesë të madhe që duhej të ndodhte në fund të viteve nëntëdhjetë, atëherë kur gjithë ky rrugëtim u sublimua në tri shkronja – UÇK.

Përvjetorët si ky, përpos karakterit festiv, do të duhej të kenë në vete edhe dimensionin e reflektimit mbi hapat e mëtejmë që duhet hedhur. Kosova lirinë e fituar me gjak e sakrifica duhet ta begatojë me politika kreative shtetndërtuese, duke e bazuar gjithë potencialin institucional e shoqëror në tri shtylla: në forcimin dhe rrumbullaksimin e sovranitetit të plotë në gjithë territorin, në përshpejtimin e zhvillimit ekonomik e social dhe në konsolidimin e aftësive dhe resurseve të sigurisë.

Duke e konsideruar të mirëqenë aleancën strategjike me qendrat e vendosjes ndërkombëtare, Kosova do ta ketë të sigurt rrugëtimin e saj euro-atlantik nëse i qëndron fuqishëm kursit të reformave institucionale e administrative, luftës kundër krimit dhe korrupsionit dhe ngritjes së kapaciteteve zhvillimore-ekonomike e industriale.

Liria e Kosovës ka çmim dhe në 25 vjetorin e çlirimit ky çmim merr një kuptim të plotë, pasi që frytet e sakrificave sublime tani mund t’i shohim të integruara në jetën e përgjithshme institucionale, shoqërore, ekonimie e kulturore.

Lavdi të rënëve dhe patriotëve të shumtë që sakrifikuan për lirinë e Kosovës!

E përjetshme qoftë Kosova!

(Fjalë e mbajtur në Konferencën shekncore “KOSOVA 1989-1999: ORGANIZIMI DHE QËNDRESA PËR ÇLIRIM” në Institutin e Historisë “Ali Hadri” në Prishtinë).

“Misionet” e Nënë Terezës në botë

June 13, 2024 by s p

Nënë Tereza: “Dashuria fillon duke u kujdesur për më të afërmit.”

Nga Merlin Tushe

Në mars të këtij viti udhëtova disa ditë për në Indi. Temperaturat atje ishin tepër të larta, në New York sapo kishte hyrë pranvera. Isha sëbashku me nënën time, kishte dëshirë të vizitonte “Shtëpitë” e Nënë Terezës, njëherësh i pëlqen të eksplorojë vende e qytetërime të tjera. Skuadra e pilotazhit realizoi një zbritje fenomenale në aeroportin Internacional “Indira Gandhi” në New Delhi.

Gjatë qëndrimit në Delhi vizituam Tempuj, Muzeume, Institucione Fetare, India Gate, Kalanë e Kuqe ndërtuar me gurë të kuq e të fortë për të përballuar sulmet e luftrat nga pushtuesit, parqe plot lule e pemë. Pamë nga afër Parlamentin dhe Presidencën Indiane, elefantët gjigantë, tigrat, gamilet, nuk na shpëtuan pa fotografuar as majmunët e racës relfore, për të cilët u këshilluam të tregonim kujdes për ndonjë sulm të papritur.

Vizituam shtëpinë e ish-Kryeministres së Indisë Indira Gandhi, kthyer në muze, që ruhej nga Garda Shtetërore. Gandhi u vra në vitin 1984, rreth orës 9:30 të mëngjesit në Delhi. Sipas shtypit të kohës, atentati iu bë nga ekstremistët Sikë, pjesëtarë të sigurisë së saj personale. Tek vendi ku është vrarë Indira Gandhi është vendosur një xham i madh me mbishkrimin për jetën e saj dhe si një udhë kristali për memorialin e saj. Më 31 tetor 1984, dy nga truprojat e Gandhit e qëlluan me armët e tyre të shërbimit në kopshtin ku ajo po ecte në rezidencën kryeministrore në Nju Delhi dhe do të intervistohej nga aktori britanik Peter Ustinoalv, i cili po xhironte një dokumentar për televizionin irlandez. Indira Gandhi u dërgua menjëherë në spital, ku u operua nga doktorët dhe u deklarua e vdekur në 2:20. Vrasësit kishin qëlluar me 31 plumba drejt saj, prej të cilëve 23 kishin kaluar përmes trupin ndërsa shtatë kishin mbetur brenda. Gandhi u varros më 3 nëntor në afërsi të Raj Ghat. Vendi ku ajo u varros njihet sot si Shakti Sthala. Funerali i saj u xhirua direkt nga stacione televizive në të gjithë botën, duke përfshirë edhe BBC.

Arsyeja e ndalesës tonë në Delhi, ishte të shikonim nga afër “Shtëpitë” e ngritura nga Nënë Tereza për të sëmurët e të vobektit, nga Shën Tereza e Kalkutës, murgesha katolike, misionarja shqiptaro-indiane dhe fituese e Çmimit Nobel për Paqen. Kanonizuar më datë 4 Shtator 2016 nga Papa Françesku në Vatikan. Ditë që nuk do ta harroj kurrë. Ishte një ngjarje e jashtëzakonshme jo vetëm për ne shqiptarët që udhëtuam atë shtator nga SHBA në Romë, por për të gjithë shqiptarët ardhur nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Mali i Zi, dhe emocion i madh për gjithë qytetarët e botës që mbushën Sheshin e Shën Pjetrit në Vatikan.

Anjezë Gonxhe Bojaxhiu (sot zyrtarisht njihet si Mary Theresa Bojaxhi) themeloi Misioneret e Bamirësisë, një kongregacion katolik, i cili në vitin 2012 kishte më shumë se 4,500 motra dhe ishte aktiv në 133 shtete. Ato ofrojnë shtëpi për njerëzit që janë duke vdekur nga HIV/AIDS, lebra dhe turbekulozi. Ato ofrojnë ushqime, klinika të lëvizshme, programe këshilluese për fëmijët dhe familjet, jetimore dhe shkolla.

Nënë Tereza ishte një tregëtare e njohur. Ishte bashkëpronare e një firme ndërtimi në Shkup, kompania e saj bëri bashkëfinancimin e projektit për ndërtimin e teatrit të parë të Shkupit. Ajo mori pjesë në zhvillimin e linjës hekururodhe që e lidh Kosovën me Shkupin, projekt që e kishte financuar personalisht.

Nënë Tereza tregonte çdo herë se ishte shumë krenare që familja e saj asnjëherë nuk e la dikë me dorë ose zemër të zbrazët. Ajo disa herë e vizitoi edhe Kosovën. Çdo kund u admirua për veprat e saj bamirëse. Nënë Tereza nuk e ka mohuar kurrë origjinën e saj shqiptare. Në çastin e marrjes së Çmimit Nobel më 1979, një nga klerikët që merrte pjesë në sallë e pyeti Nënë Terezën se nga ishte. Ajo deklaroi: “Kam lindur në Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkutë dhe punoj për të gjithë njerëzit e varfër në Botë. Atdheu im është një vend i vogël me emrin Shqipëri”.

Më poshtë po citojmë disa shprehje të Nënë Terezës: “Të duash do të thotë të bësh gjëra të vogla me dashuri të madhe.”

“Gjithmonë kur takohemi me njëri-tjetrin le të buzëqeshim, buzëqeshja është fillimi i çdo dashurie.”

“Jo të gjithë ne mund të bëjmë gjëra të mëdha. Por ne të gjithë mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe.”

Godina në Delhi funksiononte si qendër e Misionereve të Paqes në botë, por edhe si Jetimore për fëmijët e varfër e të sëmurë. Një vit më parë aty kish ndalur edhe ish Sekretarja e Shtetit Amerikan Hillary Clinton. Nënë Tereza me përpjekjet e saj kish arritur të hapte qendra bamirësie në 19-të shtete të Indisë, tre të tilla vetëm në Jaipur. Ajo qëndronte një javë në çdo qendër ku kujdesej me shpirt për të sëmurët e të vobektit. Një Qendër të tillë ka hapur edhe në Bronx, të cilën kemi patur rast ta vizitojmë e të shkruaja për të. Ndërsa në Shqipëri “Shtëpinë” e parë të misionit të saj bamirës Nënë Tereza e hapi në Tiranë, në rrugën “Budi” ku fillimisht strehoi gra e vajza që kishin probleme në familje apo me shëndetin.

Kudo nëpër rrugët e Delhit shikoje akoma të ruajtura me “fanatizëm” pankartat e G20 -2023, si arritje për zhvillimin e vendit. Delhi përbëhej nga Delhi i vjetër dhe Delhi i ri. Megjithë arritjet veçanerisht në Delhin e vjetër, ku dominonte skamja, vrasjet, përdhunimet e vjedhjet, krimi ishte në shkallë të lartë. Shtresa ekstremisht e varfër jetonte nëpër kasolle të rrënuara poshtë urave, anës rrugës e lumenjve, pjesa tjetër e popullsisë nëpër pallate të reja të stilit europian me ballkone, udhëheqësia në bllok rrethuar me mure e forca të shumta policore dhe ushtrisë.

Pas tre ditësh u nisëm drejt Jaipurit, një prej 29-të shteteve të Indisë. U ftuam në dasmën e dy të rinjve indianë, djali me profesion ekonomist, vajza e bukur indiane dhe ajo kishte kryer studimet e larta në Indi. Edhe në Jaipur u ndalëm në Qendrën Humanitare të Bamirësisë “Nënë Teresa”. U takuam e folëm nga afër me murgeshat, stafin mjekësor dhe fëmijët e sëmurë. Kujdesi dhe shërbimi ndaj të varfërve e të sëmurëve ishin prioriteti i tyre, si një amanet i veçantë i Nënë Terezës, që ato e zbatonin me përpikmëri. Brenda “Shtëpive” të Nënë Terezës në Jaipur kishte tre qendra, Misioni i Paqes, Qendra e të vobektëve dhe e të sëmurëve rëndë, seicila me personel të specializuar. Përveç murgeshave, stafit mjekësor edhe fëmijët me probleme shëndetësore u treguan shumë të dashur me ne.

Në Jaipur vizituam edhe një nga 7-të mrekullitë e botës, Tempullin e famshëm Taj Mahal. Taxh Mahali përfaqëson shembullin më të rafinuar dhe sofistikuar të arkitekturës Mogule. Origjina e tij gjendet në rrethanat e porositjes, kulturës dhe historisë së Indisë së sunduar nga Perandoria Mogule. Këtë mauzole e porositi perandori i shqetësuar mogul Shah Jahan, pas vdekjes së gruas së tij të parapëlqyer, Mumtaz Mahal.

Sot është një nga ndërtesat më të famshme dhe të njohura në botë. Taxh Mahali është një kompleks i gjerë ndërtesash dhe kopshtesh që shtrihen në mbi 22.44 ha dhe përfshin varre dytësorë, infrastrukturë ujore, qytezën e vogël të ‘Taxh Ganxhit’ në jug dhe një ‘kopësht të dritës së hënës’ në veri të lumit. Ndërtimi i Taxh Mahalit filloi në vitin 1632, në bregun jugor të lumit Yamuna në Agra dhe u përfundua në vitin 1648. Dizajni u konceptua njëkohësisht si kopje e shtëpisë së Mumtaz Mahalit në parajsë si një mjet propagande për perandorin.

Në vitin 1607 princi mogul Khurrum (më vonë i njohur si Shah Jahan) u fejua me Arjumand Banu Begumin, mbesa e një fisniku pers. Ajo do të bëhej dashuria e padiskutueshme e jetës së tij. Ata u martuan pesë vjet më vonë në 1612. Pas celebrimit të martesës së tyre, Khurram-i i dha asaj titullin Mumtaz Mahal (Stolia e Pallatit). Vitet pasues Khurrumi mori dy gra të tjera, por sipas kronikanit zyrtar të oborrit, Qazvinit, marrdhëniet me gratë e tij të tjera “kishin të bënin pak me statusin e martesës. Intimiteti, dhembshuria e thellë, vëmendja dhe pëlqimi, që madhëria e tij kishte për djepin e përsosmërisë Mumtaz u mungonte një mijë herë çfarë ai ndjente për ndonjë tjetër”.

Mumtazi vdiq në Burhanpur më 17 qershor 1631, pas ndërlikimeve me lindjen e fëmijës së tyre të 14-të, vajzës Gauhara Begum. Ajo ishte duke shoqëruar burrin e saj që po luftonte në një fushatë në Rrafshin e Dekanit. Trupi i saj u varros përkohësisht në një kopësht të quajtur Zainabad në brigjet e Lumit Tapti në Burhanpur. Kronikanët bashkëkohës të oborrit i kushtojnë një vëmendje të pazakontë kësaj ngjarjeje dhe pikëllimit të Shah Jahanit me ikjen e saj.

Menjëherë pasi dëgjoi lajmin perandori thuhet se u bë i pangushëllueshëm. Ai nuk u pa në oborr për javë dhe konsideroi abdikimin dhe jetimin si një vetmitar fetar. Historiani i oborrit Muhammad Amin Qazwini, shkroi se përpara vdekjes së gruas së tij, mjekrra e perandorit “nuk kishte më shumë se dhjetë ose dymbëdhjetë qime të bardha, që ai e kishte zakon ti shkulte, u kthye në gri dhe pastaj e bardhë dhe se ai shpejt kishte nevojë për syze pasi sytë e tij u përkeqësuan nga e qara e vazhdueshme. Meqë Mumtaz Mahali kishte vdekur të mërkurën, në atë ditë u ndaluan të gjitha zbavitjet. Jahani hoqi dorë nga dëgjimi i muzikës, mbajtja e stolive, veshjeve të kushtueshme ose parfumeve për dy vjet. Kaq e shqetësuar ishte familja perandorake sa një i afërm shkroi se “nëse ai vijonte ta linte veten pas dore në vajtim, Mumtazi mund të mendonte të ikte nga gëzimet e parajsës për tu kthyer në tokë, në këtë vend të mjerë — dhe ai duhet të mendoj për fëmijët që ajo i ka lënë në kujdestari”.

Siç është Kulla Eifel në Francë, Sydnei Opera House për Australinë, ashtu edhe Taj Mahal është për Indinë. Ky monument i famshëm ndërtuar nga perandori Shah Jahan në përkujtim të gruas së tij Mumtaz Mahal, përshkruhej si monumenti më ekstravagant i ndërtuar për dashurinë.

Për ndërtimin e Taj Mahal punëtorët ishin marrë jo vetëm nga India, por edhe nga Azia Qendrore. Numri i punëtorëve që morrën pjesë në lartësimin e ndërtesës kapte shifrën mbi 20. 000 vetë. Ekspertët që kanë dorë në dekorimet e veprës, janë francezi Austin nga Bordeaux dhe italiani Veroneo nga Venecia. Për Arkitektin kryesor mendohet se ishte Isa Khan që vinte nga Shiraz i Iranit, por për origjinën e tij ka hipoteza e legjenda të ndryshme. Një gojëdhënë që nuk ka burime të sigurta historike është edhe fakti se perandori, që të mos bënin më vepra kaq madhështore, urdhëroi t’u priten duart mjeshtrave dhe arkitektit që ndërtuan Taj Mahal, në mënyrë që kjo e fundit të ishte e papërsëritshme. Thonë se Shah Jahan, tepricën e jetës së tij, e kaloi i burgosur në Agra Fort, duke shikuar drejt lumit varrin si pjesë e fundit e së shoqes. Mermeri me të cilin është punuar ndërtesa, është i tillë saqë i ndryshon nuancat e ngjyrave sipas dritës që merr. Në lindje të diellit Taj është magjepsës. Taj Mahal është vizituar nga shumë personalitete botërore si Princesh Diana, Presidentët e Amerikës etj.

Përsa i përket zhvillimit Jaipur ishte qytet me prespektivë, urbanistika dhe infrastruktura ishin në proçes, aty ishin ngritur e po ndërtoheshin pallate e hotele me 4 dhe 5 yje. Përveç qenve nëpër rrugët e Jaipur shikoje edhe lopë, të cilat ushqeheshin me mbeturinat e hedhura. Në përgjithësi si besimtar populli indian, lopën e quante të shenjtë, nuk e preknin, as nuk e konsumonin si ushqim. Dasma në Jaipur histori më vete. Gratë, burrat, të moshuarit dhe fëmijët veshur me fustanet dhe kostumet e tyre tradicionale. Nusja sipas zakonit vendas kishte veshur fustan e vello të gjatë në ngjyrë të kuqe, ndërsa dhëndri ishte veshur me kostum të bardhë. Mysafirët, muzika e vallet indiane vijuan përgjatë gjithë javës. Përveç dasmorëve kërcenin e gëzonin edhe banorët e zonës përqark. Marrja e nuses një moment sa i veçantë aq dhe emocionues. Dasma vazhdoi nga e hëna deri mëngjesin e ditës së shtunë.

Shërbimet diplomatike mesh Shqipërisë edhe Indisë janë kryer nga ambasadori shqiptar me seli në Pekin, por së fundmi qeveria shqiptare miratoi hapjen e ambasadës edhe në Indi. Si një hap përpara për marrëdhëniet dypaleshe. India është një shtet në Azinë jugore. Bregdeti i Indisë është e gjatë 7.517 kilometra. India është djepi i disa besimeve në Azi, e këto janë Hinduizmi, Sihiszmi, Budizmi, Jainimzi. Ky shtet Jug-Azian konsiderohet si një ndër shtetet që në dekadat e fundit ka arritur zhvillim të madh ekonomik shumë shpejt, dhe është “Ekonomia” më e madhe e 12-të e Botës. Krahas zhvillimeve ekonomike, varfëria në Indi është shumë e dukshme. Një numër i konsiderueshëm të popullsisë së Indisë janë analfabet. Për të njohur nga afër autenticitetin e vendit me makinën që na shoqëronte më së shumti ndoqëm rrugët lokale. Gjatë historisë, në Indi kanë jetuar shumë kultura, raca, besime të ndryshme.

Ngritjet dhe zbritjet e Perandorive në këtë vend janë bërë shumë më parë se në Europë. Referuar materialeve të kohës, mongolët ishin të parët që pushtuan Indinë. Portugezët ishin Evropianët e parë që arritën në Indi. Vasco De Gama, në vitin1498 arriti në brigjet e Kerala, dhe Portugezët arritën të sundojnë tregtinë Portugali – Indi. Në vitin 1612 Anglezët kolonialist, filluan fazën e pushtimit duke hapur një Qendër Tregtare në Indi. Më pas më 1640 u hap Qendra Tregtare në Madras, më 1668 në Mumbaj dhe në vitin 1690 në Kalkutë. Ndërsa Qendra Tregtare e parë Franceze në Indi është formuar në Pondicherry. Në vitin 1803 i gjithë rajoni i Indisë ishte nën pushtimin Angle, përveç Punjab’it. Anglezët vazhduan traditën Mongole të qeverisjes, dhe vazhduan Ideologjinë Mongole, që Indinë e shihnin vetëm si vend “që fitohet para”. Dhe bazuar në këtë parim kultura dhe tradita Hinduse nuk ishin të rëndësishme për ata. Për Anglezët rëndësi kishte se si skllevërit Indiane kryenin detyrat që u jepin Anglezët.

Siç na treguan mjekësia po ashtu ishte falas për të gjithë, por qysh prej tre viteve vizitat e kurimet edhe tek mjekësia private suportoheshin pjesërisht nga shteti. Në Jaipur vizituam edhe një spital 8-të katësh privat, dy vite kishte që ishte ndërtuar, aty kryheshin të gjitha shërbimet mjekësore, duke filluar nga shtrimet në urgjencë, operacionet, çdo sallë ishte paisur me aparaturat më moderne të kohëve të fundit.

Çdo i ri dhe e re që mbushte 18 vjeç kishte të drejtën e votës dhe mund t’i nënshtrohej testit të marrjes së patentës së makinës. Tendenca e të rinjve ishte lënia e atdheut për një jetë më të mirë në Europë e perëndimin e largët. Si lehtësi ekonomike përveç autobusëve, veturave, taksive, më së shumti rrugëve qarkullonin edhe motorçikletat.

Përsa i përket letërsisë indiane ajo është një nga më të vjetrat në botë, shkrimtarët më të mëdhenj të saj janë Rabindrnath Tagore nga Bengali, i cili la një trashëgimi të pasur të tregimeve të tij të shkurtra, romane dhe kompozime muzikore. Dhanpat Rai Srivastav lindur në Uttar Pradesh që konsiderohet si një ndër autorët më të shquar të letërsisë Hindustani dhe shkrimtari RK Narayan që shkroi libra shumë të famshëm trillues dhe jo- trillues. Modelja dhe aktorja indiane – amerikane Priyanka Chopra ka qenë fituese e kurorës Miss India. Tempulli më i famshëm në Indi është ai i RamMandarit. Përsa i përket kafshëve India specifikohet me elefantët, tigrat dhe majmunët e racës relfore, lulja lotus, ndërsa për zogjtë njihet për zogun e palloit. Pas eksplorimit e udhëtimit tonë 10-të ditor në Indi u kthyem në SHBA me mbresa tepër interesante.