Në kuadër të dhjetorit ’90 që solli ndryshimet epokale/
„Detyra ndaj popullit dhe atdheut na futi në këtë udhë… “/Afrim JUPI/

 Nga Enver Memishaj/Këto shënime nuk përbëjnë historinë  e pa kritikushme të fillimit të Lëvizjes Demokratike në Vlorë  dhe as të themelimit të Partisë Demokratike të Vlorës, por ato janë shënime, kujtime, për ç`farë kam jetuar unë me emocione të pa përsëritshme, ç`farë  kam parë dhe ç`farë kam dëgjuar për ato ditë të paharruara, ku edhe kam marrë pjesë.

*     *     *

Vlora u zgjua në saje të lajmeve  që vinin nga Tirana nëpërmjet radjos, televizionit por sidomos nëpërmjet studentëve vlonjatë dhe  qytetarëve që shkonin e vinin atje. Një rol të rëndësishëm luajtën edhe radjot dhe televizionet e huaja që flisnin në gjuhë shqipe apo edhe në gjuhë të huaj.

Vuajtja dhe mjerimi që kishte pllakosur qytetin e Vlorës, si gjith Shqipërinë, ishte një tokë e begatëshme ku mbiu guximi dhe trimëria për tu ngritur kundër diktaturës.

Studentët vlonjatë muarën pjesë masivisht në Lëvizjen Demokratike, përfshi edhe vajzat, ndër të cilët përmëndim:  Mimoza Ferra, Herkole Sava, Yzeir Muço, Enela Pici, Ardi Stefa, Arjan Nika, Adrian Kollozi, P.Zeqiri, D. Shtylla etj

Janë shumë ata që sillnin lajme nga Tirana, dhe që ushtronin propogandë për të ngritur njerzit kundër regjimit diktatorial, ashtu siç po bënin studentet në Tiranë të përkrahur nga qytetarët atje.

Pas themelimit të Partisë Demokratike në Tiranë, më 12 dhjetor 1990, vlonjat me ndjenjën e atdhetarizmit dhe intuitën e lirisë, si gjithmonë në historinë e Shqipërisë vrapuan në Tiranë që të mos mbeteshin pas nga shtetasit e tjerë. E ndienin se po afronte ndryshimi i madh se Partia e re po hapte për vëndin një epokë të re. Atje shkuan  shumë individë.

Alfred Ziaji, i cili duke përfituar nga miqësia me profesor Gramoz Pashkon lozi një rol aktiv në përhapjen e ideve demokratike dhe themelimin e Partisë Demokratike, në Vlorë.

Bilal Çela tregon se: Në dhjetor të vitit 1990, unë ishja shef i financës së Kooperativës Bujqësore të Nartës. Këtë muaj, atje u hodhën  trakte  kundër diktaturës komuniste… Kjo  ngjarje më nxiti që më 20 dhjetor 1990, të shkoja në Tiranë dhe të takoja Arben Imamin, Gramos Pashkon dhe Azem Hajdarin. Ata më pyetën në se e njihja Alfred Ziajin, futbollistin e famshëm të “Flamurtarit“ ?  U përgjegja se jo vetëm e njihja por e kisha edhe fqinj, atëhere më dhanë një autorizim dhe më thanë të krijoja seksjonin e PD-së dhe të prisja se ata do të vinin në Vlorë për të themeluar Partinë Demokratike.

Atje shkoi edhe Aleks Tahiri zotekniku i Kooperativës Bujqësore të Mesaplikut, pasi kishte formuar seksjonin e Partisë Demokratike në krahinën e Smokthinës.

Në Tiranë ka shkuar edhe Ajeti, djali i Ventigjar Hamzarajt i dërguar për informacion nga i ati dhe Roland Tafili.

Më 21 dhjetor 1990, kanë shkuar në Tiranë edhe dy inxhinjerë të Fabrikës së Çimentos, Fatos Veipi dhe  Mario Sota të cilët kanë marrë autorizim prej Azem Hajdarit për formimin e seksjoneve të Partisë Demokratike në Vlorë.

Të dy këta inxhinjerë sapo u kthyen nga Tirana bashkëpunuan ngushtë me shokët e tyre Alfred Ziajin dhe Ferdinand Sulën, duke u bërë kështu eksponent të themelimit të Partisë Demokratike. Ferdinand Sula më pas do të dilte në krye të Sindikatave të Pavarura të qytetit të Vlorës.  Atje shkuan edhe shumë qytetarë të tjerë vlonjat.

Më 21 dhjetor 1990 një grup i Ndërmarjes së Shpim Kërkimit për Naftë e Gaz i përbërë prej drejtorit Afrim Jupit, shefit të planit Manol Bono, përgjegjësit të ofiçinës Maksim Hitaj, mekanikut Asllan Shakaj, me makinën që drejtohej nga shoferi Koço Ninia shkuan në Tiranë dhe në kushtet e vështira të kohës mundën të takohen me udhëheqësit e Partisë Demokratikë Azem Hajdarin e Sali Berishën i cili ishte shprehur: Ne Vlorën kemi pritur!

Kështu, në Vlorë,  fillojnë të lëvizin, të bisedojnë, të komentojnë dhe në fund të organizohen pothuajse në të gjitha ndërmarjet e qytetit.

Por edhe Komiteti Partisësë Punës nuk flinte, ai organizonte mbledhje me punonjësit e ndërmarjeve të ndryshme, për të sqaruar “drejtësinë” e vijës politike të Partisë së Punës dhe për të qënë vigjilent ndaj “propogandës armiqësore”, kundër sistemit socialist!?

Si shembull po tregojmë mbledhjen  në Ndërmarjen e Shpim Kërkimit për Naftë e Gaz:

Kjo ndërmarje e drejtuar nga inxhinjeri Afrim Jupi ishte e para  dhe që u përfshi  tërësisht në Lëvizjen Demokratike. Afrim Jupi ishte drejtori parë dhe i vetmi në Vlorë, që  u nda prej ideologjisë komuniste dhe u vu në udhëheqie të Lëvizjes Demokratike dhe më vonë të Partisë Demokratike, së bashku me: Manol Bono, Irma Halili   Nexhat Veipi, Asllan Shakaj, Maksim Hitaj, Vjeni Aliaj etj.

Zëri i Ndërmarjes së Shpim Kërkimit për Nafte dhe Gaz po ndihej e dëgjohej gjithnjë e më shumë në qytetin e Vlorës, prandaj në këtë ndërmarje shkuan autoritetet më ta larta të Partisë dhe Pushtetit të Rrethit: Sekretari i parë sh. Halil Hasko nga Dukati, Kryetari Komitetit sh. Luan Muhameti nga Mazhari, me dy instruktorë Kujtim Sulçe dhe Spiro Lula.

Në tribunë me ta ishte drejtori ndërmarjes Afrim Jupi dhe sekretari partisë Bashkim Seiti, i cili merrte informacion prej të vëllait tij ambasador dhe ua trasmentonte shokëve të ndërmarjes, duke kaluar edhe ky në përkrahje të Lëvizjes Demokratike.

Të gjith kishin dhe shprehën të njëjtin mendim se politika duhej ndryshuar sa më parë.  Të shprehje në atë kohë një mendim të tillë kur mungonte absolutisht liria e fjalës ishte një heroizëm që duhet vlerësuar dhe duhen kujtuar me respekt ata nëpunës të asaj administrate.

Mbi të gjithë ushtonte zëri i të ndierës Irma Halili, bijë e një komunisti nga Gumenica e Vlorës dhe bashkëshorte e një oficeri. Ishte krijuar për të rënë në sy.  Zoti e kishte lindur këtë femër me të gjitha cilësitë që i duhen njeriut për të „mbretëruar“ E kisha takuar pak herë këtë grua të zjarrtë nëpërmjet mikut tim Manol Bono. E aftë nga ana profesionale, po punonte për të marrë doktoraturën në ekonomi, e respektuar, e gjallë, shoqe e klasit të parë, e bukur si ajo, ajo që në takimin e parë të linte mbresa të thella.

Pse ishte e tille Zoti e mori shumë shpejt pranë vehtes, në një moshe fare të re, duke lënë në pikëllim dy fëmijët e sajë, burrin, prindrit dhe motrat. Tek shokët dhe shoqet e sajë që e njohën dhe patën fatin të punonin me të ajo la mbresa të pa shlyera. Ajo e para dhe me guxim pyeti komunistët Halil Hasko dhe Kujtim Sulçe:

– Ç`të keqe ka që të futemi në ekonominë e tregut si gjithë Europa?

Halil Hasko i ktheu përgjigjen standarte:  “Kjo ndërmarje paska rënë në dorë të armikut dhe kjo vajzë kërkon përmbysjen e pushtetit popullor”!

– Po, tha trimëresha shqiptare, veçse atë nuk e kërkoj vetëm unë, por i gjith populli shqiptar.

Pas Irmës, u  ngrit komunisti Thanas Vëngu, fytyrat e Halil Haskos dhe Kujtim Sulçes u gjallëruan, por u gënjyen, sepse Thanasi ua “plasi në dorë bombën” udhëheqësve të partisë.

Thanasi ishte demokrat i lindur. Thanasi siç thotë populli, “e vuri parpara” udhëheqien e Partisë  dhe u bë promotorri asaj mbledhje të paharruar.

Pas tij u ngrit Manol Bono, ekonomist i njohur, që dinte të bisedonte shtruar me popullin duke u ulur në nivelin e tij dhe duke u bërë kështu një figurë shumë e dashur dhe nderuar nga të gjithë. Manolin e  kisha mik ja njihja mënçurine dhe guximin. Bashkë kishim kryer studimet pasuniversitare dhe bisedonim vazhdimisht për varfërinë dhe mjerimin që kishte pllakosur vëndin.

Inxhinjeri Selim Kondi me atë gjuhën e tij prej Ezopi.  Me të njëjtën gjuhë trimërore folën: Maksim Hitaj, Asllan Shakaj, Agron Delia, Vjeni Aliaj, Nexhat Veipi etj.

Kështu pra shumë punonjës të kësaj  ndërmarje ju futën udhës së demokracisë  me guxim dhe nuk u tërhoqën asnjëherë, pavarësisht dallgëve të jetës.

Afrim Jupi me guxim e shndërroi ndërmarjen  që drejtonte në një qëndër të zjarrtë për përmbysjen e diktaturës komuniste. Ai nuk u tërhoq përpara kërcënimeve dhe shantazheve, me guximin e tij, me mënçurinë e tij, me autoritetin e tij, ai shumë shpejt u bë figurë qëndrore e demokratëve të Vlorës dhe ata i besuan atij udhëheqien e Partisë Demokratikë, detyrë të cilën e kreu me nder duke mbetur në historinë e qytetit të Vlorës përgjithmonë.

Para se të hypte në tribunën e e mitingut madhështor të 6 janarit 1991, që organizonte Partia Demokratike, atë e kishte thirrut Lavdosh Ahmetaj, Miniustër i Energjitikës dhe i kishte thënë:

– Afrim nuk të shoh dot në atë tribunë, tërhiqu!

– Edhe unë – i tha Afrimi  – nuk të shihja dot ty për 50 vjet rresht në tribunat e Enver Hoxhës.

Kështu ishte mbyllur kjo bisedë.

*     *     *

Në Uzinën e Sodës një burrë trim, Dashamir Frakulla, në atë kohë përgjegjës i Repartit të Elektrolizës, në gusht të vitit 1990, kishte udhëhequr të gjithë punëtorët e këtij reparti për të bërë një peticion qeverisë, me kërkesa ekonomike për rritje pagash, leje vjetore, përmirësimin e kushteve të punës etj.

Për kohën, kjo ishte nje ngjarje e jashtzakonëshme, s`kishte ndodhur më parë, prandaj Policia Sekrete e quajti punë armiqësore sepse drejtohej kundër politikës së Partisë së Punës.

Për këtë arsye, shteti komunist u alarmua. Në Uzinin e Sodës dhe PVC erdhi vetë anëtari Byrosë Politike të Partisë së Punës Besnik Bekteshi, për të zbuluar “aktivitetin armiqësor” që po mundohej të zhvillonte armiku i klasës!?

Sigurimi i Shtetit u angazhua të gjente se kush ishte ideatori dhe organizatori këtij peticioni. Pas hetimeve dhe informacioneve të bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit, që sot njihen, por mendojmë t`i bëjmë të ditur në një material tjetër,  rezultoi se ai që kishte organizuar nënshkrimin e këti peticioni “armiqësor” ishte Dashamir Frakulla, për të cilin hapën një  proçes hetimor.

Dashamiri u thirr në hetuesi nga Lulo Imeri dhe ju bë presion mizor që të tregonte se kush fshihej pas tij dhe cilat ishin qëllimet  e vërteta të peticionit. Ai shpëtoi për mrekulli, sepse një grua mënçur, Gjenovefa Gaba, në atë kohë prokurore, refuzoi  firmosjen e  arrestimit të tij.

*   *   *

Edhe ndërmarjet e tjera, vlonin nga idetë e reja.  Një punë të madhe bënë disa guximtarë dhe largpamës:

në Ndërmarjen Pyjore: Ëngjëll Binaj,

në Ndërmarjen e Grumbullimit: Pajtim Xhelo, Enver Memishaj, Fatmira Jakupi, Lefter Berdo, Vaso Suli,

në Ndërmarjen e Naftës: Tomorr Xhindi, Pajtim Memushi, Ëngjëll Hasimaj, Nuri Llanaj,

në Ndërmarjen e Përpunim Drurit: Kujtim Ziaji, Filip Angjeli e Qemal Hitaj,

në Parkun e Mallrave: Petrit Golemi, Edi Sofia, Aldo Deneko, Artur Gjidede

në Ndërmarjen e Kripës: Tasim Likaj, Namik Jaho, Leka Boro, Arqile Kume, Mira Xhindi, Teuta Memishaj.

në Parkun e Industrisë: Neki Xhuveli, Marko Marko, Pajtim Sakaj, Miranda Ciruna,

në Uzinën e Sodë PVC: Dashamir Frakulla, Dukë Abazi, Marenglen Dervishi,  dhe Ferdinand Sula, Reparti elektrik doli në pararojë.

në Fabrikën e Llampave: Vilson Haxhiraj, Llazar Basko

në Fabrikën e Çimentos: Fatos Veipi, Mario Sota

në Fabrikën e Tullave: Gafur Shameti, Piro Aliraj dhe Sabaudin Xhyheri

në Ndrëmarjen Elektrike: Agim Kadiu, Agim Meli

në Ndërmarjen Komunale: Vaso Grabovari, Agim Ahmetaj, Luan Memishaj

në Portin Detar: Kostandin Ndini,

në Ndërmarjen e Serave: Bastri Sofia dhe Reshat Kripa

në Fermën e Llakatundit: në krye ishte i palodhuri Thoma Bollano, Petref Lameborshi, Lulëzim Petani, Meçan Meçani, Delo Meçani

në Arsim: Kosta Paço, Agron Mema, Bajram Karabolli, Agron Shehu, Luan Shakaj, Shpëtin Xhyheri, Ymer Yzeiri,  Bedri Shaska, Petrit Stefa, Banush Bani, Genc Panozaqi, Bebi Kutulla, Elidon Muka,  Dr. Sezai Bazaj, Dr. Abedin Elmazi, Dr. Tasim Likaj, Dr. Selman Lamaj

në Spitalin e Vlorës: Ymer Hoxha, Kristaq Pavli, Luter Nuraj, Kosta Koçi, Servet Kojdheli ,  Lefter Gjergji.

në Komitetin Ekzekutiv Adhurim Musaraj.

Në Lëvizjen Demokratike një rol të rëndësishëm luajtën të burgosurit dhe të persekutuarit politikë si Ventigjar Hamzaraj, Hysni Alimerko, Reshat Kripa, Besnik Kripa, Fari Shaska, Klito Lamaj, Dino Alemi, Astrit Xhaferi, Sefer Dauti, Pelivan Azizi, Fari Shaska,

Po kështi një rol të rëndësishëm luajtën sindikalistët si Ferdinand Sula, Dashamir Frakulla, Neki Xhuveli, Ymer Yzeiri, Kosta Paço.

Nuk pretendojmë se janë vetëm këta që vrapuan të parët në përkrahje, mbrojtje dhe aktivitet të Partisë Demokratike.

Të pyetur nga ana ime se kush qenë të parët që erdhën në PD- Afrim Jupi dhe Roland Tafili u përgjegjën njëzëri:

“Ishin lumë njerëzish dhe ne  nuk mund të veçojmë  asnjë…”

Parhapja e lëvizjes demokratike në fshatra

Në Smokthinë e Mesaplik, zotekniku Aleks Tahiri, sapo mori vesh themelimin e Partisë Demokratike në Tiranë më 15 dhjetor 1990, themeloi Partinë Demokratikë në Smokthinë me dyzet anëtarë, ndërmjet të cilëve përmëndim: Elham Meçe, Viron Hoxha, Delo Sulçe, Zija Deromema, Bekim Zotaj etj.

Pas këtij veprimi, më 17 dhjetor 1990, Aleksi me listën në dorë shkoi në Tiranë dhe u takua me Azem Hajdarin, Gramos Pashkon dhe Sali Berishën, të cilëve u dorëzoi listën e anëtarëve të PD-së së Smokthinës

Në Nartë, tregon Bilal Çela, ku unë punoja si shef finace ishin  hedhur trakte kundër regjimit. Erdhën ekspertë nga Tirana dhe Vlora, Lolo Ganiu e Agim Mema dhe dyshuan se këtë akt e kisha kryer unë me që kisha një vëlla të pushkatuar për motive politike. Andrea Çulla kryetar i kooperativës më pyeti se mos i kisha hedhur unë ato trakte të cilat i mohova sepse realisht unë nuk kisha lidhje me to.

Në Pilurin e largët, majë maleve dy studentë: Kristo Çipa dhe Lorand Mërkuri së bashku me katër fshatarë të tyre: Simo Çakalli, Stefan Prifti, Vasil Lapa dhe Pilo Boçi, ditën e Krishtlindjeve më  25 dhjetor  1990, shkuan në kishën e Shënmërisë të fshatit, ende pa u hapur dhe u betuan se themelonin Prtinë Demokratike, se do t`i qëndronin besnik njeri tjetrit dhe idealeve të Partisë.

Kështu që edhe në fshat disa njerës që mbi çdo gjë adhuronin lirinë ishin ngritur në këmbë. U dalluan: Në Lumin e Vlorës: Aleks Tahiri, Nesht Nguci, Jeto Matani, Dule Zotaj, Reshat Jazaj

në Sevaster: Avdul Shehu, Ajen Grabova, Luan Beqiri dhe Guri Shehu,

në Vllahinë – Gorisht: Bedri Shaska, Bajram Karabolli, Fari Shaska, Abedin Boraku, Ibrahim Vasiari, Xhemal Veliu

në Dukat e Tragjas: Neim Dano, Sheme Kondi,

në Cerkovine e Trevëllazër: mësuesit Ëngjëll Lamaj e Beshir Aliaj

në Nartë: Filip Taço e Bilal Çela

në Selenicë: Todi Dhamaj dhe vëllezërit Caushaj nga Gorishti

në Kotë: Fatmir Hodaj,

në Vranisht: Hamit Kongjini

në Novoselë: Jorgji Hysi

në Armen: Artur Hysi, Shpresim Kasaj

në Himarë: Kristo Çipa, Anest Dhimojani, Lorand Mërkuri,

Formimi i Komisjonit Nismëtar për Themelimin e Partisë Demokratike

Pasi kishin ndjekur me vëmëndje ngjarjet që zhvilloheshin në Tiranë, pasi kishin marre informacione nga studentët dhe qytetarët që vinin nga Tirana dhe pasi kishin studjuar gjëndjen e qytetit të tyre, në Vlorë dallohen dy grupe që synojnë të dalin në krye dhe në udhëheqie të popullit:

Grupi Afrim Jupit, që përbëhej nga: Afrim Jupi, Manol Bono, Maksim Hitaj, Irma Halili.

Grupi Roland Tafilit, që përbëhëj nga: Roland Tafili, Ventigjar Hamzaraj, Hasko Hoxha,

Ndërmjet këtyre grupeve qëndronte Alfred Ziaji, me njohje dhe shoqëri me grupin e Roland Tafilit,  i cili me porosi nga Gramoz Pashko i bashkoi të dy grupet.

Pranë këtyre grupeve qëndronin edhe qytetarë të tjerë me intuitën dhe dëshirën për t`u organizuar kundër regjimit, për një ndryshim të gjëndjes ku ishte katandisur populli, si Kristaq Pavli, Nestor Nepravishta, Vilson Çipi, Kreshnik Çipi, Mario Sota, Shkëlqim Alimerko, Enver Memishaj, etj.

Këta  nuk kishin dijeni të qarta se si do arrihej përmbysja dhe ndryshimi epokal por ata dashuronin lirinë, kishin intuitën, dëshirën, vendosmërinë, guximin dhe trimërinë.

Në kushtet e terrorit komunist kur Sigurimi i Shtetit përgjonte në çdo rrugë, në çdo rrugicë, në çdo shtëpi, çdo njeri, çdo familje dhe çdo fis, veprimtaria pothuajse zhvillohej ilegalisht.

Pasi u muar vesh themelimi i Partisë Demokratike në Vlorë dhe pasi u mësua se cilët qenë ata trima, shume miq, shokë dhe të njohur të tyre u drejtuan atyre me pyetjen: Pse s`më morët edhe mua në mbledhjen themeluese ?

Ata nuk e kishin zgjeruar mbledhjen për të ruajtur konspiracionin dhe pra për të mbrojtur veten. Megjith atë këta bij të denj të Vlorës e vranë frikën, prandaj kur unë përdor fjalën guxim dhe trimëri nuk bëj asnjë hiperbol por vetëm një realitet. Të gjith ata që e jetuan atë kohë mizore e dinë fort mirë se për çdo fjalë të lëshuar pa dashje apo me shaka kundër regjimit nuk i zinte gjumi me  netë të tëra se mos shoku apo miku i spiunonte, se mos vëllait apo motrës i shkiste goja dhe përfundoje në burg. Kudo në çdo hap që hidhte njeriu në atë sistem përgjonte burgu !

*   *   *

Sipas Roland Tafilit, Ylli Borës  dhe Fari Shaskës më datën 28 dhjetor 1990, një grup i përbërë prej Ventigjar Hamzarajt, Roland Tafilit, Hasko Hoxhës, Bujar Borshit, është mbledhur për të bizetuar për themelimin e Partisë Demokratike në shtëpinë e Ventigjar Hamzarajt.

Mihal Çela,  pasi kishte biseduar me Alfred Ziajin , Kreshnik Çipin dhe Vilson Çipin, vëllezër, kishte informuar grupin e Roland Tafilit  se pritej që të bëhej një mbledhje në shtëpinë e Kujtim Ziajit, babait të Alfred Ziajit.

Pra kordinatori dy grupeve ishte Alfred Ziaji, i cili  pasi  kishte biseduar me profesorin e ekonomisë, në Tiranë, Gramos Pashko dhe kishte marrë prej tij miratimin që të vinin të deleguar nga Tirana për  formimin e Komisjonit Nismëtar për Themelimin e Partisë Demokratike, caktoi ditën e shtunë më 29 dhjetor 1990 të takoheshin në shtëpinë  e tij

“ Më datën 29 dhjetor 1990 – tregon Bilal Çela – lash të dy djemtë përpara shtëpisë së Kujtim Ziajit, fqinjit tim, që të ruanin se mos vinin “mysafirë” nga Tirana. Aty nga ora 17 djemtë më thirrën e më thanë se kishin mbritur mysafirët.

Lajmërova fqinjin tjetër Manol Bonon dhe shkova në shtëpinë e Kujtim Zijajit, babait të Alfred Ziajit, në lagjen Varrosh, Rruga „Lef Sallata“.

Autoi këtij libri, e njihte mirë çiftin e bukur Ziaji, Kujtimin dhe Irfanen pasi kishin punuar së bashku në  Ndërmarjen e Përpunim Drurit, afro 10 vjet. Çifti ishte prerë për njeri tjetrin, të  bukur të dy, por bukurinë më të madhe e kishin në shpirt dhe në sjelljen e tyre. Kujtimi kishte humbur dy vëllezër, në kushte që nuk u sqaruan asnjëherë dhe për këtë ai shikohej si „armik populli“.

Kujtimi kishte lindur në Vlorë,  më  1935, ishte marangoz i klasit të parë,  me origjinë të herëshme  nga Kardhiqi Gjirokastrës, por  ishte  bërë qytetar i nderuar i Vlorës.

Atje në shtëpinë e Kujtim Ziajit u mblodhën njëmbëdhjetë  vetë:

Afrim Jupi, (1943) Nga pamja e jashtëme i ngjante shqiponjës së flamurit

Roland Tafili, (1950) Dukej si përfaqësues i inteligjencës njerzore.

Hasko Hoxha, (1950) Nga portreti tij buronte buzëqeshja, që të kujtonte atë thënien e famshme të Rusoit se një fytyrë që nuk qesh nuk është kurrë e mirë.

Ventigjar Hamzaraj (1923- 1999) Ishte më i moshuar ndër 11 burrat e mbledhur në këtë shtëpi.

Alred Ziaji (1961) Ishte përfaqësuesi tipik i mënçurisë  dhe guximit të rinisë vlonjatë.

Bilal Çela, (1939) Ishte shembulli intelektualit që di të çajë dhe të ngrihet lart edhe në diktaturë.

Manol Bono, (1939) Prej tij buronte urtësia, nuk dinte të nxitohej, dinte vetëm të jepte mendime të mënçura.

Aleks Tahiri, (1950) Llafosej avash për të treguar se çdo fjalë e gdhëndëte mirë para se ta nxirrtë nga goja.

Bujar Borshi, (1948) I përkiste një familje arsimtarësh me tradita të mira atdhetare.

Vilson Çipi, (1952)  Mesuesi i nderuar në Vlorë.

Maksim Hitaj (1949)  Është qytetari që di të nuhatë se nga është e drejta,

Nga Tirana, kishin ardhur të deleguar: Gramos Pashko, Arben Imami Neritan Ceka i cili deklaroi se nuk ishte anëtar i PD-së, por vetëm simpatizant i sajë dhe studenti Erkole Sava.

Kishin ardhur aty me një qëllim : Themelimin e Partisë Demokratike.

Është e nevojëshme të shohim, përbërjen dhe prejardhjen e themelusve dhe të atyre që u aktivizuan në radhët e Partisë Demokratike  që ditën e nesërme të themelimit.

Të nëntë themeluesit si edhe anëtarët e PD-së të ditëve të para ishin njerës të shkolluar, sepse vetëm njerzit e shkolluar janë në gjëndje të kuptojnë domozdoshmërinë e ndryshimit, ata  kanë kohë të mendojnë për ndryshimin, ndryshe nga punëtori dhe fshatari dhe ndryshe nga teoritë komuniste që e vënë punëtorin dhe fshatarin në themel të ndryshimeve.

Edhe kushtet historiko shoqërore që  ndodhën ndryshimet epokale janë të  ndryshme nga kushtet e më parëshme që gjithashtu kanë sjellë ndryshime dhe përmbysje të mëdha.

Të parë në tërësinë e tyre të njëmbëdhjetë  këta burra formonin një mozaik të shoqërisë sonë të viteve `90, që plotësonin njeri tjetrin: Intelektualë, të persekutuar politik, përfaqësues të ish shtresave të pasura, bijë punëtorësh e fshatarësh.

Njohuritë e tyre për një shoqëri demokratike ishin të kufizuara dhe ata mësuan duke ecur përpara. Ata nuk u treguan të egër me të kaluarën, por me intitën e tyre zgjuarsinë dhe dashurinë për Shqipërinë  mendonin në çdo hap se ç`farë duhet të bënin për të ardhmen.

Pasi diskutuan si të deleguarit edhe të pranishmit  edhe pse kishte mendime të kundërta si për kthimin e pronave mbrojtur nga Bujar Borshi dhe Ventigjar Hamzaraj, pavarësisht nga rezervat që patën grupet ndaj njeri tjetrit,  pranuan dhe vendosën të gjith njëzëri, themelimin e Partisë Demokratike të Vlorës. Për këtë akt u mbajt edhe proçesverbali përkatës prej Roland Tafilit, i cili u firmos nga nëntë vetë: Afrim Jupi,  Hasko Hoxha , Roland Tafili, Ventigjar Hamzaraj,  Alred Ziaji, Bilal Çel, ,Manol Bono, Aleks Tahiri,  Bujar Borshi. Kryetar i partisë u zgjodh Afrim Jupi, dhe sekretar Roland Tafili.

Pas pesë ditëve, ndërsa po përgatitej mitingu madhështor i 6 janarit 1991, u pa e nevojëshme që në kryesinë e PD-së të koptoheshin dy veta: Petrit Stefa si përfaqësues i intelektualëve vlonjatë i propozuar nga Roland Tafili dhe  Nexhat Veipi si përfaqësues i shoqatës atdhetare dhe kulturore “Çamëria” i propozuar nga kjo shoqatë.

Të dy këta me përkushtimin dhe autoritetin që kishin në Vlorë dhanë një ndihmesë të madhe për shtrirjen e PD-së në të gjith rrethin e Vlorës dhe  në ngritjen cilësore të punës së sajë.

*   *   *

Fillimisht mbledhjet e PD-së janë zhvilluar pothuajse ilegalisht në shtëpinë e Kujtim Zijait dhe më pas në shtëpinë e Ventigjar Hamzarajt në lagjen “Muradie”, pranë xhamisë monument kulture. Mbledhje janë zhvilluar edhe në shtëpinë e Afrim Jupit, atje  janë bërë edhe takime të Sali Berishës me drejtuesit e PD-së.

Menjëherë pas themelimit të  Partisë Demokratike erdhën dhe u bënë aktiv: Vilson Haxhiraj, Esat Hasani, Dashamir Frakulla, Filip Taço, Kristo Çipa, Lorand Mërkuri, Gafur Shameti, Ylli Bora, Bedri Shaska, Fari Shaska, Zaim Hoxha, Bastri Sofia, Enver Memishaj, Teuta Memishaj, Arben Golemi, Adhurim Musaraj, Gëzim Zilja, Teuta Zilja, Ilia Vishi, Bajram Karabolli, Neshet Nguci, Kristaq Pavli, Rrapo Taho, Kreshnik Çipi, Vilson Çipi, Arqile Kume, Neki Xhuveli, Ferdinand Sula, Ëngjëll Bino, Mario Sota, Vaso Grabovari, Besnik Kripa, Reshat Kripa, Ardian Taska, Kosta Koçi, Ymer Yzeiri, Vilhelme Haxhiraj, Hajri Xhemali, Abdulla Iliazi, Agim Dule  , Zoi Bisholla, Sofika Bisholla, Sezai Bazaj, Ëngjëll Hasimaj, etj, etj.

Alfred Ziaji, Kreshnik Çipi, Rrapo Taho dhe Koto Zilja  e kthyen të gjith skuadrën e futbollit “Flamurtari” me PD-në dhe jo vetëm me PD-në por shumë aktive dhe që u dalluan gjatë gjithë kohës.

Kur e kam pyetur Afrim Jupin dhe Roland Tafilin se cilët ishin ata qytetarë që duhet të përmënden se erdhën që të nesërmen në Partinë Demokratike të dy më janë përgjegjur: Ishin lumë njerzish dhe ne s`mund të veçojmë asnjë. Kjo pra ishte qytetaria vlonjate.

Formimi i seksjoneve të partisë demokratke.

Detyra  e parë  që duhej zgjidhur pas themelimit të Partisë Demokratike të Vlorës ishte themelimi i seksjoneve të Partisë Demokratike, kjo detyrë ishte shtruar edhe nga qëndra gjatë takimit që kishin bërë grupet e ndryshme. Prandaj themeluesit dhe simpatizantët e tyre shpërndanin autorizime dhe formularë për t`u plotësuar me ata që dëshëronin të ishin anëtarë të partisë së re.

Seksioni i parë i Partisë Demokratike në Vlorë u formua në Ndërmarjen e Shpim Kërkimit, të nesërmen e themelimit të Partisë Demokratike pra më 30 dhjetor 1990, me këta themelues: Afrim Jupi, Manol Bono, Afërdita  Dervishi, Maksim Hitaj, Vjeni Aliaj, Asllan Shakaj, Nexhat Veipi, Sotiraq Ceko, Ismet Rakipi, Ylli Mërkuri, Dasho Avdullaj, Ilia Simoni.

Punonjësit e Uzinës së Sodës dhe PVC -së  qenë të dytët që formuan nën drejtimin e Dashamir Frakullës, Ferdinand Sulës, Dukë Abazit, Marenglen Dervishit. Flamur Liços, Spiro Gjinit, Llambi Petos etj seksjonin e Partisë Demokratike.

Mbledhja e formimit është bërë në repartin elektrik, repart pararojë dhe njerzit vinin në mbledhje një nga një që të mos binin në sy, sepse frika ekzistonte në çdo hap që hidhnin njerzit në atë kohë.

Në Ndërmarjen e Grumbullim Përpunim Drithit, seksjoni u formua pas datës 6 janar 1991, nën udhëheqien e Pajtim Xhelos, Lefter Berdos dhe Fatmira Jakupi, propganduese e zjarrtë e idealeve demokratike,  Enver Memishaj, Vaso Suli, Panajot Meksi. Aktiv kanë qënë edhe Bashkim Qejvani, Tomorr Billa, Hamide Ademi, Gjenovefa Qirko, Vladimir Sopiqoti, Sezai Kofina etj

Mbledhja e parë e seksionit është bërë në zyrën e furnizin shpërndarjes. Janë dy anëtarë të këtij seksjoni Pajtim Xhelo dhe Enver Memishaj të cilët themeluan gazetën “Zgjimi”, organin zyrtar të Partisë Demokratike.

Në Fabrikën e Çimentos para datës 6 janar 1991, Fatos Veipi, Mario Sota, Kasëm Mahmuti , Gëzim Bani në zyrën e inxhinjerit mekanik formuan seksionin e parë të kësaj fabrike të Partisë Demokratike.

Bastri Sofia dhe Reshat Kripa, pas datës 15 janar 1991,  ngritën seksjonin e PD-së në Ndërmarjen e Serave të Perimeve, ku ata punonin.

Në shkollën “Avni Rustemi”, në Skelë, në janar, Agron Shehu, Valentina Velçani, Teuta Zilja, Duda Anagnosti formuan seksjonin e Partisë Demokratike.

Në shkollën “1 Maji” në skelë është dalluar Elidon Muka i cili pati aktivitet veçanërisht gjatë ngjarjeve të vitit 1997, ndihmoi, përkrahu, strehoi  dhe mbrojti sipatizantët dhe anëtarët e Partisë Demokratike të ndjekur nga bandat komuniste.

Në fermën e Llakatundit formuan seksionin e Partisë Demokratike Thoma Bollano, shok klase në shkollën e mesme i Sali Berishës, Gani Shehu, Lulëzim Petani, Reuf Muhameti, Meçan Meçani, Delo Meçani etj

Në fermën e Lubonjës u dallua mësuesi Kujtim Malaj i cili punoi me përkushtim dhe ngriti seksjonin e parë atje, nga fundi muajt janar 1991, i ndihmuar nga Viron Rrapi familjet Shaska dhe Ndreu që ishin të internuar në atë fermë.

Formimi i seksjoneve të PD-së në fshatra.

Aleks Tahiri shkoi fshat më fshat, të Lumit të Vlorës dhe krijojë seksjone të Partisë Demokratike.  Ai u mbështet: Në Lepenicë nga Nesht Ngucit ne Reshat Jazaj, në Brataj nga Luftar Gurit, në Tërbaç nga Neki Skëndaj, në Vranisht nga  Hamit Kongjoni, në Mesaplik nga Elham Meçe, në Ramicë nga Xhevit Zeneli, në Vajzë nga Namik Zeneli etj.

Komunistët nuk flinin gjumë. Aleksin  e kanë pritur me të shara, e kanë goditur me gurë dhe bile kanë tentuar edhe ta vrasin si në Gjorm, Brataj, Tërbaç e Bolenë.

Udhëheqësit  e Partisë Demokratike  të Vlorës  1990 – 2012, kanë qënë: Afrim Jupi, Ibrahim Vasiari, Bedri Shaska, Adhurim Musaraj, Argent Grabova, Ismet Mersini, Shpëtim Xhyheri , Agron Sharra, Adrian Kollozi.

*       *       *

Për më shumë lexuesi është i lutur të shfrytëzojë librin e autorit të këtij artikulli: „Fillimi i lëvizjes demokratikë në Vlorë…“, të cilën autori do ta ribotojë në fillim të vitit 2018, prandaj janë të lutur të gjith ata që i kanë jetuar  ato vite ta qyajnë detyrim të ndihmojnë me kujtime  dhe me dokumenta të seksjoneve të PD-së. Materialet e tyre do të botohen në libër të plota.

Lutem materialet t’i dërgoni në adresë: enver.memisha@gmail.com. Ju falnderoj që më parë.