dgreca – Page 1422 – Dielli

Kosova, e sigurt dhe e mbrojtur

May 15, 2018 by dgreca

15 05 2018 ZKM 1 (7) -Kryeministri Ramush Haradinaj: Ushtria e ardhme e Kosovës është forca e çdo qytetari që jeton brenda vendit, është partneritet për paqe, për siguri në rajonin tonë/ 15 05 2018 ZKM 1 (1) -Në Konferencën “Kosova e sigurt dhe e mbrojtur” e organizuar nga Kryeministri i Republikës së Kosovës, morën pjesë ambasadorët e akredituar në Kosovë, ministri i FSK-së, Rrustem Berisha, komandanti – gjenerali i FSK-së Rrahman Rama, drejtori i NALT për Kosovën, Gjeneral Ralf Hoffmann, dhe përfaqësues të tjerë të institucioneve në vend/

PRISHTINË, 15 Maj 2018-Gazeta DIELLI/ “Kosova ka arritur nivelin e zhvillimit, i ka përmbushur argumentet e nevojshme që të ndodhë transformimi i FSK-së në ushtri të Kosovës, por duhet të vendos për mënyrën e ecjes përpara”, deklaroi sot kryeministri Ramush Haradinaj, në takimin prezantues për arritjet dhe planet në sigurinë e Kosovës, me theks të veçantë për FSK-në, me ambasadorët e akredituar në Kosovë, me temë “Kosova e mbrojtur dhe e Sigurt”.Në këtë takim, kryeministri Haradinaj para të pranishmëve ka theksuar se Kosova është e gatshme nga një absorbues i sigurisë, të kthehet në kontribuues të sigurisë, në planin e brendshëm, planin rajonal dhe atë global.

Me këtë rast, kryeministri Haradinaj tha se të gjitha institucionet e vendit janë duke punuar për të shpjeguar gjendjen e FSK-së, të arriturat, veçanërisht të vërtetën se FSK është forcë multietnike, në të cilën shërbejnë edhe serbët e Kosovës, serbët e veriut.

“Është paraparë që ndryshimet Kushtetuese, fuqizimi i mandatit të FSK-së të bëhet përmes ndryshimeve të neneve kushtetuese. Unë mendoj se argumentet për të marrë besimin e të zgjedhurve serbë, në këtë rast të Listës Serbe, vërtetë janë plotësuar, mirëpo vendimi është politik”, tha kryeministri Haradinaj.

Kryeministri Haradinaj, përmendi faktin se Qeveria ka kaluar nëpërmjet procesit të konsultimit dhe diskutimit në përgjithësi me të gjitha partitë politike dhe komunitetet etnike brenda vendit, duke zhvilluar një dialog me të gjithë partnerët dhe miqtë ndërkombëtarë dhe Qeveria vazhdon ta mbështesë këtë dialog.“Kosova është shtëpia jonë, prandaj dëshirojmë t’ju konfirmojmë para jush përkushtimin tonë, se jo vetëm FSK-ja e sotme, por edhe ushtria e ardhme e Kosovës është forca e çdo qytetari që jeton brenda vendit, është partneritet për paqe, për siguri në rajonin tonë. Kjo është vetëm një plotësim i mandatit të KFOR-it brenda vendit. Ne nuk dëshirojmë të jemi në konflikt me mandatin e KFOR-it. KFOR-i është i mirëseardhur tash e gjithmonë si forcë e sigurisë dhe kjo na ndihmon që të kemi siguri jo vetëm për popullatën në Kosovë, por edhe një kontribut të madh në rajon”, tha kryeministri Haradinaj.

Në Konferencën “Kosova e sigurt dhe e mbrojtur” e organizuar nga Kryeministri i Republikës së Kosovës, morën pjesë ambasadorët e akredituar në Kosovë, ministri i FSK-së, Rrustem Berisha, komandanti – gjenerali i FSK-së Rrahman Rama, drejtori i NALT për Kosovën, Gjeneral Ralf Hoffmann, dhe përfaqësues të tjerë të institucioneve në vend./b.j/

“Kur të të shoh të lirë…do të dua edhe më mirë”

May 15, 2018 by dgreca

Nga Marjana Bulku/

Kur më pyeti dikush se çfarë mendoni për shkollat shqipe në Diasporë përgjigja ime e menjëhershme ishte : është përpjekja më e bukur dhe patriotike që na bashkon përpos të gjitha tjerave që na ndajnë. Dhe kur dua ti shkoj më tej kësaj logjike imagjinoj fëmijët shqiptaro-amerikan të rritur që gjuhën shqipe e kanë po aq fluente sa edhe anglishten . Kjo është mëse e natyrshme për komunitetin rus , sepse patriotizmi apo nacionalizmi i tyre ka pasur doza më të larta krahasuar me ne , a ndoshta familja e ka ruajtur gjuhën si një pasuri e vendeve nga vijnë por sigurisht arsyeja primare është se ata kanë ndërtuar komunitete të forta në këtë tokë të shenjtë që larminë kulturore të vendeve nga ne vijmë e çmon dhe e vlerëson si pasuri.

Komuniteti shqiptaro-amerikan ka luksin por edhe sfidën jo fort të lehtë që pasuritë tonë letrare e kulturore, historike e gjuhsore ti shndërrojë në institucione të vërteta që pasuri të tilla tia trashëgojë brezave si një e drejtë që buron nga maturimi me të cilën kultura jonë është edhe pasaporta jonë më e mirë .

Krahas adaptimit me jetën amerikane nuk ka investim më të bukur sesa ai gjuhsor për brezat që rriten këtu në mënyrë që ata të munden të flasin shqip, shkruajnë, lexojnë e studjojnë gjigandët e kulturës shqiptare, historisë, , letërsisë e pse jo tja bëjnë ato prezente edhe këtij vendi që i nderon dhe do akoma më shumë komunitetet kur ato identifikohen përmes kulturës së tyre.

Imagjinata më lejon të shkoj vetëm pak dekada larg , tej , në katedra të shqipes, individualitete shqiptare, studime, publikime dygjuhëshe që jo vetëm do na lehtësonin integrimin por do ishin subjekte me vlerë për nxënës e studentë jo vetëm shqiptar. Rasti i Nanë Terezës, lidershipi i Skënderbeut, madhështia artistike e Ermonela Jahos,e mjaft ekzemplarë të tjerë vlerash shqiptare janë tashmë kauza tonat universale .

Gjërat e mëdha ndodhin brenda mjediseve të vogla, si libri , klasa, familja, shkolla media, televizioni.

A nuk i kemi këto hapësira?

Sigurisht që po.

Sa mundemi ne ti shfrytëzojmë gjithsejcilën prej tyre në funksion të konsolidimit të gjuhës ?!

Unë ndjehem vërtet mirë kur mblidhemi rreth botimeve shqip, personaliteteve shqiptare, që për fat të mirë nuk na mungojnë ,nuk ka emocion më të bukur se kur fëmijët ruajnë gjuhën e prindërve dhe ju flasin gjyshërve gjuhën që i lumturon ata, kur këndohen tingujt 7 notësh me gjuhën tonë 36 gërmëshe.

Nëse mendimet na bëjnë të ndryshëm , artikulimi shqip êshtë çka na bën ta kthejmë kokën drejt simbolit që ashtu si himni e flamuri identifikojnë qenësinë tonë kombëtare.

Janë dhjetra përpjekje fisnike që i kanë çelur tashmë dyert e klasave ku mbi tryeza ngjyrosin abetaret, është për tu falenderuar iniciativa e televizioneve shqiptare që komunitetin e shqiptarëve të Amerikës na e sjell në çdo shtëpi përmes ekranit, janë të panumërta veprimtaritë që shqiptarët zhvillojnë në gjuhën shqipe, por nuk ka mjedis më të sigurt se familja për ta mbajtur gjallë gjuhën shqipe. Familjet e reja këtë mbase e konsiderojnë sfidë por aty do të ishte shtrati më i sigurt që gjuhës do ti jepte garanci jetëgjatësie.E theksoj këtë sepse të rinjtë tanë kanë një avantazh disavantazhues; adaptimin e shpejtë në vendin pritës çka asimilon gjuhën e vendit nga vijnë. Nëse ky fenomen do prekte botën tonë prej pothuaj 550 mijë shqiptarësh që jetojnë në SHBA, tkurrja gjuhsore dhe pasojat e saj janë të imagjinueshme, por nëse libri, televizioni,individualitetet, shoqata, mediat ,familja por mbi të gjitha shkolla do ndërvepronin siç po duket a ndofta edhe më mirë sesa kaq përmasa gjuhësore e shqipes do të na rivitalizonte në kushtet kur edhe vendi ynë amë përjeton kohë të turbullta.

“I dashur mëmëdhe, të dua dhe kështu siç je , por kur të të shoh të lirë do të dua edhe më mirë”.

Ishin vargje të shkruara në murin e një ndërtese strugane në Strugën tonën dhe jotonën por që mua ma ushqyen mallin me ndjenja të veçanta teksa jetoja ditët e fundit të vizitës time në atdhe.

Marjana Bulku (maj 2018)

Zgjedhjet si zgjedhë apo Zgjedha e zgjedhjeve

May 15, 2018 by dgreca

Nga Andon Dede, Nju York/

Një përkitje jo fort e këndëshme kjo e dy termave që përmendëm më sipër, në gjuhën tonë, madje do të thosha ndjellakeqe: zgjedhje dhe zgjedhë, kur duhet të ishte e kundërta: që ato të ishin sa më larg apo dhe ta përjashtonin njera tjetrën. Pse e them këtë? Se zgjedhjet e lira dhe të ndershme, janë hapi i parë dhe më i rëndësishmi, pas përmbysjes së diktaturave dhe vendosjes së pluralizmit. Kujtoni vetëm fillimin e viteve ’90, të shekullit të kaluar: Sa u ngazëllyem ne të gjithë për zgjedhjet e para pluraliste?! A ju kujtohet Parlamenti i parë, deputetët e tij, diskutimet që na linin pa gjumë deri pasmesnate? Na dukej një mrekulli e sikur nuk na besohej se i përkiste realitetit tonë, kur kishim parasysh groteskun e zgjedhjeve të Diktaturës, që çoheshim sa më herët, viheshim në radhë dhe hidhnim fletën e votimit në kuti, pa e parë ndofta as emrin e kandidatit…Pyes veten shpesh: si ka mundësi të ishim aq trushpëlarë e pa dinjitet sa të mos reagonim me atë teatër absurd që ia kalonte edhe fantazive të Oruellit?! Por kjo është një çështje tjetër. Kthehemi tek tema që nisëm.

Pse u ndala tek kjo temë apo tek ky problem? Se të ashtuqauajturit “rilindas”, sidomos kreu i tyre, Rama e megafonët e tij të bezdisëshëm, sa herë diskutojnë nëpër portalet e shumta të Televizionit, duan të na mbushin mendjen se populli i votoi përsëri në këtë mandat të dytë nga që pati besim tek ata, edhe pse shumë reforma të tyre kërkuan e kërkojnë një kosto të lartë. A qëndron kjo? Jo vetëm që nuk qëndron por është një gënjeshtër aq e trashë sa mund ta thotë vetëm dikush që i trajton dëgjuesit si dele, edhe më keq se “Enveri ynë”. Këtë e kupton secili që njeh sadopak realitetin e sotëm shqiptar. Nuk e vlen të humbasim kohë për ta argumentuar këtë, se është e qartë si drita e diellit, por megjithtë le të ndalemi sadopak tek “fitorja” e Ramës në qershorin e kaluar.

Jo vetëm Opozita e një pjesë e mirë e analistëve kanë argumentuar bindshëm se ato qenë zgjedhje komplet të blera e të manipuluara, madje me paret e pista të drogës, por këtë e kanë pranuar edhe vëzhguesit ndërkombëtarë, herë me gojën plot e herë me gjysëm zëri, sipas interesave të tyre. Ato, me të drejtë, janë konsideruar si zgjedhjet më të shëmtuara dhe më të papranueshme të pluralizmit, produkt i drogës dhe i krimit të organizuar, të bërë njësh me qeverinë dhe policinë e shtetit.

Por, për një moment, le ta zëmë se nga Rama e ekipi i tij u fituan normalisht. Sa ishte pjesëmarrja në zgjedhje? Më pak se gjysma e atyre që kishin të drejtë votimi. Sa votuan për të ashtuquajturit “rilindas”? Përsëri më pak se gjysma. Pra, Ramën e shpurrën e tij e kanë votuar gjysma e gjysmës së shqiptarëve që i bije më pak se çereku i popullit. Jo vetëm kaq, por sa e sa të tjerë nga ata që i dhanë votën, e bënë këtë për arsyen e thjeshtë se janë punonjës të administratës e nuk donin të rrezikonin vendin e punës. Hë, pra, a mund t’i biesh gjoksit për një fitore si kjo?

Parë nga një këndvështrim tjetër, zgjedhjet e kaluara ishin nga më të pamerituarat dhe për shumë faktorë të tjerë. Më shumë se fitore e “rilindasve”, ato ishin një dështim i turpshëm i opozitarëve, sidomos e kreut të tyre, Bashës. Me kompromiset e tij të papërligjura ai tërhoqi nga pjesëmarrja në zgjedhje qindra mijëra votues. Këtë e pranojnë tashmë jo vetëm kundërshtarët e tij por dhe ata që arritën të futen në Kuvend. E ashtuquajtura “qetësi” apo “zgjedhje të rregullta si asnjëherë tjetër, pa incidente e kundërshtime të dhunshme”, nuk qe gjë tjetër veçse indiferenca e imponuar e votuesve, tregues ky që nuk e nderon as opozitën dhe as ata që siguruan shumicën e pamerituar. Këto broçkolla mund t’i hajë ndonjë që nuk merr vesh nga pluralizmi e demokracia, por, të na e thonë ata që mbahen për specialistë, siç qe rasti me një ish-kryetar të KQZ-së, në një bisedë televizive, kjo është për të vënë duart në kokë, aq larg jemi nga sistemi që ëndërruam kur u ndamë nga diktatura e shkuar. Po të nisemi me kriterët që Rama e megafonët e tij, vlerësojnë zgjedhjet e qershorit, unë po e them me gojën plot se ato të Diktaturës qenë më të mirat e mundëshme se në to nuk kishte jo më dhunë e kundështime por as edhe një shprehje sado të vogël pakënaqësie, qoftë edhe për gjumin e ndërprerë më herët se zakonisht, se po të vonoheshe kishe pasoja.

Zgjedhjet e fundit dëshmuan edhe njëherë se, në vend që nga njera legjislaturë në tjetrën të ecim sado pak përpara, ne po bëjmë hapa mbrapa, paçka se ndërkombëtarët do përsërisnin si zakonisht refrenin e tyre bajat se “ato ishin përgjithësish të rregullta, me ndonjë përjashtim të vogël”. Ato qenë, as më shumë e as më pak, një zgjedhë e re në qafën e popullit tonë të shumëvuajtur që një Zot e di nëse do të marrë ndonjëherë frymë i lirë. Themi kështu se jo vetëm zgjedhjet e fundit por dhe ato para tyre, kanë lënë shumë për të dëshëruar. Lufta për pushtet tek ne ka qënë dhe është tepër e ashpër. Kam parasysh disa reportazhe nga zgjedhjet e mëparshme, si, fjala vjen, atë që publikoi A.Patozi, për “betejën” e Vorës: tek njiheshe me atmosferën që përshkruante ai, sikur të hynte frika dhe ty si lexues, mendo pastaj se si e kanë përjetuar atë situatë votuesit: nga çasti në çast të dukej se mund të kërciste pushka.

Është folur e po flitet aq shumë për këto probleme sa që të duket e kotë të shkruash e të flasësh për to. E keqja zë fill qysh tek Kodi Zgjedhor, vazhdon me propozimet e kandidatëve dhe finalizohet me proçesin e votimit. Duket e pabesueshme, por është realitet: të shkosh e të votosh për një person që ndofta nuk ia ke dëgjuar as emrin. Po nga ç’motive të nisesh që ta votosh atë? Nga fjalimet që mban e premtimet që jep? Ato nuk i ha më njeri. Ndaj them se duhet ndryshuar gjithçka me rrënjë, në të kundërt zgjedha e zgjedhjeve do të vazhdojë t’ua marrë frymën shqiptarëve edhe më tej. Tek ky realitet i hidhur e ka burimin ajo krekosje e Ramës për fitoren e sigurt edhe në zgjedhjet e ardhëshme. Unë e besoj këtë: ai, tani për tani, i ka mbyllur të gjitha shtigjet për zgjedhje të lira e të ndershme dhe ka krijuar tërë mekanizmat e nevojshme për t’i manipuluar apo blerë ato.

Nju York, 14 maj 2018

AUTOCENSURA SI FORMA MË E PËRSOSUR E CENSURIMIT TË SHTYPIT

May 15, 2018 by dgreca

1 Frank shkreli (2)

Nga Frank Shkreli /

Muajin që kaloi, Departamenti Amerikan i Shtetit (DASH) botoi raportin vjetor mbi të drejtat e njeriut anë e mbanë botës, përfshirë dy shtetet shqiptare, Shqipërinë dhe Kosovën. Zëri i Amerikës në gjuhën shqipe, në një përmbledhje të raportit mbi Shqipërinë, njoftoi se problemet më të konsiderueshme të të drejtave të njeriut në vitin 2017 në Shqipëri, ishin “Kufizimet në lirinë e shprehjes dhe të shtypit, përfshirë autocensurën dhe frikësimin e gazetarëve shkaktuar nga interesat financiare dhe politike, dhe korrupsioni i përhapur në të gjitha degët e qeverisë”. Përsa i takon lirisë së shprehjes dhe të medias, Zëri i Amerikës në gjuhën shqipe njoftoi më 20 prill se në raportin e DASH mbi të drejtat e njeriut në Shqipëri, thuhet se qeveria shqiptare në përgjithësi i respektoi këto të drejta, por shton se pati njoftime se qeveria, bizneset dhe grupet kriminale u përpoqën të ushtrojnë ndikimin e tyre tek media në mënyrë të papërshtatshme, duke cituar drejtë për drejtë raporin e DASH, në të cilin nënvijohet se,“Media e pavarur ishte aktive dhe shprehu një larmi të gjerë pikëpamjesh, megjithëse pati disa përpjekje për të ushtruar presion direkt dhe indirekt politik dhe ekonomik ndaj medias, përfshirë kërcënime dhe dhunë ndaj gazetarëve që punonin për histori investigative për krimin dhe korrupsionin”, theksohet në raport. Po ashtu, nënvijon VOA shqip, “presioni politik, korrupsioni, mungesa e fondeve e ndrydhën median e pavarur të shkruar”, dhe problem mbeti autocensura.

Shembulli më i fundit i autocensurës nga një numër i konsiderueshëm gazetash me rëndësi dhe portalesh në Republikën e Shqipërisë, ndodhi dy ditë më parë. Kishte të bënte me lajmin mbi deklaratën e Presidentit të Turqisë, Rexhep Taip Erdogan, i cili ndërkohë që po fliste për Shqipërinë – para studentëve të huaj që studiojnë në Turqi – udhëheqsi turk u shpreh se është duke bërë përpjekje gjithnjë e më të avancuara, për të ndërhyrë në sistemin arsimor të Shqipërisë. Deklaratën e Z. Erdogan, se “Do marrim kontrollin edhe në Shqipëri”, shumë media shqiptare me të drejtë e cilësuan, fillimisht, si një deklaratë “bombë”, sepse e tillë ishte deklarata e tij, drejtuar një vendi të pavarur e sovran, siç është Shqipëria. “Sigurisht, ne vazhdojmë bisedimet. Heret a vonë ne do ta shkatërrojmë këtë lëvizje”, duke iu referuar lëvizjes “gylen”, që mban emrin e kundërshtarit të tij. “Çdo ditë ne avancojmë. Fondacioni ynë Maarif në Shqipëri vazhdon procesin e marrjes së kontrollit ndaj institucioneve të atjeshme arsimore’, shtoi ai.

Se pse dy kundërshtarët politikë të Turqisë po zhvillojnë betejën e tyre, për jetë a vdekje dhe për influence, pikërisht në trojet shqiptare dhe pse lejohen të bëjnë një gjë e tillë, është përgjegjësi politike dhe kombëtare e udhëheqësve aktualë në Tiranë dhe në Prishtinë. Pasi kishte deklaruar se Kosova është Turqi, tani Erdogani i është këthyer Shqipërisë, ku siç u shpreh ai, “Do marrim kontrollin”.

Ky është një subjekt tjetër, por ajo që desha të theksoj kësaj rradhe është mënyra se si fillimisht u njoftua lajmi që shumë media shqiptare e cilësuan si “bombë”, “tronditës” e të tjera. E lexova me shqetësim këtë lajm ashtu si edhe shumë lexues të tjerë, me disa prej të cilëve edhe komunikova. Por, pas nja 2-3 orësh vura re se shumë gazeta dhe portale të rëndësishme shqiptare e kishin shlyer këtë lajm “bombë”, siç duket nën presion nga ente që veprojnë në interes të Turqisë dhe Z. Erdogan – ndoshta përfshirë edhe Ambasadën e Turqisë në Tiranë. Thashë me vete, ja shembulli flagrant i autocensurës nga gazetat dhe gazetarët shqiptarë, ndaj ushtrimit të “presionit direkt dhe indirekt politik dhe ekonomik ndaj medias”, në Shqipëri, siç thuhet në raportin vjetor të DASH mbi të drejtat e njeriut në botë.

Me përjashtim të gazetës Telegraf në Tiranë e cila e botoi të hënën njoftimin si lajm kryesor në faqen e parë, asnjë prej gazetave më të mëdha në Shqipëri nuk e kishte njoftuar këtë lajm në edicionet e të hënës, ndërkohë që mediat turke e kishin njoftuar lajmin, siç duket pa asnjë problem. Veprimi i disa prej mediave shqiptare do të quhej në anglisht, si “selfcensorship in action”. Shembull më të mirë dhe më aktual se ky, të autocensurës në veprim, nuk ka.

Thuhet se disa mediave të caktuara shqiptare iu bë presion ta shlyenin lajmin nga portalet e tyre duke u premtuar atyre fonde për reklama, nëqoftse do e tërhiqnin lajmin “bombë”, mbi deklaratën e Presidentit Erdogan para studentëve të huaj në Stamboll, se do “merrte kontrollin edhe në Shqipëri”.

Nuk e di nëse gazetat dhe gazetarët shqiptarë — që me këtë rast u dorëzuan para presioneve politike ose ekonomike – por të cilët jetojnë në një shoqëri që pretendon të jetë demokratike dhe e lirë, nëse janë të vetdijshëm se një shoqëri nuk mund të ekzistojë gjatë si e tillë, pa një shtyp të lirë dhe pa ndërhyrje të influencave të mbrendëshme dhe të jashtëme. Liria e shtypit është një e drejtë themelore për çdo shoqëri demokratike të lirë ose gjysëm të lirë, siç kategorizohet Shqipëria nga orgnaizata ndërkombëtare të drejtave të njeriut. Liria e shtypit pra, edhe për shqiptarët është një vlerë dhe e drejtë bazë që duhet të mbrohet, të kultivohet dhe mbi të gjitha të zbatohet dhe të mbështetet, sidomos nga ndërhyrjet e influencave të huaja, siç është rasti i ditëve të fundit me lajmin mbi deklaratën e Erdoganit. Mbrojtja e lirisë së shtypit nuk është vetëm e drejtë dhe obligim i autoriteteve qeveritare, por është njëkohsisht edhe përgjegjësi morale e gazetarëve individë dhe detyrim kombëtar dhe profesional i gazetarisë së lirë në përgjithësi.

Por, nëqoftse roli i shtypit të lirë mbrohet ndërkombtarisht, ndër të tjera, me qëllim për të ekspozuar pa drejtësitë, krimin dhe abuzimet nga ana e qeverive dhe zyrtarëve të tyre, atëherë gazetarëve kudo – përfshirë Shqipërinë dhe Kosovën — duhet tu sigurohet një mjedis pune ku të mund të veprojnë në gjëndje sigurie, në mënyrë të pavarur, pa ndërhyrje, pa kërcënime dhe pa fyerje nga ata që — në të vërtetë — duhet të jenë mbrojtësit më të fortë të tyre dhe të lirisë së shtypit në përgjithësi e që është alfa dhe omega e të gjitha lirive të tjera bazë të njeriut.Autocensura e ushtruar nga disa gazeta dhe gazetarë, duke shlyer lajmin “bombë”, bazuar në deklaratën e fortë të Presidentit turk Erdogan se do “marrë kontrollin mbi Shqipërinë” — nga disa portale dhe gazeta më të njohura në vend, me disa përjashtime aty këtu — është një pikë e zezë mbi gazetarinë shqiptare dhe mbi ushtrimin e fjalës së lirë në atë vend. Autocensura është forma më e keqe por edhe më e përsosur e censurimit të fjalës së lirë, sidomos kur ajo zbatohet nen presione politike dhe ekonomike, me urdhër të një fuqie ose autokrati të huaj.

VETTINGU: “PASURITË E GRABITURA POPULLIT TI RIKTHEHEN POPULLIT”

May 15, 2018 by dgreca

NGA FAHRI DAHRI- ITALI/*

I.-Toka-baza e zhvillimit të jetës-

Shtresa, sipërfaqja e sipërme e Planetit të Tokës, është baza mbi të cilën zhvillohet jeta, për gjithë gjallesat, është trup i gjallë, gjithmonë në proces ndryshimi, formimi dhe shkatërrimi. Ajo është përbërësja esenciale, qendrore për të gjitha ekosistemet tokësore. Toka është kapitali bazë, ku ushtrohen veprimtaritë e jetës njerëzore. Të vepruarit me kapitalin në “Tokë”sigurohet mbarëjetesa e gjallesave. Kapitali është vlera materiale në duar të pronarëve-kapitalistëve, të cilët blejnë në treg fuqinë punëtore dhe nëpërmjet kontratave të punës, përcaktohen koha, proceset e punës, pagat dhe shtesat mbi pagat. Kapitalistët me kapitalet e tyre dhe fuqinë punëtore realizojnë të ardhura. Mbasi zëvendësohen shpenzimet e kryera, të cilat përbëhen nga kapitali i qendrueshëm dhe kapitali i ndryshueshëm, pjesa që mbetet është fitimi.

Fitimet që rezultojnë nga çdo veprimtari prodhimi apo shërbimi, zakonisht krijohen në momentin kur mallrat apo shërbimet dalin në treg dhe shiten. Fitimi – qëllimi kryesor i çdo biznesi – rezulton si diferencë mes kostove (shpenzimeve) dhe të ardhurave të realizuara. Fitimi në vetvete përcaktohet nga dy koncepte të ndryshme: Vlera e shtuar dhe fitimi netto.

Vlera e shtuar është shuma e parave të mbetura mbasi zbriten kostot direkte (shpenzimet direkte materiale), nga të ardhurat nga shitja. Vlera e shtuar është e barabartë me të ardhurat nga shitja minus shpenzimet direkte. Fitimi bruto është rezultati që përfitohet nga të ardhurat e realizuara nga shitja duke zbritur shpenzimet direkte dhe indirekte; ndërsa fitimi netto është rezultati që merret duke zbritur nga fitimi bruto tatim fitimin.

Kostot përfshijnë të gjitha shpenzimnet e bëra nga një shoqëri apo firmë me qëllim që të nxirren të ardhura. Shpenzimet ndahen në dy kategori, shpenzime direkte dhe shpenzime indirekte. Kosto direkte, ose shpenzimet direkte janë shpenzimet materiale si dhe shpenzimet e punës direkte. Në kostot indirekte, ose shpenzimet indirekte përfshihet kostoja e materialeve që nuk formojnë produktin përfundimtar, por përdoren gjatë procesit të prodhimit, si karburant lubrifikantet, pagat indirekte të punonjësve që kryejnë detyra kontrolluse, si për cilësinë, standartet, punonjësit e transportit etj.

Kapitali themelor për çdo veprimtari përbëhet nga pasuria fillestare, vlera e të cilave shprehet në para. Kapitali themelor i investuar në aktivitete të ndryshme, shoqërohet me kapitalin industrial, pasuria e investuar (mjetet e prodhimit dhe vlerat materiale). Me përfundimin e kapitalit industrial, sigurohet Kapitali monopolist, i cili shpreh vlerat materiale të fituara për marrjen e monopolit në degë apo sisteme të ndryshme ekonomike.

Krahas sa sipër, kapitalistët, biznesmenët, përballen edhe me pasojat e Kapitalit të vdekur, i cili përbëhet nga pjesa e pasurisë në materialeve të mbetura stoqe ose me qarkullim të ngadalshëm që nuk futen në proceset e prodhimit. Eksportimi i kapitalit realizohet përmes veçimit, tërheqjes së vlerave materiale nga një model, apo sistem ekonomik në një model tjetër. Deri këtu u njohëm me:

– akumulimin fillestar që disponohet nga pronari, i cili e investon në një aktivitet të caktuar;

– kapitalin industrial, pasuria e investuar dhe,

– fuqinë punëtore me kontratë pune.

Elementet materiale, përfaqësojnë kapitalin e qendrueshëm dhe fuqia punëtore, përbën kapitalin e ndryshueshëm (c+v), të dy së bashku japin kapitalin monopolist, ndryshe vlerat materiale të përfituara në fund të procesit. Në një fazaë të caktuar të procesit të prodhimit, realizohet shndërrimi në kapital i parave të hedhura.

Nga një vështrim i përgjithshëm, duken si lojë fjalësh kur trajtohet qarkullimi i mallrave, sipas formulës (M-P-M) (mall-para-mall). Në rastin e (M-P-M) kuptohet që shitja e një malli bëhet për të blerë një mall tjetër; ndërsa tek formula e pergjithshme e kapitalit (P-M-P) (para-mall-para), kuptohet që blerja e një malli bëhet me qëllim për tu shitur, po kështu dihet që dalja në treg për të shitur ka si objektiv fitimin.

Vlera e shtuar, që fitohet me çmimin e shitjes, njihet si “mbivlerë”, e cila e shndëron paranë në kapital. Dallimi mes shtijes së mallit për të blerë një mall tjetër qëndron në atë se, nga qarkullimi i mallrave nuk sigurohet mbivlerë, por vetëm shkëmbim mallrash (jep mall dhe merr mall) prej të cilave nuk krijohet ndonjë përfitim apo rritje çmimi; tek blerja e mallrave për të shitur (shet mall dhe merr para), reralizohet vlera e shtuar nëpërmjet çmimit.

Mbasi u njohëm me dallimin mes dy formulave, konkludohet se me formulën (M-P-M) sigurohet kapitali i qendrueshëm, i cili studiohet dhe përdoret nga kapitalisti pët tu gërshetuar me formulën e dytë (P-M-P), ku në këtë formulë (M)-ja perfaqëson formulën (M-P-M), e cila blihet me para, hidhet në procesin e prodhimit, por do ishte e pa realizuar nëse nuk do i shtohet procesit të prodhimit, fuqia punëtore, me të cilën plotësohet cikli i realizimit të produktit të gatshëm për të dalë në treg. Tek (M-P-M) nuk kemi vlerë të shtuar nga këmbimi, pasi vlera e shtuar realizohet tek shitja e mallit, e përfshirë në çmimin e produktit që shitet.

Kështu lind domosdoshmëria e pjesëmarrjes së kapitalit kostant (C) dhe e kapitalit të paqendrueshëm (fuqia punetore) (V). Pronari, kapitalisti apo bisnesmeni, për realizimin e mbivlerës bazohet tek shpenzimet e punës, e cila duke u prdorur në procesin e prodhimit siguron shtesë vlere.

Arritja në fazën e përfundimit të kontributit nga mpleksja e elementeve materiale (jo frymorë) me fuqinë punëtore (frymorë), sigurohen të ardhurat. Nga mos shpërndarja e fitimit ndërmjet pjesmarrësave në zhvillimin e aktiviteteve prodhuese ose të shërbimit, kriojhet pabarazia e theksuar mes akumuluesit fillestar me fuqinë punëtore të kualifikuar ose jo.

Më qartë, të ardhurat e akumuluara, mbas zëvendësimit të akumulimit fillestar dhe shpenzimeve tërësore në procesin e prodhimit, që shprehen në normë fitimi, lindin diferencat mes pronarit, biznesmenit dhe fuqisë punëtore. Sipas ligjeve aktuale, zotëruesi i kapitalit përvehtëson fitimin në masën 100%. Kjo rishpërndarje krijon disnivelet pasurore mes pronarit dhe fuqisë punëtorëve. Pronari priret drejt rritjes së vazhdueshme të normës së fitimit me të cilën shton pasurinë; ndërsa shpenzimet e punës, fuqia punëtore mbetet po thuaj e pandryshuar.

Statusi ekonomik, mes pronarit dhe punëtorëve apo nëpunësve me mëditje, krijon raporte të zhdrejta. Pronarët rrisin fitimet dhe kapitalet (pasuritë) e tyre në mënyrë progresive; ndërsa punonjësit me mëditje, më e shumta mund të përfitojnë thjeshtë një rritje të vogël në pagat e punës. Rishpërndarja e padrejtë e të ardhurave krijon polarizim të theksuar ekonomik dhe grumbullim të pasurive në pak duar, të cilët jo gjithmonë pasurinë e grumbulluar e përdorin për të kryer investime të mëtejshme, si rrjedhojë lindin pengesa serioze në zhvillimet ekonomike si brenda dhe jashtë vendit, shtohet papunësia, shtrihet varfëria. Për ta sqaruar më thjeshtë po i drejtohemi disa të dhënave të marrë nga shtypi:

Edhe për të pasurit, pasuria e vërtetë është e paarritshme, askush nuk mendon se e ka arritur pasurinë e menduar. Në referim të shifrave të botuara në gazetën “Dita” të datës 5 maj 2018, rezulton se 5% e amerikanëve janë milionerë. Prej këtyre, rreth 95% kanë nga 1 deri në 5 milionë dollarë. Megjithatë këta super miliarderë, mendojnë se nuk e ndjejnë veten të pasur.

Shumë njerëz kujtojnë se nëse përballojnë mbulimin e pjesës së pronave dhe shërbimet, gjithë shpenzimet e domosdoshme, dëshirat për të shijuar një jetë luksi si dhe të mbeten, ose tu teprojnë edhe shumë para gjendje, prej të cilave të sigurojnë për çdo fëmije një shumë parash, përafërsisht 25 milionë dollarë trashëgimi, atëhere me këto arritje sigurohet të qenurit të pasur.

Po kështu, sipas disa analistëve nga “US Trust”, për të qenë i pasur kanë parashikuar se një çifti do ti duhet të ketë një pasuri prej të paktën 100 deri 190 milionë dollarësh, të siguruojnë një jetë lluksoze dhe të quhen të pasur. Madje “qindëshen” si kufi e quajnë “hundy” (‘hundred’), në të folurit e zakonshme thuhet:“Tani e kapën veten. E bënë një Hundy”. Këto shifra ilustrojnë disi të qenurit të pasur ose “pasanikë”. Në masën e gjërë të njerëzve, të gjithë e dimë përdorimin e shprehjes: “I pasuri nuk ngopet kurrë me pasuri”.

Adam Smithi sheh një marrëdhënie dallimi midis interesit të individit dhe të interesit të shoqërisë, dhe vë re se mbajtja e individit në brendësi të një bashkësie sigurohet nga mekanizmat e këmbimit: këmbimi lejon lojën e përbashkët të kërkesës dhe ofertës. Trajtimi që u bëhet mekanizmave të tregut është me vlerë edhe sot(¹).

Por në një shoqëri të dalë nga një rend ekonomiko-shoqëror, ku ligjet e konkurencës dhe kërkesë – ofertës nuk vepronin, marrëdhëniet mes individit dhe shoqërisë, sigurisht e lejojnë që këmbimi të bëjë lojën e përbashkët të kërkesës dhe ofertës, por fusha e veprimit ishte e pafavorshme për shkak të mungesës së kushteve për të hyrë në treg oferta. Mungesa e ofertës, favorizoi klasën politike të para dhe të pas nëntëdhjetës, të zotërojnë tregjet me mallra e materiale të importit, gjë që lulëzoi dominimi (mbizotërimi) i monopoleve në disa duar.

Para vitit 1991, mekanizmat e ligjeve të kapitalit nuk vepronin në fushën ekonomike (të prodhimit dhe tregut), për ne ishin shfaqje borgjeze dhe mikroborgjeze. Nuk ishin pjesë e moralit tonë shoqëror. Në këtë fazë u gjind qenia dhe ndërgjegja shqiptare, në lidhje me moralin dhe përvojat ekonomiko-politike kur kapërcyem “ylberin” politik.

E vërteta është se ky mentalitet qendronte vetëm tek 90 përqind e popullsisë; ndërsa pjesa e njerëzve të përfshirë në politikë, shfrytëzoi çdo aset pasuror dhe moral duke marrë rrolin e kapitalistit, dmth u bënë pronarë me kapitalin shtetëror, jo me kapitalin e tyre. Siguruan të ardhura nëpërmjet rrugëve të padrejta, informale duke u pasuruan mbi bazat e kapitalit të të gjithë shoqërisë. Krahas përvetësimit të kapitalit ekzistues, që ishte shtetëror, u ndërrtuan edhe legjislacione, ku klauzolat krijonin hapësira për informalitete në ekonomi, siç u veprua së pari me Reformën Agrare.

Reforma agrare gjatë këtyre afro tre dekadave, është përdorur me sukses nga politika në fushatat elektorale. U përdorën mashtrime, grabitje dhe vjedhje, por të habitshme dhe “bajate”, ishin fenomenet e ndodhura në Bankën Qendrore Kombëtare. Lëvizje e parave jashtë rregullave dhe normave, spekullime me interesat për kredimarrësit; mos regjistrim të prerjeve të reja monetare; nuk veprohej me nxjerrjen jashtë përdorimit të parave të dëmtuara, por rifuteshin në qarkullim. Nga individë të caktuar, u përdorën paratë e bankës në tregun informal të këmbimit valutor. U sajuan luhatje të shpeshta me kurset e këmbimit të valutave, duke përvehtësuar djersën, mundin dhe sakrificat sublime të moshave të reja në emigracion. Sipas gazetës “Telegraf”, të datës 06 prill 2018, në fund të muajit shkurt 2018 shuma e kredive me probleme kapte shifrat 560 milionë euro.

Këto ndërhyrje të qëllimshme vazhdojnë të jenë më të thelluara dhe me ndikime të ndjeshme, duke shkaktuar humbje në ekonomi. Po kështu sipas shtypit të ditës, vetëm me deeurozimin, masë e marrë nga Banka Kombëtare, dëmi llogaritet në 140 milionë euro, etj.

Krijimi i kapitalit pas 1990-tës në vendin tonë

Ndërrimi i rendit ekonomiko-shoqëror, që ndodhi tek ne, në fillimet e viteve “nëntëdhjetë”, e gjeti sektorin e bujqësisë pa pronar. Gjatë viteve të qeverisjeve socialiste, toka ishte shtetëzuar dhe administrohej nga shteti nëpërmjet ndërmarjeve të ndryshme shtetërore dhe kooperativave bujqësore, organizohej, administrohej e drejtohej me ligjet e ekonomisë socialiste që, siç dihet mungonte konkurenca, inisiativa e lirë, nuk funksiononte ligji rregullues i tregut, kërkesa dhe oferta.

Kjo ishte situata në të cilën ndodhej sistemi tërësor i sektorit të bujqësisë. Pikërisht nga kjo situatë, përfituesi i vetëm u bë klasa politike, e cila nxorri ligje që favorizonin ngritjen e një klase pronarësh të tokave që do i shërbente klasës politike në dy drejtime, në atë ekonomik dhe politik.

Mos ralizimi i pronësisë ndaj tokave ka sjellë dhe sjell dëme të pallogaritshme, të cilat pengojnë në kryerjen e investimeve nga investitorë të ndryshëm vendas dhe të huaj. Ligjet e miratura për pronësinë e tokave, ishin ligje që nuk mundësonin zgjidhjen njëherë e mirë të të drejtave të pronarëve të vërtetë. Fakt i vërtetuar gjatë 27 viteve.

Nuk është as e panjohur dhe as e pakuptueshme rëndësia e zhvillimit të sektorit të bujqësisë tek ne. Sipas gazetës “Dita”, dt. 10 maj 2018: “Sektori bujqësor, i cili zë më shumë se 40% të punësimit dhe një të katërtën në PBB kufizohet kryesisht në operacionet e vogla familjare dhe në bujqësinë e ekzistencës, për shkak të mungesës së pajisjeve moderne, të drejtave të paqarta të pronësisë dhe ngastrat e vogla të tokës”, thuhet në vlerësimin e CIA për 2017.

Politika, nga kjo gjendje, ka përfituar politikisht me premtime të vazhdueshme elektorale dhe me tjetërsime pronash, mënyrë efektive në lindjen dhe zhvillimin e korrupsionit aktiv dhe pasiv, me shtrirje horizontalisht dhe vertikalisht në shumë institucione shtetërore.

Negativitetin e veprimeve që kryhen në vendin tonë, e gjejmë të shprehur edhe nga institucione të huaja dhe që na bëhen me dije në gazetën “Dita”, dt. 10.05.2018, lexohet: “CIA vëren se kodet komplekse të taksave dhe kërkesat e licencimit, sistemi i dobët gjyqësor, korrupsioni endemik (tipik për këtë vend), zbatimi i dobët i kontratave dhe çështjet e pazgjidhura të pronësisë, si dhe infrastruktura e vjetruar kontribuojnë në mjedisin e varfër të biznesit në Shqipëri, duke e bërë të vështirë tërheqjen e investimeve të huaja”.

Klasa politike, krahas përfitimeve politike dhe ekonomike të arritura nga sektori i bujqësisë, ndihmoi edhe me anë të ligjeve në mundësitë e krijimit të kapitalit fillestar nëpërmjet privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore. Veç grabitjeve, vjedhjeve dhe shkatërrimeve që u lejuan në pronat shtetërore, u veprua qëllimsht në mos venien në funksionimi të tyre, masë e cila njëkohësisht goditi prodhimin vendas dhe çvlerësimin e aseteve. Me këto veprime i u dha mundësi subjekteve të caktuara, personave, grupnjerëzve pranë politikës, për blerje me çmime të papërfillshme. Kështu filloi të lindi një klasë pronarësh me kapital fillestar të siguruar në rrugë informale.

Pronarët e kapitalit fillestar informal, si efekt i mjeteve të kufizuara financiare, nuk mund të kryenin investime në fusha të rëndësishme të prodhimit. Me sipëmarrjet e tyre ata u drejtuan tek ato aktivitete që mund të siguronin mjetet fiananciare për kryerjen e investimeve. Ishte ky fakt që aktivitetet e tyre i shtrinë në fushën e ndërrtimit, duke patur garancitë e politikës e cila u siguronte sheshet dhe lejet e ndërrtimit, kundrejt përfitimeve të ndërsjellta. Burimet e financimit për këto sipërmarrje ishin të ndryshme, por permendim disa prej tyre:

a) Kapitali fillestar informal, të cilin e trajtuam.
b) Kredi të buta bankare, sipas afërsisë me politikën. Më pas u trajtuan si kredi të këqia, gjoja nga pamundësia e kthimit.
c) Forma e kleringut (mall me mall) me pronarët e trojeve, dhënie truallit të konvertuara me sipërfaqe banimi, dyqane, depo, magazina etj.

ç) Parapagim nga blerësit për sipërfaqe ndërrtimi, kundrejt favorizimit në ulje të çmimit të shitjes.

d) U përdorën për blerje sipërfaqe ndërtimi edhe paratë e sjella nga emigrantët, kjo sidomos gjatë viteve nëntëdhjetë, etj.

Asgjë nuk është e thënë të mbetet e palëvizur, kështu bashkë me vitet, u rritën kapitalet dhe bisnesmenët u fuqizuan. Ndërmorën të tjera sipërmarrje, siç janë ato të ndërtimit të rrugëve, jo pak tërheq vemendjen edhe fusha e mediave, artit, sporteve, etj. të cilat sponsorizohen të diktuara me ligje të caktuara. Fshehja e të ardhurave dhe pagesat me zarf, jashtë listës pagesave të punonjësve nga biznesmenët ka krijuar dhe krijon humbje vlerash të konsiderueshme për buxhetin e shtetit. Dhjetë vjetët e fundit shtrirje kanë marrë edhe dhëniet (lëshimet) e konçesioneve shoqërive apo bisnesmenëve të pronave ende shtetërore, po kështu janë edhe dhëniet me qera të shërbimeve publike, autostradat, doganat, bile u fol edhe për institucionin e tatimeve, etj.

Të gjitha këto transaksione komerciale, të mbështetura nga klasa politike, në pushtet ose jo, shoqërohen me përfitime personale të ndërsjellta, të cilat fuqizojnë ekonomikisht të dyja palët, por jo buxhetin e shtetit.

Brenda një kohe tremujore, sipas “nxitjes” së Bankës Qendrore për deeurozimin, euro është zhvlerësuar kundrejt lekut me afro 4%, veprim ky që sipas Qendrës Shqiptare të Eksporteve (Albexport) dhe Albanian Food Industry (AFI), do ti mungojnë në qarkullim ekonomisë shqiptare rreth 14 miliardë lekë më pak. Ndërsa buxheti i shtetit do të humbasë rreth 25 %, ose 26 milionë euro më pak gjatë këtij viti. Në tërësi dëmet nga këto “lojra” me “mallin para”, mund të kapin shifrat mbi 50 milionë euro.

A- Koha për rishikimin e Rishpërndarjes së vlerës së shtuar!

Duhet ndalur tek rishpërndarja e fitimit. Dihet se fitimet e realizuara në përfundim të procesit të prodhimit apo shërbimit, me sistemin e sotëm ekonomik, janë përfitime vetëm të bisnesmenit (kapitalistit) qoftë individ, grup njerëzish apo kompani. Në organet tona tatimore janë të rregjistruara si: persona fizik dhe juridik, shoqëri me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëri anomime.

Me ligjet që veprojnë në ekonominë e tregut, për rishpërndarjen e të ardhurave, ndeshemi në një anshmëri po thuaj të ligjëruar dhe të moralshme. Fitimi i realizuar i mbetet subjekteve ekonomike të rregjistruara, ndërsa fuqia punëtore, nëpunësit e administratës, janë të ligjëruar me kontrata pune për tu trajtuar me pagat e caktuara për punën që kryejnë. Fuqia punëtore nuk ka përfituar nga vlera e shtuar prej shitjes së produktit të realizuar edhe si efekt i punës së saj.

Nuk do trajtojmë këtu rishpërndarjen e fitimit duke praktikuar raporte të pranuara ndërmjet subjektit juridik dhe fuqisë punëtore, sepse kërkohet një studim përmbysës i mënyrës së shpërndarjes së të ardhura të krijuara nga kapitali dhe puna. Por koha e ka sjellë si kërkesë të domosdoshme për tu studjuar dhe zbatuar. Idea këtu përqëndrohet tek njohja e ligjëshme për përfitim nga krijimi i një vlere të shtuar edhe për punën e kapitalit variabël (V)-(shpenzimet e punës).

Me një mendim të shpejtë dhe të thjeshtë, ideja mund të gjej një zbatim të përafërt nga raporti ndërmjet kapitalit konstant (C) dhe kapitalit variabël (V). Nëse vlera e kapitalit konstant që hidhet në një proces prodhimi është 100.000 Euro dhe shpërblimi i fuqisë punëtore të shprehura në para është 45.000 Euro, me një raport të thjeshtë, lidhur me ndarjen e fitimit ose mbivlerës së krijuar nga C+V, e supozouar 29.000 Euro; në një periudhë të caktuar, rezulton ky raport: 69% -31%. Sipas këtij raporti pronari do të përfitojë jo më 100% të fitimit, por 69% ose rreth 20.000 Euro; ndërsa fuqia punëtore do të ndajë mes vetes 31% të fitimit, ose 9.000 Euro nga zero.

Ashtu si pronari ka të drejën e rritjes së aksioneve nëpërmjet fitimit përkatës edhe fuqia punëtore duhet ligjëruar në pjesëmarrje me aksionet e saj, pa përjashtuar edhe transferimin e aksioneve në aktivitete të tjera brenda apo jashtë kompanisë, shoqërisë apo firmës ku kontribuon.

B.- Koha për të caktuar tavan për normën e fitimit.

Për të frenuar rritjet kapërcyese të pasurive të kompanive, shoqërive apo firmave, krahas ligjërimit të pjemarrjes së fuqisë punëtore në rishpërndarjen e vlerës së shtuar, është kërkesë e kohës edhe rishikimi i vendosjes së tavanit në normën e fitimit. Përcaktimi i saj duhet të variojë nga 15 deri në 20 %, në vartësi të përparësive të kërkesave ekonomio-sociale të shoqërisë. Kufizimi do të ndikojë në uljen e çmimeve të mallrave apo shërbimeve me përfitim mbarë shoqëror, jo vetëm në rritjen e mirëqenies por dhe në një qarkullim më të shpejtë të shitjes së mallrave.

Me vendosjen e ndryshimit në mënyrën e rishpërndarjes së të ardhurave (pjesmarrja e fuqisë punëtore në rishpërndarjen e vlerës së shtuar dhe caktimi ligjor i tavanit në normën e fititmit), sigurohet zbutja e polarizimeve të krijuara mes kapitalit dhe shpenzimeve të punës; frenohet fenomeni i grumbullimit të kapitalin në disa duart, që aktualisht përbëjnë 5% deri në 10 % të popullsisë. Fenomeni nuk është vetëm shqiptar, por ndjellkeqës në ecurinë e mëtejshme të mekanizmave në ekonominë e tregut.

III.- Sekuestrimi dhe konfiskimi i pasurive si efekt i vettingut

Problem tepër i rëndësishëm dhe që kërkon kujdes të veçantë, është mënyra e administrimit të pasurive, qofshin në mall apo para, të subjekteve fizike dhe juridike, të cilat krijohen nga funksionimi normal i Vettingut. Bëhet fjalë për vlerat materiale dhe monetare të përfituara nga vepra penale, financimi i terrorizmit, pastrimi i parave, vlera të realizuara nga krimi i organizuar, nga tjetërsimi i pronave, vlera pasurore në mall dhe para nga korrupsionet aktive dhe pasive etj, që sipas vendimeve gjyqësore, sekuestrohen apo konfiskohen.

Tek ne vlerat më të mëdha objekt konfiskimi dhe sekuestrimi do të jenë pasuritë e paluajtshme; toka, pallatet e ndërtimit, hotelet, pasuritë e luejtshme si makineri të ndryshme, automjetet dhe vlerat në para përfshirë edhe thesarin. Pasuritë e konfiskuara apo të sekuestruara, duhet të menaxhohen nga institucione shtetërore dhe aspak nga subjekte apo institucione joshtetërore, kushdo qofshin. Institucioni shtetëror, në bazë të vlerësimeve nga ekspertë përkatës të pavarur, do të bëjë vlerësimin dhe shitjen e tyre.

Të ardhurat nga shitja e objekteve të këtyre kategorive duhet të derdhen në llogari të posaçme bankare dhe të përfshihen në zërin buxhetor “të ardhura nga sekuestro dhe konfiskim prej Vettingut”.

Deri tani nuk ka rezultate të dukshme në drejtim të sekuestrimit dhe konfiskimit të pasurive nga persona që kanë kryer vepra penale të korrupsionit. Lidhur me këto çështje, mungesa e vetëdijes ligjore, profesionale dhe përgjegjshmëria tek disa prokurorë dhe gjyqtarë, në drejtim të ndjekjes korrekte të kryerjes së detyrës për të vendosur për sekuestrimin, apo konfiskimin e pasurisë të personave me veprimtari kriminale nuk është më konstatim, por janë fakte reale. Prandaj është krijuar bindja mbarë popullore se marrjet e këtyre masave bëhen të realizueshme kur sistemi i drejtësisë të jetë vërtet i pavarur, të mos jetë i kapur dhe as të ndikohet nga politika.

Me rëndësi është gjithashtu edhe krijimi i kushteve optimale që prokurorët dhe gjyqtarët të mos kenë mundësi të bien në situata korruptive. Konfiskimi dhe sekuestrimi i pasurive të paligjshme, duhet të gjejnë mbështetje ligjore në Kodin Penal dhe Kodin civil. Veprimtaritë kriminale dhe korrupsioni duhet të përballen me ligjet.

Ish Presidentit Obama gjatë Asamblesë së Përgjitshme të OKB-së, në Shtator 2012 ka deklaruar se: “E ardhmja nuk duhet t’u përkasë të korruptuarve që vjedhin burimet e një vendi. Ajo duhet t`i përkasë studentëve dhe sipërmarrësve, punëtorëve dhe pronarëve të bizneseve, të cilët kërkojnë një prosperitet më të gjerë për të gjithë njerëzit…”.

Ndofta ka ardhur koha që ligjvënësit duhet të amendojnë (përmirësojnë) pjesë të Ligjit Nr.10 192, datë 3 dhjetor 2009 ”Për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar dhe trafikimit nëpërmjet masave parandaluese kundër pasurisë”, me të cilin duhet të rregullohen shumë çështje që lidhen me krijimin, sekuestrimin, konfiskimin dhe administrimin e pasurive të paligjshme. Kërkohet një përsaktësim më i prerë në ligjërimin e përqëndrimit, administrimit dhe përdorimit të këtyre fondeve të shprehura në vlera monetare, apo asete të ndryshme të palëvizshme e të lëvizshme.

Ka shtete që kanë krijuar “Fondin Sovran të Pasurisë, pasuria e popullit rikthehet tek populli”. Fondet Kombëtare të Pasurisë duhet detyrimisht të zotërohen dhe menaxhohen nga shteti me synim për të ruajtur me rigorozitet të ardhurat e siguruara nga konfiskimet dhe sekuestrimet. Kapitali fillestar i këtyre institucioneve apo kompanive shtetërore, të krijohet nga vlerat e arkëtuara nga privatizimet e ndryshme në formën e parave apo aseteve.

Institucioni shtetëtor i administrimit të “Fondeve nga Pasuritë Sekuestro” si dhe të fondeve të tjera, duhet të ligjërohet që të jenë subjekte për auditim vetëm nga Instituti i ekspertëve kontabël të autorizuar (EKA-Auditët).

Transferimi i vlerave materiale dhe monetare në ”Fondin nga Pasuritë Sekuestro” mundëson krijimin e burimeve të fuqishme financiare në duart e shtetit; krijohet një institucion i gjallë, energjik me efekte pozitive në përballimin e fenomeneve ekonomike negative.

Nuk duhet të trembemi se po devijohet nga teoritë ekonomike që aktualisht veprojnë, as të tërhiqemi se ndofta centralizimi i disa degëve kryesore ekonomike në duart e shtetit, të cilat po jepen me konçesione, apo privatizohen në disa duar të paracaktuara, të paafta, papërvojë drejtimi dhe administrimi, i hapet shtegun sistemit socialist në ekonomi. Jo, aspak, nuk është ky këndvështrim! Përvojat përfitohen gjatë ushtrimit në kohë, dhe jo nga militantizmi apo nepotizmi.

Është vërtetuar gjatë 27 viteve se privatizimi i disa degëve kryesore të ekonomisë, apo pjesëmarrje me aksione shtetërore, nuk kanë patur prurje zhvillimi, përkundrazi në përgjithësi kanë rezultuar ose në falimentim, ose i janë drejtuar rritjes së çmimeve, duke rënduar ekonomikisht si familjarët në përgjithësi dhe buxhetin e shtetit. Faktet tregojnë se nxitimi drejt privatizimeve në forma të ndryshme të degëve kryesore të ekonomisë, ka qenë jo vetëm irentabël por ka krijuar situata të rënda deri edhe në tensione ndërshtetërore.

Në shumë nga degët ekonomike të privatizuara, shërbime, apo dhënie me konçesione, ka rezultuar se “sipërmarrësit” i trajtojnë veprimtaritë dhe efektet financiare thjeshtë prona personale-private, krejt ndryshe nga konceptet e ekonomisë së tregut.

Përpara realiteteve të sotme të këtyre fenomeneve, të cilat në vazhdimësi kanë thelluar hendekun mes rreth 10 përqindshit dhe 90 përqindshit të popullsisë, shtrohet detyra për marrjen e disa masave, me përqëndrim kryesisht tek pasuritë e përfituara nga informalitetet, pa përjashtuar mundësitë e qendrimeve në tërësi ndaj rishpërndarjes së të ardhurave.

Ndikimi fillimisht rekomandohet për tu shtrirë në rastet e para, nëpërmjet vendosjes dhe zbatimit të suksesshëm të “Vettingut”.

Të gjithë jemi ndërgjegjësuar tek domosdoshmëria e katarsit, që ka filluar të veprojë në disa nga institucionet tona me “Vettingun”. Efektet e “Vettingut”, do të çlirojnë shoqërinë nga oligarkët politiko-ekonomikë joformalë, do shpëtohet nga nepotizmi dhe militantizmi.

Nëpërmjet zbatimit rigoroz të Vettingut, pasuria e përqëndruar në disa miliarderë dhe “super miliarderë”, do të sjellë nevojën e një rishpërndarjeje dhe vendosjen e disa normave, që sigurojnë raporte të drejta për ndarjen e fitimit ndërmjet punës dhe kapitalit. Realizimi i Vettingut, është kërkesë objektive e kohës. Shtrirja e tij nuk duhet kushtëzuar me hapësira gjeografike, politike, ekonomike. Për nga epërsitë pozitive, Vettingu duhet të shtrirhet në shtetet e Europës dhe më gjërë.

Të gjithë njerëzit gjatë jetës aktive dallohen në grupe apo kategori në vartësi të veprimtarive që kryejnë. Është zgjedhja e tyre, kushtet, rrethanat hisorike, sociale dhe ekonomike. Do veçojmë dy kategori njerëzish, ata të grupimeve politike dhe grupimet e studimeve shkencore, të dijes në përgjithësi. Grupnjerëzit e politikës, pavarësisht nga kapacitetet e dijeve dhe përvojave, arrijnë të shfrytëzojnë rezultatet tepër të dobishme në zhvillimet e të gjitha fushave të jetës, të studjuara dhe zbuluara nga grupnjerëzit e dijes. Edhe në këtë rast, zhvillimi shoqëror ka pranuar dhe ligjëruar në heshtje pabarazinë e theksuar mes këtyre dy kategorive, qoftë në drejtim të pasurisë dhe të plotfuqishmërisë.

Kategoria e grupit politik, përfiton nga përvehtësimi i arritjeve të grupit tjetër, siguron pushtet dhe pasuri; ndërsa kategoria e grupit të studimeve dhe çpikjeve, shpërblehet me ligjet që nxjerr grupi politik, nuk priren drejt pasurive, mbetet në histori me një cilësim “Emër i mirë”. Politikani, me arritjet e studiuesave në fushat e ndryshme të shkencës, krijon pasuri dhe pushtet. Pushtetin e tyre, me anë të politikës, e shtrijnë në të gjitha drejtimet, bile deri edhe tek nënështrimi i kategorisë së shkencëtarëve duke shfrytëzuar dhe përdorur pikërisht rezultatet e tyre, prej të cilave sigurojnë përfitime pasurore. Një shembull tepër interesant është, fjala vjen, mbajtjet në kasafortë nga politikanët çelësat e “bombës atomike”, dhe sa herë ju duhet kërcënojnë Botën. Një e padrejtë e madhe që shoqëria njerëzore duhet të reagojë fuqishëm për të ndrequr ekuilibrat.

Besoj se të gjithë kemi një mendim: “Paradokse të shëmtuara, kontradikta, anomalira që shoqëria duhet të çlirohet, prandaj duhen ndrequr!”

Shpresojmë se një epokë e re po troket në shoqërinë tonë!

Itali, më 14 /maj /2018.-

Shënim (¹): Adam Smith (05.06.1723-17.07.1790), filozof dhe ekonomist skocez i Iluminizmit. Ai qëndron në histori si babai i shkencës ekonomike moderne, vepra kryesore e të cilit “Pasuria e kombeve”, është një nga tekstet themeltare të liberalizmit ekonomik.

Itali, më 14/ maj /2018.-

* E falenderojme z. Dahri per artikullin studimor profesional, qe ndau me lexuesit e Gazetes Dielli. Shkrimit te tij i paraprin edhe nje mesazh i shkurter derguar redaksise se Diellit:” Kisha disa kohe qe nuk e kisha e-mailin tuaj, por me ndihmoi nje shok dhe sot deshiroj tju pershendes dhe tju uroj per informimet e sakta, te plota qe ju me portalin tuaj na ofroni. Siç jeni ne dijeni tek ne ka filluar te veproje disi Reforma ne drejtesi. Me ane te Vettingut por na krijohen shpresa se me ne fund edhe tek ne do te veproje drejtesia e vertete e munguar per shume dekada. Lidhur me situaten qe po kalojme kam nje material studim, te cilin po ju a postoj, qe nese permbush kushtet qe kerkohen nga organi juaj publik, te botohet. Ju kam derguar edhe para disa vitesh materiale dhe ju i keni marre ne konsiderate. Ju falenderoj dhe sinqerisht uroj per pune te mbare . Pershendetje dhe respekte”.

Fahri Dahri.