KUJTESA- Nga Arkiva/

Robert Elsie i deshi shqiptarët dhe tokën e tyre, e deshi gjuhën e historinë e tyre, e deshi të shkruarën e të pashkruarën për ta, e deshi këngën e vajin e tyre, e deshi ndershmërinë e ashpërsinë e tyre. Për ta la pasuri të madhe e të paçmueshme kulturore, vlera e kuptimi i së cilës do të shumëfishohen nëpër kohë…

Prof. Shefkije Islamaj/

Ndonëse në një intervistë të zhvilluar më 2008, botuar në gazetën “Shqip” në pyetjen: “Shumë lexues do të ishin kuriozë të dinin si ndodhi që një anglez si ju, të bëhej një nga përkthyesit më të njohur të shqipes”, Robert Elsie do të përgjigjej ”Nuk e mendoja kurrë që shqipja do të bëhej pasioni im”, ai qysh herët ia kishte mësyrë Shqipërisë, me kureshtjen e një të posadiplomuari të shkëlqyer, me dëshirën e një të riu për të vëzhguar e gjurmuar dhe me pasionin e një studiuesi që ngarend pas të panjohurës.

Kur  Robert Elsie erdhi për herë të parë në Shqipëri më 1978 për qëllime studimore, ai ishte 27 vjeçar dhe e dinte gjuhën shqipe – e kishte mësuar në mënyrë autodidakte. Ky vit mund të konsiderohet si vit i fillimit të lidhjes së tij të përjetshme me shqiptarët, me gjuhën shqipe, me letërsinë, me historinë, me kulturën shqiptare. Ata që e kanë njohur asokohe thonë se që atëherë ai fliste shqip me një fjalor jo shumë të pasur, por i shqiptonte shumë saktë të gjitha zanoret dhe bashkëtingëlloret e gjuhës sonë dhe nuk mund ta dalloje se cila ishte gjuha e tij amtare Ai njihte mirë, pos gjuhës se tij amtare – gjermanishtes, edhe gjuhë të tjera si frëngjishten, keltishten, italishten, serbishten etj.

Nga ajo kohë e deri në tetor të këtij viti, kur Robert Elsie iku nga kjo jetë, janë mbushur 40 vjet. Këto 40 vjet Robert Elsie i ka mbushur me shumë përkushtim, zell, punë, pasion, mbi të gjitha me shumë dashuri për shqiptarët, për gjuhën e kulturën e tyre, për të shkuarën e të tashmen e tyre. Këtë më së miri e dëshmojnë veprat e tij të botuara në gjuhën shqipe, por më të shumtat në gjuhë të huaja, në anglishten; këtë e dëshmojnë numër i madh punimesh e artikujsh të botuar për çështje të ndryshme që lidhen me gjuhën shqipe, me letërsinë e shkruar e letërsinë gojore, me etnografinë, antropologjinë e mitologjinë, me figura e personalitete të botës shqiptare e të huaj, që janë marrë me gjuhën, me historinë dhe kulturën shqiptare; e dëshmojnë gjurmimet e zbulimet për të kaluarën e jetës shpirtërore e materiale të shqiptarëve. Gjuha shqipe e kultura shqiptare, e them me siguri të plotë, nuk kanë pasur misionar më të mirë për t’ia paraqitur ato botës me aq përkushtim e me aq vërtetësi.

Që nga botimi i Fjalorit të letërsisë shqipe (Dictionary of Albanian literature), më 1986, e deri te Alfabetet e shqipes: të huazuar dhe të krijuar, më 2017, vepra e tij e fundit, ai  botoi më  se 60 vepra, fushash të ndryshme filologjike, përkatësisht albanologjike. Ndër këto vepra, më të shumtat janë nga fusha e letërsisë, letërsisë gojore, antropologjisë, historisë e të kulturës shqiptar, por interesimi i tij nuk ka munguar as për gjuhën shqipe e dialektet e saj dhe as për historinë e të tashmen e saj. Edhe pse numri i shkrimeve të tij me karakter gjuhësor nuk është i madh, ato shquajnë si me temat e trajtuara ashtu edhe me shumësinë e të dhënave të reja që sjellin. Ato janë botuar kryesisht në periodikun shkencor në Londër, Nju Jork, Berlin, Mynih, Gëtingen, Birmingen, por edhe në Tiranë, Prishtinë e gjetiu.

Mund të thuhet se në të shumtën e herës trajtesat e tij me tematikë gjuhësore kanë karakter kritik, zbulues, shpjegues dhe problematizues. Këto shkrime shquhen me veçanësinë dhe origjinalitetin e tyre dhe, sidomos, me argumentimin bindës, të saktë e të pasur me të dhëna të nevojshme dëshmuese. Shquajmë ndër to këto shkrime: Dorëshkrimi Elbasanas i ungjijve 1761 dhe lufta për krijimin e një alfabeti shqiptar; Letërsia shqipe në dorëshkrimet greke: tradita ortodokse në shekullin tetëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit nëntëmbëdhjetë në shkrimet shqipe; Një vjedhje në Dubrovnik dhe dalja në skenë e gjuhës dhe kulturës shqiptare; Të dhëna të hershme të ekzistencës së gjuhës shqipe; Leksiku shqip i Evlija Çelebiut i vitit 1662 dhe ç’duhet të dijë dervishi shtegta[8], Fjalorthi i Arnold Von Harfit 149; Fati i Gjon Buzukut, etj.

Në kontekstin e asaj që u tha më sipër dhe duke marrë parasysh tematikën e këtyre trajtesave gjuhësore, karakterin dhe akribinë shkencore, mund të bëhet një përcaktim i përafërt se cili është kontributi i Robert Elsie-t në fushën studimeve gjuhësore. Ja çka krejt e përbën atë kontribut të tij studimor:

1. zbulim dhe aktualizim i gjetjeve të tij të reja për të dokumentuar lashtësinë e gjuhës shqipe, historinë e shkrimit shqip dhe të alfabeteve të tij, gjithnjë të vështruara në raport me kontekstin kohor e hapësinor, natyrisht fryt ky i ngulmimit të tij për të gjurmuar nëpër arkivat e shteteve evropiane e më gjerë, sidomos në dosjet e albanologëve më të mëdhenj joshqiptarë, që janë marrë me shqipen dhe me historinë e saj;
2. rivështrim, shpesh edhe plotësim dhe riinterpretim i studimeve të albanologëve vendës dhe të huaj për të dhëna e dukuri të shqipes. Jo rrallë Robert Elsie e ka zbuluar arsyen dhe qëllimin e shkrimeve këtyre shkrimeve të tij: “Mua më intrigon mënyra e saktë sesi të huajt e kanë studiuar Shqipërinë”[11].
3. rimarrje e rivështrim i dokumenteve të para të gjuhës shqipe e i veprës së Buzukut dhe në këtë kontekst më e rëndësishmja që spikat është  përpjekja e tij për ta lëvizur kufirin më tej të shkrimit të shqipes, së paku tre shekuj para tyre, duke sjellë të dhëna të reja të shekujve 11, 13, 14, të cilat dëshmojnë se “kur hyjnë shqiptarët në skenë të historisë së shkruar pasklasike”; dhe
4. . vështrime e vëzhgime mbi gjuhën shqipe, historinë dhe të sotmen e saj, si dhe klasifikim e regjistrim zanor i të folmeve shqipe nga një areal i gjerë gjeografik -gjuhësor.

Pavarësisht se në këto trajtesa për gjuhën shqipe mund të gjenden edhe çështje të diskutueshme nga ana shkencore, çështje të cilat nuk janë argumentuar mjaftueshëm, çështje për të cilat gjuhësia shqiptare tashmë ka dhënë përgjigje meritore shkencore ose, më fund, edhe mendime me të cilat ose pajtohemi vështirë ose nuk na pëlqejnë, ato janë kontribut i vlefshëm dhënë albanologjisë gjuhësore.

Në këtë vështrim të shkurtër rasti vlen të themi edhe pak fjalë lidhur me një shkrim të studiuesit Robert Elsie me karakter zbulues për gjuhën shqipe. Fjala është për shkrimin e titulluar Zëri i parë shqip – Mbi incizimin e parë të gjuhës shqipe nga Norbert Jokli, në të cilin ai na sjell zbulimin e tij të incizimit të parë të shqipes së folur. Ky zbulim është dëshmi e rëndësishme historike për albanologjinë. Incizimi i zbuluar konsiderohet deri tash më i vjetri, ruhet në Arkivin e Austrisë dhe mban datën 1914. Në këtë shkrim Robert Elsie jep të dhëna për motivet e realizimit të këtij incizimi nga ana e Norbert Joklit, për kontekstin e realizimit, subjektin folës dhe për dëshmi të tjera të rëndësishme rreth tij.

Po, kështu me këtë rast, e konsideroj të rëndësishëm vlerësimin për faqen e tij zyrtare të internetit, në të cilën Robert Elsie, derisa i ka mbyllur sytë, ka publikuar materiale të rëndësishme, të shumta e të larmishme, pos për letërsinë, historinë dhe kulturën shqiptare në përgjithësi, edhe për gjuhën shqipe, si: tekste, vështrime, kritika, intervista, referenca shkencore – të gjitha këto të paraqitura e të strukturuara në mënyrë shumë profesionale, në gjuhët shqipe, angleze dhe gjermane. E konsideroj më të çmueshmen në këtë platformë digjitale faqen kushtuar gjuhës shqipe, e cila është e ndarë në tri njësi: e para, Gjuha shqipe, në të cilën përshkruhet gjuha e sotme shqipe nga aspekti përmbajtjesor e strukturor, nga aspekti historik (prejardhja dhe zhvillimi i saj) e nga aspekti gjeografik (shtrirja e saj – ku flitet krejt ajo etj.); e dyta, Dialektet, në të cilën jepen të dhëna shkencore mbi dy dialektet e nëndialektet e shqipes, si dhe të folmet kalimtare; dhe brenda kësaj faqeje më i rëndësishmi mendoj se është projekti i tij i fundit – studimi për larmitë gjuhësore të gjuhës shqipe, përkatësisht për variantet e saj, me të cilin projekt dokumenton shqipen e folur të kohës sonë, të konkretizuar përmes përafërsisht 147 incizimeve zanore të realizuara: në Shqipëri 75 incizime zanore, në Kosovë 34, në Maqedoni 26 dhe në Mal të Zi 12 incizime, por edhe jashtë trojeve shqiptare, në shtete ku jetojnë shqiptarë, në Itali, Bullgari, Turqi, Greqi, Kroaci, Ukrainë etj., që publikohen në këtë uebsajt. Incizimet janë kryer në rrethin kohor 2008-2009, kurse subjektet folëse janë moshash të ndryshme.

Kjo lëndë gjuhësore e incizuar mund të shfrytëzohet me lehtësi në sajë të hartave të paraqitura për të gjitha trojet ku flitet shqip dhe nga ku janë marrë subjektet që mund të dëgjohen me një klikim në pikën gjuhësore që na intereson. Hartat shoqërohen edhe me të dhëna të plota për subjektet folëse, identitetin, moshën, zonën, dialektin, fenë e të dhëna të tjera. Si i tillë ky projekt, i shfrytëzueshëm prej gjithsecilit prej nesh në mënyrë lehtësisht, pa dyshim, se ka rëndësi të madhe jo vetëm për dialektologët, por edhe për studiues e të interesuar të tjerë për gjuhën shqipe. Ky projekt në të vërtetë dokumenton dhe përjetëson variantet dialektore të regjistruara nga Robert Elsie.

Kontributi i fundit dhënë gjuhës shqipe është vepra e tij Alfabetet shqipe: të huazuar dhe të krijuar, botuar së fundi, në të cilin jep historikun e alfabeteve të shqipes në periudhën 1750-1850. Sipas Robert Elsie-t, para Kongresit të Manastirit ku u vendos përfundimisht çështja e alfabetit të shqipes, gjuha shqipe është shkruar në më shumë se dhjetë alfabete, kryesisht alfabete të adaptuara nga ato latine, greke, arabe dhe cirilike. Sipas tij, kjo periudhë konsiderohet shumë e pasur e shkrimit të shqipes dhe shquhet me përpjekje të madhe të intelektualëve shqiptarë për një alfabet të përbashkët. Fryt i kësaj përpjekjeje janë edhe disa alfabete origjinale, ndër të cilët si më të njohurit përmend alfabetin me të cilën u shkrua “Dorëshkrimi Elbasanas i Ungjijve”, alfabetin e Dhaskal Todrit dhe atë të Teodor Haxhifilipit nga Elbasanit dhe ndër më kryesorët atë të Naum Veqilharxhit. Kjo vepër e Robert Elsie-t është kontribut i dhënë drejtpërdrejt historikut të shkrimit të shqipes në një periudhë të ndriçuar pak.

Edhe në fushën e leksikografisë tematike, kontributi i Robert Elsie-it është i hetueshëm. Ai ka botuar fjalorët: Fjalor i fesë, mitologjisë dhe kulturës popullor , në anglishte dhe Leksiku i kulturës popullore , në gjuhën shqipe. Baza e këtyre dy fjalorëve tematikë, si e thotë vetë autori në Parathënien e tij, janë besimet, përfshirë këtu figurat e mitologjisë shqiptare, të besimeve fetare, të festave kalendarike, të ritualeve e të besëtytnive popullore, me doket e zakonet popullore, me etnografinë popullore, deri edhe me doket gjinore, me gjakmarrjen e institucionet e së drejtës dokesore shqiptare. Thënë shkurt në këta fjalorë paraqitet pasuri gjuhësore, etnografike, mitologjike, filozofike, folklorike e antropologjike. Sa i përket kësaj pasurie, për Elsie-n Shqipëria është “muze i gjallë i së kaluarës.

Robert Elsie jo me shumë dëshirë ka biseduar me gazetarë, prandaj nuk është i madh numri i intervistave të zhvilluara me ta. Në intervistat e tij, në të shumtën e rasteve të zhvilluara me shkas, nga gazetarët nuk janë shmangur edhe pyetje që lidhen me shqipen e sotme standarde, me vlefshmërinë e standardit të saj, me debatet kundërshtuese të zhvilluara në tre dhjetëvjetëshat e fundit në Kosovë e Shqipëri. Kurdoherë ai ka mbajtur qëndrimin që pritet gjithmonë prej një të huaji, që është dëshmuar me punën e tij si dashamirës i madh i pasurisë shpirtërore e kulturore të shqiptarëve. Kështu në një intervistë televizive të zhvilluar më 2014 në pyetjen e gazetares se ç’mendim kishte për përplasjet e mendimeve lidhur me rishikimin e Kongresit të Drejtshkrimit, ai do të përgjigjet: “Kjo është punë e shqiptarëve që të vendosin për gjuhën e tyre. Kuptoj që zhvillimi historik ka çuar që toskërishtja të sundonte pak më shumë në një kohë kur shumica ishin gegë dhe kjo krijon sot një problem, por gjithsesi gjuha standarde ekziston dhe duhet për një komunikim të përbashkët, por në fund është puna e shqiptarëve që të vendosin se si ta konkretizojnë këtë gjuhë.”

Po kështu, në një intervistë tjetër të zhvilluar më 2016, në një pyetje të ngjashme si ajo e sipërdhënë, ai do të përgjigjet njëjtë: “Më pyesin shpesh për këtë gjë, por unë s’kam mendim. Mendoj se është punë e shqiptarëve të vendosin për gjuhën e tyre.” Mendoj se ky mendim i tij, i shprehur aq herë sa është pyetur për këtë çështje, pa dyshim, i drejtë, asnjanës, tregon se ai ka qenë i ndërgjegjshëm se çështjet madhore siç është edhe ajo e një gjuhe të përbashkët për një popull historik siç janë shqiptarët është plotësisht çështje që u takon atyre. Dhe ata, pra shqiptarët, këtu e 45 vjet më parë e kanë thanë Po–në e tyre të madhe për një gjuhë të përbashkët për gjithë shqiptarët kudo janë. I kanë thënë Po – gjuhës standarde shqipe dhe të ardhmes së tyre gjuhësore dhe kombëtare.

Po e përmbyll këtë shkrim të shkurtër për kontributin e Robert Elsie-t dhënë gjuhës shqipe e ndërgjegjshme se me të nuk i dilet hakut autorit, sepse kontributi i tij është shume më i madh se kaq sa u tha.

Robert Elsie i deshi shqiptarët dhe tokën e tyre, e deshi gjuhën e historinë e tyre, e deshi të shkruarën e të pashkruarën për ta, e deshi këngën e vajin e tyre, e deshi ndershmërinë e ashpërsinë e tyre. Për ta la pasuri të madhe e të paçmueshme kulturore, vlera e kuptimi i së cilës do të shumëfishohen nëpër kohë.

Jam e bindur se ai ka marrë më vete edhe shumë nga ato që kish për të na i dhënë e për të na i thënë. Albanologjia është varfëruar pa një studiues të mençur, të ditur e të përkorë dhe pa një dashamirës fisnik e të rrallë të gjuhës shqipe e të folësve të saj.

President Nishani awards the Medal of Gratitude to the distinguished Albanologist Robert Elsie

May 15th, 2013- The President of the Republic, Bujar Nishani awarded the Medal of Gratitude to the distinguished Albanologist Robert Elsie with this citation: “One of the most distinguished Albanologist with an in depth and wide body of work who through a very passionate and professional labor spanning for more than thirty years has provided a precious contribution to the international promotion of the Albanians’ culture, language, literature and history.”

Considering the Canadian-German Albanologist “a good Albanian”, President Nishani expressed the gratitude for his colossal academic and scientific work benefiting the positive image of Albania throughout the world.

In this context, the Head of State stressed that the contributions provided in the service of our national cultural heritage are greatly valuable, and a nation no matter how old it is will always need them.

President Nishani emphasized that Albanians possess a rich culture but its heritage remains a great challenge.

Receiving the Medal of Gratitude, Robert Elsie while expressing the gratitude for the tribute and honor paid to his work, stressed that throughout these 35 years that he has regularly visited Albania, his wish has been that Albania and Kosova would be recognized in the world through a worthy presentation of the Albanian culture without denying the negative appearances and numerous problems experienced by their societies.

“Albania is no longer behind the Moon. It is a dynamic part of Europe, although there is much to do in the Albanology field where I hope to continue to provide a modest contribution regarding the presentation of the Albanian culture to the world.”, – Elsie stressed in his remarks.

The ceremony was attended by the Minister of Tourism, Culture, Youth and Sports, heads of the National Library, the Director of the Central State Archive and scholars.

***

Curriculum vitae

Robert Elsie was born in Vancouver (British Columbia), Canada, on29 June 1950. He studied at the University of British Columbia and graduated there in 1972 in Classics and Linguistics. With the help of a scholarship, he was able to pursue post-graduate research in Europe, and carried out research at the Free University of Berlin, the University of Paris IV, the EcolePratique des Hautes Etudes in Paris, the Dublin Institute for Advanced Studies in Ireland and the University of Bonn, where he finished a doctorate in Linguistics and Celtic Studies in 1978. At that time, the Linguistics Institute of the University of Bonn had rare and privileged contacts with the hermetic “People’s Socialist Republic of Albania” and, as such, he and other students were first able to visit the country for several years on end and get to know it. These annual trips to Albania in the late 1970s and early 1980s, and travel in neighbouring Kosovo awakened in him a passion for the exotic country and its little-known culture. After learning the Albanian language, he resolved to devote himself to Albanian Studies as an academic discipline and later became a leading expert in the field. He is now the author of over sixty books and countless articles, mostly devoted to Albanian Studies.In the mid 1980s, Robert Elsie worked for the German Ministry for Foreign Affairs in Bonn, where he served as a translator and interpreter. In the 1990s and the early years of the 21st century, Elsie was active as a freelance conference interpreter for Albanian and took part in many high-level negotiations (German government, European Union, United Nations, NATO, Council of Europe, etc.). Beginning in 2002, he worked primarily for ICTY(the International Tribunal for the Former Yugoslavia) in The Hague, wherehe was simultaneous interpreter for the trial of Slobodan Milosevic and other detainees. He has been active for this United Nations organization since that time.

Overview of his Scholarly Works

In his scholarly pursuits in the field of Albanian Studies, Elsie devoted himself initially to literature. Among his early publications were a Dictionary of Albanian Literature, Westport, Connecticut, 1986 and a two-volume History of Albanian Literature, Boulder, Colorado, 1995. This work appeared in Albanian as Histori e letërsisëshqiptare, Peja 1997, and in Polish as Zaryshistoriiliteraturyalbanskiej (Outline of the History of Albanian Literature), Torun 2004. He also published literary translations into English and German, such as the UNESCO volume An Elusive Eagle Soars: Anthology of Modern Albanian Poetry, London 1993; Albanian Folktales and Legends, Tirana 1994; the works of the northern Albanian poet Migjeni (1911-1938) translated into English as Free Verse, Tirana 1991, and into German as Freie Verse (Free Verse), Idstein 1987; a German-language anthology of Albanian verse as Einem Adler gleich: AnthologiealbanischerLyrikvom 16. JahrhundertbiszurGegenwart (Like anEagle: Anthology of Albanian Poetry from the 16th Century to the Present), Hildesheim 1988; and the works of the Kosovo Albanian poets Ali Podrimja (b. 1942) in Who Will Slay the Wolf: Selected Poetry, New York 2000; Flora Brovina (b. 1949) in Call Me by My Name: Poetry from Kosova, New York 2001; and EqremBasha (b. 1948) in Neither a Wound nor a Song: Poetry from Kosova, New York 2003. These later translations were carried out in collaboration with Canadian writer Janice Mathie-Heck.His criticism of Albanian literature was compiled in the volume Studies in Modern Albanian Literature and Culture, Boulder, Colorado, 1996, that appeared in Albanian as Një fund dhenjëfillim (An End and a Beginning), Tirana &Prishtina 1995.In view of the explosive political situation in Kosovo, of which the outside world was still largely unaware at the time, he compiled the first major anthology of writings on the subject, the 600-page volume Kosovo: In the Heartof the Powder Keg, Boulder, Colorado, 1997. This was followed by a collectionof historical texts on the Kosovo crisis in Gathering Clouds: The Roots of Ethnic Cleansing in Kosovo and Macedonia, Early Twentieth-Century Documents, Peja 2002.In the following years, Elsie’s interests turned increasingly to other spheres of Albanian Studies, in particular to folk culture and history. A major contribution to Albanian anthropology was his Dictionary of Albanian Religion, Mythology and Folk Culture, London 2001, that appeared in German as HandbuchzuralbanischenVolkskultur (Handbook of Albanian Folk Culture), Wiesbaden 2002, and Albanian as Leksiku ikulturëspopulloreshqiptare (Lexicon of Albanian Folk Culture), Tirana 2005. He also edited a German translation of the famed Albanian Kanun, Der Kanun: das albanischeGewohnheitsrechtnachdemsogenanntenKanun des LekëDukagjini (The Kanun: Albanian Customary Law According to the So-Called Kanun of LekëDukagjini), Peja 2001; and published (in collaboration with Antonia Young and Ann Christine Eek) a noted study of Kosovo village life by the late Norwegian anthropologist Berit Backer (1947-1993), Behind Stone Walls: Changing Household Organization among the AlbaniansofKosova, Peja 2003. He also published an early German-language study of Albanian peasant life in Macedonia by BajazidElmazDoda (ca. 1888-1933), AlbanischesBauernlebenimoberenRekatalbeiDibra, Makedonien (Albanian Peasant Life in the Upper Reka Valley near Dibra, Macedonia), Vienna 2007.In the field of history with which he was increasingly involved, Robert Elsie edited (in collaboration with Robert Dankoff) and translated from the Ottoman Turkish the Albania sections of the Seyahatname of the Ottoman traveller EvliyaÇelebi (1611-1683): EvliyaÇelebi in Albania and Adjacent Regions, Leiden 2000. This book was translated into Albanian as EvlijaÇelebiunëShqipëridhenëvisetfqinje, Tirana 2008. He discovered and published the manuscript of the first history of Albania, written by the French Lazarist priest, Jean-Claude Faveyrial (1817-1893), Histoire de l’Albanie (History of Albania), Peja 2001, a work translated into Albanian as Historia – më e vjetër – e Shqipërisë (The Oldest History of Albania), Tirana 2004. In addition, Elsie found and published the German-language manuscript of the Hungarian scholar Baron Franz Nopcsa (1877-1933), Reisen in den Balkan (Travels in the Balkans), Peja 2001. This book was translated into Albanian as UdhëtimenëpërBallkan (Travels through the Balkans), Tirana 2007. In collaboration with BejtullahDestani, he published the travel journals of noted British poet and painter Edward Lear (1812-1888) in the volume Edward Lear in Albania: Journals of a Landscape Painter in the Balkans, London 2008, that was translated into Albanian as Edward Lear nëShqipëri: ditarudhëtimesh, 1848-1849, Tirana 2008. A collection of early historical texts on Albania, translated from various languages, was published under the title Early Albania: A Reader of Historical Texts, 11th-17th Centuries, Wiesbaden 2003.Given that Albania and Kosovo continued to be badly known on the international scene, Elsie published the two major reference works on the countries: Historical Dictionary of Albania, Lanham, Maryland, 2004; and Historical Dictionary of Kosova, Lanham, Maryland, 2004, which, despite the titles, are volumes of a more general encyclopaedicnature.Returning to the field of literature, Elsie published a new and more streamlined survey of Albanian literature in Albanian Literature: A Short History, London 2005, that appeared in Albanian as Letërsiashqipe: njëhistori e shkurtër, Tirana 2006. He also made further literary translations from the Albanian, once again with Janice Mathie-Heck: selections from northern Albanian oral epics in Songs of the Frontier Warriors: KëngëKreshnikësh, Albanian Epic Verse, Wauconda, Illinois, 2004; prose translations of the northern Albanian writers Ernest Koliqi (1903-1975) and Migeni in Tales from Old Shkodra: Early Albanian Short Stories, Peja 2004; the collected works of the Albanian poet VisarZhiti (b. 1952) in The Condemned Apple, Los Angeles 2005; the first anthology of modern Albanian prose to appear in English, Balkan Beauty, Balkan Blood: Modern Albanian Short Stories, Evanston, Illinois, 2006; a novel by FatosKongoli (b. 1944) entitled The Loser, Bridgend, Wales, 2007; the works of the late Kosovo Albanian poet AzemShkreli (1938-1997) in Blood of the Quill: Selected Poetry from Kosovo, Los Angeles 2008; a full historical anthology of Albanian verse, Lightning from the Depths: An Anthology of Albanian Poetry, Evanston, Illinois 2008; a short novel by OrnelaVorpsi (b. 1968) entitled The Country Where No One Ever Dies, Champaign, Illinois, 2009; and more translations of Albanian oral verse in Anna Di Lellio’s volume The Battle of Kosovo, 1389: An Albanian Epic, London 2009.Probably his most ambitious literary publication was the English translation (with Janice Mathie-Heck) from Gheg dialect of the great literary epic of Father GjergjFishta (1871-1940), The Highland Lute: The Albanian National Epic, London 2005, a work in thirty cantos and 15,613 lines. The revival of this epic, long banned under the communist regime, was received with great enthusiasm, in particular in northern Albania.The world of early Albanian photography has also fascinated Robert Elsie. In this field he has published two major photo albums. Writing in Light: Early Photography of Albania and the Southwestern Balkans, Prishtina 2007, includes the earliest photos ever taken in Albania (fifty pictures by the Viennese photographer Josef Székely from 1863), and the photo collections of Baron Franz Nopcsa, BajazidElmazDoda, Austrian scholar Maximilian Lambertz (1882-1963), and the men of the Dutch Military Mission to Albania in 1913-1914. He also edited (in a trilingual, English, French and Albanian edition) the first colour photos ever taken in Albania and Kosovo, the autochromes of the Albert Kahn collection in Paris, under the title Albania and Kosova in Colour, 1913, Tirana 2010.Recent to appear are second updated and much expanded editions of the Historical Dictionary of Albania, Lanham, Maryland, 2010, in 660 pages, and Historical Dictionary of Kosovo, Lanham, Maryland, 2011, in 451 pages. These two books have also been translated into Albanian.Although Albanian Studies have been by far the primary focus of Robert Elsie’s research and publications, he has also published other works. Among them are: Dialect Relationships in Goidelic: A Study in Celtic Dialectology, Hamburg 1986; the poetry anthologies The Pied Poets: Contemporary Verse of the Transylvanian and Danube Germans of Romania, London 1990; and An Anthology of Sorbian Poetry from the 16th-20th Centuries, London 1990, as well as a German-language translation of the modern Greek poet Constantine Cavafy (1863-1933) as KonstantinosKavafis: Das Gesamtwerk, griechisch und deutsch (Constantine Cavafy: The Complete Works, Greek and German), Zürich 1997.Elsie’s presence as a leading figure of Albanian Studies has been accentuated since the 1990s by his ever-expanding websites that offer abundant cultural material on Albania and the Albanians. Robert Elsie just finished writing some books before his unexpected death on October 2, 2017. These works are published posthumously at his website: www.elsie.de. The books “Albania Bektashi” and “Kosovo book” will be also published in the near future by the Tauris Verlag in Londo.