Nga Rafael Floqi/
Pashka është një festë e pasur me rëndësi fetare, histori dhe simbolikë. Në rrënjën e saj, Pashka – e njohur gjithashtu si e Diela e Ringjalljes – është një festë e krishterë që përkujton vdekjen dhe ringjalljen e Jezusit siç përshkruhet në Dhiatën e Re.
E diela e Pashkëve paraprihet nga Kreshma, një periudhë 40-ditore agjërimi dhe lutjeje. Java që çon në Pashkë njihet si Java e Shenjtë dhe përfshin të Dielën e Palmës/Larit, të Enjten e Madhe dhe të Premten e Madhe, ditën kur Jezusi u kryqëzua.
Ndërsa është një festë e krishterë, rrënjët e Pashkëve mund të gjurmohen në traditat e lashta pagane. Zakonet dhe ritualet e ditëve moderne kanë evoluar gjatë shekujve – nga simbolika e vezëve të Pashkëve te miti i lepurit të Pashkëve – dhe përfshijnë festime të ndryshme të vëzhguara në mbarë botën.
Këtu janë pesë gjëra për Pashkët që mund të mos i keni ditur:
Polemika rreth datës
Kredit Vatikani
Një aspekt më pak i njohur i Pashkëve është polemika rreth asaj se kur zhvillohet. Ndryshe nga festat me datë të caktuar si Krishtlindjet, Pashkët, të njohura si një festë e lëvizshme, ndryshojnë çdo vit. Kur bëhet Pashka bazohet në një grup kompleks llogaritjesh që përfshijnë kalendarin hënor dhe ekuinoksin pranveror.
Kjo metodë u krijua nga Këshilli i Parë i Nikesë në vitin 325 pas Krishtit. Megjithatë, mosmarrëveshjet midis besimeve të ndryshme të krishtera se cili kalendar duhet përdorur çuan në debate dhe polemika të vazhdueshme.
Kisha perëndimore ndjek kalendarin Gregorian, ndërsa Kisha Ortodokse Lindore përdor kalendarin Julian, duke rezultuar që Pashka festohet në data të ndryshme nga dy degët e krishterimit.
Kisha Katolike (dhe shumica e kishave protestante) përdor kalendarin Gregorian, i cili është kalendari që përdorim sot në jetën e përditshme.
Kisha Ortodokse (p.sh., ajo shqiptare, greke, ruse, serbe) përdor ende kalendarin Julian për datat fetare. Kalendari Julian është rreth 13 ditë prapa atij Gregorian.
Rregullat për llogaritjen e Pashkës
Të dyja traditat pajtohen në këtë: Pashka festohet të dielën pas hënës së plotë që pason ekuinoksin e pranverës.
Por ndryshimi qëndron te: Katolikët e llogarisin ekuinoksin dhe hënën sipas kalendarit Gregorian.
Ortodoksët e llogarisin sipas kalendarit Julian, dhe gjithashtu kërkojnë që Pashka të bjerë pas Pashkës hebraike (kjo nuk është rregull për Katolikët). Por ndodh si këtë vit që Pashka Katolike bie më 20 prill por edhe Pashka Ortodokse bie më 27 prill.
Lidhja me festat pagane
Ndërsa Pashka njihet kryesisht si një festë e krishterë, traditat e saj janë të ndërthurura me festimet e lashta pagane. Koha e Pashkëve është e lidhur ngushtë me ekuinoksin pranveror, i cili shënon fillimin e pranverës në hemisferën veriore.
Udhëheqësit e hershëm të krishterë e lidhën Pashkën me festat pagane si Ostara, një festë e perëndeshës gjermane të pranverës.
Miratimi i simboleve pagane – si vezët dhe lepujt – thekson më tej këtë shkrirje traditash.
Evolucioni i vezëve si simbol
Tradita e dekorimit të vezëve i ka kaluar krishterimit dhe i ka rrënjët në kultura të ndryshme. Egjiptianët e lashtë, Persianët dhe Romakët shkëmbenin vezë të dekoruara si simbole të pjellorisë dhe rinovimit në pranverën e hershme.
Të krishterët e hershëm e përvetësuan këtë traditë, duke e përfshirë në festimet e tyre të Pashkëve. Me kalimin e viteve, praktika evoluoi, ku vezët u lyen me ngjyra dhe dizajne të gjalla.
Në disa kultura, vezët përdoreshin gjithashtu si oferta për të larguar shpirtrat e këqij ose si dhurata për të sjellë prosperitet. Vezët e Pashkëve mbeten një simbol qendror i festës, të shijuara përmes zakoneve të ndryshme si gjuetia e vezëve dhe garat e rrotullimit të vezëve.
Por pse lepurushët?
Lepuri i Pashkëve, një figurë e lidhur me festën, e ka origjinën në folklorin gjerman. Krijesa mitologjike e njohur si “Osterhase” (lepuri i Pashkëve) besohej se u sillte vezë dhe ushqime të tjera fëmijëve në Pashkë.
Tradita u soll në Amerikën e Veriut nga emigrantët gjermanë duke filluar në shekullin e 18-të dhe evoluoi me kalimin e kohës, me lepurin që u shndërrua në lepur. Ideja e një lepuri që jep vezë mund të duket e çuditshme, por e ka origjinën nga shoqërimi i lepurit me pjellorinë dhe pranverën.
Festimet multikulturore
Përveç respektimit të krishterë të Pashkëve, shumë kultura kanë zakonet e tyre unike. Traditat e Pashkëve, siç u përmend, ndryshojnë në të gjithë botën e krishterë. Shumë prej tyre përfshijnë shërbime të lindjes së diellit ose vigjilje natën vonë dhe gra që mbajnë mbulesë ose kapele për të adhuruar shërbimet.
Për shembull, në Greqi, Pashkët festohen me procesione dhe festa të përpunuara fetare, ndërsa në Spanjë, java që çon në Pashkë – e njohur si “Semana Santa” – shënohet nga procesione.
Në vendet e Evropës Lindore, si Rusia, vezët e zbukuruara në mënyrë të ndërlikuar të quajtura pysanky janë një pikë qendrore e festimeve të Pashkëve çdo pranverë. Gjatë festimeve të Pashkëve në kishat ortodokse ruse, është e zakonshme që adhuruesit të përshëndesin njëri-tjetrin duke thënë “Krishti u ringjall!” Kjo pasohet si përgjigje: “Ai u ringjall me të vërtetë!”
Gëzuar Pashkët !