Archives for September 2024

ROMANI I SHKËLQYER I PASHKO R. CAMAJ DO TË BOTOHET SË SHPEJTI NË GJUHËT ANGLEZE, SHQIPE DHE BOSHNJAKE

September 8, 2024 by s p

Ruždija Adžović/

Doktor Pashko R. Camaj, profesor universiteti në Amerikë, epidemiolog i respektuar, nga bota e mjekësisë lundroi me guxim në ujërat letrare dhe që në fillim na solli debutimin e shkëlqyer letrar, asgjë më pak se një roman. Në Amerikë këto ditë, në gjuhën angleze, do të publikohet ky roman i Pashkut Camaj me titullin “Ëndrrimet nga Bagazhi i një Veture Amerikane”. Edicioni në shqip do të titullohet “Porosia e Kullës”, ndërsa në gjuhën boshnjake me shumë gjasa do të jetë “Amaneti i Shtëpisë së Gurit”.

Është një histori emocionale, por edhe universale emigrantësh, në të cilën do të njihen të gjithë ata nga vende të ndryshme të botës që lanë shtëpitë e tyre dhe shkuan në Amerikë në kërkim të një të ardhmeje më të mirë dhe me dëshirën për të arritur “ëndrrën amerikane”.

Autori i romanit përshkruan rrugën e tij të jetës: nga vetë vendimi për të lënë vatrën e tij, familjen, vendlindjen, ardhjen e tij në Amerikën e mrekullueshme, luftën e tij për të gjetur vendin e tij nën diell në atë vend të paanë dhe, më në fund, në arritjen. statusin akademik dhe titullin që ai çoi në një post profesori në Universitetin prestigjioz Amerikan “Columbia”.

Autori i romanit, imagjinar apo real, kthehet vazhdimisht në kullën e tij të gurtë ku ka jetuar familja e tij dhe brezat e të parëve të tij, duke lundruar me nostalgji mes të kaluarës së vështirë të të parëve të tij dhe të tashmes së bukur në Amerikë. Në rrëmujën e jetës së tij të mbaruar amerikane, Camaj pyet vazhdimisht nëse duhej të largohej nga shtëpia e tij dhe nëse mëkatënoj ndaj brezave të shumtë të të parëve duke u larguar.

Romani i Camajt do të interesojë të gjithë ata qe u larguan nga vendlindja, veçanërisht lexuesit në Malësinë e tij të lindjes. Duke përshkruar jetën e tij, Pashko Camaj në fakt përshkroi jetën e të gjithë (ose shumicës) të atyre që, si ai, vendosën të largoheshin nga Malësia dhe të shkonin përtej oqeanit në kërkim të një jete më të mirë. Prandaj, ky roman duhet të lexohet nga çdo Malësor, dhe jo vetëm, që jeton në Amerikë, i çdo brezi. Sidomos të rinjtë që patën fatin të kurseheshin nga pasiguria dhe rreziqet që përjetuan prindërit e tyre rrugës për në “tokën e ëndrrave”, sepse pasardhësit do të duhej të dinin sakrificën dhe rrënjet e të parëve të tyre.

Ky roman duhet të lexohet nga seicili nga ne, ku do të gjejë në të një pamje të qartë të asaj që kaluan bashkëqytetarët, fqinjët dhe miqtë e tyre në “udhëtimin e tyre amerikan” dhe si jetojnë sot – të lumtur, por me nostalgji dhe nostalgji të pamasë dhe të pamasë këtë roman-një mall i përjetshëm për shtëpinë e tyre në vendlindje. Sepse era e atdheut është e kudondodhur.

Ky roman i Pashko Camajt nuk mund të lërë askënd indiferent. Unë e di me siguri, si redaktor i një libri në gjuhën boshnjake, se kushdo që do ta lexojë do të jetë shumë më i pasur.

Çamëria vatër trimërie, por edhe diturie

September 8, 2024 by s p

Dr. Laurant Bica/

Sami Frashëri, diku në enciklopedinë e tij Kamus’ul Alam, Fjalori i Botës, duke folur për shqiptarët, thotë se çamët janë më të zgjuarit e toskëve, dhe kur flet direkt për ata vetë i shquan për inteligjencën dhe mençurinë e tyre, ndërsa Robert d’Anzheli, në librin “Enigma”, duke shkruar për Epirin, e konsideron atë si djepi i burrave të mëdhenj në Bizant e më gjerë gjatë historisë, për personalitetet e shquara ka nxjerrë. Çamëria, apo e thënë ndryshe Epiri, ka qenë vatër trimërie, por edhe një vatër diturie, që e ka dëshmuar këtë në shekuj deri në ditët tona. Ajo i ka dhënë jo vetëm kombit shqiptar personalitete të spikatura, por edhe mbarë botës. Ndihmesa e saj në raport me territorin që zë dhe popullatën që e banon është do të thoshim e jashtëzakonshme. Le t’i referohemi fakteve.

Çamëria i dha botës dy strategë të mëdhenj ushtarakë. Njëri Aleksandri i Maqedonisë shkoi deri në Indi. Çam nga e ëma, Olimbia, ai mori me vete në fushatat e veta ushtarake dhe çamët. Ata ishin ndër gjeneralët më të mirë të tij si Lagosi. Në kthim nga India një pjesë e ushtrisë së tij përfshi edhe çamët u vendosen në pllajat e Indokushit në Afganistan, ku pasardhësit e tyre janë edhe sot dhe kanë ruajtur deri vonë përkatësisht shqipen e lashtë. Pirroja i Epirit me trupat e tij dhe elefantët u erdhi në ndihmë vëllezërve të tij ilirë të Tarantos në Itali dhe u kalli tmerrin romakëve. Ishte gjak çam nga Ledhëza e Gumenicës, si mbarë dinastia e tij që sundoi për shekuj në Epir. Shqiptarët dy herë i kanë kontribuar Egjyptit me dy dinasti, një në kohën e re me Mehmet Aliun e Oparit, që ringjalli dhe lulëzoi Egjyptin në kohën e re, ekonominë dhe kulturën e tij, e cila vazhdoi një shekull e gjysëm deri në 1952 dhe në lashtësi për rreth 3 shekuj dinastinë çame të Ptolemejve, gjatë së cilës u krijua qyteti i Alkeksandrisë me bibliotekën dhe akademinë e vet. Dhe për tre shekuj para erës sonë dhe në fillim të saj lulëzuan veç zhvillimit ekonomik edhe shkencat dhe dijet. Ky lulëzim vazhdoi edhe në sundimin romak edhe për 3-4 shekuj të tjerë. Shkolla Aleksandrine e famshme e dijes ka në themel ndihmesen e kësaj dinastie çame për shqiptarsinë e së cilës na sigurojnë dy eruditët tanë, Sami Frashëri dhe Faik Konica. Ptolemejtë ishin fjesht çamë, shqiptarë, do të shkruajë Samiu. Nuk është rastësi që një dijetar nga Aleksandria me kulturë helene si Klaud Ptolemeu do të përmendet për herë të parë në histori te Albanët dhe qytetin e tyre Albanopolis. Ne mendojmë se ky duhet të jetë një pinjoll i derës çame të Ptolemejve, një stërnip i tyre, por për këtë duhen bërë kërkime.

Çamëria i dha Krishterimit në fillimet e tij një Papë si Shën Eleuteri (Lefteri= greqisht Liria) në shekullin e dytë, i cili e çoi Krishterimin deri në Angli. Një shenjtor tjetër i Kristianizmit është Shën Donati (shekulli IV) . Populli e përjetësoi, duke ja dhënë emrin një qyteti, atij të Paramithisë, i cili në kohën bizantine dhe ate osmane u njoh me emrat Ajos Dhonatos, apo Ajdonat. Çamëria është ajo që i dha Bizantit dhe Patriakanës së Stambollit shumë personalitete në shekuj dhe mijëvjeçarë, por ne po përmendim vetëm patrikun Atenagora, i cili vdiq në 1972 dhe ishte nga një fshat i Konicës as dy hapa matanë kufirit shqiptar, përballë me Leskovikun . Në bashkëpunim me Papën Gjon Pali Katërt, ai u përpoq për afrimin e Kishës Ortodokse me atë Katolike dhe kudo manifestoi shqiptarizmin e tij dhe faktin që ishte bir i Epirit, i Çamërisë. Qysh prej plot 450 vjetësh në Manastirin e Troickut në periferi të Moskës ku është qendra e Kishës Ortodokse Ruse, digjet një qiri që nuk shuhet kurrë në një odë tëp tij. Në të, sipas dëshmitarëve okularë, ruhen reliket e humanistit shqiptar me famë botërore të Rilindjes Evropiane, Mihal Artioti- Trivoli, i njohur në Rusi dhe me emrin Maksim Greku (në kuptimin Ortodoks). Ky shenjtor i Kishës Ruse , bir i Artës së Çamërisë, i ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm me mbi 150 veprat e tij, Kishës dhe kulturës Ruse dhe asaj mbarëbotërore. Veprat e tij i gjen të botuara veç rusishtes në gjuhët kryesore të Evropës por, për fat të keq, s’ka asgjë prej tyre në shqip, ndonëse ai ka folur edhe për Skënderbeun dhe s’e harroi kurrë atdheun e tij. Famila nga rridhte ishte një familje fisnike aristokrate shqiptare e Çamërisë, që kishte stemën e vet, kishte një bibliotekë të pasur me libra dhe zaten kjo u bë shkak që djali i ri Mihali të studiojë në shkollat më të mira humaniste të kohes si në Itali, Francë, Spanjë etj. Mihal Artioti është një vigan i mendimit humanist botëror që pret studiuesit e rinj të veprës së tij të lavdishme. Mos lejojmë që me emrin dhe veprën e tij të mburren të tjerët, siç është bërë deri më sot, por të zotët e punës, çamët shqiptarë…. Të dy nga trojet e Epirit, Çamërisë dhe Mehmet Esat Janinasi dhe Jani Koduni. I pari në shekullin XVIII, filozof dhe dijetar, do të përkthejë në osmanisht me çeljen e shtypshkronjës së parë osmane (afërsisht në një kohë me ate të Voskopojës) nga Ibrahim Muteferrika komentarët e veprës së Aristotelit, të bëra me kompetencë të plotë nga humanisti i Rilindjes Evropiane, Jani Koduni në latinisht. Të dy bota i kujton se janë njëri turk dhe tjetri latin, por të dy as më shumë dhe as me pak janë shqiptarë të Epirit. Ka Çamëria, siç do të shprehej ndonjë çam, gjaku inë. Ironi e fatit! Ç’të thuash! Ç’të them për Evgjen Bullgarin, çamin ortodoks i cili është njëri nga themeluesit e Akademisë Ruse të Shkencave, një pus dijesh, një nga më të diturit e kohës së vet. Veç e shpreh keqardhjen që e njohim pak, shumë pak, për të mos thënë aspak! Fqinjët tanë këtë filozof dhe erudit të kombit tonë nuk mungojnë ta lakojnë në të gjitha rasat si të vetin. Emri i Profesor Hoxha Hasan Tahsin Filatit është i dëgjuar për auditorin shqiptar, por veprën e bëmat e tij të nivelit botëror në Perandorinë Osmane e në Francë pak i njohim. Një personalitet që krijoi Universitetin e parë Osman, një përfaqësues i shtetit Osman në Francë, që njihej personalisht dhe me Napolonin III, me akademikët e Francës së Kohës, me shkencëtarë të kalibrit të Lauavazerit, që futi dijet dhe shkencat e reja i pari në krejt perandorinë, një kryemësues i tërë rilindasve shqiptarë, një personalitet që do të krenohej çdo shtet po ta kishte të vetin dhe s’do të kishte lënë asnjë presje të tij pa studiuar. Sokrati i Greqise së lashtë nuk shkroi vetë asnjë gërmë, por ai ka mbërritur deri në ditët tona, sepse ishte një korife i dijes. I tillë ishte dhe Hasan Tahsini ynë, i cili nuk la vepra në përputhje me dijet e tij, por edhe ato që la me turp duhet ta themi, pak i njohim, për të mos thënë ndonjë fjalë më tepër… Këtë kryerilindës nuk na falet të mbetet kështu. Shteti Francez, pa u shkarkuar mirë nga posti i rektorit të Universitetit të Stambollit, i propozoi ta bënte rektor të Universitetit të Bordosë. Hasan Tahsini i Filatit kaloi një pjesë të jetës në Perëndim dhe e përfundoi në Lindje të Europës në Stamboll. Dora d’Istria, bashkëkhohësja dhe bashkëvendesja e tij me rrjënjë nga Parga e Çamërisë, kaloi nga Lindja në Perëndim në tërë Evropën Perëndimore dhe vdiq në Firence të Italisë. Ajo dha një ndihmesë në fushën e letrave, jo vetëm për shqiptarët, por për mbarë Ballkanin dhe për kombet e Evropës. Kjo grua famoze njihej me personalitetet më të shquar të Evropës Perëndimore e më gjerë, akademike, shkrimtare, publiciste etj. Dhe e hyrë bile, që në të gjallë të vet, në enciklopeditë e Evropës, për më tepër ishte grua shkencëtare. Çamët me krenari mund të thonë “ ishte ka Epiri”. Xhaxhai i saj, Jani, apo i njohur në Rumani si Jon Gjika, është themelues i Akademisë Rumune të shkencave dhe përkrahës dhe mbështetës i pakursyer i shoqatave shqiptare në Rumani gjatë Rilindjes Kombëtare. Do të shkonte gjatë të flisnim për stratiotët çamë, që dhanë ndihmesën e tyre me grykën e armëve në shtetet e ndryshme Evropiane dhe ja zbardhën faqen dhe e ngritën lart emrin e shqiptarit dhe të çamit. Nuk mund të la pa përmendur vëllezërit Zosimea, shqiptarë të Janinës, që punuan, jetuan dhe vunë pasuri në Rusi, në Odesë. Ata ngritën një vatër diturie të kulturës helenike, në gjuhën greke që ishte gjuhë e kulturës për mbarë Ballkanin, siç qe latinishtja në Perëndim dhe arabishtja në Lindje. Të tjerët nuk mungojne t’i përvetësojnë siç i kanë përvetësuar deri më sot. Gjimnazi i famshëm Zosimea i Janinës ishte shkolla e ngritur nga çamët shqiptarë për çamët, për veten e tyre, pra shqiptarët në një gjuhë të kulturës së kohës siç qe greqishtja. Aty u shkolluan një pjesë e rilindësve tanë si Jani Vreto, Ismail Qemali, Vëllezërit Frashëri, përfshi dhe çamin e madh Abedin Dino. Detyra jonë është të nxjerrim në shesh të vërtetën.. Abedin Dino që u bë ministër i jashtëm i Perandorisë Osmane, ishte njëkohësisht kryetar i lidhjes së Prizrenit për Jugun shqiptar dhe bëri çmos që Çamëria të mos ndahej nga Shqipëria dhe bashkë me çamin tjeter Hoxha Tahsinin, ja arritën. Të njëjtën gjë bëri 30 vjet më vonë i biri, Rasih Dino në Londër, por pa sukses. Diplomacia Evropiane e kishte dhënë verdiktin. Çamëria kaloi në duar të huaja në vitin 1913, sadoqë çamët dhe lebërit e lanë me gjak Janinën. Por Rasih Dino s’u tërhoq, bashkë me të bijën e tij me të madhe, Lejlanë, që ishte ndihmëse, sekretare, këshilltare, përkthyese etj. në Konferencën e Versajës do të bënte të pamundurën të shpëtonte Çamërinë. Pasurinë e vet e bëri zero, veç të shpëtonte Çamëria. Më kot. Veshi i Evropës ishte shurdh dhe oreksi i fqinjit tonë s’kishte kufi . Epopeja e Dinove për Çamërinë s’mbaron me kaq. Djali i madh i Rasih, Ali Dino, piktor i shquar, do të mbronte çështjen çame nga brenda parlamentit grek (si deputet i tij). Gjysma e Epirit ka shkruar në kujtimet e tij, vëllai i tij më i vogël, piktori i madh Abedin Dino, ka qenë pronë e familjes sonë. Gjithe Çamëria e çoi në banesën e fundme në Athinë kur vdiq, birin e saj që mbrojti të drejtat e saj legjitime. Fatkeqësisht ne s’dimë asgjë për Dinot e brezit të tretë, që u shkrinë për komb e atdhe, për Çamërinë. Ali Dino ka qenë karikaturisiti më i madh dhe një nga piktorët më të mëdhenj të Greqisë dhe pati nderime të shkallës sipërore nga shteti Grek. Në Panteonin Grek, ku shumica e figurave janë të gjakut shqiptar, ka dhe shumë çamë por po përmend vetëm dy: Marko Boçarin e Sulit dhe Kostandin Kanarin e Pargës. Bëmat e tyre janë shkruar me gërma të arta në historinë greke dhe atë shqiptare. Këta janë, siç thotë populli në mënyrë lapidare , Trimat e Shqipërisë që i dhanë lirinë Greqisë.

Ohri, një imitim i i zbehtë dhe joserioz i Traktatit gjermano-gjerman 1972

September 8, 2024 by s p

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Egon Bahr (RFGJ)dhe Michael Kohl (RDGJ) duke shkëmbyer dokumentet e inicialeve për të ashtuquajturën marrëveshje bazë midis Republikës Federale të Gjermanisë dhe RDGJ.

Vetëm kjo fotografi se krahasimi i nismës franko-gjermane të vitit 2023 për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi, e cila u “finalizua” në Ohër, tregon se sa larg janë këto raporte dhe se Ankesi i Ohrit, ka qenë i dizajnuar, jo për normalizim, por për Asociacionin, si kompromis i radhës.

Pra, Ankesi i Ohrit ishte vetëm një imitim i zbehtë dhe joserioz i Traktatit gjermano-gjerman të vitit 1972.

Objektiv kryesor i këtij traktati ishte ribashkimi i dy shteteve gjermane. Traktati shënonte hapin e parë për “ndryshimin përmes afrimit.”

Edhe pse dy shtetet do të krijonin përfaqësime të përhershme në kryeqytetet respektive. Në një letër të dorëzuar para nënshkrimit, Bahr thekson se marrëveshja “nuk është në përputhje me objektivin politik të Republikës Federale të Gjermanisë për të ndikuar në një gjendje paqeje në Evropë, në të cilën populli gjerman në mënyrë të lirë dhe të vetëpërcaktuar e rikthen unitetin e tij”. Një letër të tillë e ka bërë edhe Beogradi në dhjetor të vitit 2023, e për të cilën Lajçak bëhet sikur e ka tërhequr pala serbe.

Në në diplomaci ndëshkohet ai që është naiv.

“DIJA“ E VJENËS 120 VJET NË ALTARIN E PROGRESIT KOMBËTAR

September 8, 2024 by s p

Hazir Mehmeti

Vjenë/

“I vetmi shtet që ka mbajtur një politikë të mençur në Shqipëri ka qenë Austria merhume e Habsburgëve. Austria e bazonte politikën e saj mi shqiptarët nacionalistë dhe ngarkonte me punët e Shqipërisë ata njerëz që e dinin shqipen më mirë se çdo arnaut” – Fan Stilian Noli – Vjenë, 8 gusht 2024.

Sundimi i gjatë turk e kishte dëmtuar çdo gjë shqiptare, në radhë të parë gjuhën, trashëgiminë kulturore, fetare, zakonet. Pa ndërprerë në trevat shqiptare filloi të ndihet rritja në kërkim të identitetit kombëtar për çka duhej liria dhe shteti i lirë. Idetë e tyre natyrshëm i shkruan e rishkruan gjithandej shtypit të kohës duke ndikuar në ngritjen e ndërgjegjes kombëtare. Shqiptarët kudo që u gjendeshin jashtë territoreve etnike; në Evropë, Amerikë e Azi, në fillim shekullin e njëzet kishin përqendruar veprimtarinë në jetësimin e idealeve të rilindësve për hartimin e alfabetit dhe shtetit shqiptar.

… në Vjenë

Vjena duke qenë vendqëndrimi i perandorëve e mbretërve që sunduan Evropën apo pjesët kryesore të saj ishte po ashtu qendër me ndikim të madh në kulturën evropiane. Këtu duhet veçuar Dinastia e Habsburgëve e kohës së Austro-Hungarisë si monarki me një histori disa shekullore e cila kishte një qëndrim përparimtar ndaj kulturave të kombeve të ndryshme përfshirë këtu edhe kulturën shqiptare. Qe nga kohë të lashta hasim në dokumente ku shihen lidhjet e kulturave në lëmin gjuhësor, kulturo-artistik dhe shkencor. Në fillim shekullin e njëzet, studionin shumë të rinj shqiptarë dhe kishte intelektualë që jetonin e vepronin jo vetëm në kryeqytet por edhe në qytet tjera në Austri. Ata fillimisht e fillojnë me formimin e “Kolonisë Shqiptare të Austrisë” e cila pas një kohe të shkurtër themelon “grupit nismëtar” për themelimin e shoqërisë “Liria”. Vet emri i saj ishte synonim qëllimi. Nga jeta e kësaj shoqate kemi pak shënim dhe pas pak vitesh do ndërron emër në Shoqëri “Dija”, ditëlindja e së cilës është 27 dhjetori i vitit 1904. Nga bashkëthemeluesit, kryetar i saj zgjidhet Dr. Gjergj Pekmezi, kurse Hilë Mosi, sekretar, kurse Nikollë Ivanaj i degës në Raguzë. . Sipas deshifrimit të nënshkrimeve, pseudonimeve, inicialeve del se në takimin themelues morën pjesë 15 anëtarë tjerë, mes tyre: Dervish Hima, Gaspër Beltoja, Gaspër Mikeli, Kristo A Dako, Kolë Kodheli, , Ndue Paluca (Batusha), Kolë Rrota, Kolë Margjini, Lec Çurçia Simon Kadarja, dhe të tjerë emra të respektuar në letërsinë, kulturën e historinë kombëtare. Shoqëria e intelektualëve shqiptarë i kishte vënë vetit qëllime patriotike.

Shoqëria e re “Dija” për një kohë do jetë shoqëri gjysmë ilegale deri në krijimin e rrethanave të favorshme shoqërore e juridike kur do veproj legalisht. Sipas letrës që Hilë Mosi dërguar Asdrenit në Bukuresht, regjistrimi i “Dija”-së ishte bërë e mundur tek pas katër vjetëve, me 29 mars 1907.

… statuti

Statuti i shoqërisë i ruajtur në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë (Österreichische National Bibliothek) i botuar në fletushkë i cili dallohet për nga rregullsia e shkrimit dhe renditjes së neneve në shtrirjen e tyre sipas ligjeve dhe strukturës përcaktuese funksionale e praktike. Neni i parë në statut shkruan: “Shoqëria “Dija” e ka selinë e saj në Vjenë me degën e saj në Raguzë”. Pika dy: ”Qëllimi i Shoqatës është ngritja e arsimimit të shqiptarëve duke e kultivuar gjuhën e letërsinë shqipe”. Nga këtu shihet lidhja e intelektualëve të Vjenës me intelektual në Raguzë (Dubrovnik) në krye me Nikollë Ivanaj, një veprimtar i çështjes kombëtare i lindur në Triepsh të Grudës, i shkolluar një kohë në Vjenë dhe mbrojtës i platformës së Rilindjes kombëtare për formim të shtetit shqiptar. (Stuten des Vereines “Dija”, Nr:455.360-A f.1,2/ -1904 Wien)

Për kohë të shkurtër nëndegët e Shoqatës “Dija” do formohen edhe në Prizren, Shkodër, Tiranë krahas atyre në disa qytete brenda Austrisë ku vepronin aktivistë të njohur për çështjen shqiptare, si në Grac, Kllagenfurt, Strebendorf. Çdo vit shtohen degët e “Dija”-es ku dy vjet më pas, mbas një letërkëmbimi intensiv mes Vjenës dhe Bukureshtit. Asdreni i dërgon Vjenës procesverbalin e plotë mbi formimin e degës së “Dija”-es në Bukuresht më 16 dhjetor 1906 në përbërje prej njëzet anëtarëve. Dyvjetori i kësaj date historike, 27 dhjetori i themelimit të “Dijes”, shënohet solemnisht në Shkup ku formohet dega së saj më 27 dhjetor 1906.

Do ishte jetëshkurtër veprimtaria pa intelektualë të rinj e të shkolluar po të mos sjellshin studentë të rinj nga trevat shqiptare për studime në universitetet austriake Vjenë, Grac, Insbruk. Ky aktivitet u mbështet fuqishëm nga miqtë e shumtë austriak dhe të personaliteteve të njohura shqiptare si Faik Konica, Hilë Mosi, Aleks Drenova, Visar Dodoni, Nikollë Ivanaj, Petro Nini Luarasi, Luigj Gurakuqi e të tjerë.

Nga shkrimet e kohës shihen efektet e fuqishme të “Dija” es në qendrat e tjera të kohës ku kishte shoqëri të fuqishme shqiptare, si në Bukuresht, Stamboll, Raguzë, Boston, Kairo. Duke e parë veprimin legal të “Dija”-së dhe përkrahjen e saj nga autoritetet austriake kishte edhe propozime që shoqëritë shqiptare të shkriheshin në një të përbashkët me emrin “Dija”.

Kështu kryetari i shoqërisë “Djalëria Shqiptare” do propozonte në një mbledhje me kryepleqësinë e “Dija”-së se do bëhet një degë e saj me qëllim unifikimi të veprimtarisë kombëtare. Ose, letra e “Dija”-së dërguar shoqërisë patriotike shqiptare “Bashkimit” të Bukureshtit me propozimin për bashkimin e tyre. Edhe pse kjo nuk ndodhi ishte një ide e bashkimit të qëndrimeve dhe veprimeve me interes kombëtar në atë periudhë.

Hilë Mosi (sekretar i “Dijes”) shkrimet e tij i botonte nën pseudonimin Sokoli ashtu siç bënin edhe shumë veprimtarë të tjerë për shkak të përndjekjeve nga autoritet pushtuese turke të kohës në territoret shqiptare. Nën përkujdesjen e “Dija”- së u botuan tekste në shqip për trevat shqiptare aq të nevojshme.

Ndër të parat “Abetarja” me autor Ndue Palucen, kalendari “Shqiptari”, “Këndime për shkollat e para shqipe”, “Gramatika…për përdorim t’femijve”, “Libri i dytë i knoitorës shqype për shkollë në Shqypni” etj. Në vitet 1910 e 1911 në drejtimin e Shoqërisë “Dija” kemi emra të rinj; Asdreni, Manek, Kolë Rrota, Zef Harapi, Hessler, Kolë Kamesi. Do shënohen emra të rinj në donacione ndaj “Dijes”, mes tyre Baron Nopça, Spiro Dine (Egjypt), Nikollë Ivanaj (ShBA), etj.

Shoqëritë shqiptare në Austri dhanë kontribut të madh në ngritjen e vetëdijes kombëtare shqiptare. Ato gjetën ambient të volitshëm miqësor ku vepruan duke lënë gjurmë të fuqishme në ndërtimin e urës së mirëkuptimit mes kombit shqiptar dhe atij austriak.

Asnjë përpjekje e forcave të errëta ideologjike, pa marrë parasysh nga vjen, nuk do ta luhatin frymën e miqësisë mes dy popujve tanë e nderuar shekujve.

Burimi:

Statuten des Vereines, Dija Nr.455.360-A, f.1,2, 1904, Wien

Gazeta, Vellaznija, nr.1, Kallënuer 2016, Vjenë.

”Studiues austriakë e shqiptarë në Austri”, Prishtinë, 2021

Gazeta,Vellaznija, nr.59, Maj 1917, Vjenë.

Uran Asllani, Studentët shqiptar të Austrisë dhe veprimtaria e tyre, 2000, Tiranë, f.111.

Kalendar i Shoqnisë, Dija, 1906, f.18,19.

Shoqëria, Dija, Wien, 1906, Kalendar, Manastir, 1910. Kalendar, 1910, f. 26,27.

Statuten des Vereines, Dija, nr.455.360-A f.1,2, 1904, Wien.

Akademia e .Shkencave e Shqipërisë, Fjalori Enciklopedik Shqiptar-2” f.1055/1056, -2008, Tiranë.

Akademia e .Shkencave e Shqipërisë, Fjalori Enciklopedik Shqiptar 3, f.1976/1977,f.1804, 2009, Tiranë

ERNEST KOLIQI DHE SAMI REPISHTI PËR ROLIN E FAN NOLIT NË ARENËN NDËRKOMBËTARE: NJË PËRFAQËSIM I DENJË!

September 8, 2024 by s p

“Ata e dinin ku t’a vjerrnin pushkën e ku t’i mbanin shpresat për të ardhmen e kombit të vet.”

“Fan Noli në Kombet e Bashkuara në New York më 9 shtator 2024”

Nga Frank Shkreli

“Fan Noli në Kombet e Bashkuara në New York më 9 shtator 2024” – ky është titulli i një njoftimi botuar në gazetën Dielli të Federatës Pan-Shqiptare Vatra në Nju Jork. Search Results for “fan noli në kombet e bashkuara” – Dielli | The Sun (gazetadielli.com). Në njoftim thuhet se ky organizim, për herë të parë në Selinë e OKB-së, realizohet me iniciativë të Bibliotekës Fan Noli në Boston, VATRA dhe degës së saj në Boston, gazetës “Dielli,” dhe me mikpritjen dhe mbështetjen e ambasadorëve të Shqipërisë në Amerikë dhe në Kombet e Bashkuara. Thuhet se ky simpozium përkujtimor dhe historik mbahet me rastin e 100-vjetorit të përfundimit të misionit të Fan S. Nolit në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë. Sipas njoftimit, për publikun, në gazetën Dielli thuhet se në simpozium do të flasin ambasadori i Shqipërisë në Washington si dhe ambsadori i Shqipërisë në OKB, përfshir drejtuesit e VATRËS, gazetës “Dielli”, akademikë, studiues dhe autorë të ndryshëm shqiptarë që kanë shkruar për të madhin Fan S. Nolin. Ky simpozium përkujtimor dhe historik do të mbahet me rastin e 100-vjetorit të përfundimit të misionit të Fan S. Nolit në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë.

Për rolin e Fan Nolit në arenën ndërkombëtare — subjekt i këtij simpoziumi të henën në OKB — është folur e shkruar edhe më përpara. Kanë folur e shkruar gjatë dekadave të kaluara shumë figura të njohura dhe personalitete të diasporës shqiptare të pas Luftës së II Botërore, si Ernest Koliqi e Sami Repishti, ndër të tjerë. Në një shkrim të botuar 10-vjet më parë – Frank SHKRELI/ Fan Noli, diplomati që përfaqësoi denjësisht Shqipërinë në arenën ndërkombëtare | Gazeta Telegraf –kam pasqyruar, shkurtimisht, vlerësimet e Ernest Koliqit dhe Sami Repishtit, mbi rolin ndërkombëtar të Fan Nolit, që besoj se ia vlen t’i kujtojmë, me këtë rast — sa për ilustrim.

Mbi të gjitha, Fan Noli ishte promovuesi dhe vazhdon të jetë simbol i marrëdhënieve të ngushta e miqësore, shqiptaro-amerikane. Por pa harruar rolin e rëndësishëm që ka luajtur edhe At Gjergj Fishta – si njëri prej arkitektve kryesorë të këtyre marrëdhënieve, veçanërisht, rolin që ka luajtur Gjergj Fishta në njohjen e pavarësisë së Shqipërisë nga Shtetet e Bashkuara dhe në lidhjen diplomatike midis dy vendeve tona. Frank Shkreli: At Gjergj Fishta, arkitekt i marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, vazhdon të jetë i padëshiruar në vendin e vet | Gazeta Telegraf

Fan Noli ishte promovuesi dhe vazhdon të jetë simboli kryesor i marrëdhënieve të ngushta, e miqësore, midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë. Ai i vuri themelet këtyre marrëdhënieve, mbi të cilat ndërtuan edhe brezat e shqiptaro-amerikanëve pas tij, por sidoqoftë, ato mbeten deri diku, trashëgimia e tij, megjithse edhe të tjerë kanë luajtur rol të rëndësishëm, gjatë dekadave të shekullit të kaluar, në zhvillimin e këtyre lidhjeve midis dy kombeve tona.

Simpoziumi që mbahet të henën në Nju Jork me 9 shtator, 2024 më kujtoi vlerësimet e dikurshme të dy figurave kombëtare, Ernest Koliqit dhe Sami Repishtit, mbi rolin diplomatik ndërkombëtar të Nolit dhe kontributit të tij në fushën e diplomacisë midis dy popujve tanë, por edhe në fushën ndërkombëtare, në përgjithsi, gjithmonë në mbrojtje të interesave kombëtare të Shqipërisë dhe të shqiptarëve, mbi interesat personale.

Është i mirënjohur tanimë roli dhe përpjekjet e Nolit për të bindur Presidentin amerikan Udrou Uilson që të mbështeste pavarësinë e shtetit të ri shqiptar. Ai ia doli të siguronte mbështetjen e Udrou Uilsonit në përkrahje të Pavarësisë së Shqipërisë, i cili sipas Nolit, i kishte thënë atij se: “Një zë do të kem në Konferencën e Paqes dhe atë zë do e përdor në mbrojtje të Shqipërisë”. Ishte ky një angazhim i Presidentit Uilson që ndaloi copëtimin e mëtejshëm të Shqipërisë dhe një akt tepër i rëndësishëm i Fan Nolit në fushën e diplomacisë. Ishte oratoria që thuhet se e dalloi atë në Konferencën e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, në mbrojtje të interesave të kombit të vet, siç kisha shënuar 10-vjet më parë, në shkrimin e lartë përmendur. Oratoria e Nolit në Gjenevë kishte tërhequr vëmendjen e gazetës angleze ‘London Daily Mail’, ndërsa ajo ka përmendur zotësitë e Nolit në fushën e diplomacisë dhe e kishte cilësuar atë si burrështetasin më të aftë të Ballkanit të asaj kohe. Ndërsa, gazeta amerikane “Nju Jork Times” e datës 16 Mars 1965 në njoftimin me rastin e kalimit të tij në amshim vdekjen në Florida, në mënyrë të veçant thekson rolin që Noli ka luajtur në krye të delegacionit shqiptar në Konferencën e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë. Gazeta e njohur amerikane shkruante se ai kishte habitur delegatët në atë konferencë me një fjalim të ashpër dhe kritik ndaj vet Lidhjes së Kombeve, duke e cilësuar veprimtarinë e Lidhjes si, “flluska që i merr era”. Dhe se, “Sekretariati i Lidhjes së Kombeve ishte si një varr ku vdesin të gjitha idetë konstruktive”.

Ndërsa me rastin e vdekjes së Nolit, Ernest Koliqi kishte shkruar një nekrologji të gjatë në 3-4 faqe të revistës së tij ‘Shëjzat’ e vitit 1965, mbi veprimtarinë dhe jetën e Fan Nolit dhe veçanërisht mbi, atë që Koliqi e cilëson si “fytyrën vigane të Emzot Nolit nëpër kumbim të ligjëratës së Tij historike n’Asamblenë e Lidhjes së Kombeve”. Ernest Koliqi shkruante se përfaqsuesi i Serbisë në atë konferencë, i përkrahur nga përfaqësuesi i Greqisë, duke përdorur “një frëngjishte të dobët e çaluese, paraqiste një grumbull arsyenash për t’i bindë përfaqsuesit e shteteve pjesëmarrëse për të mos pranue Shqipninë”. Përfaqësuesi serb dhe ai grek, sipas Koliqit, paraqisnin, “Nji ndër arsyenat ma të rrezikshme”, se Shqipërisë duhej t’i mohohej antarësia, “mbasi Shqiptarët në shumicë ndiqshin besimin muhamedan, se me krijimin e shtetit shqiptar do t’u krijonte nji Turki e re midis Ballkanit, në të cilin të krishtënët do të psojshin salvime.” Për të hedhur poshtë pretendimet e Serbisë dhe të Greqisë, ka shkruar Ernest Koliqi, para Konferencës së Lidhjes së Kombeve, “Ngrihet Emzot Noli, me kamilaf në krye e me veladon të zi episkopal, ku vezullonte nji kryq i madh ari… që vetvetiu në pamje rrëzonte pohimet e të dërguemvet serb e grek”.

Ernest Koliqi ka vlerësuar mëtej rolin diplomatik të Nolit në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, të “Një prelati shqiptar, i krishtënë, që kërkonte nji Shqipni të lirë dhe të hynte dorëzanë, se ndjeksat e tri besimeve (në Shqipëri) do të rrnjoshin vëllaznisht në harmoni të plotë vullnetesh e qellimesh. Prania e Tij ishte nji përgnjeshtrim i akuzave t’anmiqvet”, të kombit shqiptar, shkruante Ernest Koliqi. Koliqi vazhdon duke thënë se të pranishmit në Konferencën e Lidhjes së Kombeve nuk e pritshin një ligjëratë të Peshkopit shqiptar, i cili përdorte një anglishte klasike me plot argumente e fakte historike dhe me një përgatitje të jashtëzakonshme kulturore. “Si mos me pranue nji shtet që nxierte njerz me gjithë ato veti të rralla?”, si Fan Nolin pyeste Profesor Ernest Koliqi duke shprehur bindjen e tij se: “Atë ditë Shqipnija, për hir të zotsisë së Emzot Nolit, siguroi të drejtat e veta dhe doli faqebardhë. Kurrgja tjetër mos me pas ba Noli për atdheun tonë, veç këtë mrekulli, meriton mirënjoftjen e përjetshme të Shqiptarvet”, përfundon Ernest Koliqi vlerësimin e tij për rolin diplomatic të Fan Nolit në konferencën e Lidhjes së Kombeve.

Ndërsa Profesor Sami Repishti në vlerësimin e jetës dhe veprimtarisë së Nolit, në një shkrim botuar në gazetën ‘Dielli’ me rastin e 100-vjetorit të lindjes ka shkruar se, Noli ishte një person shumë dimensional, i cili i kalonte kufijtë e botës shqiptare, duke u përpjekur të ngrejë subjektin e vet në horizonte më të larta, në nivelin e mbarë njerëzimit, duke kërkuar, thotë Profesor Repishti, që vlerat universale të jenë gjithashtu pikësynime edhe për kombin shqiptar. Sami Repishti shkruante se Noli u përpoq të hapte portën nëpër të cilën shqiptarët, ende të vetmuar e të izoluar, të mund të hyjshin në familjen e madhe njerëzore, trashëgimtare e qytetërimeve të kaluara dhe ndërtuese e botës së re, përfundon Profesor Sami Repishti.

Kjo “portë”, për hapjen e së cilës punoi aq shumë Fan Noli, pothuaj gjatë gjithë jetës së tij, fatkeqësisht mbetet ende e mbyllur për Shqiptarët dhe për aspiratat e tyre të integrimit, kjo më pak nga kundërshtimet e të huajve, por më shumë për arsye të një politike përçarëse në radhët e vet klasës politike shqiptare të këtyre 30-viteve të kaluar. Përveç kësaj, në vend të përpjekjeve për të hapur “portën” drejtë integrimit europian, sot diplomacia shqiptare fletë shumë për “partneritete strategjike” me një numër vendesh të ndryshme, një politikë kjo, të cilës, fatkeqësisht, i vjen era interesa persosnale e partiake, në kurriz të partneriteteve, vërtetë, strategjike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar, të provuara gjatë historisë. Kur një vend shprehet për marrëdhënie të partneritetit strategjik me aq shumë vende, atëherë ai vend s’ka partneritet strategjik me asnjë.

Fan Noli kishte një politikë konsekuente diplomatike të interesave të kombit shqiptar. Shqiptarët në fillim të shekullit të kaluar e kishin punën ngushtë me shumë armiq, të cilët ishin të vendosur të copëtonin vendin, por pa shumë miq, në krahasim me situatën e sotme. Suksesi i Fan Nolit në mbrojtjen e Shqipërisë dhe të Shqiptarëve në Konferencën e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, e vërtetoi dhe e ngriti atë në një diplomat të rangut botëror dhe e bëri Nolin si njërin prej udhëheqësve më të dalluar të jetës politike dhe diplomatike shqiptare ndoshta i të gjitha kohërave. Kujtojmë pra një burrështeti dhe diplomatin shqiptar, i cili me veprat e tij kombëtare, në vazhdimësi, nderon kombin shqiptar dhe sipas një komenti të gazetës britanike, ‘Manchester Guardian’ të vitit 1924, kujtojmë, “një burrë me të cilin do krenohej çdo vend, një diplomat i përkryer, një ekspert i politikës ndërkombëtare, një debatues i aftë, i cili la një përshtypje mbresëlënëse në Gjenevë. Ai, me një mjeshtëri të pazakontë, i mundi kundërshtarët e tij ballkanikë, gjithmonë duke u qeshur”, shkruante gazeta britanike, një shekull më parë.

Për fatin e mirë, Shqipëria atëherë mbijetoi si shtet falë atdhedashurisë dhe patriotizmit pa interesa personale e partiake të burrave si Fan Noli, Faik Konica, At Gjergj Fishta, Ernest Koliqi e Sami Repishti, ndër të tjerë, të cilët gjatë jetës së tyre, mbrojtën vet me punën e tyre interesat kombëtare në nivel ndërkombëtar, por edhe vlerësuan të gjithë ata që vazhduan të mbrojnë interesat e vërteta të Kombit dhe lidhjet e ngushta me partnerët, historikisht, të sprovuar strategjikë dhe miq të shqiptarëve. Fan Noli i përkiste një brezi viganësh të Rilindjes së vërtetë të Kombit shqiptar, të cilët “dinin ku ta vjerrnin pushkën e ku t’i mbanin shpresat për të ardhmen e kombit të vet”.

Frank Shkreli

Two men holding a sign

Description automatically generated

Two men standing on a street holding a sign

Description automatically generated

Fan Noli ka thënë se Shqipëria i ka shumë borxhe Amerikës. Edhe komuniteti shqiptaro-amerikan – i vjetër dhe i ri –i kishte borxh Fan Nolit, një detyrim moral, në të vërtetë që, pjesërisht, po shpërblehet.

“O Shqiptarë, Nënës mos ia bëni varrë!” “Jepni, Nënën të shpëtoni, Komb e vatra të nderoni. Mbahu, Nëno, mos kij frikë se ke djemtë n’Amerikë”. Fan Noli 1917. (Autori duke mbajtur fjalën kryesore të rastit në ceremoninë e emrimit të një rruge në Bronx të Nju Jorkut me emrin: Fan Noli – Prill, 2022)

Rruga “Fan Noli” në Nju Jork | Imzot Fan Noli jetësohet me emrin e një ...

A group of people posing for a photo

Description automatically generated

Me Senatorin e Nju Jorkut, Charles Schumer në ceremoninë e emrimit të rrugës “Fan Noli në lagjën Bronks të Nju Jorkut (Prill , 2022).