dgreca – Page 3909 – Dielli

LIGJE TË SOTME DHE TABU HISTORIKE TË SHKUARA

May 4, 2015 by dgreca

Nga Eugjen Merlika/
Ka kaluar më se një e katërt shekulli nga rrëzimi I Murit të Berlinit që u bë emblema dhe simboli i dështimit të komunizmit si sistem ekonomik në nivel planetar e politik në atë evropian. Ndryshimet e mëtejme drejt sistemit të demokracive liberale patën zhvillime të larmishme në Vendet ish socialiste të Lindjes evropiane, në vartësi të forcës dhe qëndueshmërisë së dogmave e tabuve të rrënjosura në vetëdijen e shoqërive të ndryshme kombëtare. Këto dogma e tabu përcaktonin edhe forcën e vërtetë të klasave drejtuese pas komuniste, që diku mbetën të njëjtat me ndonjë makiazh të lehtë e diku u shndërruan në demokrate, nëpërmjet një ndërhyrjeje rrënjësore kirurgjikale.
Ndërsa ndryshimet në sistemin ekonomik qenë relativisht të shpejta ato në sferën e superstrukturës janë shumë të ngadalshme e diku diku ende të paqena. Në këtë drejtim vërehet se, në një pjesë të Vendeve evropiane, ekziston prirja për të ruajtur klishetë e interpretimit e paraqitjes së ngjarjeve historike në prizmin e së shkuarës së afërt, duke i a nënështruar kritikën historike një farë manikeizmi stereotip të bazuar në dogmat e “pakundërshtueshme” të traditës komuniste. Një prej këtyre është edhe një farë ligjërimi i sistemit në planin historik, duke heshtur mbi shfaqjet më të dënueshme të tij, si krimi shtetëror, e duke zbehur në maksimum pasojat dramatike të keq qeverimit dhjetravjeçar.
Sistemi i diktaturës së proletariatit i markës leniniste – staliniste në kongresin e XX-të të PKBS u dënua haptas, jo vetëm për mangësitë e theksuara në fushën ekonomike, por kryesisht, për frymën kriminale që e kishte përshkuar për gati tridhjetë vjet, një frymë që i shkaktoi Bashkimit Sovjetik rreth 20 miljon viktima të gjyqeve, gulagëve, urisë. Por çuditërisht, në Perëndimin e lirisë e të drejtave të njeriut, është ende e pranishme prirja për t’i zbehur pasojat tragjike t’asaj politike. Këtij zullumi të madh historiografia e majtë i ve përballë krimet e nazifashizmit, kryesisht Shoah, zhdukjen e hebrenjve. Në këtë ballafaqim të llahtarshëm nuk ka fitues, të gjithë janë të humbur, sepse humbëse është specia njerëzore, e aftë të prodhojë në vazhdimësi tmerre rrënqethëse.
Një krahasim objektiv, i paanshëm, i dy sistemeve kriminale të shekullit të shkuar do të kërkonte, së paku, një vlerësim të barazpeshuar të dëmeve që i janë shkaktuar njerëzimit në përgjithësi e, kryesisht, popujve që kanë pësuar në vetë të parë ato përvoja. Fatkeqësisht, për arsye ideologjike e politike nuk ndodh një gjë e tillë. Edhe përpjekjet dinjitoze të studjuesve të njohur të historisë bashkëkohore si Ernst Nolte, Renzo de Felice, Viktor Zaslavski, Elena Aga Rossi etj. për t’i trajtuar me të njëjtin këndvështrim krimet e nazifashizmit e të komunizmit, nuk kanë gjetur në sferën institucionale evropiane një përgjigje serioze. Kështu, për shembull, dhjetë vjet më parë, Parlamenti evropian hodhi poshtë, me shumicën e votave socialiste e komuniste, një rezolutë n’atë drejtim të eurodeputetit suedez Goran Lindblad, që kërkonte trajtim të barabartë, edhe përsa i përket nderimit shoqëror e zyrtar të viktimave të dy krahëve.

Por ajo që nuk ndodh, për shkaqe të njohura, në Shqipëri, Rusi, Sërbi, e në ish republikat sovjetike t’Azisë qëndrore, ka ndodhur në Shtetet Baltike e Vende të tjera ish socialiste t’Evropës, së fundi në Ukrainë. Në fillim të prillit, Verhovna Rada, Kuvendi ukrainas, miratoi me një shumicë dërmuese ligjin n. 2558 “Mbi dënimin e regjimeve totalitare naziste e komuniste në Ukrainë dhe mbi ndalimin e përhapjes së simboleve të tyre.”. Në një listë të gjatë që shkon nga partitë politike tek flamurët, nga emrat e shesheve e rrugëve tek monumentet, përkujtesat apo librat e kujtimeve e deri tek hymni i BS, është përmbledhur kuptimi i “propagandës” dhe “simboleve” të dy sistemevet. “Me këtë ligj regjimi totalitar komunist, që ka qenë në Ukrainë nga 1917 deri në 1991, njihet si kriminal që ka zbatuar një politikë të terrorit shtetëror” thuhet në një paragraf të ligjit. Ky ligj është në vazhdim të sivëllezërve të tij në Lituani më 2008 e në Letoni më 2013. Madje më 2010 një grup shtetesh, të kryesuar nga Lituania e të përbërë nga Letonia, Bullgaria, Hungaria, Rumania dhe Republika Çeke, kërkoi nga Evropa që kjo të trajtonte, në tërësinë e saj, “krimet e nazifashizmit e të komunizmit me të njëjtin standart”. Propozimi u hodh poshtë nga Komisioni Evropian.
Nuk arrij të kuptoj vendimin e Komisionit që i ndan viktimat e diktaturave në dy kategori. Këta zotërinj e zonja të nderuara të kontinentit, që nuk kanë provuar në veten e tyre terrorin shtetëror e mungesën e lirisë vetiake për asnjë çast të jetës së tyre, kanë kurajën dhe paturpësinë t’u a mohojnë këtë fakt të dhimshëm qindra milionë njerëzish që patën fatin e keq të jetonin nën perandorinë komuniste të Moskës, të sanksionuar nga aleatët e saj fitues të luftës së dytë botërore. Është një fakt i pashpjegueshëm, sepse bie ndesh jo vetëm me moralin njerëzor dhe besimet fetare, por edhe me të vërtetën historike e logjikën e saj.
Edhe këtë herë vendimi i Radës së Kievit u prit nga një orkestër kundërshtimesh, ku violina e parë i takoi Efraim Zuroffit, një historiani amerikan që është drejtor i Qendrës Viesenthal të Jeruzalemit. Kjo Qendër e cila, që nga viti 1977, ka mundur të zbulojë e t’i japë drejtësisë shumë ish nazistë të fshehur nëpër botë, madje edhe roje të thjeshta, për krimet e tyre të kryera në kampet e shfarosjes së hebrenjvet, duke i dhënë drejtësi viktimave të pafajshme të holokaustit, çuditërisht del në mbrojtje të xhelatëve të të tjerë viktimave. Zuroffi e quajti “poshtërues” vendimin e parlamentit të Kievit. Simbas tij ky ligj është “një gënjeshtër e madhe që kthen xhelatët në viktima”. “Ndalimi i nazizmit dhe i komunizmit ve në të njëjtin plan regjimin përgjegjës të genocidit më të madh të historisë njerëzore me atë që çliroi Auschwitz-in, duke ndihmuar t’i jepej fund mbretërisë së terrorit në Rajhun e tretë.”
Bën përshtypje njëanshmëria e këtij historiani, një dukuri që shkon deri në caqet e amoralitetit, mbasi kërkon të monopolizojë, në nivel planetar, viktimizmin, pa u njohur të tjerëve viktima të dhunës të drejtën për të patur të njëjtin trajtim, së paku në planin e kujtesës historike. Çfarëdo të pohojë Zuroffi dhe kolegët e tij të Qendrës Viesenthal, askush nuk mund të mohojë milionat e viktimave të komunizmit. Duhej t’ishte ai i pari, ai që me të drejtë çon në gjyq edhe sot gati njëqindvjeçarë ish policë të kampeve naziste, të ngrinte zërin për milionët e e viktimavet të babushka Stalinit, apo të bashkëpuntorëvet të tij në të gjitha shtetet komuniste. Por për të ata milionë nuk kanë të drejtë qytetarie, nuk meritojnë as lule, as emra rrugësh, as monumente, as kujtesë…. Nuk më duket se i bëhet një shërbim i mirë edhe holokaustit në këtë mënyrë, mbasi historiani amerikan nuk ka ndonjë ndryshim të madh nga ata, jo të pakët, që sot në botë, kryesisht atë myslimane, venë në dyshim apo e kufizojnë shumë vetë atë dukuri.
Ligji i fundit ukrainas ka vënd për kritika, mbasi dënimi me pesë vjet burg për shprehjen e ideve, cilatdo qofshin ato, nuk është i përligjur në shoqëritë e lira. Neni famëkeq 55/1i Kodit penal të Shqipërisë komuniste ishte një shembull i gjallë i atyre lloj dënimevet që, në vitet e gjata të regjimit, çoi në kampet e punës së detyruar mijra qytetarë shqiptarë. Duke kritikuar këtë anë të ligjit, ai në vetvete ka në thelb një parim të drejtë e të lëvdueshëm. Janë pa asnjë bazë reale akuzat e Zuroffit se ligji merr në mbrojtje krimet nazifashiste, mbasi ai dënon pa dallim së pari ata e pastaj dhe ata komuniste.
Nuk është e rastit që këta ligje i miratojnë parlamente të Vendeve ish komuniste të Lindjes e i kundërshtojnë përfaqësues të demokracive të Perëndimit apo të demokraturave të Lindjes. Ata që e kanë provuar në lëkurën e tyre mizorinë e komunizmit nuk mund të pranojnë lirisht pallavrat e “qëllimeve të mira”, por të gabimeve vetiake të njërit apo tjetrit. Komunizmi i zbatuar në B.S., në Kinë, Shqipëri, Kore, Kamboxhia apo gjetkë ishte një sistem dhune aspak më i mirë, në mos më i keq se sa nazizmi i kampeve të shfarosjes së hebrenjve. Ai zgjati shumë më tepër si kohë përndjekjesh, u zbatua mbi vetë popujt e tyre, duke shkaktuar më tepër viktima. Këta janë faktet e njohura historike. Ligji ukrainas, ashtu sikurse sivëllezërit e tij të Vendeve të tjera, mban parasysh pikërisht këta fakte. Kundërshtimi i tyre është një mohim i këtyre fakteve e një përpjekje e dështuar për t’i shtrembëruar ata.
Ligji i fundit i Kuvendit të Shqipërisë, mbi hapjen e dosjeve të ish Sigurimit të Shtetit, është një hap i mirë përpara, edhe se shumë i vonuar, në drejtim të zbardhjes së praktikavet kriminale të organit më besnik të diktaturës, por shfaqjet e ndryshme të hapura e të maskuara të mallit për këtë të fundit e drejtuesit e saj, janë dëshmi e një mendësie të vjetër e të ndryshkur, që e ka shumë të vështirë të pranojë ndryshimet e të ballafaqohet ndershmërisht me të vërtetën historike. Edhe në këtë fushë, ashtu si në atë të zhvillimit ekonomik, të integrimit evropian e të moralizimit të jetës së saj të mbrendëshme, klasa politike shqiptare është shumë e vonuar në ecjen e saj e nuk jep pothuajse asnjë shpresë për të arritur simotrat e saj në ish Vendet socialste të Lindjes evropiane.
Maj 2015

TЁ MOS KESH FRIKЁ NGA VETJA….

May 4, 2015 by dgreca

(Intervistё me poetin dhe publicistin Demir Gjergji)/
Bisedoi:Raimonda MOISIU/
Poetёt ndikojnё individёt nё veçanti dhe shoqёrinё nё pёrgjithёsi. Veprat dhe vargjet e tyre poetike janё gjithmonё, reflektimi i klimёs filozofike dhe sociale tё jetёs, mes tё bukurёs dhe sё pёrditshmes njerёzore dhe pёr kёtё arsye, ata janё quajtur pasqyrё e shoqёrisё. Fjalёt e pёrdorura nga poetёt janё fjalёt ndjellёse dhe kanё tonin qytetar, intelektual, social dhe lirikё tё pastёr dhe tё drejtpёrdrejtё, ndjejnё sensin qё pёrshkon çdo poet qё krijon. Poeti dhe publicisti Demir Gjergji ёshtё njё nga poetёt me reputacion tё ndjeshёm dhe tejet tё admiruar nё letrat shqipe. Vargjet poetike tё poetit Gjergji, pёrshkruajnё situatat nga mё tё zakonёshmet tё njeriut me kompleksitetin dhe ankthet e jetёs urbane qё pёrcaktojnё rolin e pёrbashkёt nё eksplorimin e marrёdhёnieve tё ndёrlikuara njerёzore, pёrplasjet e tё kundёrtave nё forma tё ndryshme. Ai ёshtё gjithmonё nё kёrkim tё identitetit, qё nuk ngurron tё rrёfejё realitetin e kёndvёshtrimeve, muzёs, personazheve dhe mendimeve me idetё dhe shpirtin artistik, botёn dhe ёndrrat, magjiken, realen dhe filozofiken. Burimi kryesor i muzёs, frymёs dhe imazheve qё rrethon jetёn e tij, vёzhgimet akute dhe ironike tё jetёs, i kanё bёrё poezitё e poetit Demir Gjergji, tejet tёrheqёse dhe jashtёzakonisht tё pёlqyeshme pёr audiencёn e dashamirёsve dhe lexuesve tё poezisё. Poeti Demir Gjergji ёshtё mjeshtёr i fjalёs poetike nё tё gjitha zhanret e saj. Ato janё shprehje e zjarrtё e filozofisё sё jetёs dhe mendimeve mistike. Nё gjeneratёn e poetёve bashkёkohorё, Demir Gjergji konsiderohet si njё poet i pёrsosur, se si ai pёrdor gjuhёn, imazhet dhe tema tё ndryshme, duke na pёrcaktuar se cfarё ёshtё poezia. Ai flet me botёn njerёzore tё pajisur me ndjeshmёri mё tё gjallё, mё shumё enthusiazёm, optimizёm dhe butёsi shpirtёrore tё jashtёzakonёshme dashurie, dhimbje, malli e proteste, njohёs i thellё i natyrёs njerёzores, mistikes e filozofikes.
“Unё mbetem poet. E pandryshueshme pёr mua ёshtё poezia. Poezia nuk ёshtё pёrvojё, ёshtё aventurё, frymё, peng ose mё saktё ёshtё mall (nё kuptimin e ndjenjёs), mё shumё se mall (nё kuptimin e gjёsё),-shprehet poeti Gjergji”. Nё kёtё intervistё ekskluzive pёr Tirana Observer, poeti dhe publicisti i njohur Demir Gjergji, na rrёfen udhёtimin e tij mbresёlёnёs krijues nё disa zhanre tё letёrsisё, dhe pse ai mbetet poet. Na flet pёr emisionin nё radio qё ai promovon me njё titull tejet interesant, letraro-artistik, e nga mё jetёgjatёt: “Fjala si Fillim. Fjala si Flijim”. Sё fundi ka botuar njё roman, i vlerёsuar nga kritika e kohёs, -pse e shkroi dhe pse e titulloi:Biri i botёs”,-poeti dhe publicisti Demir Gjergji, na i rrёfen nё kёtё bashkёbisedim.
Pёr mё shumё ndiqni Intervistёn.

-Përshëndetje i nderuar Demir, besoj se na shkon një bisedë arti, packa se mes nesh është Atlantiku! Disi larg por arti i afron kufijtë.
Ju vetë vini nga ndonjë familje shkrimtare dhe artistike? A ka qenë letërsia një interes shumë i hershëm i juaji apo diçka që lindi si pasion e dëshirë më vonë?

– Përkundrazi, vij nga një familje që nuk i donte librat. Disa herë im atë m’i flakte në oborr librat, kur unë fillova t’i fus për herë të parë më shtëpi. Mbase kjo është arsyeja që unë kam rendur pas tyre më me këmbëngulje. Njeriu është i prirë drejt asaj që ia ndalojnë. Por kjo s’do të thotë se letërsia nuk ishte e pranishme na familjen time. Babai thoshte përmendësh kapituj të tërë nga “Lahuta e Malcis” dhe vargje të shumta nga Ethem Haxhiademi apo të tjerë. I kishte mësuar në burg. Po ashtu, ime më, kur ishte vetëm e kujtonte se nuk e dëgjonte njeri këndonte duke ndryshuar çdo herë fjalët e këngës. Në ato çaste unë harroja lojën, botën dhe veten dhe bëhesha i tëri vesh për ta dëgjuar me ankth. Këndonte apo qante? Vështirë ta kuptoje menjëherë. Dhe kjo mikrobotë përfshihej nga bota e madhe e oshëtimës së erës në ullinj, e ngjyrave të fushës, kodrave detit, e klithmave të patave në qiell, ulërimave të egërsirave në pylli, këngës së zogjve ndër drurë. Pastaj leximet: Esenini, Lazgushi, Ali Asllani, Du Fu, Uitman… Dher belbëzimi i parë poetik, si një e qarë e dytë e lindjes sime.
– A ju kujtohet kur ju së pari këni shkruar një poezi, tregim apo ndonjë gjini tjetër dhe i keni thënë vetes: Ja dola! Kam krijuar diçka që është me të vërtetë krijimi im. Kur ka ndodhur kjo, herët apo më vonë?
– Ah, kjo ka ndodhur vonë, shumë vonë! Pasi kisha humbur dashurinë e parë, pasi kisha botuar librin e parë, pasi i kisha kthyer krahët asaj mikrobotës së çuditshme të fëmijërisë, kur im atë nuk më rrihte më, kur nëna hapte sytë sa herë i shfaqesha te porta, se mos i shkoja me ndonjë “nuse”. Po cili ka qenë ky krijim? Nuk mund ta them saktë, gjithsesi, më duket se është një baladë për kurbetin. Mbase është një strofë e saj: “Zunë rrallohen yjtë,/ Ku të t’i gjej sytë?/ Ku të ta ndjej zënë?,/Në ç’rënkim, në ç’gjëmë?”. Kjo baladë është shkruar në orën e folklorit, në auditor. Kurse libri i parë dinjitoz për mua mbetet “Mërgimi i bukurisë”. Aty e shoh veten poet të vërtetë!
-Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, -prindërit, artet, letërsia apo njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzimin tuaj?
– Një pjesë të kësaj përgjigjeje mund ta marr nën pyetjen tuaj të parë. Megjithatë po shtoj, se vërtet poetët si çdo talent, më shumë lindin se bëhen. Mjedisi, peizazhet, vëmendja e të tjerëve, perceptimet, përjetimet, leximet, errësira apo të fshehtat, ndalimet apo dhuna fizike qoftë a psikike, dashuria, frika, guximi janë faktorë të rëndësishëm që shkaktojnë big-bangun e madh të krijimit. Kështu ka ndodhur edhe me mua. Veç tyre, në jetën time ka pasur edhe shumë njerëz rastet m’i kanë sjellë pranë dhe që kanë ndikuar fort në udhëtimin tim lartësive drejt krijimtarisë.
– Ju shkruani poezi. Cila ka qenë poezia e parë, kur dhe si lindi ajo?
-Poezia e parë….? Mbase poezinë e parë nuk e kam shkruar, por mund ta kem kënduar në vetminë time, si nëna këngët e saj, ose mund ta kem thënë si melodi të improvizuar me pipëzat e fëmijërisë, a më bukur akoma, mund ta kem shkrepur te sytë, për të shprehur së pari dashurinë. Poezia e parë që kam shkruar, më ka humbur. Mbaje mend vetëm një strofë të saj, të cilën e kam përfshirë te vëllimi poetik: “Ishujt e mbrëmjes”. Ajo poezi ka lindur, siç nuk do të doja të ,ë lindte asnjë poezi tjetër: e shkrova pasi pashë në këndin letrar të shkollës një lajmërim që na ftonte të shkruanim nga një krijim :me temë aktuale”.
–Ju jeni poet. Qindra vargje poetike dhe disa vëllime me poezi: “Ngjyrat e tokës”, “Në sytë e mi”. “Mërgimi i bukurisë”, “Vera në ikonë”, “Digjet ylli i ikur”, “Ishujt e mbrëmjes”, “Vetëm (V)era vjen”, “Bibla e buzëve”, “Orë akulli”etj. Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?
-S’di ç’të them. Përvoja e poetit nuk është si çdo përvojë tjetër. Tek e fundit për mua poezia nuk është përvojë, është aventurë, frymë, peng ose më saktë është mall (në kuptimin e ndjenjës), më shumë se mall (në kuptimin e gjësë). Mund të them vetëm se vitet e fundit jam lidhur keq me prangat e fjalës dhe për çudi kjo më bënë të ndihem më shumë i lirë në hapësirat e mendimit dhe të emocionit. Mbase kjo qenka përvoja.
– Kur shkruani poezi, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?
-Poezinë e hedh në letër, (këto kohë në monitor celulari a kompjuteri) kur ajo vjen befas për të më shkruar mua. Çuditërisht, kam filluar të shkruaj edhe në kafe, mes njerëzve, gjë që më parë, më vinte turp ta bëja!
-Çfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?
Muza… frymëzimi, dhuntia, talenti…. Ç’t’ju them? Njeriu është univers në kalim. Ashtu si Gjithësinë edhe këtë univers është e pamundur ta zbulosh. …Nuk e di, mund të jetë krijuar në qiell, para se të lidhet në mitrën e nënës, mund të jetë ushqyer me gjenet e të parëve, para se të ndikohet prej atyre që përmenda më lart. Nganjëherë tronditem para krijimeve të mia. Si mund t’i kem shkruar?! Në fakt ato më kanë shkruar mua.
-Ju shkruani lirika dashurie “të pastra dhe të drejtpërdrejta në të shprehur” –dhe vërtet jeni ndër poetët e rrallë që me vargjet tuaja shpërthyese ilustroni dashurinë njerëzore.Çfarë ju ka shtyrë për të shkruar lirika të tilla?
-Dashuria është ndjenja më sunduese e njeriut. Le të çirret sa të doja urrejtja, e kundërta e saj, se është më e fuqishmja. Urrejtja të err vetëm sytë për të bërë gjëra të liga, kurse dashuria të bënë të gjithin rob të saj, duke të bërë njëherësh njeriun më të bukur në botë. Lum, kush e botën me sytë e dashurisë! Ai mund të thotë se ka jetuar! Kur u kthehem si lexues krijimeve të mia, sidomos atyre me motive dashurie, ndjehem tjetërkush, gati qenie hyjnore. E shoh botën të përkryer e të pafund!
-Ç’është dashuria për ju” Kur e ndjen një burrë se është i dashuruar? Si ia arrini ta reflektoni në poezitë tuaja?
Dashuria për mua? Po ua them me katër vargje po të miat: “Dashuria, portë ferri,/Kalamend një kolovajzë! Dikush shkruan te qemeri:/ Mirë se erdhët në Parajsë. Një burrë ndjehet i dashuruar kur është i mbështjellë trupeshpirt në pezhishkën e dashurisë dhe sa më shumë të ndjehet i lidhur aty, aq më i dashuruar është! Këtë gjendje kam thënë në poezitë e mia me këtë kryemotiv të poezisë sime.
-Çfarë ju shtyn të shkruani një poezi protestë me ton qytetar e intelektual?
– Në poezinë time do të hasni shumë rrallë motive të tilla. Nuk e di…më duket deklarative!
-Romani juaj “Biri i Botës” i vlerësuar shumë nga kritika e kohës për strukturën narrative dhe imagjinatën letraro-artistike, mes tradicionales, modernes dhe post-modernes. Një prozë që nuk është fantazi, por është bota e brendshme njerëzore, dëshmon më së mirë edhe penën tuaj të prozatorit. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë; burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?
– Përvoja e shkrimit të këtij romani më ka bindur se, ndërsa poezia krijon një çast, proza krijon një botë.
-Si mendoni ju, cilat janë elementët thelbësorë në prozë, në rastin tuaj, të romanit. Sfida që përballeni me ndërtimin e tij, duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve. Ju i paraqisni personazhet tuaja nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?
– Romani në fjalë është i lidhur drejtpërdrejt me jetën time. Asnjë personazh në të nuk është i trilluar. Shumë pak vende m’i ka ofruar fantazia, ngjarjet po ashtu. Është një roman në shtratin e së vërtetës, por që duhet lexuar si krejt i trilluar, sepse, nëse gjatë leximit do të përfytyrohet vetëm jeta ime, ai nuk do t’i shërbejë kujt. E kujt i duhet, fjala vjen, se si kam qarë unë, kur humba stilografin, apo si më rrahën kur isha fëmijë, sepse, qëllova me gur në çatitë e fshatit?
-Zhanrin e prozës “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj?
-Romani “Biri i Botës” është procesi më i çuditshëm i krijimit gjatë gjithë jetës sime si shkrimtar. Para se të filloja ta hidhja në monitor, kujtoja se e kisha të gjithin brenda vetes, dhe, thjesht, më duhej ta kopjoja, por sapo ulesha për ta bërë këtë, ngrihesha i tmerruar. Më dukej se po lozja me një minë të kurdisur, ose me një gjarpër të fjetur. Në këtë gjendje tmerri arrita të shkruaj 20 faqet e para dhe më pas ndjeva i entuziazmuar se e kisha mbërthyer ose më kishit mbërthyer ai mua. Për tre muaj ia dola. Ai lindi në të njëjtën datë me autorin e tij. Me 11 gusht.
-Vend të veçantë në letërsinë biografike zënë veprat tuaja; profile shkrimtarësh “Shtëpia e shkrimtarit” dhe monografia “Haxhi Gjyli, një jetë për shkollën”. “Jetë e ndershme”. Pse vendosët të dialogoni përmes personalitetesh të tillë?
-Mbase ky është një tjetër profil në krijimtarinë time, e cila është shkruar për motive dhe arsye nga më të ndryshmet, ndonjëherë edhe të rastësishme.
-Letërsi artistike, poezi, publicistikë, dhe esist. Në cilën prej tyre ndjeheni më mirë? Çfarë mendoni se ka mbetur e pandryshueshme? Si lindi shtysa për të kaluar nga vargjet në prozë, apo nga proza në vargje?
– Unë mbetem poet. E pandryshueshme për mua është poezia. Edhe në sprovën e romanit, kam qenë i pazoti t’i fshihem poetit e të përqafoj prozatorin klasik. Kalimi në prozë nuk e quaj ikje nga poezia. Kurrë!
-Shquheni në prozë për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e inspirimit si një autor që i përket dy epokave – realizmit socialist dhe periudhës postkomuniste?
-Ah, Realizmi Socialist! Shpesh mendoj me tmerr: po sikur ta ngrysja jetën dhe karrierën time në atë letërsi me të cilën e fillova krijimtarinë. Në një farë mënyrë e thashë në fillim se nga ajo periudhë e kam shumë të vështirë një krijim me të cilin mund ët mburresha sot. Ndryshimet politike në atdheun tim, ndërsa për të shpronësuarit sollën të drejtën e pronës, për mua, ashtu si për shumë kolegë të tjerë, sollën lirinë e krijimit. Ku ka pasuri më të madhe se liria e krijimit?
-Ju keni një karrierë të gjatë në gazetari, si një nga gazetarët më aktivë në mediet e vendit. Edhe si folës në radio në një nga emisionet më jetëgjata dhe më interesante “Fjala si Fillim. Fjala si Flijim”, i cili i kushtohet tërësisht letërsisë dhe autorëve të saj. A mund të na përshkruani detaje nga përvoja tuaj me këtë emision?
-Puna si gazetar në Radio përbënë periudhën më të bukur e me të pasur ët jetë sime. Nga emisioni “Fjala si Fillim. Fjala si Flijim” kam aq ngjarje, sa nëse do të guxoja t’i afrohesha përsëri romanit, mund të ma jepte guximin kjo periudhën me ngjarjet e saj që lidhet me shkrimtarët dhe poetët.
-Si jeni ndjerë kur keni dalë për herë të parë në këtë emision?
-Si atëherë, fëmijë, kur kam dëgjuar për herë të parë radio. Dhe gjithnjë kur flas nga mikrofoni i radios, më duket se po më dëgjon vetja ime fëmijë. Kjo më jep motiv për të qenë i përgjegjshëm dhe pasion para atij mikrofoni të shenjtë.
-Mu kujtua shprehja e një shkrimtari të madh, Stefan King, kur e pyetën: “ Se si mund të bëhesh shkrimtar. Ai iu përgjigj – “Merrni ndër duart tuaja libra të shkrimtarëve të tjerë dhe lexoni çdo gjë të tyre, –mos mendoni jo vetëm si të shkruani libra.” A ndani të njëjtën filozofi me të?
– Në një pikëpamje, po! Leximi dhe krijimi janë pothuaj i njëjti proces. Nuk mund ëtë ndahen. Është njëlloj si të ndash burimin nga delta e lumit.
-Si jeni ndier përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit? Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymmtim dhe vetëvrasje intelektuale”?
-Mediokrit, hipokritët, e keqja në përgjithësi janë shumë të fuqishëm se talente, mendjehapurit, e mira në përgjithësi. Prandaj bota ekziston, ndryshe e mira nuk do të kishe motiv ekzistence…
-Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë iu ka mbetur peng?
– Kam frikë ta shpall të nesërmen. Më duket sikur po tregoj se kur do të bëj seks, me kë dhe në ç’vend..
– A është i lirë shtypi sot? Pse shkruan Demir Gjergji?
– Liri absolute është pranga më e frikshme për mua. Aty ku flitet për liri shtypi, natyrshëm dyshohet në të. Shkruaj se nuk rri dot pa shkruar
-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot.
-Të jetë pak më shumë idealiste, dmth, pak Naim Frashër, Fan Nol, Kipling, Uitman. Pra të jetë më shumë poete, rrjedhimisht idealiste
Ju faleminderit!
Bisedoi: Raimonda MOISIU

Ne as kemi qënë ndonjëherë dhe as jemi si gjithë të tjerët

May 4, 2015 by dgreca

– Replikë me z. Henri Çili/
nga Andon Dede, Nju York/
Duke lexuar një kronikë nga promovimi i librit të Prof. Servet Pëllumbit, “Përmbysja e komunizmit”, më tërhoqi vëmendjen fjala e Henri Çilit ku ai hedh disa teza, pak konfuze, por mbi të gjitha të pasakta, madje tepër të gabuara. Sikur nuk më besohej se si mund të dilnin pohime të tillë nga goja apo dhe pena e tij, me që ka shkruar dhe parathënien e librit. ( Me librin nuk po merrem se as nuk e kam lexuar dhe as nuk ishte ky qëllimi i këtyre rreshtave). Aq përshtypje më bënë pohimet e tij, sa e lexova disa herë kronikën e mësipërme dhe kur u binda se ç’kish dashur të thoshte, vendosa të jap mendimin tim. Për të qënë sa më i saktë, po i riprodhoj më poshtë pohimet e tij, sipas kronikës së botuar në disa gazeta:
“Përmbysja e komunizmit është një nga momentet e jashtëzakonshme në historinë shqiptare e inkuadruar brenda historisë europiane të Europës Lindore. Eshtë një nga ngjarjet që na bën europianë, është një nga ngjarjet që na lidh me Europën. Pak a shumë, përmbysja e komunizmit në Shqipëri ishte mbi të gjitha, dhe kjo është teza themelore e profesor Pëllumbit, derivat i zhvillimeve në Europën Qendrore, Lindore dhe në ish- Bashkimin Sovjetik. Në të vërtetë zhvillimet në Shqipëri janë një derivat i kulturës ndërkombëtare dhe jo më kot kështu ka qenë shumë herë dhe vërtetohet dhe këtë radhë, se nuk mund të ketë zhvillime shqiptare jashtë një konteksti të madh të zhvillimit të perandorive apo gjeopolitikës së madhe. Nuk mund të kishte zhvillime të hapësirës së trojeve shqiptare jashtë kontekstit të Perandorisë Otomane, nuk mund të kishte të themi zhvillime të Shqipërisë apo versione të përmbysjes më para të komunizmit sepse nuk mund të flitej për sukses të diversantëve apo të sabotimit të komunizmit në Shqipëri jashtë Paktit të Jaltës, e kështu me radhë. Kjo i jep fund një herë e mirë sindromit tonë për të qenë një “rast i veçantë” apo një ‘rast sui-generis”.

Siç shihet, në këto pak rreshta ai hedh disa ide. Së pari, është e vërtetë se përmbysja e komunizmit apo më saktë, dikaturës tek ne,(se ai nuk qe komunizëm, siç e pohon dhe profesori në librin e vet), ishte “një nga momentet e jashtëzakonshme në historinë shqiptare e inkuadruar brenda historisë europiane të Europës Lindore.”. Por më poshtë ai bën një kapërcim pindarik që s’ka si të mos të të habisë: “Eshtë një nga ngjarjet që na bën europianë, është një nga ngjarjet që na lidh me Europën.”. Të thuash se përmbysja e komunizmit na bën europianë më duket jo vetëm e pasaktë, por tepër e gabuar. Ne gjeografikisht kemi qënë europianë, që në zanafillën tonë, por sot ky status “europian” shihet pak më ndryshe, si antar i BE-së etj. apo dhe më gjerë: që t’i përgjigjesh standarteve europiane në ekonomi, infrastrukturë, institucione, politikë, kulturë, nivel jetese, sjellje,etj.etj.. Siç dihet dhe pohoet nga të gjithë ne apo dhe nga të huajt që na njohin, ne jemi aq larg këtyre standarteve europiane. Zhvillimet e këtyre 25 vjetëve të fundit kanë treguar bindshëm se do të na duhet dhe shumë kohë që të europianizohemi, por kjo është një temë tjetër që del jashtë asaj që duam të trajtojmë këtu.
Është po ashtu e vërtetë se zhvillimet në Shqipëri janë derivat i zhvillimeve ndërkombëtare, por kjo nuk e përjashton specifikën e zhvillimeve tek ne. Le ta nisim me perandorinë otomane, që e përmend kalimthi edhe autori i parathënies. Mos vallë rastësisht ne ishim të fundit që fituam pavarësinë e u shkëputëm nga ajo perandori, ndonëse kishim ndihmuar Greqinë e ndonjë shtet tjetër për t’u shkëputur prej saj? Mos vallë qe rastësi që shqiptarët kishin marrë gjithë ato poste të larta në hierarkinë shtetërore të asaj perandorije apo që jeniçerët, trupat më besnike të Sulltanit, në pjesën më të madhe, ishin shqiptarë?
Për të mos u zgjatur, vimë në shekullin e njëzetë, zhvillimet gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, ku ndalet dhe zoti Çili. Përsëri ne kemi qënë të veçantë. Për fatin tragjik tonin, në krye të PK Shqiptare e më pas dhe të Frontit Nacional Çlirimtar, doli Enver Hoxha që kishte si qëllim parësor marrjen e pushetit dhe jo çlirimin e vendit e më pas vendosjen e një shteti demokratik, në shërbim të popullit. Ai u tregua krejt ndryshe nga udhëheqësiit e tjerë. Mjafton të lexoni “Diktatorët e Ballkanit”, të B.Fisherit. Si i zbatonte direktivat e Internacionales “Enveri ynë” dhe Titoja? Ky i fundit shihte thjesht interesat e popujve të Jugosllavisë dhe nuk e çante shumë kokën për direktivat që i vinin nga lart. Këtë pozicion ai e ndoqi edhe pas Luftës, deri sa u shkëput e iu kundërvu Kominternit e Stalinit. Po “Enveri ynë”? Ai u tregua më Stalin se vetë Stalini në vendosjen e diktaturës, një nga më të egrat e kampit socialist apo dhe më gjerë. Mjafton të kujtoni kolektivizmin që e bëri me ritme aq të shpejta e me dhunë, sa që e kritikoi edhe vetë Stalini në bisedat që pati me të. (Lexoni librin “Me Stalinin”).
Sa për çështjen e diversantëve, që z. Çili e lëshon si pa të keq, problemi nuk është aq i thjeshtë. Nuk është vendi këtu ta shtjellojmë hollësisht këtë temë, por fakt ishte se SHBA dhe Perëndimi kishin vendosur që të eksperimentonin përmbysjen me dhunë të sistemeve komuniste dhe ia filluan me Shqipërinë. Këtu hyn sabotimi që i bëri kësaj ndërhyrjeje i shumëpërfoluri Kim Filbi, por dhe kjo është një histori më vete. Ne e kishim fjalën se dhe në këtë fakt ne patëm një zhvillim të veçantë, paçka se pa sukses, gjë që iu kushtoi jetën tërë atyre djemve të rinj, nga të dy palët, që me apo pa vetëdije, e dhanë jetën duke menduar se po luftonin për të mirën e atdheut e të popullit.
Shkojmë më tej. Gjithë zhvillimet tek ne gjatë Diktaturës, kanë vulën e tyre të veçantë, krejt ndryshe nga të tjerët. Mjafton të përmendim vetëm një fakt, ndalimin e Fesë? Ose, cili shtet tjetër ka kaluar nga pro-jugosllav në pro-sovjetik e më pas pro-kinez, përveçse ne?! Po varfëria jonë biblike, me kë mund të krahasohet? A mund të përfytyrohet një vend tjetër me dyqanet krejtësisht bosh, si tek ne? Për të mos u zgjatur , po tregoj vetëm një detal të përjetuar nga unë personalisht.
Sapo m’u dha mundësia, pas ’90-ës, bëra një vizitë tek një miku im në Çekosllovaki, me që s’kisha dalë asnjëherë e të “mos vdisja pa parë qoftë edhe një herë botën me sy”. Po ç’të them për atë vizitë? Tregjet çeke qenë plot. Po ku kishte pika krahasimi me varfërinë tonë?
Së fundi, edhe me zhvillimet post-diktatoriale, ne jemi shumë larg të tjerëve, në çdo aspekt. Kjo falë klasës tonë politike që nuk ndryshoi shumë nga ajo e mëparshmja, duke iu përshatur kushteve të reja të pluralizmit.(jo demikracisë, se jemi akoma tepër larg asaj).
Përfundimisht, ne as kemi qënë dhe as jemi si gjithë të tjerët, por “sui generis”, dhe as që e vlen të zgjatemi më tej. Kjo nuk është një sindromë e tejkaluar, siç thotë z. Çili, por një realitet.
Gjithë sa më sipër, nuk është thjesht një kënaqje kurioziteti, por një çështje shumë e rëndësishme: pa diagnoza të sakta, nuk shërohet i sëmuri. Dhe ne, po nuk u vetëdijësuam se ku jemi e qysh jemi, as që kemi për të bitisur gjë, ashtu si edhe deri tani.

Çështja e tre vëllezërve Bytyçi, në Kongresin Amerikan!!!

May 4, 2015 by dgreca

Nga Washington DC Beqir SINA,/
…Roharbacher” Çfarë ka bër Serbia me çështjen Bytyci, atë të tre amerikanëve të vrare para 16 vjetë më parë – A mos duhet të presim edhe 16 vjet të tjera që Serbia të gjej vrarësit dhe të dënojë ata ?’/
Komitetit i Punëve të Jashtme të Kongresit, dhe Nënkomiteti mbi Evropën i Dhomës së Përfaqësuesve, mbajti këtë fillimjavë një seancë të posaçme dëgjimore, ku në rendin e ditës ishte progresi dhe sfidat në Ballkanin Perëndimor, arritja e paqes dhe stabilitetit në Ballkan, 20 vjet pas Marrëveshjes së Dejtonit.
Kjo, seancë dëgjimore, e cila u kryesua nga Kryetari i Komitetit për Marrdhënijet Ndërkombëtare, të Dhomës së Përfaqësuesve, kongresiti Republikan , i Kalifornisë, Dana Rohabacher, dhe anëtarët e këtij Nënkomiteti, kongresistët Gregory W. Meeks dhe Albio Sires repubilkan nga Nju Xhersi, u shoqërau me një debat të gjerë të problemeve ballkanike siç i quajtën folësit.
Një debat i shkurtër u zhvillua lidhur me të ashtuqujturën progresi i Serbisë simbas DioGuardit, dhe oponentit të tij profesorit Ivan Vejvoda. Pas panelit të parë që u mbajt për të njëjtin qëllim ishte edhe paneli i dytë, ku dëshmuan në dy komitetet e jashtme të Kongresit edhe ish kongresisti republikan i Nju Jorkut Joseph DioGuardi kryetar i Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane, dhe profesori Ivan Vejvoda zëvendes President i Fondit Gjerman Marshall në SHBA.
Kjo, seancë dëgjimore e cila u kryesua nga Kryetari i Komitetit për Marrdhënijet Ndërkombëtare, të Dhomës së Përfaqësuesve, kongresiti Republikan , i Kalifornisë, Dana Rohabacher, u shoqërua me një replike të fort rreth çështjes së vëllezërve Bytyçi, tre shqiptaro amerikanve të vrarë brutalisht nga forcat policore sërbe në vitin 1999, disa ditë pas përfundimit të luftës në Kosovë
Profesori Ivan Vejvoda zëvendes Prisdent i Fondit Gjerman Marshall në SHBA, ‘illustroi” në dëshmin e tij, ndryshimet në politikën e Serbisë, sidomos simbas tij në qasjen që ka Serbia sot ndaj Kosovës. Ai permendi si shumë domethënse bisedimet në mes Beogradit dhe Prishtinës, dhe disa argumenta të tjera sipas tij të cilat tregonin progresin e Serbisë. Andaj si konkluzion profesori Vejvoda tha ” me gjithe se ka shumë për të bër, por Serbia meriton më shumë për të qenë në BE.
Ky ka qenë një moment, mjat diskutabil I cili pati edhe ndërhyjen e kryetarit të seancës degjimore, kongresistit republikan Roharbacher, i cili duke e ndërprer profesorin Vejvoda, ka pyetur atë së çfarë ka bër Serbia me çështjen Bytyci, atë të tre amerikanëve të vrare para 16 vjetë më parë – A mos duhet të presim edhe 16 vjet të tjera ?” pyeti Rohrabacher që Serbia të gjej vrarësit dhe të dënojë ata?

BABA KAMBER PRISHTA

May 4, 2015 by dgreca

Nga Uran Butka/
Baba Kamber Prishta është një figurë e shquar e atdhetarizmit dhe e bektashizmit.
U lind në vitin 1873 në fshatin Pagri të Përmetit. Paraardhësit e baba Kamberit kanë ardhur nga fshati fqinjë Hotovë dhe janë vendosur në Pagri, aty nga fillimi i shekullit 19-të. Ata kanë qenë atdhetarë dhe besimtarë të mirë. Një xhaxha i gjyshit të tij i quajtur Meço, ka qenë çuedar i Ali pashë Tepelenës dhe besnik i tij në luftën kundër Turqisë, deri sa pashait u iu pre koka. Meçoja u arratis për disa vjet për t’u shpëtuar ndjekjeve, por u vra në pritë. Gjyshi dhe gjyshja e baba Kamberit ishin besimtarë bektashinj dhe u bënë myhypë në Teqenë e Frashërit, qysh me themelimin e saj nga i shenjti Nasib Tahir babaj. Tre nga djemtë e tyre, përfshirë edhe të atin e Kamberit, u bënë dervishë në teqenë e Frashërit. Por me qenë se familja kishte nevojë për punët e bujqësisë, babai i tij, Mehmeti, u emërua dervish nderi dhe u lejua të martohej. Edhe xhaxhallarët shërbyen si dervishë në teqenë e Frashërit. Më i njohuri prej tyre, dervish Kaso, pati fatin të shërbente në kohën e Baba Alushit, i cili e ktheu teqenë e Frashërit në një vatër të Lidhjes shqiptare të Prizrenit, ku organizoheshin mbledhje dhe veprimtari të rëndësishme. Baba Alushi priste e përcillte liderin e Lidhjes, Abdyl Frashërin dhe veprimtarë të rëndësishëm të saj në jug të Shqipërisë. Me këto mësime të Rilindjes Kombëtare dhe të bektashizmit mëmëdhetar, u ushqye dhe u mbrujt dervish Kamberi. Mbas vdekjes së atit të tij shpirtëror, dervish Kasos, dervish Kamberi u përpoq t’i përtëritte traditat e teqesë së Frashërit dhe të bektashizmit. Në vitin 1910 shoqëroi për në Haxhi Bektash të Turqisë baba Ahmet Turanin dhe baba Sulejmanin e teqesë së Gjirokastrës, që u dorëzuan gjyshër nga kryegjyshi botëror Fejzi Dedej, i cili ishte shqiptar. Në takimet me kryegjyshin, baballarët dhe personalitetet shqiptare të Turqisë, si edhe nga vizita në Siri dhe Liban, dervish Kamberi përfitoi mjaft përvojë.
Në vitin 1911 dervish Kamberi u kthye në atdhe, ku kishin shpërthyer kryengritjet për liri në gjithë hapësirën shqiptare. Teqeja e Frashërit u bë sërish vatra e lëvizjes për liri e pavarësi. Në teqenë e Frashërit, në qershor 1912 u organizua një tubim i çetave të Shqipërisë jug-lindore dhe u ngrit komiteti kryengritës me në krye Tajar Tetovën dhe Sali Butkën. Dervish Kamberi e priti me gëzim shpalljen e Pavarësisë më 28 nëntor 1912. Bashkë me klerikët e tjerë bektashinj, ia nisi punës për ringjalljen e bektashizmit në Shqipëri, por kjo lëvizje nuk arriti të kurorëzohej, sepse Shqipëria u pushtua nga ushtritë greke e serbe, mandej nisi edhe Lufta e Parë Botërore. Shqipëria e jugut, veçanërisht Kolonja, Përmeti, Gjirokastra, Skrapari etj u dogjën e u masakruan nga ushtria greke e andartët dhe popullsia e këtyre trevave u shpërngul për në Vlorë. Edhe familja e madhe e Kamber Meços. Në Vlorë, ai u angazhua në ndihmën e emigrantëëve në nevojë, të çfarëdo feje e krahine qofshin. Baba Ahmeti i Turanit, organizoi gjithë punën për të ndihmuar mijëra të shpërngulurit në ullishtat e Vlorës, madje ngriti një kazan të madh, që gatuante për familjet në skamje e mjerim. Por mungesa e kushteve higjenike, bëri që të shpërthente kolera, e cila çoi në varr me qindra njerëz dhe sidomos fëmijë. Nga familja e madhe e Meçove humbën 13 frymë, midis tyre edhe i ati, motra dhe niper e mbesa të dervish Kamberit, i cili u prek edhe vetë nga kjo sëmundje dhe mezi mundi të shpëtonte falë kujdesit të vëllait të tij, Hasanit dhe të baba Ahmetit.
Në fund të Luftës I Botërore, dervish Kamberi shkoi në SHBA për të mbledhur ndihma nga bashkëkombasit për ringritjen e teqeve të shkatërruara nga lufta . Atje u prit mirë nga bashkatdhetarët, në mënyrë të veçantë nga Federata “Vatra” dhe drejtuesit e saj Konica e Noli. Në vitin 1920 ai u takua në Amerikë edhe me patriotin e tij, Mid’hat Frashërin, i cili bënte një vizitë atje për të siguruar mbështetje politike për Shqipërinë dhe për një ndihmë për shtetin e ri shqiptar. Ndërsa Mid’hati u nis për në Paris, si kryetar i delegacionit në Konferencën e Paqes, dervish Kamberi u kthye në Shqipëri ( 1921 ). Krerët e bektashizmit në Shqipëri bënë përpjekje për organizimin e institucioneve të fesë bektashiane dhe pavarësimit të tyre tashmë që shteti shqiptar merrte në mbrojtje e garantonte besimet fetare, sipas statusit të Kongresit të Lushnjës. Në këtë lëvizje të rëndëshishme fetare dhe kombëtare, ka ndihmësuar edhe baba Kamberi. Ai mori pjesë aktive në organizimin e Kongresit të Parë të bektashizmit, që u mbajt më 17.01.1921 në teqenë e Prishtës në Skrapar. Në këtë kongres, dervish Kamberi u emërua baba dhe gjysh i teqesë së Prishtës nga baba Ahmet Turani, i cili drejtonte kongresin. Këshilla Atnore, si organi më i lartë i klerir bektashian, hartoi Statutin bektashian, që u miratua edhe nga parlamenti.
Në teqenë e Prishtës, baba Kamberi u shqua si një simbol, por edhe një misionar i bektashizmit. Teqeja e Prishtës u bë një qendër e rëndësishme jo vetëm e bektashizmit, por edhe e patriotizmit dhe e njerzillëkut. Baba Kamberi ndihmonte gjithë ata nevojtarë që e vizitonin teqenë, por edhe të varfërit e të vuajturit, pavarësisht nga përkatësia fetare apo krahinore. Prandaj edhe ai u mbiquajt Prishta. Po ashtu, ai u shqua edhe për administrimin e teqesë së Sukës, një nga më të njohurat në vend, me një pasuri prej 222 ha tokë, shumë bagëti e pendë qedh. Baba Kamberi udhëhiqej nga mësimet e Naim Frashërit, edhe ai bektashi i shquar: “Bektashinjtë janë vëllezër jo vetëm midis tyre, por edhe me krejt njerëzimin. Ata duan me gjithë shpirt myslimanët e tjerë dhe të krishterët dhe shkojnë mirë me të gjithë njerëzit. Por mbi çdo gjë, ata dashurojnë atdheun dhe bashkatdhetarët e tyre dhe ky është më i madhi i gjithë virtyteve”
Baba Kamber Prishta ndihmësoi në organizimin e drejtimin e kongreseve të tjerë të bektashizmit në Shqipëri, si në atë të Gjirokastrës më 8 korrik 1924 dhe në kongresin e tretë në teqenë e Turanit të Korçës, më 26 shtator 1929. Ky kongres, më i rëndësishmi në historinë e bektashizmit, u dominua nga fryma kombëtare dhe ajo e institucionalizmit të bektashiznmit shqiptar. Kongresi u zhvillua nën kryesinë e baba Kamber Prishtës, që luajti një rol të rëndësishëm si në vendimet themelore për bektashizmin, ashtu edhe në hartimin e miratimin e statusit të bektashizmit, që përcaktohej qartë si sekt i fesë myslimane. Në statut, veç të tjerash theksohej se klerikët bektashianë duhet të jenë shtetas të Shqipërisë me gjuhë e gjak shqiptari. Në art.3 thuhet se gjuha zyrtare dhe fetare e sektit është shqipja. Në art. 58, sanksionoheshin qendrat titulluar të gjyshërive dhe gjyshërit përkatës. Gjithashtu, në statut theksohej shprehimisht: ”Deri sa të zgjidhet kryegjyshi, në konformitet me dispozitat e art.27, zgjedh zëvendëskryegjysh, hirësinë e tij, gjysh Kamber Ali Prishtën.” Por një nga arritjet kryesore të këtij kongresi dhe një nga meritat e mëdha të zv.kryegjyshit, Kamber Prishtës, ishte vendimi për të krijuar kryegjyshatën bektashiane me qendër në Shqipëri si edhe zgjedhja dhe thirrja nga ana e Këshillit Gjyshnor të Sali Njazi Dedejt, si kryegjysh botëror. Siç dihet, në vitin 1923 ishte ndaluar në Turqi Urdhëri Bektashian dhe ishin mbyllur teqetë bektashiane . Kështu që kryegjyshi botëror Sali Njazi Dedej, me ftesë të gjyshërve e baballarëve të Shqipërisë, u largua nga qendra botërore e bektashizmit në Turqi dhe u kthye në atdhe. Erdhi, siç thuhet, me rrobat e trupit, por me idenë për ta vendosur qendrën botërore në Shqipëri. Qendra e saj u vendos në teqenë e Turanit dhe në fund të vitit 1930 ajo u zhvendos në teqenë e Melçanit, Korçë. Këshilli i Ministrave të mbretërisë miratoi statutin ( rregulloren) e dalë nga kongresi III, duke i dhënë fuqinë ligjore të shtetit shqiptar. Në mars 1930, mbreti Zog I dekretoi emërimin e hirësisë së tij, Sali Njazi Dede kryegjysh të Sektit Bektashian Shqiptar dhe e ftoi ta ngrinte selinë e shenjtë në Tiranë. Dede Saliu e bleu këtë vend që e ka bekuar Zoti dhe ndërtoi kryegjyshatën, duke u bërë themeluesi i saj.
Në kohën e Mbretërisë, bektashizmi shënoi përparime të mëdha, jo vetëm në Shqipëri,por edhe në trevat shqiptare të shkëputura nga trungu shqiptar, veçanërisht në Kosovë ( Gjakove ,Tetovë, Kërçovë), por edhe më gjerë, si në Turqi, Egjypt, Irak, Greqi etj. Por qendra e Bektashizmit botëror ishte në Shqipëri, nga drejtohej e gjithë veprimtaria bektashiane botërore, me në krye Sali Njazi Dedenë. Rol të rëndësishëm ka luajtur baba Kamberi, i cili u dekorua nga Mbreti Zog me “Urdhërin e Skënderbeut”. Një goditje mori bektashizmi në kohën e pushtimit fashist. Akti më i rëndë ishte vrasja e kryegjyshit Sali Njazi Dedej nga italianët ditën e shenjtë të 28 nëntorit1941. Arësyeja ishte se kryegjyshi nuk u bë vegël e pushtuesve, nuk pranoi subvencionet e Italisë dhe e mbajti ndezur flakën e patriotizmit e të bektashizmit. Fakti që kryegjyshata u bë qendra e manifestimeve të 28 nëntorit 1939, ku demostruesit antifashistë bashkë me kryegjyshin u betuan mbi varrin e Naim Frashërit, fakti tjetër që Dede Saliu shpalli ditë zije ditën e vrasjes nga italianët të baba Abazit të teqesë së Rabijes me shtatë dervishë (viti 1940) me fjalët: “Sot është ditë zije. Duhen 24 orë lutje e falje për këta herronj të rrugës sonë”; fakti tjetër që kryegjyshi refuzoi të firmoste një mesazh të komuniteteve fetare drejtuar Musolinit në tetor të vitit 1941, që e kishin firmosur kryetarët e komuniteteve të tjera, por që i ishte përgjigjur prerë Jakomonit, një muaj para se ta vrisnin ”Unë kam një këshill gjyshnor”, pra këto fakte e të tjera ishin të mjaftueshëm që fashistët ta eliminonin fizikisht kryegjyshin atdhetar Sali dedej, siç vërtetohet nga dokumentet arkivore.
Por goditjen më të madhe e mori bektashizmi dhe të gjitha fetë në Shqipëri në kohën e komunizmit. Madje qysh gjatë luftës civile që e provokoi PKSH dhe e bekuan jugosllavët. Komunistët e përçanë dhe e goditën klerin bektashian. Disa krerë të tij u bashkuan me komunizmin, morën pjesë në luftë dhe morën poste të larta dhe grada ushtarake, (kolonelë) në kundërshtim me statusin e sektit bektashian. Përpjekja e tyre ishte t’ia përshtasnin bektashizmin komunizmit dhe ta vinin klerin bektashian në shërbim të regjimit komunist. Ata që nuk iu nënshtruan kësaj politike, u vranë si baba Zylfoja, që u therr në teqenë e Turanit në vitin 1943, baba Murat Frashëri, po më 1943, baba Qamil Gllava, u pushkatua më 1945, baba Ali Tomorri, baba Bedri Cakrani, baba Shefqet Koshtani u pushkatuan më 1948 dhe dhjetra të tjerë që vdiqën burgjeve e internimeve. U ndalua feja, umbyllën teqetë e tyrbet, u sekuestruan pronat e tyre, u persekutuan klerikët, por edhe besimtarët. Po ç’ndodhi me baba Kamber Prishtën? Ai qëndroi besnik i fesë bektashiane dhe i atdheut, njëherësh edhe kundërshtar i kolerës së komunizmit. Ai nuk pranoi të ikte nga Shqipëria si mjaft të tjerë, për t’i shpëtuar gijotinës komuniste. Kur erdhi baba Rexhepi në Kryegjyshatë në tetor 1944, dhe i kërkoi dede Kamberit të bashkohej me të për në mërgatën politike, “sepse komunistët nuk e duan Zotin dhe njerëzit e Zotit”, kryegjyshi nuk pranoi. Të dy kishin të drejtë. Baba Rexhepi, kishte luftuar kundër komunistëve dhe ata e kërkonin kokën e tij. Ndërsa baba Kamberi ishte kryegjysh botëror dhe s’mund ta braktiste kryegjyshatën dhe besimtarët. Edhe kur iu lut baba Mustafai, miku i tij i ngushtë : “Të ikim me të tjerët se do ta pësojmë”, dede Kamberi iu përgjigj: “Deri këtu ishim bashkë, tani ndahemi dhe hejbet merri me vete se unë s’dua ndonjë send se mehybet e mi kanë ardhur mbas meje e teje dhe ne s’mund të lemë vatanin e të ikim në Evropë, si politikanët. Ne kemi qenë myrshid e rehber dhe unë nuk mund të bëhem edhe i braktisur nga atdheu. Mos e dhëntë Zoti!” Dhe nuk e braktisën. Të dy baballarët qëndruan. Por panë me sytë e tyre çfarë tragjedie ndodhi me bektashizmin, me popullin dhe me atdheun e tyre. Baba Kamberin e arrestuan më 28 prill 1945, po ashtu edhe baba Mustafa Canaj, menjëherë sapo komunistët morën pushtetin. Pesë muaj në hetusi, tortura dhe poshtërim nga Sigurimi i shtetit. Më 3 shtator 1945, gjykata ushtarake e Gjirokastrës e dënoi në moshën 72 vjeçare me 15 vjet heqje lirie dhe heqjen e të drejtave qytetare e politike, si edhe sekuestrimin e pasurisë me akuzën: “Deklarohet fajtor për krimin se ka qenë pjestar koshient në organizimin dhe forcimin e organizatës tradhtare t Ballit Kombëtar, bashkëpuntor i ngushtë i eksponentit Ali Këlcyra. Ka bërë propagandë në dëm të Lëvizjes NÇ. Ka transferuar në çerdhe tradhtarësh e armiqsh teqen e Prishtës dhe të Sukës”
Në burg, siç dëshmojnë bashkëvuajtësit, mbajti një qëndrim dinjitoz, të palëkundshëm dhe të përshpirtshëm prej fetari. Siç rrëfen bashkëvuajtësi Beqir Ajazi, Baba Kamberi i kishte kaluar të tetëdhjetat, por dukej shumë më i vjetër. Ishte një burrë i gndoshta deri në dy metra, por duke qenë dhe shumë i trashë, gjatësia e tij nuk binte në sy… Kokën e kishte të madhe. Me atë taç prej shajaku të trashë dhe me pëlhurën jeshile, që e rrethonte. Të tëra këto e bënin baba Kamberin një gjë të frikshme. Sytë e tij të zes e të mëdhenj, si sy kau, nuk arrije t’i shikoje plotësisht, sepse vetullat e tij të trasha, si shtëllunga leshi, i vareshin teposhtë. Mjekrra e tij e bardhë, që niste që nga tëmthat, ia mbulonte faqet e veshët, pastaj ajo varrej poshtë e dendur e kaçurele dhe, duke iu bashkuar me mustaqet, shkonte deri tek brezi i meshintë, ku qëndronin dikur teslimet. Me këtë pamje, baba Kamberi të trembte në takimin e parë, por kjo trembje, shumë shpejt kthehej në simpati dhe admirim, që s’e kuptoje nga vinte..
Baba Kamberi refuzoi që të dorëzonte taçin, me argumentin se feja ishte një gjë dhe politika një gjë tjetër. Kështu që, nëse babalarët e burgosur ishin kundër komunizmit, kjo nuk do të thoshte aspak se këta ishin edhe kunder atdheut, aq më tepër kundër bektashizmit. Kur në burgun e Tiranës erdhën Baba Faja dhe Baba Fejzua, për t’i marrë taçin baba Kamberit, ky kundërshtoi duke thënë se atë taç të hazret Aliut e kishte mbajtur gjashtëdhjetë vjet në kokë dhe nuk e jepte kurrën e kurrës. Pas disa javësh ata erdhën sërish, këtë herë të vendosur për t’ia marrë dhunshëm. Baba Kamberi i tha baba Fajës: ”Unë kokën e jap, po taçin jo. Por në qoftë puna me dhunë, në kokë e kam dhe, po qe se e ke ndarë mendjen, lësho dorën dhe mere, Veç, ama, dije se përgjegjësinë dhe gjynahun e ke për vete”. Baba Faja kishte lëshuar dorën dhe kishte rrëmbyer nga koka e baba Kambërit taçin që plaku i nderuar bektashi e kishte mbajtur me një barrë nder. Mandej i rruan edhe mjekrrën. Për babain kjo ishte më e keqe se vdekja. Por nuk kaloi shumë kohë, kur altoparlanti i burgut dha lajmin tronditës se baba Faja dhe baba Fejzua ishin vrarë nga dora e kryegjyshit Dede Abazi, që ishte vetëvrarë. Kryegjyshata ishte mbytur në gjak. Shkak ishte shkelja e statutit dhe kodit bektashian, që sanksiononte mosmartesën e klerikëve të këtij sekti.
Kur vizitoi një herë Mehmet Shehu burgun, hyri në kaushin ku dergjeshin plot 42 të dënuar, midis tyre edhe baba Kamberi. E pyeti për emrin. – Baba Kamberi i Prishtës, ejvallah, i tha babaj. – Ç’baba e ç’dede i Prishtës je more? Ti je një kriminel i rrezikshëm që ke vrarë shokun tonë, Riza Cerovën! – iu hakërrua Mehmeti. – Ç’është ajo fjalë, ejvallah? Meazallah, qoftëlarg dhe përtej detit që një baba të vrasë njerëz! Ne bektashinjtë nuk vrasim dot njeri, ejvallah. Prandaj, e ke jangllësh zotrote!
Bashkëvuajtësi tjetër, Tomorr Aliko, thotë se bekimi i baba Kamberit dhe fjalët e tij profetike më bënë që rezistova edhe 13 vjet të tjera në ferrin e burgut, gjersa u lirova. “Ishte viti 1950,. Hera e dytë që shtrohesha në dhomën e vdekjes në spitalin e burgut. Sollën me barelë baba Kamberin. Ai ishte në agoni, gjoksi i rrihte fort nga frymëmarrja e vështirë. E lashë të qetësohej. Pas pak hapi sytë. I shkova pranë, i fërkova duart e këmbët. E mbuloi një djersë e madhe. Më tha: “Tomorr, o bir, na kanë thënë se ke vdekur, shyqyr që Zoti vuri dorë! Kurajo, bir, ki besim te Zoti.. Ti do të shpëtosh, do vuash, por ke për të dalë nga burgu., do të bashkohesh me nënën, babanë dhe njerëzit e tu. Do të jetosh gjatë dhe do shohësh dynja me sy. Se koha do të ndryshojë. ..Merre këtë feste dhe çoje në kryegjyshatë” Ishte festja, me të cilën kishte zëvendësuar taçin në burg… Ditën e dhjetë të agonisë, baba Kamberi ndërroi jetë… Baba Mustafai, që vuante dënimin në burgun e Burrelit, sapo e mori vesh, dha shpirt edhe ai. Por e habitshme ishte kurajoja dhe devotshmëria e kryegjyshit botëror të asaj kohe, Ahmet Myftar Dede, i cili e varrosi trupin e baba Kamberit, “armikut të popullit”, në kryegjyshatë. Natyrisht, edhe për këtë gjest dhe nderim të lartë, në kundërshtim me regjimin komunist, Dede Ahmeti, bashkë me dervishin besnik Reshat Bardhin dhe Ibrahim Hasnajnë, u internuan më pas në Drizar të Mallakastrës. Mandej eshtrat e Baba kamberit u zhvarrosën nga Kryegjyshata me urdhër të Enver Hoxhës dhe u varrosën në fshehtësi nga Esat Pagria në varrin e Bamit e mandej në Tufinë. Për Baba kamberin u fol dhe u shkrua si një armik e kriminel, ndonëse në shpirtin e popullit ai jetonte s i shenjtor. Tomorr Meço, bir nga kjo familje, të cilit ia ka vënë emrin vetë baba Kamberi, kujton: “Ne të familjes e morën vesh vdekjen e tij, por nuk u bë asnjë ceremoni dhe askush nuk fliste hapur për të. E mbanim në shpirt dhimbjen dhe imazhin. Në verë të vitit 1950 u hodhën me aeroplan në Përmet, Dangëlli e Skrapar fletushka të hartuara nga Komiteti Shqipëria e Lirë”, ku flitej për vdekjen e baba Kamberit, këtij maritiri të kombit dhe të bektashizmit. E kam parasysh si tani fotografinë e baba Kamberit në ato fletushka, që i mblodhi me ngut Sigurimi i Shtetit, që të mos i lexonte populli”
Vetëm me ardhjen e demokracisë, në vitin 1993, me kujdesjen e Tomorr Meços dhe të Tomorr Alikos dhe përkushtimin kryegjyshor të Dede Reshat Bardhit, eshtrat e tij u rivarosën me nderime të mëdha në tyrben e Kryegjyshatës, përkrah kryegjyshëve të tjerë.
Dhe , më në fund, si një homazh i kësaj kohe, erdhi vlerësimi i kryegjyshit botëror, Haxhi Dede Reshat Bardhit: “Dede Kamber Prishta, së bashku me baba Mustafa Canaj, shpalosën shpirtin e madh të patriotit dhe të klerikut bektashian. Ata nuk u përkulën për asnjë çast, sepse besonin që flaka e qiririt të Haxhi Bektash Veliut nuk mund të fikej asnjëherë. Së bashku me mijëra klerikë dhe besimtarë të tjerë bektashianë, ata mbajtën të gjallë në shpirt besimin tek Zoti e tek Atdheu dhe u sakrifikuan për besimin e shenjtë. Brezat e sotmë dhe të nesërm do të përkulen kurdoherë me respekt pranë mezareve të tyre”.