Ndue Lazri/
Në fillimin e viteve ’70 të shekullit të kaluar, shkrimtari amerikan Eric Segal shkroi skenarin e filmit “Love Story”, prej të cilit shkroi pastaj romanin me të njëjtin titull. Ishte koha kur po merrte një përhapje të gjerë lëvizja e hipive me teoritë e dashurisë së lirë, kur dashuria e vërtetë, e çiltër dhe e pastër po konsiderohej si diçka e kapërcyer nga koha dhe koncepti i familjes kompakte po vihej në provë të vështirë. Pikërisht në një moment të tillë të shoqërisë amerikane dhe asaj botërore Eric Segal merrte kurajon të shkruante një roman për një histori dashurie të vërtetë, me romantizmin, forcën e ndienjës, dramacitetin dhe dhimbjen finale. Dhe lexuesit jo vetëm në Amerikë, por edhe në gjithë botën (libri u përkthye në 33 gjuhë), i dhanë plotësisht të drejtë. Filmi u bë një fenomen artistik në shkallë botërore.
Tani pas 50 vjetësh, duket sikur zhvillimet moderne në botë, teknologjia, globalizmi, droga, etja për fitimet e mëdha e të menjëhershme, pornografia e trafiku i prostitucionit, e kanë vënë sërish dashurinë, këtë ndienjë hyjnore që lidh zemrat në martesë për krijimin e familjes së re, në provë të vështirë. Gjithnjë e më shumë koncepti i familjes tradicionale po humbet terren, divorcet janë bërë një dukuri e zakonshme, tregtia e seksit i bën atentat ndienjës së pastër të dashurisë. Në këto kushte një shkrimtar tjetër, që banon në Amerikë, por që është shqiptar 24 karatësh, shkruan një roman, në qendër të të cilit vë pikërisht dashurinë e pastër si vesa. Ky është shkrimtari Prend Ndoja, i cili pas disa librave me poezi, shënime udhëtimi e ese, vjen përpara lexuesit me romanin e tij të parë, të titulluar “Velloja e kryqëzuar”. Protagonistë të këtij romani janë dy të rinj shqiptarë të Kosovës, dashuria e të cilëve çel si një gonxhe trëndafili me vesë, në një kohë kur çizmja mizore serbe kërkon të shkelë edhe lulekuqet mes arave me grurë. Ëndrra e tyre rinore për të patur një familje të shëndoshë lulëzon në një kohë kur genocidi serb kërkon të zhbijë çdo vatër familjeje shqiptare, duke vrarë e zhdukur edhe foshnjat e djepit me tendencë zhbërjen e një kombi që është plotësisht në trojet e veta e në të drejtën e vet. Dhe kam besim që lexuesit do i japin të drejtë autorit.
Gabriel Garcia Markez shkroi romanin “Dashuri në kohën e kolerës”. Prend Ndoja shkruan një histori dashurie në kohën e luftës. Dihet që lufta është më e keqe se çdo epidemi, sepse është më mizore, sepse vret jo vetëm njerëzit e pafajshëm e shkatërron gjithçka që gjen mbi tokë, por sepse vret shpirtin njerëzor, vret ëndrrat, kërkon të vrasë të ardhmen.
Për luftën në Kosovë, për tmerret që pa populli shqiptar, për dramat e tragjeditë me të cilat ai u përball e prapë arriti të mbijetojë, janë shkruar shumë e shumë libra,si romane, libra historikë, monografi për heronj e dëshmorë e të tjerë. Pa dyshim, secili prej tyre ka vlerën e vet, vlerë që rritet me kalimin e kohës e me ardhjen e brezave të rinj që do të duan të dijnë për atë kasaphanë njerëzore që ndodhi në Kosovë. Midis asaj atmosfere të zymtë, Prend Ndoja ka dashur të ndezë një dritë të veçantë, një dritë të pastër që buron nga shpirtat e ndieshëm e ëndërrues të dy të rinjve, që janë rritur bashkë e që nuk e kanë ditur se bashkë me ta ka hedhur shtat edhe dashuria. Vetëm kur ajo lule i ka hedhur rrënjët thellë në zemër, bën që një ditë në buzët e tyre të çelë si gonxhe duke shqiptuar fjalët magjike “të dua”.
Dy heronjtë e librit janë Lisi dhe Era. Me bukurinë e moshës, me pjekurinë e formuar në familje kosovare tradicionale e me emër të mirë, të ushqyer me dashurinë për vendlindjen e me traditat më të shëndosha, ata e lidhin edhe më fort ndienjën e dashurisë që i bashkon, me besën shqiptare për të mos u ndarë kurrë nga njëri-tjetri, në asnjë rrethanë, deri në vdekje.
Për të rinjtë e kohës sonë mbase fjala besë tingëllon disi arkaike, por përgjatë historisë besa ka qenë shtylla kurrizore e shqiptarit. E mbi atë shtyllë kurrizore varej pushka e gjatë, me të cilën ai shkroi historinë e vet në shekuj deri në ditën kur Kosova fitoi lirinë e saj.
Duke qenë edhe poet, Prend Ndoja ka derdhur në këtë histori dashurie plor penelata poetike e romantike, duke i shkrirë dy të rinjtë aq harmonishëm me territorin, ambientin dhe kontekstin historik të ngjarjeve që përjetonte Kosova. Era është një studente shembullore, një vajzë me bukuri mahnitëse e me një botë shpirtërore të pasur dhe të pastër, ëndërruese, por edhe me këmbë në tokë, idealiste për triumfin e dashurisë midis njerëzve në një kohë kur njeriu për njeriun bëhet më i egër se egërsira, duke mbjellë vdekje. Në zemrën e saj dashuria është kaq e pastër, e pafajshme dhe e madhërishme njëherësh, sa nuk i trembet as vdekjes për të kurorëzuar dashurinë me Lisin. Nga ana e tij, Lisi është një i ri me tipare të parakohshme burrërore, me një formim të plotë, me një vështrim realist e kritik mbi realitetin, me një shpirt luftarak për triumfin e së drejtës, por edhe me bindjen se të drejtën ta shkelin po nuk e mbrojte me të gjitha mjetet e nevojshme.
Autori i ka nxjerrë heronjtë e vet nga realiteti kosovar dhe i ka veshur ata me cilësitë më të mira, duke i bërë përfaqësues të denjë të një brezi, të cilin dashuria për atdheun e bëri të rrëmbejë armët e të sakrifikojë edhe jetën në altarin e lirisë. Ai i ka portretizuar ata mjeshtërisht, duke bërë që ata të mbeten gjatë në mendjen e lexuesit pasi të ketë shfletuar edhe faqen e fundit të librit. Prend Ndoja i ka marrë edhe personazhet e tjerë të veprës nga njerëzit e thjeshtë të Kosovës. Sepse ai do të sjellë përpara lexuesit masën e gjerë të popullit kosovar që nuk kurseu asgjë për arritjen e lirisë. Me prindërit e Erës e të Lisit ai na sjell përfaqësuesit e pjesës më të madhe të familjeve kosovare, që i rrisin e edukojnë fëmijët me shumë sakrifica, bashkë me qumështin e gjirit u mëkojnë dashurinë për vendlindjen, për gjuhën e për traditat kombëtare. Janë përfaqësues të asaj popullsie që i dhanë lirisë shtëpitë e tyre, gjithçka që kishin më të shtrenjtë, deri edhe jetën e tyre dhe të bijve e bijave të tyre.
Me figurat e mësues Naimit dhe Shkëmbit autori portretizon ata intelektualë që luajtën një rol të veçantë e të rëndësishëm për zgjimin e ndërgjegjes kombëtare në mbrojtje të identitetit shqiptar dhe në edukimin e një brezi të ri që do të ishte lavdia e Kosovës. Ndërsa me figurat e Lekës dhe Ramës ai sjell përpara lexuesit shqiptarin mikpritës e bujar, që e ka mikun të shenjtë, që i shtron bukë e kripë e zemër edhe në kushtet kur gjysmën e shtëpisë e ka të djegur nga pushtuesi.
Jo pa qëllim autori nuk është ndalur në ravijëzimin e figurave e karaktereve të pushtuesit. Ai e portretizon murtajën serbe nëpërmjet skenave plot mizori, vrasjeve, djegieve, shkatërrimeve, urrejtjes pa fund për popullsinë e pafajshme shqiptare. Përballë kësaj mizorie është monumenti i një populli vital, liridashës, me cilësitë e veta më të mira, që lënë në hije barbarinë dhe egërsinë primitive serbe.
Të një interesi të veçantë janë jeta dhe formimi i Lisit si një punëtor emigrant e pastaj sipërmarrës i suksesshëm në kontinentin amerikan, që bëhet ndihmë për familjet, por edhe për luftën çlirimtare të UÇK-së, në pritje për të realizuar bashkimin përfundimtar me Erën. Janë kapituj lufte e sakrificash, që dëshmojnë karakterin e fortë të Lisit në përpjekje për të realizuar synimet që ka vënë për jetën e tij dhe të familjes.
Dikur poeti i shquar hungarez Shandor Petëf ka shkruar: “Për dashurinë jap jetën, për lirinë jap dashurinë”. Mbase është thënia që i shkon më për shtat historisë së dashurisë midis Lisit dhe Erës, përshkruar aq bukur në këtë roman mbresëlënës.
