Nga Dr. ISLAM LAUKA/
Pjesëmarrja në simpoziumin shkencor “Tuzi dhe Malësia flasin Shqip”, më jep rastin që të trajtoj disa prej sfidave më të rëndësishme, me të cilat, aktualisht, po ballafaqohen shqiptarët, në rrafsh global e rajonal, si dhe të ngre disa probleme shqetësuese që dalin nga ky ballafaqim.
Me aq sa e njoh unë historinë dhe aktualitetin e Malësisë dhe Tuzit, mendoj se, pavarësisht vështirësive të panumërta, kryesisht, të karakterit të brendshëm, por edhe të jashtëm, këto të fundit, të lidhura, veç të tjerash, edhe me ndikimet e globalizmit, shqiptarët e kësaj ane kanë arritur të ruajnë lëndën dhe kulturën e tyre kombëtare.
Gjatë 150 vjetëve të fundit, kjo zonë ka njohur shumë pushtues, qe nga otomanët, serbo-malazezët, fuqitë e boshtit, gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe shumë forma regjimesh, që nga perandoritë, monarkitë, totalitarizmi komunist, etj por Tuzi dhe Malësia kanë ditur t’u bëjnë ballë dallgëve të historisë, duke folur vetëm një gjuhë – shqipen, duke valëvitur vetëm një flamur – atë kuqezi, duke kënduar vetëm një himn – atë kombëtar. Në këtë luftë të ashpër për mbijetesë, veç gjuhës dhe flamurit, shqiptarët e këtyre anëve i kanë mbajtur të lidhur me njëri tjetrin vlerat e tyre tradicionale si, toleranca ndëretnike dhe ndërfetare, ndjenja e sakrificës në emër të atdheut dhe solidariteti kombëtar.
Janë këto vlera të rralla që e kanë kthyer Malësinë dhe Tuzin në një kështjellë të shqiptarisë dhe kjo është arsyeja përse zgjodha pikërisht këtë vend për të ngritur disa probleme shqetësuese që dalin nga ballafaqimi i shqiptarëve me sfidat aktuale, globale e rajonale.
Problemi i parë shqetësues ka të bëjë me keqkuptimin e proceseve globale. Dihet që sot jetojmë në epokën e globalizmit. Është globalizuar ekonomia, informacioni, vetë jeta shoqërore. Distanca, në kuptimin klasik, në sajë të arritjeve teknologjike, ka vdekur.
Sot flitet për botën si për një fshat.
Askush nuk mund t’i mohojë anët pozitive të globalizmit, por e vërteta është se ai shoqërohet edhe me anë të errëta, negative, me rreziqe dhe kërcënime. Pasojë e globalizmit është shtimi i të ashtuquajturave “probleme pa pasaportë” si, terrorizmi, ekstremizmi fetar, narkotrafiku, epidemitë, ndryshimet klimaterike, etj. Pasojë e globalizmit është ndikimi i ndërsjellë i krizave ekonomiko-financiare që shpërthejnë në vende të ndryshme të globit, por që prekin dhe rëndojnë gjithë ekonominë botërore.
Efektit të këtyre dukurive nuk u shpëtojnë vendet e mëdha, as ato të vogla, por për këto të fundit, pasojat e globalizmit janë më të rënda.
Një ndër dukuritë globale që paraqet kërcënim serioz për interesat jetike të popujve të vegjël, siç janë shqiptarët, është ajo e rrafshimit të vlerave. Lima e globalizmit i han pa mëshirë vlerat e të vegjëlve, por nuk ka çfarë u bën atyre të popujve të mëdhenj që, si rregull, janë të fuqishëm dhe synojnë imponimin e vlerave, kulturës dhe “drejtësisë” së tyre, në bazë të praktikës së moçme, sipas së cilës, vlerat, kultura dhe drejtësia ndjekin fuqinë.
Duke e konsideruar rrafshimin e vlerave si një prirje bashkëkohore, me kah vetëm pozitiv, disa pseudoanalistë shqiptarë, të njohur edhe si mohues apo patriofobë, kanë vëne në shënjestër njërën prej vlerave themelore shqiptare – dashurinë për atdheun. Sipas tyre, atdhedashurisë i ka kaluar koha, bartësit e kësaj ndjenje janë primitivë, të pagdhendur, mendjengushtë, malokë të pandreqshëm; për të na respektuar të tjerët, duhet të shajmë veten tonë; ata që marrin vesh nga epoka të cilës i përkasin, për të qenë modernë, duhet ta përbuzin e ta poshtërojnë atdheun; s’ka atdhe, ka thjesht qytetarë të botës, s’ka vlera kombëtare, ka vetëm vlera gjithënjerëzore, trumbetojnë në “analizat” e tyre këta “ekspertë”, ithtarë të globalizmit. Dhe vijon përfundimi i tyre kategorik: shqiptarët nuk mund të përfshihen e të integrohen në proceset globale pa u ndryshuar, pa u modernizuar, pa u gdhendur e zdruguar, në mënyrë që të zhvishen nga “arkaizmat” që i lidhin ata me nocionet e dala boje si atdheu apo ideali kombëtar.
Për këta pseudoanalistë nuk ka fare rëndësi fakti që lideri i proceseve globale, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, edukimin me ndjenjën e atdhedashurisë e kanë pjesë të pandarë të të gjithë sistemit arsimor; që fëmijët e këtij vendi, çdo ditë, para se të futen në mësim, betohen para flamurit kombëtar; që presidentët e tij, pavarësisht bindjeve politike, fjalimet e tyre, gjithmonë, i përfundojnë me të njëjtin urim, “Zoti e bekoftë kombin Amerikan”.
Shembulli amerikan dëshmon se rruga drejt globales dhe gjithënjerëzores kalon domosdoshmërisht, nëpërmjet kombit dhe atdheut tënd. Në rastin tonë, do të thotë që ajo rrugë kalon, nëpërmjet Tiranës, Prishtinës, Tetovës, Preshevës, Ulqinit (dhe Tuzit) e Çamërisë.
Ose, marrim shembullin e Francës, një tjetër komb i pjekur dhe i civilizuar, lojtar aktiv i proceseve globale. Mbrojtjen e pastërtisë së gjuhës së unifikuar kombëtare nga ndikimet negative të globalizmit, sidomos nga fjalët e huaja, Franca e ka të sanksionuar me ligj. Po të krahasohet kujdesi dhe vëmendja e Francës zyrtare për mbrojtjen e pastërtisë së gjuhës së vet me shpërfilljen e hapur të këtij problemi, lidhur me gjuhën shqipe, nga ana e autoriteteve tona shtetërore, del qartë se proceset e sotme globale nuk kuptohen drejt dhe në kompleksitetin e tyre, jo vetëm nga disa pesudoanalistë, por as nga pushtetarët dhe as nga institucionet tona shkencore.
Gjuha jonë, që Kadare e quan “Shënshqipja”, për fat të keq, vazhdon të marrë goditje nga të gjitha drejtimet, sidomos nga fjalët e huaja që, në vitet e tranzicionit të gjatë po vazhdojnë të futen pa doganë. “Cunami” i tyre po përmbyt terminologjinë shkencore, kulturore, sportive, të shtypit të shkruar e pamor dhe po depërton, pamëshirshëm, edhe në gjuhën e folur. Sipas Mehmet Elezit, autor i një fjalori të rrallë të gjuhës shqipe, botuar në vitin 2006, “Fjalë, shprehje e struktura të huaja krejtësisht të panevojshme janë lëshuar mbi gjuhën shqipe si retë e karkalecave”. Emra restorantesh, shoqatash gjithfarëlloji, kanalesh televizive, veprimtarish kulturore, artistike e sportive, në masë të madhe, nuk janë shqip. Arrihet deri aty sa dokumenti i identitetit të shtetasve shqiptarë, në vend të fjalës së bukur shqipe “letërnjoftim”, të quhet “kartë identiteti” (ID). Edhe emra vendesh, historikisht të njohura si shqiptare, po zëvendësohen me emra të huaj si, Bari për Tivarin, Bitola për Manastirin, Peç për Pejën etj. Po hiqen nga përdorimi fjalë shqipe shumë të bukura, tingëlluese e shumë shprehëse, për t’u zëvendësuar me fjalë të huaja, të zbrazëta dhe pa ngjyrë si: shëtitore – pedonale, fëmijë, vogëlush – minoren, anashkalim – bypass, ndihmoj – asistoj, përkrah – suportoj, këshill – bord, grup punues – taskforce, shkurt – flesh, kohë e pjesshme – part time, ngjarje – event, bisede – chat.
Fjalët e strukturat e huaja, të futura kontrabandë në gjuhën shqipe, janë po aq të rrezikshme për ne e kombin tonë, në mos edhe më të rrezikshme, se kontrabandimet e tjera me armë e drogë. Fishta i madh ka paralajmëruar me kohë: “Mos të harrojmë se më bjerrë gjuhën do me thanë me bjerrë kombësinë e pavarësinë”.
Për fat të keq, ashtu si mallrat e tjera kontrabandë, edhe fjalët që ndotin gjuhën shqipe, si konsumues të parë, zakonisht, kanë pushtetarët, të cilët, për t’u hequr si të ditur, nuk mjaftohen me përdorimin e tyre pa kriter, por, në jo pak raste, duke thyer çdo rregull etik, protokollar e gjuhësor, nisin e bëlbëzojnë në gjuhë të huaj “fjalimet” e tyre në mjedise zyrtare, si në Shqipëri, ashtu edhe në Kosovë. Ata që s’dinë të lidhin dy fjalë në gjuhën e nënës, në gjuhë të huaj, nuk bëjnë gjë tjetër veç rrisin, në mënyrë progressive, budallallëqet e tyre, me të cilat, në mënyrë bujare, i ka pajisur natyra a perëndia.
Për të përballuar sfidën e rëndë që po i bëhet shqipes, duhet mobilizuar në një front unik shteti, institucionet shkencore, shkolla dhe gjithë shoqëria, mbi të gjitha duhet përkushtim atdhetar dhe angazhim intelektual. Këtë dëshmon shembulli juaj. Duke ruajtur të pastër gjuhën e Fishtës dhe duke bërë përpjekje që në shkollat dhe mjediset publike të përdoret gjuha e standardizuar shqipe, Malësia dhe Tuzi, të gjithë sa jeni këtu, duket se e keni gjetur vaksinën për të parandaluar flamën e gjuhës. Kjo vaksinë është dashuria e pakufishme dhe përkushtimi juaj kombëtar ndaj “Shënshqipes”.
Një tjetër dukuri që shoqëron globalizmin dhe mund të paraqesë rrezik për vendet dhe popujt e vegjël është ajo e relativizimit të gjithçkaje, duke përmbysur raportet e mëparshme midis së drejtës e të padrejtës, të moralshmes e të pamoralshmes. Thelbi i kësaj dukurie është: e mira nuk është aq e mirë sa duket, as e keqja nuk është aq e keqe sa duket. Ato edhe mund të këmbejnë vendet. Në këtë këndvështrim, pushtuesi i dikurshëm duhet të konsiderohet bashkëqeverisës; xhelati duhet të mëshirohet e respektohet nga viktima; heronjtë, të cilët i kemi nderuar deri tani, nuk janë kurrfarë heronjsh, veç hajdutë e cuba; simbolet kombëtare që na kanë frymëzuar në luftërat tona për liri nuk janë gjë tjetër, veç relikë e së shkuarës, pa asnjë vlerë.
Shprehje e kësaj mendësie janë përpjekjet për ta paraqitur periudhën pesëqind vjeçare, nën Perandorinë Osmane, si bashkësundim e bashkëqeverisje të shqiptarëve me Turqinë dhe historinë tonë të shkruar me gjak, pikërisht në luftë me otomanët, si histori të pashallarëve dhe vezirëve osmanë, me origjinë shqiptare. Në këtë logjikë, edhe historia e përgjakshme, rreth njëqind vjeçare e shqiptarëve ne Jugosllavi, është histori e bashkëqeverisje së tyre me Beogradin, për shkak se, ashtu si në Stamboll, edhe në kryeqytetin serb, ata i kanë pasur pashallarët dhe vezirët e tyre si Sinan Hasani e çiftat e tij. Arrihet deri atje sa të kërkohet rishikimi dhe rihartimi i teksteve shkollore, në mënyrë që të mos “lëndohen” Turqia dhe Serbia. Mbështetësit e kësaj teze, e kanë të vështirë t’u përgjigjen pyetjeve të tilla si:”A erdhën osmanët si pushtues në tokat shqiptare apo erdhën shqiptarët si pushtues në Anadoll? Pa përmendur luftën hëroike nën udhëheqjen e Skënderbeut e luftëra të tjera në shekuj, kundër Turqisë, kundër kujt dhe përse u zhvillua lufta për mbrojtjen e Hotit dhe Grudës në vitin 1879-1880? Kundër kujt dhe përse u zhvillua kryengritja e Malësisë së Madhe, në vitin 1911, kur Tuzi me rrethinë u shndërrua në njërën ndër fushëbetejat kryesore të saj?
Përgjigja ndaj këtyre pyetjeve ështe e qartë: shqiptarët ishin të pushtuar nga Turqia dhe luftonin, së pari, për çlirim nga zgjedha osmane dhe, së dyti, për mbrojtjen e tokave të tyre, të cilat turqit kishin vendosur t’ua dorëzonin fqinjëve tanë grabitqarë. Çdo interpretim tjetër është falsifikim i historisë për qëllime të caktuara politike.
Të njëjtat pyetje mund të shtrohen në rastin e ish Jugsllavisë, Malit të Zi e Serbisë, aq më tepër që këto ditë, rishikimet e teksteve shkollore i ka kërkuar kreu i Kishës Ortodokse Serbe, Patriarku Irinei: A shkuan shqiptarët si pushtues në Beograd apo erdhi Beogradi me makinerinë e tij të luftës në Kosovë? A shkuan shqiptarët e Ulqinit dhe të Tuzit në Cetinë, apo e kundërta, Cetina i pushtoi me forcë këto territore autoktone shqiptare?
Nuk mund të quhet i moralshëm, as parimor, qëndrimi sipas të cilit, të zezës i duhet thënë e bardhë dhe të bardhës, e zezë. Rishikimi i teksteve të hitorisë duhet t’u lihet në dorë historianëve, jo politikanëve e klerikëve ortodoksë e muslimanë.
Një demonstrim tjetër i relativizimit të moralit është propizimi i kryeministrit të Serbisë, Aleksandër Vuçiç, për të caktuar një datë, në kujtim të viktimavë të luftës në ish Jugosllavi. Nëse ky propozim do të bëhej nga boshnjakët, shqiptarët e Kosovës apo kroatët, edhe mund të besohej si i sinqertë, por kur ai vjen nga kryeqyteti që ndërmori katër luftëra agresive kundër fqinjëve të tij, nuk mund të mos lindë dyshimi i bazuar se po bëhen përpjekje për relativizimin e fajit, që vrasësit të lehtësohen disi nga faji dhe viktimat mos t’i lërë krejtësisht pa faj, me një fjalë, të dyja palët, nga pak fajtorë, nga pak viktima dhe, si të tilla, të futura në një thes, të dyja të përkujtohen. Meqënëse ky propozim është bërë publikisht, do të ishte mirë që edhe përgjigja refuzuese e Prishtinës dhe Tiranës, sidomos e kësaj të fundit, të cilën nisma e Vuçiçit e implikon në konflktin jugosllav, të jepet publikisht, para se ai të paraqitet zyrtarisht, në takimin e Vjenës, që do të mbahet në datën 27 të këtij muaji. Pjesë e këtij qëndrimi duhet të jetë kërkesa e Tiranës dhe Prishtinës që Beogradi të kërkojë falje, zyrtarisht për krimet e kryera kundër shqiptarëve; që Serbia të zbardhë fatin e të pagjeturve dhe të bëjë të mundur kthimin e eshtrave të tyre në Kosovë, si dhe të paguajë dëmshpërblimin e luftës.
E afërt me përmbajtjen e këtij propozimi është “Iniciativa 6” (Ëest Balkan 6), e paraqitur nga Mali i Zi dhe e mbështetur fort nga Serbia, që parashikon krijimin e një forumi rajonal, të përbërë nga pesë ish njësi të Federatës Jugosllave plus Shqipërinë. Kjo përbërje të sjell në mend një strukturë të dënuar, tashmë, nga historia, si ish Jugosllavia, minus Slloveninë dhe Kroacinë, por duke shtuar Shqipërinë. Rikthimi tek strukturat e dështuara, e pakta që mund të thuhet, është kundër produktive. Nuk është vështirë të parashikohet që në forumin “Balkan Six”, violinë e parë, do të ishte Beogradi. Kjo për shkak të mentalitetit dominues të Serbisë, por edhe të mbështetjes së ambicies së saj nga disa kryeyqtete europiane, ende të paçliruara nga nostalgjia serbocentrike. Veç kësaj, kjo iniciativë krijon mbivendosje a paralelizma me disa organizata të tjera rajonale, të cilat, pavarësisht numrit relativisht të madh të tyre, në praktikë nuk kanë rezultuar efektive. Në këtë kontekst, ajo zor se mund të jetë në interesin shtetëror e kombëtar të shqiptarëve.
Një tjetër dëshmi e relativizimit të gjithçkaje në epokën globale është qëndrimi ndaj heronjve dhe simboleve kombëtare. Në Prishtinë, Adem Jashari, është shpallur kriminel. Po në Prishtinë është përdhosur monumenti i Skënderbeut. Në Tiranë, një tufë mohenikësh, në emër të çmitizimit dhe çheroizimit është ngritur kundër heronjve dhe simboleve kombëtare. Monumenti i pavarësisë dhe bustet e heronjve, të ngritura para 3 vjetësh, në kuadrin e 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë, janë dhunuar e përdhosur. Në manifestimin qendror të FSK-së, në Prishtinë, që hapi “Epopenë e UÇK-së”, më 5 Mars 2015, nuk u ekzekutua himni ynë kombëtar.
Çfarë na ofrojnë globalistët, kozmopolitët dhe postmodernistët në vend të heronjve dhe simboleve tona kombëtare? Heroi i tyre është “uni” me nevojat e tij, egocentrizmi pa fre, ndërsa simbolet e tyre janë plaçkat luksoze. Sipas kësaj mendësie, njeriu, në vend që t’u japë gjërave kuptim, kthehet në vegël, obejkt të plaçkave. Zotërimi tyre i jep kuptim njeriut dhe jetës së tij, vetë njëriu identifikohet me to dhe statusi i tij përcaktohet nga statusi (klasi) i plaçkave që blen.
Rendja pas konsumizmit, bjerrja morale, zhveshja nga idetë, janë dukuri që gërryejnë dhe mbysin shoqëri e kombe të zhvilluara e të konsoliduara, le më shqiptarët, që renditen ndër popujt më të varfër të Europës.
Nuk na çojnë në Europë kultura e fastfud-it, e selfie apo belfiekulturës, por kultura dhe vlerat tona kombëtare.
Integrimi ne Europë nuk do të thotë braktisje e vlerave tona. Konica ka shkruar se tjetri njeh çmimin që ti i cakton vetes. Europa nuk të pranon, nëse je i zhveshur nga vlerat. Ajo nuk i pranon njerëzit pa fytyrë, pa kujtesë historike, pa respekt për të parët e tyre, që do të thotë pa respekt për veten e vet. Në këtë kuptim, ne duhet të përpiqemi të integrohemi si shqiptarë, me fytyrën tonë, me heronjtë, simbolet e vlerat tona, përndryshe procesi integrues humbet çdo kuptim.
Vështirë të flitet për integrim me të tjerët pa qenë të integruar me njëri tjetrin. Janë vlerat tona ato që na bashkojnë si shqiptarë, ato që i kontribuojnë kohezionit social dhe kombëtar të shqiptarëve. Me ato vlera ne duhet të krenohemi dhe, pse jo, t’ia ofrojme Europës dhe botës. Toleranca dhe bashkëjetesa fetare e ndëretnike, sa për të përmendur dy prej këtyre vlerave, janë të markës shqiptare dhe pa afat skadence, ashtu si edhe shumë vlera tonat kombëtare. Të gjitha së bashku ato përbëjnë arkitrarët mbi të cilët ka qëndruar shqiptaria në shekuj. Sot, në epokën globale, jo vetëm që nuk e kanë humbur rëndësinë e tyre, por kanë marrë vlerë të re, përballë radikalizmit dhe ekstremizmit fetar dhe etnik që po hedhin botën në flakët e luftës.
Këta arkitrarë, duket se janë mbajtur mirë dhe i kanë qëndruar kohës edhe këtu në Malësi dhe Tuz, falë përkujdesjes dhe sakrificave sublime të shqiptarëve të kësaj treve. Por që ata të mbeten vitalë, përballë sfidave globale e rajonale, nuk mjafton vetëm përkujdesja dhe sakrificat e tyre. Është e domosdoshme që të ndihet dora e ndihmës dhe e solidaritetit kombëtar nga Shqipëria dhe Kosova. Ky solidaritet duhet të jetë i sinqertë, vëllazëror, i prekshëm, jo sa për të thënë, apo më keq, për propagandë politike, siç ndodhi me Luginën e Preshevës, kur Shqipëria dhe Kosova shpallën me bujë në Prizren, se do të ofrojnë për të nga 50 mijë euro ndihmë. Kësaj i thonë u mbars mali, polli një mi. Ky është mjerimi i solidaritetit dhe, natyrisht, nuk mund të mos japë efekte krejt të kundërta, në krahasim me ato që mund të presin zyrtarët e Tiranës dhe të Prishtinës.
Në radhë të parë, shqiptarët në Mal të Zi nuk duhen trajtuar si pakica. Nëse kondiserohen si të tillë në raportet demografike të shtetit ku jetojnë, ata nuk mund te konsiderohen pakicë në raport me popullin dhe kombin të cilit i përkasin. Përkundrazi, ata janë një pjesë thelbësore e këtij kombi dhe me kontribut të jashtëzakonshëm në çeshtjen kombëtare shqiptare. Nuk duhet harruar se, “prova e përgjithshme” e shpalljes së pavarësisë së Shqipërise është bërë këtu, në Malësi, në Tuz. Ndaj ata janë e duhet të jenë të barabartë më të gjithë shqiptarët, pavarësisht numrit të tyre dhe vendit se ku jetojnë. Si të tillë ata duhen trajtuar edhe nga shtetet tona.
Parë në këtë dritë, marrëdhëniet e Tiranës dhe Prishtinës me Podgoricën zyrtare duhet të kushtëzohen nga qëndrimi i kësaj të fundit ndaj shqiptarëve që jetojnë në trojet e tyre në Mal të Zi. Nëse do të veprohej kështu, me siguri, shqiptarët do të përfaqësoheshin më mirë në organet qëndrore dhe vendore, në komunat e tyre do të investohej më shumë dhe, në respekt të nenit 69 të Kushtetutës se Malit të Zi, do të hiqeshin kufizimet aktuale lidhur me përdorimin e flamurit kombëtar shqiptar.
Së fundi, jo vetëm institucionet zyrtare, por edhe ato shkencore, shoqëria civile, mjetet e informimit masiv etj, në Shqipëri e Kosovë, duhet të jenë më të angazhuar e më të përkushtuar ndaj çështjes së shqiptarëve në Mal të Zi. Nuk është normale që në Fjalorin Enciklopedik Shkencor të Akademisë së Shkencave të Shqipërise, botuar në vitin 2008, nuk përmendet fare personaliteti i përmasave kombëtare, biri i shquar i kësaj treve, Baca Kurti, ndërkohë që në të kanë zënë vend dhjetëra personazhe të epokës komuniste, që nuk i ka njohur kush për së gjalli, as nuk i njeh kush pas vdekjes së tyre. Po kështu, në këtë fjalor nuk përmendet fare një vend historik si Deçiqi.
Shpresoj që Enciklopedia Shkencore e Akademisë së Arteve dhe Shkencave të Kosovës, e cila pritet të dalë së shpejti, t’i plotësojë këto boshllëqe.
Tuz-Malësi, 23 gusht 2015