dgreca – Page 5024 – Dielli

U ndane cmimet vjetore ne Letersi

December 10, 2013 by dgreca

Uran Butka fitoi Penden e argjendet ne gjinine e esese për librin “Kristo Kirka”/

Juria e përbërë nga kryetari Visar Zhiti dhe anëtarë Dhurata Shehri, Bardhyl Londo, Flutura Açka dhe Romeo Çollaku vlerësuan autorë të romanit, tregimit, përkthimit, etj. Edhe pse këto çmime kanë vite që janë traditë jo pak janë zhvilluar me mendime pro dhe kundër zhvillimit të tyre. Emra të njohur të letërsisë apo dhe studiues të ndryshëm si Behar Gjoka, etj, i kanë cilësuar fiktivë këto konkurse, larg atij qëllimi që duhet të kenë për të vlerësuar prurjet e krijimtarisë letrare. Sipas tyre, janë jo pak shkaqe që kanë çuar në nivelin e mjerueshëm të këtyre konkurseve që prej vitesh zhvilloheshin nën angazhimin e Ministrisë së Kulturës, që tregoi dështimin e saj dhe në fushën e letërsisë, ashtu si flaku tej ndër vite jo pak vlera. Edhe këtë vit ashtu si dhe vitet e tjera në juri nuk munguan dhe emra të njohur në të tilla konkurse, fitues në një edicion dhe viti që vjen i gjen në juri. Shkrimtari Ylljet Aliçka, Ali Aliu, Rudolf Marku, Parid Teferiçi, etj., ishin fitues të çmimeve. Ministria e Kulturës e kreu ritualin e përvitshëm të ndarjes së çmimeve në letërsi, duke e trajtuar edhe vetë si një detyrim që duhet bërë. Trofe e juri e diskutueshme, për një mori çmimesh në lëmin e letrave, ndërsa ministrja Mirela Kumbaro u shpreh se nga viti që vjen do të ndahet vetëm një çmim, nga një juri e pavarur nga Ministria e Kulturës. “Duke filluar nga viti tjetër jemi të mendimit që me fondet publike dhe në emër të një politike kulturore që duhet të nxisë cilësinë letrare, do të jepet vetëm një çmim për veprën letrare më të mirë shqipe të vitit, që do të përzgjidhet nga një juri kritike profesioniste, e pavarur nga zyrtarët e Ministrisë ”, tha Kumbaro. E pranishme në ceremoninë e çmimeve që u zhvillua dje në Teatrin e Komedisë, ministrja Mirela Kumbaro u shpreh se që nga vitet ‘90, Ministritë e Kulturës, me radhë, ngritën sisteme çmimesh letrare, por e patën të vështirë të ndërtonin çmime që shërbenin si vlerësime të qëndrueshme. “Qëllimi është për t’u lëvduar: nxitje të krijimtarisë, vlerësim të autorëve, etj. Por, (e këtu zor të mos biem në një mendje), vështirë e patëm të ndërtojmë çmime që të shërbenin si vlerësime të qëndrueshme, të besueshme dhe deri diku si shkolla kritike, ndonëse në listat e tyre gjen jo pak nga emrat më të mirë të letrave të sotme shqipe. Herë të cilësuara me emra të përgjithshëm e herë me emra të përveçëm, skemat e ndryshme të çmimeve që fryheshin a tkurreshin, përveç vullneteve të mira për të kënaqur sa më shumë autorë, botues a studiues, përveç sikleteve për të bërë qoka, përveç hatërngeljeve të vogla dhe inateve të mëdha, përveç dëshirës që edhe cilësia letrare të mos mbetej pa u treguar, përveç ndërhyrjeve politike që veç punë kanë prishur, tregonin se sa e vështirë është të japësh çmime në funksion të një kritike profesioniste”, cilësoi Kumbaro, duke shtuar se viti 2014 do të jetë padyshim një vit me risi dhe politika nxitëse për krijuesit e letrave, autorët dhe përkthyesit.

Juria: Prurjet e 2012 nuk shënuan kulme në letërsi

Kryetari i jurisë, Visar Zhiti u shpreh gjatë ceremonisë së çmimeve se prurjet e vitit 2012-të nuk kanë shënuar kulme në asnjë gjini dhe se shumë e vështirë ka qenë përzgjedhja e çmimit për letërsinë për fëmijë ku sipas jurisë kërkohet më shumë prurje. Shkrimtari Ylljet Aliçka u vlerësua me Çmimin Kombëtar Letrar në Shqipëri “Penda e Argjendë ”, për veprën e tij “Valsi i lumturisë”, në gjininë e romanit shoqëruar me motivacionin: “Për ironinë e spikatur, përsosjen deri në grotesk”. Çmimi Kombëtar për gjininë e tregimit shkoi për autorin Ardian-Kristian Kyçyku për librin “Perla”. Çmimin për gjininë e poezisë e fitoi Rudolf Marku për librin “Një ballkanas në Londër”. Juria vlerësoi për çmimin në gjininë e përkthimit Parid Teferiçin për përkthimin në shqip të libri “Delfini” nga Robert Lowell. Me Çmimin Kombëtar për autorin debutues u vlerësua Darien Levani për romanin “Poetët bëjnë dashuri ndryshe”. Për çmimin e kritikës u vlerësua Ali Aliu për veprën e tij “Don Kishoti shqiptar”, për esenë Uran Butka për botimin e tij “Kristo Kirka”, dhe çmimin për letërsinë për fëmijë e fitoi Thanas Jorgaqi për botimin “Unë jam Kronosi, mbreti i kohës”. Këtë vit çmimi i “Gazetarisë Kulturore, Teodor Keko” u nda në dy pjesë mes gazetares Alma Mile “Panorama” dhe Aida Tuci “Mapo”. Edhe për këtë çmimi juria e përbërë nga Agron Gjekmarkaj (kryetar), Etleva Domi, Agim Baçi, Jonila Godole dhe Alfred Lela (anëtarë) shpall emrat e gazetarëve të nominuar, më pas dhe fitueset. Por njëlloj si dhe juria për çmimet letrare, duket se dhe këtë herë juria nuk arriti të vlerësonte më të mirët në këtë fushë, mbi bazë të kontributit të tyre. Janë jo pak emra që kanë dhënë një kontribut në fushën e gazetarisë, ndoshta shumë më tepër se dy gazetaret që fituan çmimin, por dhe kësaj here duket se juria nuk arriti të bënte një vlerësim si duhet. Mbarimi i ceremonisë mbi çmimet e këtij viti në letërsi dhe në gazetari, tregoi fare mirë se drejtuesit e mëparshëm të Ministrisë së Kulturës nuk kanë ditur të ndërtojnë vlera me çmimet. Edhe pse këto çmime prej vitesh janë pohuar si ngjarje e rëndësishme, në fakt asgjë nuk ka pasur të rëndësishme në këtë lloj evenimenti, pasi ashtu siç u shpreh dhe ministra e Kulturës, çmime të tilla duket se janë dhënë më shumë për qoka sesa për vlera dhe cilësi të veçanta.(BS)

Ç’NA MËSON MANDELA ?

December 10, 2013 by dgreca

“Mandela është, me Martin Luther King dhe Gandhin, një nga të pakët udhëheqës që kanë arritur të rrëzojnë çdo pengesë race, ngjyre e besimi, duke na bërë që të dukemi të gjithë njësoj përballë vuajtjes dhe ngadhnjimeve të jetës.”/

Shkruan: Eugjen Merlika/

Toni Morrison (shkrimtare amerikane, laureate e Çmimit Nobel 1993)

Mbas muajsh të gjatë dergjeje në shtrat, si pasojë e një sëmundjeje mushkërish, në shtëpinë e tij pranë Johanesburgut, në mbrëmjen e 5 dhjetprit 2013, në moshën 95-vjeçare, ndërroi jetë njeriu simbol i Afrikës së Jugut, ish Kryetari Nelson Mandela.

Keqardhja e politikës dhe opinionit publik botëror u shfaq menjëherë mbasi Kryetari aktual Jakob Zuma, lajmëroi Vendin e tij dhe botën mbarë me këto fjalë : “Kemi humbur birin tonë të madh. Shpirti i Tij pushoftë në paqe. Zoti bekoftë Afrikën.” Shprehjet e asaj keqardhjeje dolën nga gojët e shumë përfaqësuesve të kombeve të ndryshme si Obama, Merkel, Cameron, Hollande, Napolitano, George Bush, Mihail Gorbaçov, Jimmy Carter, Xi Jingping, Dilma Rousseff, për të pëmendur vetëm disa prej tyre, por edhe nga drejtuesit e organizmave më të rëndësishme ndërkombëtare si Ban Ki-moon (OKB), Herman Van Rompuy dhe Manuel Barroso (BE), Christine Lagard (FMN) etj. U mbajt një minutë heshtje në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe në Konferencën për Paqen e Sigurinë e Afrikës, të hapur në Pallatin Elisé, në presidencën franceze, në prani të 53 kryetarësh shtetesh e qeverish. Kanë shprehur hidhërimin e tyre të thellë e vlerësimet e tyre të çmuara udhëheqësit shpirtërorë të Krishterimit e të Budizmit, Papa Françesku dhe Dalai Lama. U shpall zi kombëtare 12-ditëshe në atdheun e të ndjerit e pesëditëshe në Indi, për të nderuar vdekjen e një “gandiani të vërtetë”. Kanë shpallur zi kombëtare treditëshe Nigeria, Kuba, Portugalia dhe Brazili. Flamuri në gjysëm shtizë u hepua në shumë kryeqytete të botës, duke filluar nga Washingtoni, por edhe në ndërtesat e OKB-së dhe BE-së. Në ceremoninë e varrimit, në Vendin e tij të lindjes, që do të zhvillohet më 15 dhjetor, janë të ftuar rreth 2000 personalitete politike dhe të fushave të tjera, nga e gjithë bota.

Nderimi për Nelson Mandelën merr përmasa të jashtzakonëshme, ndoshta të papara deri më sot, të tilla që detyrojnë këdo të bëjë një përsiatje të thellë mbi dukurinë dhe subjektin e saj, mbi personalitetin e këtij shtetari që ka patur një jetë shumë të trazuar në Vendin e tij.

Kishte lindur më 1918, në një kasolle në Mvezo (sot Eastern Cape), me një emër të vështirë, Rohihlahla. Mësuesja e tij e parë e pagëzoi me emrin Nelson. U rrit jetim, mbasi babai vdiq kur ai ishte nëntë vjeç. Nëna e çoi në një fshat të afërt, në Kunu, një vend që mbetet i dashur në kujtime fëminore të djaloshit, aq sa t’a zgjedhë si vendin ku do të prehet në përjetësinë tokësore, pranë dy djemve, të larguar para kohe, vite më parë. Nëna e nxiti të vazhdojë studimet për antropologji e për drejtësi. U diplomua më 1943. Mbas një viti u martua me gruan e parë, Evelynën, nga e cila do të kishte dy djem dhe një vajzë. Filloi veprimtarinë e tij, si avokat në një studjo me mikun e tij, Oliver Tambo, por edhe në lëvizjen kundër aparteidit, dallimit racial që, në Bashkimin Jugafrikan, kishte marrë përmasa proverbiale. Jetoi në Soveto, në geton e Johanesburgut, ku ndihej më shumë dallimi i racës, i ushtruar sistematikisht nga pasardhësit e boerëve krenarë që qeverisnin Vendin. Arrestohet për herë të parë më 1956, por del shpejt, mbas 15 ditësh. Kur kthehet në shtëpi nuk gjen të shoqen, që është larguar me fëmijët, e mërzitur nga flertet e të shoqit me gra të tjera. Atëherë njeh infermieren Winnie Madikizela, me të cilën qëndron i martuar për 38 vjet (1958 – 1996). Më 1960 arrestohet dhe qëndron vetëm pesë muaj në burg. Kur lirohet del në klandestinitet, duke themeluar “Heshtën e Kombit”, krahun e armatosur të Anc, lëvizjes kundër dallimit racial në Afrikën e Jugut. Mandela filloi veprimtarinë e tij kundër strukturave ushtarake të regjimit, një veprimtari që binte ndesh me ligjet në fuqi e quhej subversive. U arrestua përsëri më 5 gusht 1962, u dënua me burgim të përjetshëm, 17 vjet prej të cilit i kaloi në burgun e ishullit Robben Island. U lirua nga burgu më 1990, me një vendim të posaçëm të Kryetarit të Shtetit Frederik de Klerk.

Njëzet e tetë vite burg kishin ndryshuar botkuptimin e Mandelës, që nuk ishte më revolucionari i aksioneve guerile, që kërkonte të shembte sistemin. Kishte kuptuar se të bardhët e të zinjtë duhej të bashkëjetonin në atdheun e përbashkët, se duhej gjetur rruga e marrëveshjeve, e paqes, për të ndërtuar demokracinë, në një Vend me shumë probleme, ku kundërshtia racore ishte shumë e theksuar. “Të bardhët janë bashkëqytetarët tanë, kush heq dorë nga dallimi racial do të mirëpritet në luftën e përbashkët për demokracinë.” Kështu u shpreh sapo doli nga burgu. U hap kështu një epokë e re në historinë e Afrikës së Jugut me moton : “Asnjë hakmarrje, jemi një fuqi e disiplinuar për paqen.” Ishte fillimi i ringjalljes së kombit që vinte mbas dhjetëvjeçarësh lufte, urrejtjesh, dhunimesh të të drejtave, të pësuar nga popullsia me ngjyrë e atij Vendi. Komisioni i Nobelit i dha atij, së bashku me Kryetarin e bardhë De Klerk, çmimin për mbrojtjen e paqes, ndoshta një ndër më të merituarit në historinë njëshekullore t’atij vlerësimi.

Më 1994, në 23 miljon votues, Mandela u zgjodh Kryetar Shteti, i pari i llojit me ngjyrë, por vazhdoi të bashkëpunojë me Kryetarin e mëparshëm, që u bë zëvendës i tij. Kreu mandatin më 1999 dhe nuk kërkoi një të dytë. Gjatë kësaj kohe ndahet nga gruaja e dytë dhe bashkohet me të venë e Presidentit të Mozambikut, Samora Mashel, Graçën, e vetmja grua në histori, e martuar me dy Kryetarë shtetesh. Më 2004, në moshën 86 vjeçare, tërhiqet në jetën vetiake e familjare. Me pak fjalë kjo ishte jeta e Nelson Mandelës, një burri shteti që sot kujtohet me respekt në gjithë botën. Arsyeja është se, me gjithë botkuptimin e tij të majtë, madje revolucionar në rininë e tij, u bë emblemë e paqtimit kombëtar, luftëtar i vendosur kundër dhunës, në çdo formë të saj, flamurtar i demokracisë, i tolerancës, i faljes, në një Vend që kishte njohur faqet më të errëta të kundërvënies racore, duke u bërë personaliteti më i spikatur në historinë e popullit të tij dhe shëmbull i shkëlqyer i shtetarit largpamës e të vetëdijshëm për ndërtimin e një shoqërie të drejtë e njerëzore në parimet bazë të saj.

Vepra e tij u vlerësua në Perëndim e në Lindje, në Veri e në Jugë, nga miqtë e nga kundërshtarët, që nga ish Presidenti De Klerk tek Presidenti Clinton, nga Fidel Kastro tek Muamar Gedafi, nga Mbretëresha e Anglisë, së cilës i drejtohej me emër, tek presidenti Bush, tek Kancelarja Merkel, tek Presidenti Ciampi e shumë të tjerë. Në një botë që, mbas rënies së Murit të Berlinit, u duk se do të shkonte drejt një paqtimi të përgjithshëm, ku vlerat e lirisë e të demokracisë së popujve duhet të ishin parësore, mendimi politik dhe veprimtaria shtetërore e Mandelës u ngritën në një simbol të një politike të re, që nuk shihte në përdorimin e dhunës kyçin e zgjidhjes së problemeve të një shoqërie që, deri atëherë, ishte njëjtësuar me atë dukuri, duke shkaktuar qindra e mijra tragjedi njerëzore. Këtu qëndron madhështia e atij biri të thjeshtë t’atij populli, që u ngrit mbi të gjithë bashkëkohësit e tij, duke arritur maja që mund të krahasohen me ato të rrallat, profetiket a atyre që kanë ndriçuar rrugën e njerëzimit. Mandela nuk u mjaftua me shpalosjen e bindjeve të tij, por në sajë të autoritetit që i jepte martirizimi i tij i gjatë, arriti t’i verë në jetë së bashku me De Klerkun, duke shmangur kundërshtitë e gjata mes banorëve të bardhë e të zinj të atdheut të tyre. Këtë nuk e bëri për të marrë e mbajtur sa më gjatë pushtetin, siç kanë bërë shumica dërmuese e drejtuesve të lëvizjeve antikoloniale, apo të revolucioneve e grushteve të shtetit të Vendeve të Botës së Tretë. Pushteti për të nuk ishte mjeti për t’u hakmarrë ndaj gjithshkaje të zezë kishte pësuar ai dhe populli i tij, por instrumenti për të vënë në jetë idealet e tij të lirisë, të barazisë e të demokracisë, që do të kishin fushë zbatimi në një Vend që do t’a mbyllte të kaluarën e tij me një shpirt të fuqishëm tolerance, faljeje të ndërsjelltë e një përftyrese të një shoqërie, ku nuk duhej të shfaqeshin më dhuna dhe shkelja e të drejave dhe lirive për asnjërin nga antarët e saj.

Ja sepse Bota e sotme, në një zë, merr pjesë në hidhërimin e Afrikës së Jugut, që kthehet n’atë të gjithë njerëzimit, sepse mesazhi i tij mbetet si një yll që ndriçon këtë të fundit, edhe sot nevojtar për fuqinë dhe largpamjen e tij. Ndoshta , më shumë se të tjerët, kemi nevojë ne, shqiptarët, për atë porosi, ne që natyra nuk na dhuroi në 70 vitet e fundit një personalitet largpamës e bujar si Mandela në jetën tonë shoqërore e politike. Ne dallimin rracial nuk e kishim njohur, sepse ishim të gjithë bij të një rrace të lashtë, por huajtëm nga arsenali më kriminal i ideologjisë komuniste dallimin klasor, e përvehtësuam duke bërë një hop cilësor e duke e quajtur “luftë e klasave”, e zbatuam me rreptësi doktrinare e shpirtngushtësi proverbiale, e shtrimë në kohë duke synuar t’a bëjmë të përjetëshme, duke paragjykuar jetën e tre brezave e martirizimin e pjesës më të mirë të shoqërisë. Qemë të fundit në Evropën e sotme që pranuam ndryshimin e kohëve dhe dështimin e sistemit të dhunës, por nuk patëm as aftësinë, as guximin dhe as ndershmërinë të kryejmë sinqerisht shndërrimin e shoqërisë.

Hendeku ndërmjet të shtypurve e shtypësve të djeshëm u thellua, sepse të parët mbetën të varfër siç ishin, ndërsa të dytët u pasuruan në mënyrë marramendëse. Të dytët u rinuan në paraqitje, duke kaluar në një “pleqëri t’artë” shtabin e diktaturës gjysëm shekullore, me në krye hienën Alia, përsosën metodat e demagogjinë për t’u bërë të pranueshëm nga Arvizu apo Sequi i rradhës, por, në thelb, ruajtën “urrejtjen klasore”, së bashku me përçmimin dhe kënaqësinë që “Enveri i kishte lënë pa shkollë kundërshtarët”. Përfundimi qe se proçesi i markës mandeliano – deklerkiane në Shqipëri nuk filloi kurrë, as në rradhët e partisë që merrte votat e ish të shtypurve, as në rradhët e “kundërshtarëve” të saj që, me arrogancën kriminale të trashëguar, hodhën poshtë çdo kërkesë të ligjëshme të tyre, n’emër të parimit të shpallur nga Ramizi se “Shqipëria u takon atyre dhe bijve të tyre”.

Sa larg nga heroi i Afrikës së Jugut, që mbeti simbol i prirjes për të ndërtuar një shoqëri pa dhunë, pa urrejtje, pa shtypje, pa mungesë lirie e oportuniteti për të gjithë qytetarët e saj, prirje për të cilën ai vihet sot në piedistalin më të lartë të kujtesës historike të njerëzimit, edhe se varroset në një lëndinë të thjeshtë të një fshati të vogël të Afrikës së Jugut.

“Kam luftuar mbizotërimin e të bardhëve e mbizotërimin e të zinjve. Kam përkëdhelur idealin e një shoqërie të lirë e demokratike, në të cilën mund të jetojnë të gjithë në harmoni e me të njëjtët oportunitete. Është një ideal që shpresoj t’a shoh të sendërtuar, nëse do të jetoj gjatë. Por nëse do të jetë e nevojshme, është një ideal për të cilin jam gati edhe të vdes.”

Kjo ishte besojma e Mandelës, që sot gjëndet në të gjitha gazetat e botës, si mesazhi madhor i tij në dobi, jo vetëm të popullit të tij, por të gjithë njerëzimit. Uroj që të përvehtësojë një pjesë të vogël të këtij mesazhi dhe klasa politike shqiptare, aq e mangët në ide dhe synime të larta e ideale, të rrezatojë diçka nga “drita e madhe që u shua në botë”, simbas britanikut Cameron.

Dhjetor 2013

Rrëfehet Spanja PIPA me serenatën ndër buzë….

December 9, 2013 by dgreca

Intervistë ekskluzive për Gazetën DIELLI, me Serenatisten e parë korcare, Spanja PIPA/

Bisedoi: Raimonda MOISIU/

Serenata – kjo “pupë korcare e bukur”, që të josh të prekësh, të ëmbëlson e të ndjesh deri në shpirt ngrohtësinë e ledhatimeve të saj. Serenata është sekreti i shpirtit dhe sinqeriteti i ndjenjës e zemrës, -pra, këndon shpirti. Serenata – kjo lidhje shpirtërore e fenomenit me esencën e ndjenjave dhe lindur nga perëndesha e tyre:Dashuria! Serenatat janë hymni i veneracionit të dashurisë eternale. Sa herë i kthehem vëndlindjes, aq më shumë më shtohet malli për to, që gjithmonë më shtyjnë në ngasje për t’iu bashkuar nostalgjikëve të pandreqëshëm –serenatistëve të Korcës tonë, e cila prodhon çdo cast; Art dhe Artistë, që mbi të gjitha pëlqejnë Olimpin e heshtjes së lavdisë së tyre. Në magjinë e Olimpit të serenatave kanë vegjetuar e vegjetojnë breza të tërë serenatistësh. Në brezat e artë të serenatës, -Himnit të dashurisë korcare –sikundër shprehet Prof. Vangjush Ziko-në librin e tij, ndër to është edhe serenatistja e parë korcare -Spanja PIPA-që duket sikur del nga Muzeu një shekullor e gjysëm i magjisë së këngës korcare, sikur del nga Epokat e Trashëgimisë të Artit e Kulturës qytetare korcare. Në këtë rrëfim emocionues e mbresëlënës, Artistja korcare rrëfen si kurrë ndonjëherë dashuritë e jetës së saj-Dashuria për Serenatën, Korcën dhe familjen. Dhe jo vetëm kaq! Me guxim intelektual e qytetar, me pjekurinë e saj artistike, me dlirësinë dhe brishtësinë e saj femërore, Spanja nuk ngurron e na tregon edhe për dashurinë e saj të parë që kalon përtej eternitetit. Me mirënjohje dashuri e respekt ajo përmend breza të tërë serenatistësh që nuk jetojnë më dhe ata që sot vazhdojnë të mbajnë frymën e origjinalitetit të serenatës korcare. Por Spanja nuk është vetëm serenatistja e parë korcare, ajo është parodiste dhe aktore që ka luajtur krahas aktorit të shquar korcar të skenës, humorit e artit skenik, Aleko Prodani dhe aktores parodiste Lefkothe Kane, Pandi Rraidhit, Sotiraq Bratkos etj.etj. Ajo c’ka e bën këtë intervistë shumë interesante të bukur e emocionale, është se Spanja cdo pyetje i përgjigjet me serenatën ndër buzë….

Përshendetje znj.Spanja, jeni me një karrierë të gjatë e të admirueshme në artin e muzikës, e njohur si këngëtare e serenatave. A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj? Si jeni ndjerë kur keni kënduar për herë të parë dhe cila është kënga e parë? Cfarë viti?

Kam filluar të këndoj që në moshë të vogël, nuk e mbaj mend mirë sa vjece isha. Në shtëpinë time këndonin që nga babai, motrat dhe vëllezërit e mij. Unë ulesha pranë tyre dhe mundohesha të kapja e bëlbëzoja fjalët e tingujt e këngëve që këndonin ata. Dëgjoja cdo ditë në radio Anita Take dhe Pavlina Nika, këngëtare që rrallë i vijnë një kombi. Gjithashtu miqësia e familjes sime me kompozitorin e shquar korcar Pavllo Sholla, i cili më dëgjoi mua dhe motrën time duke kënduar një duet, do të ishte fillesa e karrierës sime në rrugën e bukur të muzikës. Dhe ishte pikërisht Pavllo Sholla që bëri zgjedhjen time dhe më mbështeti. Kënga e parë që kam kënduar ishte një këngë kineze, e cila doli me sukses për atë kohë. Që prej atij casti jam ndjerë se dicka mund të jepja në artin e muzikës, megjithëse ishte shumë e vështire të këndoje atëhere për mentalitetin e kohës. Por origjina ime nga një familja autoktone, intelektuale e qytetarise korcare, artdashës të kulturës e muzikës korcare, më mbështetën mua në udhën e mrekullueshme e të bukur, të artë të këngës, vecmas asaj të traditës së qytetit tonë, serenatës, të cilën e vazhdova derisa dola në pension. Më pas u aktivizova dhe kam kënduar në estradën e ushtarit një këngë lirike dashurie e cila ka lënë mbresa të jashtëzakonshme në kujtesën time:

“Kur u nis ushtar me tha nja dy fjale”. I këndoja dashurisë së një djaloshi që po largohej nga e dashura e tij, të kryente shërbimin e detyruar ushtarak të asaj kohe.

–Fillimet e karrierës tuaj a konsideroheshin thyerje e tabuve, për mentalitetin e kohës?

Në vitin 1960-ë fillova punë si këngëtare-soliste –në Estradën e Qytetit të Korcës –me regjizor artistin, Aleko Skalin dirigjent muzike dhe me Abas Ajron, një ndër kompozitorët më të mirë e të shquar të kulturës e muzikës korcare. Ju më pyesni a ishte tabu kjo? Sigurisht që ishte! Me sakrifica, guxim, kurajo, talent dhe mbështetjen e artistëve e shoqërisë korcare, të prindërve të mij, unë sfidova dhe vazhdoja të jepja sa kisha mundësi nga potenciali im artistik.

-Deri më parë, ato vajzat korcare thjesht i kishin dëgjuar serenatat nga pas perdes, deri në momentin kur vetë edhe ju si Spanja do të bënit dicka të tillë…Si e ke përjetuar këtë nismë artistike?

Shumë vetë më identifikojnë; “Spanja e Serenatave”-por unë nuk dilja të bëja serenatë, – unë i këndoja serenatat mbas dritares duke mënjanuar perden, teksa dëgjoja e shikoja djelmurinë korcare të këndonin në rrugicat e Korcës-serenatat. Dhe kjo tashmë dihet se vajzave korcare, djelmuria u ka thurrur e kënduar serenata, dhe ato si hyjnesha i dëgjonin mbas perdeve. Serenata është dicka e fshehtë ashtu si vetë shpirti që është i fshehtë. Serenata është sekreti i shpirtit dhe sinqeriteti i ndjenjës e zemrës, -pra, këndon shpirti. Këngët e serenatës lindnin spontanisht. Sigurisht kishte edhe nga ata që nuk ishin kompozitorë apo kantautorë të serenatave, por kompozonin e krijonin serenata kaq të bukura. Dhe ne vajzat i dëgjonim me kënaqësi, sepse ata nuk shkonin vetëm te vajza që ata dashuronin, por shkonin e i këndonin me kitarë e mandolinë në dorë në të gjithë sokakët me gurë e të pastër të qytetit të dashur, Korcës sonë, si vetë dashuria e pastër dhe e sinqertë e të rinjve. Ne i dëgjonin këngët dhe e ndjenim veten se ishim brenda serenatës. Ato fjalë e tinguj na dukej sikur i përkisnin jetës sonë: Shpesh pyesja veten: Mos vallë po e këndojnë për mua këtë serenatë? Serenatat nuk janë kënduar në skenë në atë kohë, më duhet të theksoj se kompozitori dhe fizarmonicisti i shquar korcar Abaz Ajro ja u gjente “telat serenatave”. Këto ishin tamam serenatat, si p.sh ka bërë serenatën “Sofati”.Kjo serenatë lindi për dy të dashuruar që “takoheshin” vetëm me sy, se vajza rrinte te sofati duke qëndisur apo bënte centro me grep, pra pajën e saj:

“Shkoj përditë rrugës sate si më parë/por më parë të kisha ty/dhe sot kam mallë/”

Kjo serenatë më dukej sikur më këndohej mua, më ngjiti mua!(Qesh). Serenata tjetër e Abaz Ajros: “Ti më erdhe në netët e qeta”

Po iu them lidhjen time, sekretin e shpirtit dhe sinqeritetin e zemrës që mbartëte kjo serenatë. Jeta ka caste të bukura caste mërzitje e gëzimi, vecmas kur je e dashuruar. Isha vetëm 19 vjece dhe isha nën”ethet” e dashurisë së parë. Isha e trishtuar dhe melankolike dhe po bënim provat e Estradës. Më pyet Aleko Skali, dirigjenti:-Cfarë ke?

Dy pika loti rrëshqitën nga sytë e mij. Vetëm kaq ishte dialogu, që do të sillte tekstin e serenatës, që përmenda më lart: “Ti më erdhe në netët e qeta! Po ky cast melankolie e mërzitje solli edhe këngën tjetër “Festë sonte ka e gjithë bota”

-Përvecse si këngëtare e serenatave dhe muzikës popullore, cfarë talenti tjetër keni shpalosur?

Unë nuk kam kënduar vetëm serenata, por edhe aktore, luaja parodi dhe theatër. Kam luajtur parody, krahas parodistes Lefkothe Kane, dhe aktorit të shquar të skenës e humorit shqiptar, Aleko Prodanin, që ishte miku im më i mirë dhe i zemrës, miku dhe bashkëpunëtori më i ngushtë me rolet e mija në theatër. Kam qenë krenare dhe e lumtur që kam aktruar krahas këtij aktori të madh shumëdimensional i skenës shqiptare, por që fati u tregua kokëfortë me ne të dy -por edhe të ndahej shumë shpejt nga jeta. I paharueshëm do të mbetet për mua si aktore roli i Maries në “Nata e 12-të”, e Shekspirit, me rregji të të shquarit Piro Mani. Kam luajtur në dramën e Namik Dokles “Era e lartësive”, rolin e Erës, vajzës gjeologe. Këtu kam luajtur në kitare, duke i rënë vetë,dhe duke kënduar me kolegët e mij si Pandi Rraidhi e Sotiraq Bratko (loton e këndon): “Këndo kitarë me mua/por djalin mos ma zgjo/rri sonte ti me mua/tërë natën e këndo/edhe nesër kur të gdhihet/asgjë mos trego//se edhe unë përgjërohem/prandaj po të këndoj/.”

Kjo është serenata! Jo ajo e deformuara që këndojnë sot!

-Më lart ndave me mua një moment mërzitje, Pse ishe e merzitur? Lotët rrjedhin o nga gëzimi o nga trishtimi dhe një vajzë e bukur dhe me sytë jeshilë e të vecantë, si ju por edhe e dashuruar, cfarë kishte ndodhur?

-Miqësia dhe kënga janë të lidhura me njëra tjetrën sikundër është dashuria me dhimbjen, apo ndarja, apo tradhëtia e mikut të zemrës – dhimbje e bukur është dashuria, apo jo…?(Buzëqesh dhe fillon të këndojë):

“Ti më erdhe në netët e qeta/në krahët e mij si demon/më dehe me puthjet e fshehta/ si ëndrra që vjen edhe shkon/” Kjo serenatë është për dashurinë time të parë, për mikun e zemrës sime….. Ajo serenatë solli edhe tjetrën e tjetrën, që janë zinxhir në kujtim të dashurisë e miqësisë sime të parë, që jeta na hodhi në kahe të kundërta, por gjithsesi ajo vazhdoi me të mirat e të trishtat e ndarjes…. Sa e dëshpëruar isha aq edhe e lumtur, kur këndoja, sepse këto këngë ishin shpresë e optimizëm, për të përballuar humbjen e dashurisë, ndarjen, me dhanë forcë e kurajo, për të kënduar dhe gëzuar jetën në vazhdim…

“Sonte festë ka e gjithë bota/ botë moj gjithmonë pac gëzim/ verë e kuqe derdhet nëpër gota/ bora jashtë shtrohet si qilim/ Të gjitha shoqet në gostira vanë/ vetëm unë sonte nuk festoj/ trimi e zemrës, që se kisha pranë/ me mendime do ta shoqëroj…”. Miku im i zemrës ngjiti shkallët e karrierës dhe u bë një nga artistët më të shquar të humorit, ekranit e skenës shqiptare, por që fatkeqësisht nuk jeton më. U prehtë në Paqe!

-Një moment i vështirë?

Momenti më i vështira në jetën time ka qënë vdekja e nënës sime në moshë relativisht të re, por iku edhe me brengën që nuk më martoi. Nuk më hiqet nga mendja, nata e një koncerti me pjesëmarrjen e njerëzve të pushtetit në Korcë. E kemi dhënë te lulishtja e njohur me emrin simbolik “Panda”. Vetëm pesë ditë, që nëna ime e shtrenjtë ishte ndarë nga jeta. Unë vërtet këndova, packa se zemra më këndonte dhe sytë lotonin. Ishte moment tejet i vështirë e mbresëlënës në jeten time. Por edhe ideja se nëna ime ishte në qiell dhe unë në tokë –këndoja mes hyjnores e njerezores.

-Një situatë mbresëlënëse?

Pak kohë të ndarjes nga jeta të nënës tonë u fejua vëllai i madh. Ndjemë gëzim, aq më tepër, që ky gëzim erdhi mbas hidhërimit e dëshpërimit për nënën. Ashtu të trishtuar sikundër ishim në familje për mungesën e nënës tonë në orën 12 të natës dëgjojmë një grup djemsh që këndonin jashtë (shokët e vëllait) –që dëshpërimin ta kthenin në gëzim, duke i kënduar serenata vëllait e të fejuarës së tij. Ndërkohë cohem dhe hap derën dhe i mirëpresim ata djem duke kënduar serenatën: “ Oh këtë dritare sa herë e kam parë/ hënën lozonjare dhe ne me kitarë”. Për një cast harruam trishtimin që kishte ngërthyer familjen tonë, dhe na sollën gëzim e hare, së bashku me shpirtin e nënës që na vështronte nga qielli. Dhe dicka tjetër. Babai im ishte nostalgjik dhe dashamirës i pandreqëshëm i muzikës –e shpreh me fjalën popullore të dialektit korcar -“Bekri”- ia thoshte edhe gotës së rakisë dhe këngës. Ishte aq i dhënë pas muzikës sa babai para se të ndahej nga jeta gjithmonë shokëve iu thoshte në bisedë e sipër: “ mos më qani kur të vdes/ por më këndoni! Ditën e parë të vdekjes së babait nuk mundej të këndonim, sipas traditës dhe riteve të lamtumirës së fundit, por ata shkuan më të nesërmen te varri i babait dhe kënduan me kitarë, si Ilo Trebicka, Mico Plluska, Koli Toroveci dhe Lako Pema.

Momente mbresëlënëse kam shumë, unë kam kënduar dhe vazhdoj të këndoj në gëzime familjare, të motrës e vëllezërve, nipërve e mbesave. Gjitashtu me shoqëri mbildhemi akoma dhë këndojmë. Kënga dhe Serenata më mbajnë optimizmin e shpresën, na mbajnë gjallë, pamvarësisht se mosha bën të vetën dhe ne mplakemi (qesh me shpirt e nis këndon):

“Se do plakesh, do thinjesh si dele/do shurdhohesh, do krusesh një ditë/ do të shkojnë të ëmblat përkëdhelje/ dhe buqeta me lule mos prit!” Por mos u trishtoni se serenata dhe dashuria nuk njohin mplakje… kanë vetëm përjetësi…

-Ndryshimi mes serenatave të vjetra dhe atyre që këndohen në ditët e sotme…

Për mendimin tim serenata e kohës sonë ka qenë një serenatë brilante. Ndjehem keq e kam shprehur gjithmonë se kur dëgjoj sot, ta deformojnë serenatën sipas dëshirave apo kopjimeve që i bëjnë nga muzika e huaj, dhe jo që cdo këngë që krijojnë ta quajnë serenatë. JO, cdo tinguj apo muzikë quhet serenatë! Prandaj e përsëris me ndjenjën e artistit -serenatist, serenata qe sekreti i zemrës e këndonte sinqeriteti i zemrës, e këndonte sekreti i shpirtit, këndonte ndjenja, këndonte dashuria-sepse këngës, muzikës, po nuk i dhe ndjenjën, nuk mundesh ta këndosh.

-Përvecse serenatave dhe si aktore, a keni kënduar këngë të muzikës së lehtë apo popullore ?

-Sigurisht që kam kënduar këngë popullore të kompozuara nga Abaz Ajro, Pavllo Sholla dhe nuk mund të lë pa përmendur me respekte e mirënjohje kompozitorin e shquar të muzikës së lehtë e popullore, Josif Mingën. Ja këngën e parë popullore që kam kënduar: “Të erdha në porta, gjeta ca fëmijë/brenda nuk hyra se nuk ishe ti/nëna sec më nxorri gotën e rakisë/unë nuk e piva se nuk ishe ti!” Po ju sjell një këngë popullore, që mu ngjit si “pullë postare’. E kam kënduar duet me Niko Qiricin: “ Që nga majë e malit/ta shtira dylbinë ty/nga të gjitha cupkat/ më e bukura je ti/-ndërsa unë i përgjigjesha: “ them të rri beqare/them të mos martohem/si vapë e korrikut/digjem përvëlohem”. Dhe vërtet u “përvëlova”, se unë nuk u martova, mbeta beqare.

-A i keni mbledhur serenatat që ju keni kënduar në CD –I ?

Me sakrifica të mëdha, arrita të bëja një CD-i me serenatat e vjetra, të nxjerra nga “sëndyqi i serenatave”. Kënaqem kur i dëgjoj dhe mallëngjehem në të njëjtën kohë. Gjithashtu kënaqësia ime është kur shumë fansa të mij nostalgjikë të pandreqshëm të serenatës ma kërkojnë këtë CD-i. Ja një moment tepër mbresëlënës. Para do kohe më erdhi një mik i fëmijërisë, por edhe një nga fansat e mij më të “cmendur”, emigruar prej 10 vitesh në USA, 24 karat korcar -Orjon Trebicka. Për hir të së vërtetës edhe Orioni ka pasë kënduar serenatën dikur, si tërë djalëria korcare. Jemi takuar me plot mall e përzëmërsi, kujtuam plot mbresa dhe filluam të këndonim serenatat, që këndonim dikur te sofati i portës. Ajo c’ka më bëri mua krenare e të lumtur se ai i këndonte serenatat plot pasion, ruante me nostalgji e fanatizëm tingujt melankolikë e të ëmbël të serenatës, sa as vetë nuk e kuptonim që po këndonim, dhe lotë na rridhnin nga sytë e të dyve, sigurisht ishin lotë gëzimi, lotë malli –lotë miqësie e shoqërie.Të vecantë janë edhe dy vëllezërit e mij, që vazhdojnë t’i këndojnë serenatat. Vëllai i madh ka kënduar me djelmurinë korcare në rrugicat e pastra me kalldrëm të Korcës. Vëllai tjetër, megjthëse zanati i tij është doktor, i ruan dhe i këndon të gjitha serenatat origjinale dhe plot të tjera këngë, dhe është aq origjinal, sa bën edhe vërejtjet e duhura kur gabon ndonjë tingull apo stonon—duke më qortuar e thënë se duhet kështu. Dhe pikërisht është ky vëlla doktor që ashtu sikundër jep ‘ilacin e duhur” për të shëruar pacientin e sëmurë, ashtu jep edhe mesazhin:Të ruajmë serenatën si një perlë e trashëgimisë e traditës së qytetarisë korcare.Mesazh të cilit i bashkohem edhe unë.

-Cfarë dëshiron të shtosh në mbyllje të kësaj interviste…?

Në mbyllje të kësaj interviste dëshiroj të bëj homazhin solemn e shpirtëror, për ata serenatistë të pandreqsheëm, kantautorë e artistë, njerës modestë, por shumë të nderuar e respektuar, që kanë dhënë shumë nga talenti dhe shpirti i tyre, por që nuk jetojnë më, sikundër: I mirënjohuri Piro Sulioti, do e quaj të madhin e të pavdekshmin Abas Ajro, Sotiraq Mite-apo Raqka i serenatave, një nga kantautorët më të njohur i viteve ’50, të shekullit të kaluar, Sotiraq Qanon-princin e serenatave, të mrekullueshmen Afërdita Katundin, kantautorin e ndarë para pak viteve nga jeta Piro Visarin, dirigjentin Aleko Skali, kompozitorin e shquar korcar Pavllo Sholla, Naskë Bicollin, Nesti Miska, Aristidh Themeli, të paharruarin që shpresoj e besoj koha duhet ta vleresojë Nusret Frashërin, Qeti Cicon,etj, etj. Dua të përshëndes, inkurajoj e falenderoj pasardhësit e brezit të artë të serenatistëve, brezin tonë e atë të ri, që i kënduan e vazhdojnë t’i këndojnë serenatat, për ta ruajtur këtë perlë të pazvendësueshme të trashëgimisë sonë kulturore qytetare korcare, që nga e mirënjohura dhe e talentuara Fatbardha Hoxha, një nga këngëtaret më profesioniste të kohës.Megjithëse kanë kaluar dekada në e ruajmë miqësinë e bashkëpunimin, vazhdojmë të këndojmë serenatat kur mblidhemi me shoqërinë. Do dëshiroja shumë që kritika e artit të muzikës, të hedhë sytë nga Bardha Hoxha, duke i dhënë vlerësimin dhe vendin që asaj i takon në historinë e artit e kulturës shqiptare. Përshëndes e falenderoj Ermira Babaliun, që aty në Amerikën e Largët con peshë zemrat e emigrantëve shqiptarë me serenatat korcare, -të mrekullueshmen e të mirënjohurën Eli Fara, Laxarela Detin-vajzën korcare që i këndon me shpirt serenatat dhe këngën popullore korcare, Mimoza Paravelin –një nga këngëtaret më të spikatura të serenatës korcare, Jorgjeta Lalazin-korcaren 24 karat serenatiste e dalë nga fisi Lalazi- i njohur për serenatat, së bashku me vëllain e saj Koco Lalazi, po ashtu nga këto familje të vjetra këngëtarësh është edhe familja Bimbli, Ritvan Shëllira, Mihallaq Zallëmi, Naskë Kondili, Kico Sholla, Gjergji Peleshi, Ilia Peleshi Mihallaq Andrea, Ilkë Vinjau, Nonda Kajno, Ermira Kola Strati, vëllezërit Stefi & Endri Prifti, Vaskë Gaqi, Vaskë Nico, Devis Xherahu, Gena Lito, Maksi Kulla, etj, etj.

Ju faleminderit!

Ne Foto: Spanja Pipa duke i rene kitares te drama “Era e Lartesive” e Namik Dokles ne rolin e vajzes gjeologe dhe rrotull saj kendojne aktore te shquar si Pandi Rraidhi Sotiraq Bratko etj,.

Poet i mjerimit të djeshëm dhe profet i mjerimit të sotëm

December 9, 2013 by dgreca

Ne Foto: Migjeni 1911-1938/

Shkruan: Gani Qarri/ Zvicer/

Migjeni u lind më 13 tetor të vitit 1911 në qytetin e Shkodrës dhe vdiq në moshë të re i mundur nga sëmundja e Tuberkulozit,atëherë kur mjerisht ende nuk i kishte kaluar të 27-at, duke ndërruar jetë më 26 gusht të vitit 1938,në spitalin Tore Peliçe afër Torinos në Itali.

Emri tij i vërtetë ishte Milosh Gjergj Nikolla dhe vinte nga një familje e varfër shqiptare, jeta e të cilit do të rëndohej gjithnjë e më tepër nga vdekja në vdekje dhe fatkeqësi të rënda e të njëpasnjëshme, të cilat i morën anëtarët më të ngushtë të familjes.

Migjenit,qysh në moshën 5 vjeçare, së pari do ti vdiste e ëma,kurse tetë vite më vonë kur ai ishte vetëm13 vjeçar ,do ti vdiste edhe i ati, për të mbetur jetim dhe nën mbikëqyrjen e vëllezërve të sëmurë dhe gjyshes plakë e të lodhur nga vitet.

Por, për fat keq,nuk do të vononte shumë dhe do ti vdisnin edhe gjyshja bashkë me vëllezërit, njëri pas tjetrit, duke lënë Migjenin krejt të vetmuar me sëmundjen e rëndë të tuberkulozit e cila e vetmja i qëndroi “besnike” dhe nuk iu nda asnjë herë deri sa e mori në moshën më të mirë rinore,duke e quar në mënyrë të parakohshme në përjetësi.

Shkollën fillore ai e mbaroi në qytetin e tij të lindjes, në Shkodër,për të vazhduar seminarin në Tivar, ndërsa nga viti 1928 deri më 1932, përfundoi mësimet teologjike në Manastir. Migjeni, edhe pse qëndronte nën kontrollin e mjekëve,nuk do të shkonte shumë kohë dhe do të mundej nga sëmurja e Tuberkulozit nga e cila pati humbur edhe të ëmën dhe anëtarët tjerë të familjes.

Megjithëse shteti i atëhershëm do ta dërgonte për mjekim në Sanatoriumin “Shën Peliçe” të Milanos,fatkeqësisht edhe atje, ai nuk do të gjente shërim, duke vdekur shumë i ri dhe në moshën më të mirë djaloshare,mu atëherë kur pritej krijimtari e bujshme me vlera të larta letrare.

Më 1933,Migjeni do të punësohej fillimisht në Vrrakë, fshat i vogël ky në afërsi të Shkodrës, i cili do të bëhej i njohur për të gjithë shqiptarët dhe më gjerë,edhe për faktin se atje do të punonte ai si mësues.

Përveç punës arsimore, ai merrej edhe me shkrime, të cilat fillimisht do ti botonte te Revista “Iliria”përmes të cilave shprehte pezmin shpirtëror kundër mjerimit social dhe jetës së zymtë në vend.

Vjershat dhe tregimet që shkruante, do ti botonte në disa gazeta dhe revista të kohës, si; “Iliria”,”Përpjekja shqiptare ” “Jeta dhe Kultura”, “Kuvendi Kombëtar”, “Shqypnija e re” etj. Ndërsa krijimet e tij poetike më 1936, do ti botonte në librin “Vargjet e lira” të cilat, për shkak të pasqyrimit të gjendjes së vështirë sociale në vend, do të ndaloheshin nga censura e atëhershme shtetërore.

Gjatë gjithë kohës sa punoi si mësues, ai dimër e verë nga Shkodra deri në Vrrakë, do të udhëtonte nëpër borë dhe shi me biçikletë, të cilit do ti përkeqësohej aq shumë gjendja shëndetësore sa që për kurimin e tij,do të dërgohej në Itali,por nuk të gjente shërim as atje.

Ndaj, nga sëmundja e tuberkulozit e cila ishte ndër sëmundjet më të rënda në ato kohë, nga e cila pak kush mundi të shpëtonte,Migjeni më 26 gusht të vitit 1938,kur ishte vetëm në moshën 27 vjeçare, do të ndahej nga jeta dhe mbyllte sytë përgjithmonë në vend të huaj.

Pas vdekjes,do të varrosej në Tore Pelice të Torinos, trupi i të cilit,atje do të qëndronte më tepër se sa zgjati vet jeta e tij, pra mese 28 vite me radhë.

Në vitin 1954, apo 26 vite pas vdekjes së kësaj figure madhore të letrave shqipe, së pari do ti botohej vepra e plotë,kurse dy vite më vonë,apo në pjesën e dytë të viteve të pesëdhjeta, nga Italia në Shqipëri do të ktheheshin edhe eshtrat e tij,për tu varrosur me nderime të mëdha, më 5 shkurt të vitit 1956, në Shkodër.

Vepra e plotë e Migjenit,do të ribotohej disa herë,në vitin 1954,më 1957 dhe 1961, si edhe pas viteve të 90-ta.

Ai,përkundër jetës së shkurtër,pati një krijimtari të bujshme e cila e bëri që Migjeni të jetë njëri nga autorët më të çmuar shqiptar me gjithë kohën e kaluar-gati njëshekullore,që nga vdekja e tij.

Për hir të së vërtetës,duhet cekur se përkundër shndërrimeve të shijeve në letërsi dhe artin e shkrimeve nëpër kohë, si dhe të gjitha zhvillimeve kulturore e letrare të gjeneratave shqiptare, Migjeni,me veprën e tij mbetet i pazëvendësueshëm e shumë i pranishëm ndër shqiptarët,që nga vendlindja e tij Shkodra dhe kudo flitet e frymohet shqip.

Kjo dëshmon edhe njëherë më tepër,se krijimtaria e tij, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në të gjithë brezat dhe gjeneratat,pa dallim moshe. Ai qe i pari i cili në letrat shqipe gdhendi dhe skaliti me mjeshtri të rrallë modelin e njeriut të mjerimit, të cilin e përjetësoi dhe bëri të pavdekshëm për popullin tonë,përjetimet e të cilit nuk ndryshojnë shumë, nga koha kur ai shkroi, me gjendjen në të cilën jetojnë edhe sot një numër i madh shqiptarësh.

Njeriu i mjerimit ndër ne,edhe sot, jo vetëm se vuan e heq të zitë e ullirit si personazhet e Migjenit dikur, por ai kohë pas kohe i mbytur nga pesha e vuajtjeve të “shekullit të ri”,vetëvritet diku publikisht, herë duke u hedhur nga lartësitë shumëkatëshe, herë duke ia shkrepur vetes, apo edhe duke u vetëdjegur me benzinë në vende publike, para syve të qindra kalimtarëve i cili ndoshta kurrë nuk ka qenë më prezent dhe kaq vetë-flijues, siç është tani.

Ndaj, vetë gjendja e shqiptarëve , edhe në këto kohë,bënë që temat e shkrimeve të Migjenit të mbeten aktuale dhe përmbajtja e tyre të ketë karakter të përjetshëm kombëtar edhe për faktin se mjerimi si i vetmi fenomen,sado fatkeq që mund të jetë-është ruajtur dhe trashëguar me “besnikëri” dhe më shumë se çdo dukuri tjetër në këto troje.

Nga e gjithë kjo dëshmohet se nuk është vetëm magjia e shkrimeve migjeniane ajo që në trojet shqiptare mbijeton ndër vite dhe mote, por është edhe gjendja aktuale e njeriut tonë këtu,e cila mjerisht përsëritet si këngë e dhembshme e një “dashurie” të vjetër. Pra është mjerimi, prodhimi më origjinal vendor i cili tek shqiptari vazhdon pa mbarim dhe garanton bashkëjetesën e veprave letrare të Migjenit me këtë popull, si ushqimet “BIO” të cilat jetojnë më gjatë dhe bëjnë kalimin përtej kohëve.

Gani Qarri Cyrih, Dhjetor 2013

BAJRONI PËR SHQIPËRINË DHE SHQIPTARËT SIPAS ANDRE MORUASË

December 9, 2013 by dgreca

Shkrimtari SPIRO GJIKONDI e solli në gjuhën shqipe enkas për Gazetën “DIELLI”/

Shkrimtari francez Andre Morua (Andre Maurois, 1885-1967,) midis veprave të shumta letrare, monografike e memoriale, në vitin 1930 botoi librin “Bajroni”, ku përshkruan e analizon jetën dhe veprimtarinë letrare të poetit të madh anglez Xhorxh Gordon Bajron. Libri u përkthye në anglisht nga Hamish Miles dhe u botua në Amerikë në vitin 1964. Sipas një reviste të kohës së botimit të parë, kjo është monografia më e saktë dhe më e lexueshme për poetin romantik të Anglisë. Në një kapitull të vecantë të librit përshkruhet udhëtimi i parë i Bajronit në vende të ndryshme të Evropës, në të cilin vend të vecantë i ka lënë autori kalimit të poetit nëpër Shqipëri. Më poshtë po japim të përkthyer nga anlishtja pjesë që përmbajnë opinione dhe detaje të autorit për Shqipërinë dhe shqiptarët që mendojmë se janë me interes edhe aktual.

***

Më 26 qershor, 1809, të dy shokët, Bajroni dhe Hobhauz 1) hypën ne anijen “Bijtë e Kapitenit”, që shkonte në Lisbonë. Hobhauz, të cilit i silleshin nëpër tru copëza shënimesh arkeologjike, kishte marë me vete rreth njëqint pena, dy gallone boje shkrimi dhe disa pako me letra të bardha. Ndërsa Bajroni ishte shndëruar në një “magnet natyror” për një trupë të tërë shoqëruesish. Meri plak, do të ishte me ta gjer në Gjibraltar, pasi era e detit i bënte shumë mirë shëndetit të tij. Detyrat e tanishme të shërbëtorit të trupës i ishin besuar Flecerit, gardërobistit të Njustedit, i cili kohët e fundit ishte martuar dhe qahej shumë se po ndahej nga gruaja e tij, Sely. Vargu plotësohej nga Robert Rashton, një pazh i ri i njohur si Bob, djalë fermeri që Bajroni e pëlqente “sepse, ashtu si unë, edhe ai duket si një “kafshë pa shoqëri”, si dhe nga një garderobist gjerman që ja kishte rekomanduar dr. Batler i Harrout.

Hoxhson mori një përshkrim në vargje heroiko-komike për këtë prag-udhëtimi dhe për Hobhauz që villte herë ushqimin e mëngjezit dhe herë përshtypjet e tij për atë udhëtim të parë. “Donte Providenca të futej midis tij dhe njerëzve të tjerë që vuanin, dukë i cuar një herë ndrydhjen e kycit të dorës dhe një herë derdhjen e bojës së shkrimit, që ai të mos shkruante.” “Po e lë Anglinë me keqardhje, ( do shkruante Bajroni, shen.yni S.Gj).- Do të kthehem sërish pa qejf. Unë jam si Adami, i dënuari i parë për tu larguar, por unë s’kam Evë dhe s’kam ngrënë mollë të ndaluar, por dicka që është më e thartë se gaforja.” Edhe Zonjës Bajron ai i shkroi letrën e tij të lamtumirës: “Bota është e gjitha para meje dhe po e lë Anglinë pa keqardhje e pa ndonjë dëshirë për të vizituar sërish c’përmban ajo, vec teje dhe banesës tënde të tanishme.” E kishte lënë atë të kujdesej për arushën, qenin e gjahut dhe vajzat gazmore…

Në përshkrimin e kalimit të bajronit në Shqipëri Morua thotë:

Shqipëria në atë kohë ishte një vend pothuajse i panjohur. Malet e egër i kujtonin Bajronit Skocinë, të cilën ai e kishte njohur që në fëmijëri. Burrat vishnin fustanella që u shkonin deri në gju, jo tamam si keltët, si dhe guna të dhirta. Aliu, Pashai i Janinës, një burrë i njohur për guximin dhe ashpërsinë e tij, ishte njoftuar prej Ministrit Anglez per ardhjen e xhentelmenit te ri prejfamiljeje fisnike dhe e ftoi per vizite ne sarajet e tij. Cdo gje qe e rrethonte e magjepste Bajronin. Shqiptarët e veshur me tunika të qendisura, Tartarët me kapucët e gjatë, shërbëtorët zezake, kuajt, daullet, madje edhe muezini që thërriste nga maja e minaresë së xhamisë: “Nuk ka Zot tjetër vec Allahut.”

I tmershmi Ali Pasha ishte shtat-vogël, në të shtatëdhjetat, njëegjashtëdhjetëpesë i gjatë, me një mjekër të bardhë, por me sjellje dinjitoze plot respekt. Ai, i njohur për papërtueshmërinë e tij për të pjekur në hell armiqtë, apo për të mbytur njeherësh në liqen pesëmbëdhjetë gratë vetëm e vetëm se ato i kishin mërzitur nusen e djalit, e pyeti bajronin sepse e kishte lenë vendlindjen në një moshë kaq të re dhe shtoi se do ta kishte vënë re menjëherë prejardhjen e tij fisnike prej veshëve që i kishte të vegjël, nga flokët gjithë dredha dhe nga bardhësia e duarve.. Këto fjalë i bënë përshtypje të madhe Bajronit dhe, për shumë muaj ato do të ndeshën pothuajse në të gjitha letrat e tij. Ali Pash për një kohë të gjatë mbeti hero i Bajronit. Etja për pushtet, përcmimi ndaj moralit dhe ligjeve të shoqërisë, një shije për ta mbështjellë misterin, – gjithë personaliteti i Aliut e prekën Bajronin thellësisht. Bandite, korsare, kapedanë kacakësh,- gjithë këto qenie të një klase të jashtëligjëshme, i pëlqenin atij si një kundërvënie ndaj hipokrizisë dhe si vlerësim për guximin. Por simpatia e tij nuk mbeti pa u shpërblyer. Në rrugën e kthimit Ali Pasha i paisi të dy anglezët me një grup shoqëruesish të armatosur.

Të udhëtonin nëpër një vend të egër nën mbrojtjen e ca ushtarëve gjysëm-barbarë ishte një aventurë e vërtetë.. Bajroni zbuloi, ashtu sic mendonte, se ishte ne shpirt nje njeri i veprimit. Nuk kishte frike nga asgje. I pelqenin keta luftetare shqiptare sepse ishin te thjeshte e besnike dhe sepse kishin dicka primitive qe te ben ta humbasesh mendjen pa u shqetesuar. Ishte ne mesin e tyre ne Janine kur ai filloi te shkruante vepren e vet Cajld Burun, te cilen, pasi kishte mbaruar kengen e pare, e titulloi Cajld Harold. Ai e shkroi ate ne strofa Spenseriane, nentevargeshe, sepse, sic mendonte, kjo i jepte mundesi per ndryshueshmeri tonesh. Hobhauz, nga ana e vet, vazhdonte te mbante shenime per dicka tregimtare.

Prej Shqiperise ata donin te shkonin ne Greqi por u penguan gjate udhetimit nga stuhia dhe paaftesia e lundertareve. “Gati humba jeten ne nje anije luftarake turke per shkak te paditurise se kapitenit dhe te ekuipazhit, edhe pse stuhia nuk ishte aq e forte. Fleceri logatej per gruan e tij, greket thirren ne ndihme gjithe shenjtoret, myslimanet thirren Allahun, ndersa kapiteni shpertheu ne lot dhe zbriti nga kuverta per te na thene ti luteshim edhe ne Zotit.” Velat e anijes u shqyen, detaret ishin te paafte per ta drejtuar anijen dhe Fleceri ulurinte vazhdimisht, jo pa duartrokitje, se ata po i priste nje fund i tmerrshem ne nje “varr ujor”.

Bajroni, te cilin e pengonte kemba te jepte ndonje ndihme sado te vogel, hoqi dore nga perpjekjet e tij te kota per te qetesuar Flecerin dhe, duke u mbeshtjelle me gunen shqiptare, u shtri ne kuverte dhe qetesisht e zuri gjumi. Kur u zgjua stuhia kishte pushuar dhe anija kishte dale ne breg ku ata u priten nga Suliotet me nje mirseardhje te ngrohte. Ky klan malesoresh krenare dhe fisnike kishte mundur te mbetej nje popullsi e lie, duke i sherbyer Pashait, por gjithmone si mercenare qe paguheshin perpara se te hynin ne beteje. Ata kishin nje nam te keq, por i mirseardhen bujarisht udhetaret e shpartalluar prej stuhise; u thane rrobat e qullura, u dhane per te ngrene dhe, ne mbremje, organizuan per ta nje shfaqje me valle perreth zjarrit e kenduan nje kenga te cuitshme me nje refren ku lavderoheshin se ishin “hajdute te Parges” Me vone, kur Bajroni i luti te pranonin prej tij si shperblim disa monedha, kapedani i tyre i tha: “Une dua qe ti te me duash, jo te me paguash.” Kjo thenie i pelqeu shume Bajronit. Ai admiroi keta njerez me pasione te fuqishme, te afte edhe per vrasje, edhe per shoqeri.

Perbuzja e tij per fete e zemeronte shume. Ne nje hapesire kohore prej disa javesh, gjate udhetimit te tij, ai kishte pare Katolike dhe Protestante, Myslimane dhe Ortodokse dhe kishte verejtur gjithmone tek ata te njejten “kafshe njerezore”. Ndersa per shqiptaret do te shkruante: ” I dua shume shqiptaret. Ata nuk jane te gjithe turq, disa fise jane kristiane, por feja nuk ndikon shume ne sjelljet e tyre.” Nje teme e preferuar ne letrat e tij ishte kontrasti midis te shkretit Uiliam Flecer te Njustedit qe ankohej vazhdimisht nen nje ombrelle per shiun ne malet shqiptare dhe shoqeruesit e tij te rinj, te cilet ishin mosperfilles dhe te shkelqyar.. ” Fleceri, si gjithe anglezet, eshte shume i pakenaqur edhe pse disi i ngushelluar nga nje dhurate prej tetedhjete pjastrash qe ja dha Veziri… Nuk vuan nga asgje, vec prej te ftohtit, te nxehtit dhe paraziteve, porse nuk eshte trim dhe ka frike hajdutet e stuhine..

Si kundershtuan rrugen detare, ata vendosen te arrinin ne Greqi me rruge tokesore. Ishte nje udhetim i mrekullueshem mes malesh. gjate mbremjes Suliotet kendonin strofa kengesh, qe Bajroni i perkthente me ndihmen e perkthyesit. Me ne fund arriten ne disa pllaja e ndaluan ne nje qytet te vogel qe quhej Mesollongj, buze nje kenete te gjere. Kishin arritur ne Greqi.

Morua, ne monografine e tij per Bajronin do ti kthehet serish temes se shqiperise e te shqiptareve. Gjate qendrimit te dyte te Bajronit ne Greqi, pasi u kthye prej Konstandinopolit, ai thote se:

… Bajroni beri disa vizita ne More, duke shkuar deri ne Tripolica, dhe gjithmone bente nje ndalese ne Patra, ku nje konsull angles, Z.Strane, sherbente si bankieri i tij. I pelqente ky port ku anijet me trupin e tyre te holle, qe i kujtonin floten e Agamemnonit, shpaloseshin nen qytetin e bardhe e te rrepirte. Por Patra ishte nje vend jo shume i shendetshem; kur frynte era e Mesollongjit dhe ne stinen e miskonjave, malarja mbreteronte. Bajroni gati vdiq prej saj. Shkroi edhe nje epitaf te vogel per vete.

Fleceri kishte humbur mendjen, por, fatmiresisht, shqiptaret qe e shoqeronin e qe kujdeseshin per te , i thane doktorit se do ta vrisnin neqoftese zoteria i tyre do te vdiste. Ishte fuqia e Jovit, Rinia e tij apo ky kercenim i shqiptareve qe e ngriten ate serish ne kembe? “E pashe vdekjen si nje shpetim prej dhimbjeve, pa aspak deshire per nje jete tjeter, por me besim se Zoti qe ndeshkon per se gjalli do ta kishte braktisur ate azil te fundit i lodhur e i keputur.” Dhe shtoi ne greqisht “Vdes i ri ai qe perendia e do.”

Perkthimi dhe shenimet nga Spiro Gjikondi

1. Hobhauz: shok shkolle ejetei bajronit e me vone zyrtar i i larte anglez.