dgreca – Page 5115 – Dielli

GARDA MBRETËRORE,INSTITUCION NDERI DHE BESE

October 28, 2013 by dgreca

Shkruan:Eugen SHEHU/

Në rrjedhat e trazuara të ngjarjeve,në vitet 20, të shekullit që lamë pas,do të mbetet padyshim,si një kujtim i largët dhe i hidhur,grushti i shtetit i qershorit të vitit 1924.Falangat,anarkiste,të yshtura prej mësuesve të parë të komunizmit në Shqipëri,nëpërmjet atij grushti shteti,kërkuan të shkëputnin kombin tonë prej vizioneve perëndimore të zhvillimit,për t’ia lënë peng doktrinave ogurzeza të bollshevizmit,i cili kish shpikur teorinë e revolucioneve proletare për t’i hapur udhë diktaturës më të egër në botë.Parë në këtë rrafsh,ngjarjet e qershorit 1924,indiferenca popullore karshi kabinetit ministror,të Nolit dhe pritja entuziaste që iu afrua Zogut më 24 dhjetor 1924,dëshmuan,tek e mbtamja pjekurinë politike të shqiptarëve.Ndërkaq,kjo ngjraje e hidhur,nuk mund të kalohej lehtë edhe nga kryeministri shqiptar i asaj kohe,burrit të Matit,Ahmet Zogu,i cili,ndjeu në shpatulla barrën e rëndë të ndërtimit të shtetit modern,një orë e më parë.Ai kishte të qartë se themelet e hedhura në vitin 1920,me qeverinë e dalë nga kuvendi historik i Lushnjës,vlente të rishiheshin nën prizmin e ndryshimeve të mëdha që sillte koha.Më tej,mbi këto themele duhej të ngriheshin mure të forta të betonuara,me ç’rast do t’u bënin ballë tërmeteve politike si ai i qershorit të vitit 1924.Duhet pranuar,se neve shqiptarëve në shekuj me radhë na ka pëlqyer kurdoherë anarkia,më shumë se regulli apo ligjet e administratës.Instikti për të qenë i pavarur,në kushtet kur Shqipëria po bënte shtetin e vet (ndonëse decenie më pas se fqinjët tanë ballkanik) e pengonte së tepërmi administratën shqiptare të kohës.Është kjo arsyeja që kryetari i Republikës,Ahmet Zogu,në fillim të vitit 1925,do të niste menjëherë nga puna për mëkëmbjen e shtetit modern,në çdo aspekt të funksionimit të tij.Krahas hartimit të kodit Penal,Kodit Civil,Organizimin e Avokatisë dhe në përgjithsi të Drejtësisë,burri i mençur i Matit do të niste edhe nga organizimi i forcave të armatosura shqiptare.

Në shkurt të vitit 1925,ai kërkon ndihmën e Britanisë së Madhe,me ekspertë në fushën e xhandarmërisë.Kështu,mbrrijnë në Tiranë,kolonelët mbretërorë Stirling dhe Mirac,të cilët njihen me gjnedjen konkrete,me situatën e brendshme në Shqipëri,me kufijtë tanë,duke programuar kësisoj masa konkrete.Në fundmarsin e vitit 1925,Ahmet Zogu i paraqiti parlamentit shqiptar një plan të detajuar,në të cilin,parashihej një shkrirje e strukturave të deritanishme dhe funksionimi i një varg organizmash të rinj,në përputhje të plotë me situatat që kalonte vendi.Brenda numrit të përgjithshëm të milicëve,u pa e arsyeshme,të përgaditej një raport spezial,ose siç u quajt atëherë „brigadat personale“ e cila do të ishte tejet e përgaditur,për të kryer sa ma shpejt dhe me guxim,detyrat e dhëna prej kryetarit të Republikës.Ndonëse ky repart i specializuar,u quajt „Gardë për ruajtjen e Presidentit“,funksionet e tij,normalisht i kalonin kufijtë e këtij emërtimi.

-Së pari,kjo gardë nuk mund të nënkuptonte vetëm idhtarë të Ahmet Zogut.

-Së dyti,disiplina që përshkonte këtë repart ishte e vetëdijshme dhe në shkallën më të lartë.

-Së treti,ajo si strukturë ishte nën kontrollimin e plotë të komandës së përgjithshme të xhandarmërisë dhe kryente plot detyra të tjera në vartësi të saj.

Për më tej,detyra e çdo pjestari të kësaj strukture,ishte e shenjtë,sepse lidhej drejtëpërsëdrejti me besën që po i jepej kombit,për t’i shërbyer atij deri në çastin më sublim.E shoh të udhës,të sjell në këto rreshta,betimin e detyrueshëm të gardistëve ( ashtu si për krejt ushtarët e tjerë të karierës) i cili ende sot tingëllon aktualisht ; „Bëj be,me i ndenjë bensike kryetarit të Republikës,me ba theror jetën per mbrojtjen e Atdheut dhe të ligjes themelore,mos me lanë Flamurin kurrë,me u sjellë pik për pikë simbas ligjeve ushtarake,me iu bindë plotsisht e pikërisht urdhërave të eprorëve,me mbajt e me vuejt nji disiplinë të fortë e me ba çdo gja,që nderi e liria e Atdheut e kërkojnë prej meje.Besa-Besë, Besa-Besë,Besa –Besë!“.(Arkivi Qendror i shtetit-Tiranë.Fo. Komanda Ushtarake,dos 2,fl.202)

Materialet e shumta arkivore,na bëjnë me dije,se fusha e veprimtarisë së këtij reparti special,ishte mjaft e gjërë.Detyrat e gardistëve,as nuk filluan dhe as nuk mbarruan kurrë brenda mureve të presidencës shqiptare.Të instruktuar sidomos nga koloneli Sterling,këto detyra u shtrinë më gjërë në ruajtjen e personaliteteve të tjera shtetërore apo të huaj,në Shqipëri,në sigurimin e qetësisë speziale që u jepeshin reparteve të xhandarmërisë shqiptare të asaj kohe.Sigurisht kjo verpimtari e gjërë,në disa rrafshe,kërkonte jo vetëm dashuri e përkushtim ndaj atdheut e Presidentit,por sidomos përgaditje të larta teorike,profesionale e fizike,duke u shndruar në avangardë të forcave të armatosura shqiptare.Nëse kemi sadopak parasysh,gjendjen e brendshme në Shqiopëri,në vitin 1925,bindemi lehtë për përgjegjsinë e madhe morale,që binte në supet e njoma të gardistëve.Me rikthimin e Ahmet Zogut,e vërteta është se shumë prej politikanëve,oficerëve të lartë apo ministra u larguan nga Shqipëria.Për këtë shërbeu edhe gjyqi i janarit,i vitit 1925.Por disa muaj më pas,me porosi të vetë Ahmet Zogut,fajtorët u falën dhe shumë prej tyre u kthyen menjëherë në Tiranë.Disa prej tyre vijuan punën duke vënë shpirtin dhe mendjen e tyre në shërbim të Atdheut.Të tjerët,vazhduan prapaskenat,duke dashur që në vend të ligjit të fitonte anarkia dhe në vend të zhvillimit prapambetja.Të tjerë akoma, eshihnin Ahmet Zogun,si barrikadë, e cila nuk lejon të luash me fatet e popullit.Pikërisht në këto momente të vështira,duke dashur të punoje sa më qetsësisht për kombin e vet dhe për të mos rëndua buxhetin e varfër të Shqipërisë,Ahmet Zogu mendoi të kishte rreth vehtes 7-8 gardistë.Kështu,me atributet e komandantit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura,ai dekretoi formimin edegës së Adjutantëve.“ Në përbërje të së cilës,emëroj kapitenët Zef Serreqi e Llesh Topallaj.Ndërsa adjutant nderi,emëroj nënkolonelin Malo Bushati“. ( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë,Fondi Kryeministria,dosja 11-137/1, fleta 341 ).

Në mënyrë të përgjithshme,veprimtaria e degës së adjetantëve,përfshinte zbatimin e porosive të komandantit të Përgjithshëm të Forcave të Aramtosura,shoqërimin e tij në Shqipëri dhe jashtë saj,paraqitjen dhe përcjelljen e personale të ndyrshëm që takoheshin me komandantin,si edhe kontrrollin e përditshëm të sistemit të sigurimit fizik.Madje në maj të vitit 1926 u hartua dhe u mirata një rregullore e veçantë e adjutantëve.Në paragrafet e kësaj rregullorreje,ishin përcaktuar qartë detyrat dhe të drejtat e adjutantëve,ku përparësi u jepeshin besnikërisë së tyre ndaj Komandantit të Përgjithshëm,Atdheut dhe Kombit.Gjatë viteve 1926-1928,kjo degë u pasurua me lementë të rinj,të cilët,u dalluan jo vetëm për frymën luftarake që suallën,por edhe për besnikërinë e patundshme ndaj Ahmet Zogut.E patrajtuar ende prej historiografisë sonë,janë lufta dhe përpjekjet që forca të brendshme dhe të jashtme në bashkëpunim të ngushtë midis tyre,që kanë bërë kundër Ahmet Zogut.Një e tillë,është dhe ajo e muajit 1928.Pa dashur të analizojë në thellësi atentatin që mbeti në tentativë,ndaj Ahmet Zogut,në majin e vitit 1927,midis disa ithtarëve të Komandantit Kombëtar të Mbrojtjes së Kosovës dhe drejtuesve të Organizatës Maqedone VMRO (Vunutrashna Makedonska Revulucionarska Organizacija) pat filluar një bashkëpunim tejet i çuditshëm.Ky bashkëpunim,nuk i shihte aspak me sy të mirë,traktatet që Shqipëria po lidhte me Italinë.Madje shihte si të tepëruar,prirjet e Ahmet Zogut për të qenë sa më i hapur karshi perendimit.Në janarin e vitit 1928,në mënyrë disi paradoksale,nëpër rrethet intelektuale shqiptare,diskutohej mbi të ashtuquajturin “Komitet maqedonas i Tiranës”,i cili kërkonte të ndikonte kundër politikës evropiane të shtetit shqiptar.Në pranverën e vitit 1928,ky komitet,në bashkëpunim të ngushtë me VMRO-në si edhe njerëz të fshehtë të Internacionales së Tretë Komuniste (komiterni) vendosi të kryeje atentat kundër Presidentit të Republikës Ahmet Zogu,pak ditë përpara se të zhvilloheshin zgjedhjet për Asamblenë Konstituente.Ky atentat i përgaditur me kujdes,kërkonte zhdukjen e Ahmet Zogut nga skena politike,duke parë ate si pengesë kryesore për riinstalimin e komunizmit dhe krijimin e konfederatës ballkanike,me ç’rast kufijtë e shtetit amë shqiptar,do të pësonin një rudhje tjetër.

Kur po arrinin ditët e mbrame të relizimit,komploti u zbulua prej segmentëve të Ministrisë së Brendshme shqiptare dhe komplotistët u arrestuan.Në gjygjin e shtetit më 2 qershor 1928,Teodor Vulkanof,Haxhi Murati.Ibrahim Arapi dhe Teodor Gjorgjev,dëshmuan me hollësi mbi mënyrat e realizimit të atentatit,duke treguar personazhet politike shqiptare e maqedonase,të cilët fshiheshin pas tij.Anipse,atentati në fjalë u zbulua,gadishmëria e degës së adjutantëve ishte në shkallën më të lartë dhe Komandanti i Përgjithshëm i Forcate të Armatosura,në falenderimin që u bëri atyre,i përgezoi për guximin dhe profesionalizëm në kryerjen e misionit fisnik.Më 24 qershor 1928,dega e adjutantëve i nënshtrohej një organizimi të ri.Tashmë,me urdhër të Ahmet Zogut,ky repart merr emrin Garda e Republikës dhe festohet si e tillë kurdoherë.

Më 1 shtator të vitit 1928,nisur nga mentalitetet dhe vullnetet e popullit,Asambleja Kushtetuese, e dalë prej votës së lirë të zgjedhjeve e kaloi Shqipërinë në stadet e Mbretërisë Demokratike Parlamentare dhe të trashëgueshme,ndërsa Presidenti i saj,Ahmet Zogu,do ta prokalmonte si “Mbret të Shqiptarëve”,të quajtur Zogu i Parë.Në këtë kontekst,ndrron emërtimi dhe Garda e Republikës e cila,paskëtej do të thirrej “Garda Mbretërore”.Si një nga komponentet e rëndësishme të Armatës Kombëtare Shqiptare,”Garda Mbretërore” do të përballej paskëtej me një varg detyrash të rëndësishme,të cilat do t’i kryente me një shkallë të lartë përgjegjësie.Misioni të cilët gardistët mbretërorë,u përpoqën t’a kryenin me devocion ishte shumplanësh,si në aspektin juridik ashtu edhe profesional.Në themel të jetës dhe veprës së gardistëve mbretërorë,kanë qenë padyshim kërkesat e rregulloreve ushtarake të mpleksura këto me dashurinë e shenjtë ndaj Kombit dhe Atdheut.Ndërkaq nuk duhet të harrojmë për asnjë çast,se detyrat e “Gardës Mbretërore” ishin të dukshem edhe në aspektin moral.Pothuaj në të gjitha stërvitjet e atyre viteve,ceremonive apo paradave të ndryshme,gardistët mbretërorë,me disiplinën dhe fisnikërinë që i karakterizonte,mundën të arrijnë parametra të larta gadishmërie,duke filtuar besimin e popullit të tyre.Ky mision,frymëzohej padyshim nga paragrafet e rregulloreve ushtarake,ku pos të tjerave kumtohej : “Efektivat tanë,kanë për detyrë mbrojtjen e nderit,të pavarsisë e të tërësisë toksore të Atdheut dhe të interesave të larta morale e materiale të shtetit”.

Zhvillimet e vrullshme politike,në vitet 1927-1928,do të sillnin ndryshime të vazhdueshme në strukturat e forcate të Aramtosura.Në këtë kontekst,riorganizime të vazhdueshme në këto vite,do të pësonte edhe efektivi i “Gardës Mbretërore”,për tiu përshtatur sa ma realisht situatave që kalonte vendi.Quadri ligjor në këto struktura erdhi duke u përmirësuar dhe veprimtaria e gardistëve shqiptarë ishte plotësisht e kontrolluar,veçanërisht nga Mbreti i Shqiptarëve,Ahmet Zogu.Madje jo vetëm në struktura por edhe në organizimin e tyre,gardistët shqiptarë (falë edhe eksperiencës së ushtarëve të huaj) po u afroheshin gjithnjë e më tepër modeleve perëndimore.”E përfshirë në ndryshimet e shpejta të sistemit të ri të organizimit të Ushtrisë shqiptare,efektivi i Gardës u shtua dhe u fuqizua në forca e armë,brenda për brenda kufijve të një formazioni më të lartë se ai i kompanisë që egzistonte më parë.Batalioni i Gardës tashmë përbëhej nga 4 kompani këmbësorie, 1 togë kavaleria,si edhe në vartësi të këtij formazioni u fut edhe banda mbretërore”.(“Historia e Ushtrisë Shqiptare “ – Tiranë 1998 , faqe 187 ).

Nisur nga veçoria e detyrave që duhej të kryente,si edhe nga numri i forcate që e përbënin ate,Komanda e Gardës Mbretërore,u vlersua nga ekspertët ushtarak si komandë e lartë dhe u përcaktua në vartësi të drejtëpërdrejtë të Komandës së Përgjithshme të Fuqive të Armatës.Me këtë rast,efektivat e Gardës Mbretërore,u konsideruan si trupë e zgjedhur dhe kujdesi i shtetit shqiptar,doemos ishte i madh.Nga ana e tyre,këto efektiva,u përpoqën me çdo kusht të arrinin çdo objektiv,sado i vështirë të ishte ky,duke iu përmbajtur parimit se shërbimi në këtë repart të nivelit madhorë,duhet të konsiderohet jo vetëm si nder e lavdi,por para se gjithash si obligim ndaj interesave të mëdha të kombit.Në fillim të viteve 30-ta,të shekullit që lamë pas,Garda Mbretërore, përveç një personeli të mjaftueshëm me oficerë,nënoficerë e gardistë,kishte në përbërjen e vet edhe 71 kuaj,nga më të mirët në Shqipëri.Kjo bëri që Garda,të realizoj detyrat luftarake jo vetëm në nivele të larta cilësore,por edhe brenda kufijve kohore të shkurtër.Zgjerimi i mundësive lëvizëse,u dha impulse të reja gardistëve shqiptarë,në situatat luftarake .Terreni i thyer shqiptar,si edhe rrugët e pakta automobilistike, e shihnin si të domosdoshme rritjen e numrit të gardistëve kalorës dhe parlamenti e qeveria shqiptare,nuk u kursyen për këtë rast.Vite më vonë,ambasadori i SH.B.A-ve në Shqipëri ( në vitet 1930-1935) do të shkruante pos të tjerave në kujtimet e veta ; “Një xhandarmëri u organizza dhe një ushtri e vogël ish në gjendje të lëvizte shumë shpejt.Kështu,gurët themelore të një Shqipërie të fortë,të lumtur dhe të pavarur,po i vireshin në vend”.(Herman Bernshtain “Mbreti Zog kallxon historinë e tij” – Dardania,Tiranë 1993, faqe 24 ).

Me dekret ligjin e datës 30 qershor 1931,nën titullin « Mbi rregullin e Ushtrisë Kombëtare” thuhet se në strukturën e Gardës Mbretërore,bëjnë pjesë komanda,një kompani dhe një skuadër,me çrast synohet efektivi gardist të aftësohet sa më shumë për të përmbushur detyra operative.Gjithashtu po në këtë dekret ligj,i kushtohet rëndësia e duhur përgaditjes dhe kualifikimit të kuadrove gardiste,nëpër akademitë ushtarke jashtë vendit.Për hir të së vërtetës,vlen të thuhet se në vitet 1925-1939,janë me dhjetra gardistë shqiptarë,të cilët me bursat e shtetit të tyre u përgaditën nëpër akademitë e larta të Italisë,Austrisë,Francës etj,dhe sullën prej andej një përvojë me të vërtetë të pasur.Banda muzikore,në përbërje të Gardës Mbretërore,do të kishte si efektiv të përhershëm të saj mbi 50 muzikantë,nga më të talentuarit në Shqipëri.Përveç shërbimeve të ndryshme cerimoniale,kur banda frymonte eksekutonte himnin tonë kombëtar,kur mbante të ndezur nga emocionet zemrat e mijëra shqiptarëve,ajo funksiononte edhe si një orkestër e mrekullueshme frymore.Në mënyrë të padiskutueshme,dy herë në jyvë,kjo bandë dilte nëpër rrugët e kryeqytetit shqiptar,me uniformën e shkëlqyer të gardistëve,duke marrë melodi nga më të bukrat,marrshe shqiptare dhe të huaj.Pas marrsheve të gardistëve,ishin me qindra nxënës të shkollave që mblidheshin nëpër sheshe e këndonin këngët tona patriotike.Në kundërshtim me thëniet e historiografisë comuniste,apo të një vargu veprash latrare të realizmit bollshevik shqiptar,Garda Mbretërore,askurrë nuk ka shërbyer fshehtas, e trembur prej popullit të vet.Për më tej,vetë Mbreti i Shqiptarëve,Zogu i Parë,jo vetëm që nuk ka qenë i rrethuar prej gardistëve,por përkundrazi,megjithë atentatet e kurdisura nga kundërshtarët e vetë politik,ai nuk ka munguar të zbresë në popull,i shoqëruar vetëm nga 1 apo 2 gardistë.E shoh me vend të sjell në këtë trajtesë,një pasazh nga fjala e të madhit Faik Konica,i cili, duke folur në radion e “Vashington Times”,më datë 17 janar 1932,i drejtohej popullit amerikan,pos të tjerave : “Do t’ju jap një shembull të thjeshtësisë admirueshme të mbretit Zog.Tre vjet më parë,duke qenë në Tiranë,në Kryeqytetin e Shqipërisë,mu besua një punë e veçantë nga Mbreti dhe i raportoja atij mbi punën time,çdo ditë.Një ditë i kërkova leje që të mungoja nga puna.Mbreti mirësisht më pyeti për arsyen.I thash se dëshiroja të shkoja në Durrës,me qëllim që të vizitoja në lagjen e atij qyteti,skenën e betejës së famshme midis Cezarit dhe Pompeut,në vitin 48 para krishtit.Për kënaqsinë time,Mbreti më tha se edhe ai vetë donte të vizitonte përsëri ate fushëbetejë historike… Në kthim kishin dalë rreth 15 mijë njerëz për të përshëndetur Mbretin.Ai urdhëroi ndaljen e automobilit dhe doli,duke biseduar me kënaqësinë e tij demokratike,trimërinë dhe popullaritetin në Shqipëri”.(Intervistë Faik Konica në radio “Vashington Times”17.janar.1932)

Garda Mbretërore shqiptare,ka patur ndërkaq edhe heronjtë e saj,ata që me sakrificat sublime të tyre,u përpoqën dhe ruajtën të pacenuar,nderin dhe dinjitetin e mBretit dhe të Kombit shqiptar.Heroi i parë i këtij formazioni mbretëror padyshim është kapiteni Llesh Topallaj,i cili në Vjenë,dha jetën e vet,duke mbajtur jetën e Mbretit,prej sulmit të dy shqiptarëve.Emri i tij,gjendet i shkruar sot,me germa të arta,në memorialin simbolik të gardistëve,në vendin e parë.Vlen gjithashtu të mos harrojmë se dhjetra e dhjetra gardistë mbretërorë,në vitet 1939-1944,treguan shembuj të shumtë sakrifice,duke udhëhequr formazione legaliste në luftëra të pambarimta e të pabarabarta si kundër okupatorëve sllav,ashtu edhe tundra atyre fashiste e comuniste.Në këto luftime,spikatën jo vetëmn guximi dhe trimëria e gardistëve mbretërorë,por edhe largëpamësia politike e tyre.Të bindur se luftonin për Mbret e Atdhe,shumë prej tyre vaditën me gjak trojet etnike të Shqipërisë,duke dhënë jetën si me le.Pmavarsisht se jetët e shkurtëra dhe heroike të tyre,janë mbytur në baltëra ideologjike bollshevike,shembulli fisnik,duke kaluar deceniet vjen sot si klithmë kushtërimi për paqë dhe ardhmëri shqiptare.Ndonëse në vitin 1944,në mënyrë krejt të paligjshme,i ashtuquajturi Kongres i Përmetit, e ndaloi kthimin e Mbretit Zog në Shqipëri,gardistët mbretërorë i qendruan besnik lëvizjes legaliste edhe në mërgim.Kudo ku janë të shpërndarë,ende sot,në Francë,Itali,Belgjikë,Turqi, Amerikë apo Angli,gardistët e dikurshëm mbretërorë,janë kthyer në interpret të fuqishëm të ndejnjave liridashëse të kombit të tyre.Ata ende sot luftojnë me forcë zemre,për Mbret,Atdhe,Komb e krejt kufijtë etnike arbërore.

Bern-Zvicër

Mother Teresa expert roots for Skopje

October 28, 2013 by dgreca

Guwahati: A Mother Teresa expert based in the United Kingdom has started an on-line petition for a road that will connect the world renowned nun’s native place with the rest of the world./

By: C M Paul/

“The road we propose will improve significantly the transportation infrastructure between Mother Teresa’s native city, Skopje, and Tirana,” says Gëzim Alpion, professor of Sociology at the University of Birmingham.

The Arbëri Road will provide a better link to Dibra and help advance “this part of the Balkans which suffers from poor road network,” he said and noted that the area is one of most underdeveloped regions in Albania, a southeastern European nation.

The road will also become a new vital route between Albania and Macedonia and offer Bulgaria direct access to the Adriatic and the Mediterranean Seas.

The 180-km road now existing is “tortuously long and badly managed,” noted the native of Mother Teresa’s country. According to him, the proposed 70 km road would cut down travel time and fuel consumption.

Alpion, who lives in Birmingham, is considered “the most authoritative English-language author” on Mother Teresa. His new ground-breaking book on the personal life of the Albanian nun will be published in September 2014.

He said he started the Arbëri Road online petition on March 18 “in the hope of helping Dibra, my native region, whose development means the world to me. The aim of the petition is also to draw the attention of Albanian politicians to the endemic poverty of regions like Dibra.”

He said he would shortly travel to Tirana to submit the petition to the recently elected Prime Minister of Albania Edi Rama and meet with a number of high ranking officials.

Alpion left Dibra at the age of 14 to study initially in Tirana and then at the Universities of Cairo and Durham. He says he finds his roots are “still tremendously important” to him even after 37 years.

He describes Dibra as “a region of outstanding natural beauty” and its 200,000 inhabitants as “bright and hardworking but traditionally ignored by successive Albanian governments.” In his words, “Dibra, of all the regions in Albania, should not be poor if only by the fact that it is so rich in minerals.”

In the 1980s Albania ranked third in the world as chromite producer with over one million tons of annual turnover. The chromite comes from Bulqiza, which is situated in Dibra.

The Arbëri Road has apparently been a “priority” for several Albanian governments for more than 10 years. So far only an insignificant part of the road has been built, however, although the lobbying for its construction began almost 20 years ago.

“The new road will be a vital lifeline for the people of Dibra,” Alpion says.

More than 4,000 people from around the globe have signed his petition online and by completing the forms which have been prepared in accordance with Albanian law.

The petition has been widely covered by the media in Albania, Kosova, and Macedonia and the Albanian media in diaspora: the US, the UK, Canada, Australia, Italy, Greece, Switzerland, Bulgaria, and Romania.

Alpion believes that the attention that the Albanian politicians paid to the Arbëri Road during the June election shows the important role civil society can play in Albania. “Civil society is still in an embryonic stage in Albania and other former communist countries,” contends Alpion, “but the signs are encouraging.

Esmiana Jani was destined to dance

October 28, 2013 by dgreca

By Kristen Krynski/

Imagine realizing in a single moment what you are destined to do for the rest of your life, especially at a young age. At 15-years-old, Esmiana Jani performed one of her favorite solos as the Disney classic princess, Sleeping Beauty. During that performance, Jani realized onstage, “This is what I want to do for the rest of my life.”
Now 20-years-old, Jani has been dancing for 15 years. She was born in Albania, but moved to Greece at age five. It was at that age when Jani first looked into ballet. She said, “As a baby, I walked on my tippy-toes; I never used my heels. A woman stopped my mom in a park and asked if I did ballet because I was walking on my toes. That gave my mom the idea to start ballet, and ever since, I loved it.”
Around the age of eight, Jani came to Broomall where she attended school while continuing dance. She worked in Media at the Academy of International Ballet with Denis Gronostayskiy and Anastasia Babayev for 10 years.
Jani has been in about 70 performances throughout her dancing career. She has taken Modern and Jazz dance. Jani said, “I like all types of dancing, but ballet is my favorite.” Two years ago, Jani was invited to perform with the Washington Ballet Studio Company in Washington, D.C. She has been in about 25 of their performances.Started in 1944, the Studio Company emerged from the Washington School of Ballet and is currently directed by Septime Webre. The company focuses on classical ballet training.

Jani shares that she became a part of this company two years ago while performing in a ballet competition in Orlando. She was scouted out during her competition where she was told to take master classes at the studio and she was given a studio contract.Since joining the studio company, Jani said, “Every studio member inspires me every day. I always get inspiration from watching colleagues and it inspires me to work harder and try new things.” Jani also shares that an idol from when she was young was the Russian dancer Svetlana Zakharova.

Being a part of the studio company, Jani said she was most looking forward to the new experience. “I had never been in a studio company. I was looking forward to trying new ballets and dancing with a huge group of dancers. I love being onstage and I look forward to every moment of every day.”
In her third season, Jani and the other dancers in the studio are currently working on “Giselle.”Professional dance has changed Jani’s life in many ways. She said, “It’s very different than when I was a student in Philadelphia because she never stops learning.” Jani shares that she has learned to work more with her core as well as a lot of musicality, counts, choreographers from around the world and new people in and out of the company. Jani said, “There is nothing I regret or will ever regret.” She said that being a professional meant she had to give up going out with her friends because she’d go to ballet after class instead. But she said this was, “never a sacrifice,” as she loves what she does.Before every dance, Jani says she gets a rush. She has very different feelings depending on the ballets and dance. “I become the character in every way possible,” she said, “when I’m onstage, I’m living the stories. I’ve felt many feelings: sad, depressed, excited, nervous, all depending on the character I’m playing.”As a dedicated dancer, Jani works from 9:30 a.m. to 6 p.m. Monday through Friday all year round. She stresses, “You can’t take off when it comes to ballet. Two days off feels like a week. It you take too much time off, it’s like starting all over again.” All of this dance work, Jani said, taught her to mature very fast. Choosing her future job at a young age, she said that she had to listen and take criticism and use it to her advantage. “I like to think it made me a stronger person in general, not just in dance,” she said. She shares that the hardest part is trying to perfect a ballet, which takes several rehearsals and practices. After everything, she said, “The ending when you’re onstage is the reward every dancer feels for their hard work.”

Jani’s favorite dance and role to perform has been “The Black Swan.” She has done it many times and each time she loved it.

In the future, Jani hopes to become part of the Washington Ballet Company and travel the world. She hopes to meet new dancers and work with different choreographers and directors. Her dream is to perform the whole ballet of “Swan Lake.” She has done certain acts, but never the full ballet.
When Jani isn’t dancing, she enjoys biking, walking around, and hanging out with her friends and family. She shares, “My hobby is my job and I love my job.”(Dielli, October 2013)

“Motrat Qiriazi”, 20 vjet- porta që hap rrugën e suksesit të shqiptarëve në Amerikë

October 27, 2013 by dgreca

E vetme nuk mund të ndryshoj botën, por mund të hedh një gurë në ujë dhe të krijojë shumë vale-Nene Tereza/

Nga Ariana Elezaj/

Me këtë mesazh në mendje të Nënë Terezës, shqiptares,humanitares më të madhe që ka njohur njerëzimi, shoqata e grave shqiptaro-amerikane“Motrat Qiriazi” e ka vënë veten në shërbim të komunitetit për 20 vjet me radhë.Kjo shoqatë e cila filloi aktivitetin e saj si një grup shoqesh të bashkuara për të festuar ditëlindjet e fëmijve të tyre gjatë këtyre viteve ka prekur dhe ndryshuar jetën e shumë grave e fëmijve shqiptar. Ato kanë ndarë shqetësimet e tyre, frikën, shpresat dhe ëndrrat dhe kurrë nuk kishin menduar se një ditë mund të kenë një zë dhe të jenë në gjendje të bëjnë ndryshime në komunitetin e tyre.Për të festuar këto arritje e përpjekje ato dhe shumë mbështetës e bashkëpunëtor të kësaj organizate u mblodhën ditën e diel në datën 6 Tetor ,në restorantin “Maestro’s’’ në Bronx në një mbrëmje jubilare.(Lexoje te plote ne Gazeten Dielli te printuar, tetor 2013)

KUDO DËGJOJ EMRIN TËND

October 27, 2013 by dgreca

nga Julia Gjika/

Udhëtojmë në një ditë gjithë dritë të Gushtit drejt Amherst, MA. Shpirti më mbushet me freskinë e mëngjesit. Po hapet para meje ajo natyrë, që dikur rrethonte Atë, ndjej frymën e një bukurie mahnitëse, që dikur mbështillte Atë. Po shkoj në ato udhë për të prekur gjurmët e Saj, ndërsa flladi, ai fllad për të cilin Ajo lutej, më uron mirëseardhjen në shtëpinë e Saj, sot shtëpi muze, ku Poetja më e dashur e Amerikës, Emily Dickinson kish lindur dhe kaluar shumë nga vitet e jetës. Ne daten 10 Dhjetor te ketij viti ajo mbush 183 vjet nga lindja.Petale, gjethe, drurë, rrugë, ngjyra, shumëngjyra dhe zëri i këngëtarit Bob Dylan, qe perhapet nga CD e makinës “DËGJOJ EMRIN TËND”, më afrojnë portretin e Saj. Ndjej të më pushtojë një ngrohtësi hyjnore. Njomështia e barit, kënga e zogjve, lulet e egra apo te kultivuara, fluturat dhe bletët në hapësirën plot dritë të këtij mëngjesi gushti, më sjellin vargjet e Saj aq të përhapura sot, jo vetëm në Amerikë, por ne Botë.

Ne emër të bletëve

të Fluturave

dhe të Flladit

Amen

UDHETIM NE SHTEPINE MUZE nr. 280, AMHERST, MA.

Kjo shtëpi është në qëndër të Amherst, MA, ndërtuar nga gjyshi i Poetes amerikane me famë Emily Dickinson, Samuel Fowler Dickinson në 1813. Ka qënë shtëpia e parë në Amherst ndërtuar me tulla. Emily e donte, e adhuronte atë shtëpi. Ndersa shtëpia e të vëllait, Austin, ndodhet në krah të saj, lidhur me rrugën e ngushtë mes kopshtit, do të ndërtohej në vitin 1856. Rruga kryesore në Amherst, MA, është e zënë në çdo stinë të vitit, në të dy krahët nga makina, për të sjellë aty vizitorë te artit dhe letërsise, jo vetëm nga Amerika, por Azia, Europa, nga gjithe Bota. Shtëpia muze, u shpall e tillë në vitin 2003. Tashme ajo ka krijuar rrugë të reja për tu takuar me autoren, e cila kaloi jetën në Amherst. Duke hyrë në ambjentet e katit të parë të kësaj shtëpie muze mësojmë nga dokumentat, fotografitë nëpër mure apo tavolina si dhe nga shoqeruesja, për jetën dhe veprën që la pas kjo gjeni.

Shoqëruesja jonë, një grua që i ka kapërxyer të 80-tat, zonja Jane Price, e bën këtë punë me shumë përkushtim, mban ne dore një bllok te vogël shënimesh dhe herë pas here lexon thënie të Emilysë, vargje dhe mendime e përshtypje nga njerës që e kanë njohur Emilynë.

Mësojmë se kur Emily ishte 10 vjeç, gjyshi i saj e humbi këtë shtëpi. Familja u vendos në një shtëpi tjetër, prej druri, e cila nuk ishte shumë larg nga North Plesant Street. Kështu Emily nuk i la shoqet, qytetin ku u rrit, por ndjeu që la pas një pjesë të Saj. Kur i vëllai e gjeti fshehur në korije para se te largoheshin ajo i tha: “ ndjehem sikur na kanë dalë rrënjët jashtë.” I vëllai përpiqej ta qetësonte, por edhe ai ndjehej keq që lanë shtëpine e ndërtuar nga gjyshi. Edhe pse ishte në një distancë shumë të shkurtër, lëvizja kishte shumë punë. Ashtu si prindërit edhe femijët ndihmuan në paketimin e sendeve. Emily mbështillte qelqet me zarzavate turshi apo reçelra të gatuara me prodhimet e kopshtit, Austin mbështillte këmbët e mobiljeve, ndërsa babai, që mbante peshën kryesore, thirri dy burra të bënin punët e rënda dhe një vagon të madh e tërhoqën me kuaj, kështu cdo gjë u leviz pa u dëmtuar.

Babai i Emilyse, Edward Dickinson, ishte një njeri realist, ai u premtoi fëmijëve se do të bënte aq para për të larë debitin e krijuar nga i jati, gjyshit që ishte nje idealist, dhe do ta blinte sërish shtëpinë e madhe. Ai e mbajti premtimin, ata u rikthyen pas dhjetë vjetësh, kur Emily i kish mbushur të njëzetat.

Ato dhjetë vjet në shtëpinë pranë varrezave, për Emilynë kanë qënë vite të një eksperience të patreguar. Ajo përjetoi dhimbjen më të madhe, tek shihte kortezhet që përcillnin për në banesën e fundit banorë të moshave të ndryshme, i dorezoheshin vdekjes nga sëmundja e tuberkulozit, që në ato vite bënte kërdinë, siç kositej bari kositeshin jetët. Edhe pse kishte dhimbje në shpirt, vargjet që hidhte në letër ishin brilante. Mëndja e Saj ishte e pasur me imagjinatë dhe shpirti i Saj ishte i fortë. Një forcë e mbinatyrshme e udhëhiqte në udhën e saj krijuese, plus dituria dhe të kuptuarit e gjërave.

Emily Elizabeth Dickinson ka lindur në 10 Dhjetor, 1830 në fshatin e vogël Amherst, 131.2 km larg Boston, Massachusetts, USA. Këtë vit mbushen 183 vjet nga dita e lindjes.Vëllai i saj, William Austin Dickinson ka lindur në 16 Prill, 1829 dhe motra e saj Lavinia, që shkurtimisht e thërisnin Vini, në 28 Shkurt, 1833. Ata ishin e nënta gjeneratë Dickinson. Në shumë rrugë gjithë fisi i tyre jetonte në paqe dhe mirëkuptim me njeri-tjetrin.

Emily dhe Austin kishin flokë gështenjë si i jati, Lavinia të errta si e jëma. Austin dhe Emily ishin të përkushtuar me artin. Ajo në shkrime, ai në mbledhje koleksion pikturash. Të dy të dashuruar me letërsinë e kohës. Më mirë se çdo kush në familje dhe më gjërë i vellai Austin e kuptonteEmilynë. Babai Edward, ishte avokat i respektuar, zyrtar në institucione me rëndësi. Ai nuk qeshte shumë nëpër shtëpi, por i donte fëmijët shumë. Ai e tregonte dashurinë në mënyrat që ai bënte për ta. Nëna e tyre, ishte një grua modeste. Ajo duhet të dinte çdo gjë rreth ekonomisë në shtëpi.

Emily e donte dimrin dhe lojrat në dëborë. Ajo i gëzohej së ftohtës dhe lojrave pranë oxhakut. Por ajo që pëlqente më shumë ishte pranvera, kur gjithë lulet shpërthenin dhe gjithë bota i kthehej jetës mbas një gjumi të gjatë. Ajo e donte pranverën veç asaj në 1840, ishte nëntë vjeçe kur zbuloi se familja do të linte shtëpinë e madheqë ajo e adhuronte.

Krijimtaria e saj e zgjedhur përbëhet nga rreth 1800 poezi. Në moshën 31 vjeç publikoi vetem 3-7 prej tyre. Bota që e frymëzonte ishte jeta, dashuria, natyra, pavdekësia.

Qysh nga viti 2003 siç e thamë më lart, ajo shtëpi dhe shtëpia e të vëllait Austin, janë inaguruar si dy shtëpi muze. Një nga anëtarët që ju bashkua grupit tone, Margaret Freeman, anëtare në Shoqerinë Internacionale të Emily Dickinson, ka emigruar nga Anglia në vitin 1960, ka punuar si mësuese në Kolegjin e Amherst. Me të është edhe studentja nga Kina, Janbin Kong, e cila studjon e përkthen në gjuhën kineze poezinë e Emily Dickinson. Margaret për katër muaj do ta mbajë afër për ta aftësuar në gjuhën anglezestudenten nga Kina. Margaret që është e familjarizuar me jetën dhe veprën e shkrimtares më shumë se çdo anëtar i grupit tonë, na tregon ngjarje dhe kujton vargjet e shkrimtares. Midis të tjerave thotë se: “Në ditën e inagurimit te dy shtëpive muze nuk u përdor gërshëra për të prerë fjongon e festimit, por dy fjongo u lidhën bashkë për të celebruar një bashkim të rëndësishem të tyre.” Janbin, është shumë e lumtur që do të meret me përkthimin, sjelljen e poezive brilante në gjuhën kineze, po ashtu ndjen dhe përgjegjësinë e kësaj pune që ka marë përsipër, ndaj kërkon të njohë e të prekë çdo detaj në këtë shtëpi muze e më gjërë.

Do të ngjitemi në katin e dytë na thotë shoqëruesja, më ndiqni në Udhëtimin që do të zgjatë 90 minuta”. Ndoshta nuk do të na mjaftojnë…

Muzika e jetës e atyre viteve të largëta na shoqëron tek njitemi shkallëve për të hyre në dhomat e shtëpisë, në ajo e ndënies, bie në sy një foto mbi vatrën e oxhakut, Emily ka dalë me të vëllanë Austin dhe motrën Lavinia. Emily mban një pikturë në duar. Shohim të vizatuar trëndafila të kuq, lulet i donte shumë sidomos lulet e egra. Pothuaj se gjith luleve që kish në kopësht ua dinte emrat, po ashtu edhe shumë prej atyre në korije. Kur e jëma shkonte në qytet Emily mezi priste që ajo të kthehej, për të mësuar të rejat nga qyteti, kush kish lindur bebe, kush kish ditëlindje, për të bërë urimin e rastit, me poezi dhe për të shpënë një tufë lule nga kopshti, që kujdesej vetë, ndonjë ëmbëlsirë si p. sh. kekun e saj me famë. Dhuratat ishin krijime të duarve, mendjes dhe zemrës së gëzuar. Përballë oxhakut është pjano e vogël, ku ajo clodhej duke luajtur dhe mbushte shtëpinë me tinguj të gëzuar, por do të shkruante:

Se zhurma e ujit në pishinë

Eshtë më e bukur se tingujt që dalin nga pianoja ime.

Më tej është një divan, një tavoline e vogël me një abazhur dhe dy kolltukë. Ky është ambjenti ku familja priste miq për caj dhe shtroheshin dreka apo darka.

Gratë dhe vajzat bënin gjithë punët e shtëpisë. Ajo që imundonte, apo trishtonte më shumë ishte hekurosja e rrobave. Ato duhet të piqnin bukë, të mbillnin lule dhe pemë, zarzavate, të gatuanin recelra për t’i patur rezerva në dimër, të mbanin shtëpinë pastër dhe të ishin gati për të uruar miqve mirëseardhjen në cdo kohë. Emily dhe gjithë familja e saj kënaqeshin me miqtë edhe pse kërkonte shumë punë. Miqtë vinin shpesh me kuajt e tyre, në se nuk ishin shumë larg.

Kalojmë në dhomën e gjumit, ku shkrimtarja shkruajti për tre dekada. Dy dritare që shikojnë nga rruga dhe mbushin dhomën me dritë, nga dritarja përballë shihet shtëpia e të vëllait nga ku Emily kontrollonte përtej dy nipërit dhe mbesën. Ne qëndrojmë përpara kësaj fortese dhe studio të shkrimtares.Shtëpia është duke u riparuar, muret janë për të lyer, janë c’veshur nga ngjyrat origjinale, por tek tuk ato janë aty, ne i dallojmë sidomos ku muri prek tavanin. Në këtë dhomë gjithë dritë Emily qëndronte me orë të tëra vetëm, duke mbushur ditën dhe orët e natës me lexime dhe krijime. Mbesa e saj, Martha, vajza e të vëllait, në librin e saj do të shkruante:“ Dëshira për të qëndruar vetëm në këtë dhomë ishte celsi i ndjesimit, liria nga ku ajo perceptonte gjithcka”.

Tavolina dhe karrikja ku shkruajti për tre dekada, ndritin nga drita që hyn prej dritareve . Kur të tjerët shkonin në krevat për të fjetur, Emily qëndronte zgjuar në dhomën e Saj dhe shkruante në kjo tavolinë.Tavolina e shkrimit ishte për zonja, 17.5 inch me një karike. Shkruante nën llampën me vaj që e mbante atje. Shkruante me bojë, boja shitej shtrenjtë ndaj shpesh herë familjarët e bënin vetë. Portretet e Elizabeth Barret Browing, George Eliot, Ralph Waldo Emerson, Thomas Caryle, i mbante pranë, të kishte shoqerinë e tyre në orët e natës.Gjykimin e njerëzve se pse nuk shkonte shpesh jashtë shtëpisë, e motra e mbulonte jo sepse nuk i donte njerëzit, por sepse duhet të punonte shumë në zgjedhjet e Saj.

Një ditë i jati trokiti në derë dhe i kërkoi t’i lexonte ndonjë nga poezitë e reja , për të kuptuar më mirë kushtimin e të bijës Ajo e ndjerë e respektuar filloi të recitonte me zërin e Saj gazmor.

Poezinë nr 318:

Ta them unë si u zgjua Dielli

Dalëngadalë me fije fjongosh

Majat e kishave u përflakën

Dhe lajmet vrapuan

Vraponin si ketrat

Kodrat i zgidhën kapuçat e tyre

Zogjtë filluan të këndojnë

Dhe une i thashë vehtes butësisht

Ky do të ketë qënë Dielli .

Kështu i jati i bindur plotësisht për talentin e Saj do të bënte cdo gjë që ajo të punonte në kushte sa më të mira. Ndërsa e jëma që e shikonte të pakët, që lodhej edhe me shkollën ndonjëherë i thosh të rinte në shtëpi, kish nevojë të clodhej dhe të shëtiste në ajër të pastër. Lutjet e saj xhentile janë aty pranë shtratit, Babai i Saj ishte një kristian i devotshëm. Ai e ulte gjithë familjen dy herë në ditë në lutje, duke u lexuar dhe kapituj nga Bibla. Mbi komodinën bri shtratit shohim shportën e vogël, të cilën e ulte me një litar nga dritarja, për t’u dhuruar bukë të ngrohtë me ginger fëmijëve të lagjes. Për gatimin e bukës me ginger Emily kish fituar Cmim të Parë më 26 Maj, 1857, kur ishte 27 vjece. I jati nuk hante bukë në se nuk ish gatuar nga duart e saj.Ajo respektonte në familje në radhë të parë burrat, babai, vellai, pastaj të tjerët. Kur vinte babai në shtëpi do të tundej krejt shtëpia. Ajo e para do të kujdesej që ushqimi të ishte i ngrohtë në tryezë, gazetat e ditës aty përbri ushqimit, mos mungonte asgjë. Një ditë kur bashkë me të motrën Lavinën nxitonin të bënin gjërat në kohë, Lavinia u rrëzua nëpër shkallë. Punën për t’i shërbyer babait, apo vëllait e quante një punë të këndëshme, të pëlqyer, “Shtëpia është parajsa për burrin” thosh.

M.gj.se nuk para i pëlqente punët shtëpiake, kur i zinte dora e Saj, si ti zinte gjarpri. P. sh e kish merak zjerjen e rrobave, i linte për një orë të valonin, kjo sepse në atë kohë tuberkulozi, një grip, a sëmundje fyti të shpinin në vdekje.

Aty shohim dhe poezitë në fletë të lidhura, i bente tufa tufa si buqeta lulesh, po ashtu qepte receta për gatim apo ftesa të ndryshme.

Kur tregon shportën e bukës shoqëruesja shton: “Njerëzit e shihnin Emilyn tek ulte shportën ngadalë me bukën që nxirte avull, kujtojnë fytyrën e saj që shkëlqente nga gëzimi. Ishte e lumtur, shpirti i Saj mbushej nga dëshira për të kënaqur dhe ndihmuar të tjerët, kishte një shpirt kristian të lindur me të”. Më tej vazhdon: “Emily kishte një dhunti që i bënte njerëzit për vehte. Qysh e vogël tregonte historira, lexonte shumë. Unë ritem për ditë dhe bëhem më e bukur, ja më shihni tani që jam gjashtëmbëdhjetë vjec, a nuk dukem më e bukur se kur isha dhjetë vjec? Kur të bëhem shtatëmbëdhjetë do të jem akoma më e bukur”- u thosh.

Mbi komonë është një Harpë e vogël që dikur luhej nga gishtat e erës, quhet Aeolian Harp.Kjo ishte vegla e dashur e Saj, e cila i jepte kënaqësinë e vecantë tek binte në krahët e ëndrrave, përqafohej me muzën, për të ndërtuar me mijra vargje dhe vonë humbiste në gjumin e ëmbël.

Në 5 Korrik të vitit 1879, në oren 1. 30 AM, ra zjarr i madh në Amherst.Zjarri përhapej me shpejtësi cati më cati të ndërtesave, zyrave, banesave. Emily I pa flakët që lëpinin qiellin, por nuk e bëri vehten, që t’u jepte kurajo motrës, e cila sajoi historinë që janë fishekzjarre që vazhdojnë pas festës së Pavarësisë, 4 Korrikut dhe e ftoi të motrën në dhomën e nënës për të mos parë tmerin e flakëve. Emily e la motrën të kuptonte se e besoi historinë. Ajo nuk i tha se e dinte të vërtetën, sepse e kish parë nga dritarja gjithë c’farë kish ndodhur.

MIQTE ME TE FORTE TE SHPIRTIT

Emily asnjëherë nuk ishte e vetmuar, ajo ishte e rethuar nga librat për të cilat thosh:“Friends are close to my soul” Miq të afërt në shpirt.

Libraria në dhomën e Saj të gjumit përbëhej nga: John Kits, John R Ruskin, Shekspir, Charl Dichens, Bibla ishte frymëzimi më i madh, sidomos kapitulli i fundit Zbulesa. Ajo kënaqej me novelat e George Eliot, dhe poemat e Elizabeth Barret Browning dhe burrit të saj Robert.

Rafte të mbushura me libra, kjo edhe për shkak të babait, avokatit, që kishte një fond të pasur librash në profesionin e tij të avokatisë.

I’m glad there are Books

They are better than Heaven,

For that is unavoidable, while

One may miss these.

Kenaqem qe ka Libra

Ata jane me mire se Parajsa,

Ajo eshte e pashmangshme, nderkohe

Qe ne mund t’i humbasim keta.

Nga momenti i parë kur filloi të lexonte Ajo humbi në Fjalët. Cdo njeri kënaqej të dëgjonte zërin e mbrekullueshëm tek fliste e recitonte.Ajo i donte Fjalët. Ajo donte të luante me to. E magjepsur pas tyre, pëlqente atë si dukeshin në letër, mënyrën si ndjehej kur ishkruante dhe mënyrën si tingëllonin në mendjen e Saj. Perbri vargut vendoste disa fjalë për te shprehur kuptimin dhe shpesh nuk ishin ato përfundimtaret spjegon shoqëruesja. Ka poezi që ende janë lënë të pa përfunduara. Kur i ndryshonte ato, ajo ndërtonte të reja, gjëra të mbrekullueshme. Dashuria për poezinë ishte një dashuri reale.Ajo i bënte njerëzit të mendoheshin.Në poezitë dhe letrat e saj Fjala kish fuqi, e fortë, indipendente me një besim të thellë, ushqehej nga librat dhe eksperienca e cdo dite. E uritur për të vërtetën, gjithnjë gërmonte.

FUSTANI I BARDHE

Kur dalim nga dhoma e gjumit, në koridor shohim të ekspozuar një fustan të bardhë, është imitim i origjinalit . Emily pëlqente të vishej në të bardha.

Një shpirt harliset nën dantellë, Drita luan në supet e mbuluar, në krahët hollake,Ajo buzëqesh,

e gëzuar ul shportën me bukë për të vegjëlit e mëhallës, ngadalë, mos tremben zogjtë nëpër degë e fletë. Aromën e qënies së Saj përhapin rudhat e fustanit, fjalë të ëmbla e të buta vrapojnë nëpër dantella, si nëpër valë shkumbëbardha vallzojnë me avujt e bukës së porsapjekur bashkohen mbushin dhomën, pastaj shpërndahen, dalin jashtë dritareve.Ndërsa kudo zërin e Saj dëgjojmë.

Ky imitim fustani ka kushtuar $ 6000. Materiali u porosit në Angli, kopsat u blenë në Gjermani ,tantellat në Zvicerland. Po ti afrohesh dallon dizenjon e imët të copës së bardhë. Origjinali ruhet sot në një nga dhomat muze të Univeritetit të Harvardit, dje mbështillte trupin e gjenisë.

Grupi ynë i drejton herë pas here pyetje shoqërueses, por ajo para se të përgjigjet vështron orën dhe thotë: Koha e udhëtimit tuaj kaloi, ju jeni grupi që më kini bërë më shumë pyetje. Ndonse do te jetë e përpiktë me regullin e vendosur, është e detyruar t’a prishë me dashje. Ajo ka qënë për shumë kohë mësuese dhe i njeh mirë nxënësit kureshtarë.

EVERGREEN

E lemë shtëpinë e Emilysë duke marë gjithnjë zërin e Saj me vehte, për të shkuar tek shtëpia e vëllait Austin. Ecim në mes gjelbërimit dhe këngëve të zogjve në EVERGREEN. Shoqëruesja jonë, nuk e jep vehten, por duket e lodhur, na fton të pushojmë pak në një nga dhomat e freskëta të katit të pare, pastaj vazhdojmë nëpër shkallë që na shpien lart në ambjentet e katit të dytë, ku vëllai Austin jetoi me gruan e tij Suzanë dhe tre femijët , djali i madh Need që Emily i lexonte histori nga Dichens dhe ai i pëlqente shumë, Marthën dhe i vogli Gli që vdiq tetë vjec duke i dhënë dëshpërim të madh Emilysë.

Në koridoret sheh piktura të varura nëpër mure, vetëm në dhomën e ndenjes janë ekspozuar 13 piktura, objekte të ndryshme blerë nëpër Botë, Egjypt, Etiopi një Glob i blerë në 1842, një vegël muzikore mbi oxhak që ngjan me mandolinën . Dekorimet e Suzanës , gruas të vëllait, janë në ngjyrë floriri dhe jeshile, një stofë gatimi e blerë në vitin 1908 për 40 $.

Përgjatë dhomës ku luanin fëmijët, ecim në një koridor të gjatë dhe të ngushtë të cilin e quajnë “rruga e trenit”, Nga dyert me xhama sheh në dhomën e fëmijëve lodra të heshtura, nje kalë me bazament lëvizës .

Në dhomën e ngrënies, mbi tryezë dhe kredenca janë, pjata,vazo, filxhane, komplet servicio te bukura porcelani me vizatime, të ardhura nga Kina dhe Japonia, ku ngjyrat jane te gjalla duke sfiduar vitet. Janë aty Neny gatimi për vahtet e ditës. Ka skulptura, paisje, dekorime, mobilje dhe objekte klasi, ndryshe nga shtepia e Emilyse, ku sheh më së shumti rafte të mbushura me libra, kjo për shkak se dhe i jati si avokat kish fondin e tij te librave. Mbi derën e kuzhinës shohim ne radhe shtate zile, të cilat shërbenin për të lajmëruar shërbëtorët nga lart se dikush kish nevojë për ta.

LEXIMI I MADH

Për t’u takuar me autoren, jetën e saj në Amherst MA, cdo pranverë në Maj nga data 17- 21 organizohet Festivali i poezisë së shpirtit të Saj, në gjuhë të ndryshme. Eshtë quajtur BIG READ ( Lexim i madh). Cdo vit shtohet pjesëmarja nga vende të ndryshme të Botës. Vitin e kaluar u lexua edhe në gjuhën shqipe – thotë Jane. Tashmë ajo është miqësuar me ne dhe e kujtoi këtë rast për të na kënaqur dyfish, sepse në grupin tonë është Ani, një nga pjesëmarset në këtë Festival . Ajo ditë Maji për Anin ishte një ditë shumë e vecantë. Ani ishte e ftuar së bashku me ish profesoreshën e saj të kolegjit, zonjushën Deborah Leonard, e cila për katër vitet e kolegjit i mësoi studentes shqiptaro- amerikane, artin e të shkruarit dhe e njohu me krijimtarinë e poetes së famshme amerikane Emily Dickinson. Z. Leonard lexoi në Anglisht, ndërsa poetja Ani Gjika lexoi në gjuhën e bukur dhe të ëmbël shqip. Për herë të parë ajo pranverë do të mblidhte tingujt shqip në poezinë e autores me fame Emily Dickinson, për t’I arkivuar në muze. Cdo individ pjesmarës në këtv Festival, ashtu si edhe Ani Gjika, këtë aktivitet e mori si bekim nën emrin e poetes amerikane Dickinson.

Ajo ditë spjegon shoqëruesja, mer një rëndësi të vecantë. Të gjithë pjesmarsit shkojnë kudo ku mendohet se ka shkelur këmba e Saj, në qëndër te qytetit, në stacionin e trenit ku përcillte a priste miq, në postë, në kolegj ku studjoi për një vit në një seminar , Pjesmarsit pëerqëndrohen tek puna dhe jeta e Saj .

Duke dalë nga dera e madhe e kësaj shtëpie muze, na shoqëron Zëri i Saj, ndersa flasim me njera tjetrën: Disa njerës vdesin që kur lindin, ndërsa disa jetojnë edhe pas vdekjes. Vepra që lenë pas i bën të pavdekshëm. Emily Dickinson është gjallë, Zëri i Saj dëgjohet, jo vetëm në Amherst MA, nga ku doli shumë pak për të parë më tutje. Ajo ndjeu se mund të udhëtojë në botë dhe të takojë njerës që ajo i do nëpërmjet librave. Emily kurrë nuk e lë shtepinë , që e konsideron vendin më të mirë dhe të shpëtuar për të, ajo nuk e pa oqeanin e madh , apo vende te tjera, por i pa me sytë e mendjes. Zëri i Saj shkruajnë kritikët e kohës vjen jo si një zile, por si një këmbanë. Tingujt mbushin jo vetëm hapësirën ku ajo jetoi, por shkojnë shumë më larg duke kapërxyer kufijtë e Amerikës, e duke u dëgjuar e prekur Globin. Kontinentet po prekin ndjenjën e Saj të stamposur në vargjet brilante dhe për këtë punojnë me përkushtim njerës të letrave anembanë Globit.

“ NUK ESHTE NJE POETE PER TA KUPTUAR LEHTE”

Kështu shkruan Kritikja amerikane Helen Vendler në librin e saj “Komente për poezinë e zgjedhur të Dickinson”. Lexoi në anglisht poetë si Shekspir, Herbert, Vaughan, Milton, Wordsworth, James, Thomson, Keats, George Eliot, Emily Bronte, Elizabeth Barrett Broaning dhe te tjere si edhe poetë famozë amerikanë femra e meshkuj në ditët e Saj dhe ka patur korespondenca me Longfellow, Whittier, Bryant, ajo permend Witman, por nuk e lexoi atë, sepse kishte vështirësi ishte “e turpshme”.Natyra, vdekja, besimi, dashuria, punojnë ne mendjen dhe mendimet eSaj.

Kur editori Thomas Higginson kish publikuar një leter me këshilla drejtuar shkrimtarëve të rinj, në revistën Atlantic Monthly, Prill 1862, Dickinson e lexoi dhe admiroi mesazhin e kësaj letre . Si përgjigje ajo i dërgoi katër poezi në fletë të ndara.

Ajo nuk ishte një poete për ta kuptuar lehtë, sa ishte gjallë botoi vetëm shtatë poezi. Pas vdekjes u botua vepra e Saj e plotë që përfshin pothuaj 1800 krijime të zgjedhura. Më vonë kritikët dhe Higgiston thanë se ajo ishte një gjeni e lindur.

Vellimi i plotë i Emily Dickinson me editor Thomas H. Johnson në të njëjtën kohë është një biografi poetike mendimesh dhe ndjenjash të një gruaje, ku e bukura është në thellësi, do të shkruajë një kronikë e San Franciskos.

Ajo nuk u martua, jetoi me prindërit dhe motrën Lavinia deri ditet e fundit, në shtepinë ku u lind. Pas humbjes të babait, vëllait, nipit u dërmua shpirtërisht, por nuk u dorëzua, i shërbeu nënës së paralizuar, e quante fëmijë dhe vet mori të bënte rolin e nënës pa patur kurrë femijë. Poetja e dinte që influenca e Saj poetike nuk do të vdiste.

Poezia 265

“If Fame belonged to me

I could not escape her.”

“Po të më përkiste mua Fama

Unë nuk do i shmangesha dot.”

Sa më shumë e lexojmë poezinë e Dickinsonit, më shumë vjen atmosfera, natyra, inteligjenca, morali me abstraksionet e saj, kryqëzuar nga imagjinata:

Fame is a bee.

It has a song-

It has a sting-

Ah, too, it has a wing.

Fama është si bleta

Ajo ka këngën

Ajo ka thumbin

Ah, gjithashtu, ajo ka një krah.

NE VARREZAT JASHTE QYTETIT

Para largimit ndaluam në varrezat jashtë qytetit. Ishte shumë kollaj të gjendeshin varret e shkrimtares dhe familjes së Saj.Përballë me varret në fasadën e një ndërtese që nuk e mësuam se c’farë ishte nga brenda, ishte pikturuar nga piktorë të njohur amerikanë një kompozim i madh ku përfshinte në qëndër portretin e Emily Dickinsonit me gjithë personazhet që kishin hyrë në jetën e Saj. Ngjyrat feksnin, të gjalla, portrete dhe karaktere që zbulonin një kohë të shkuar por që lanë gjurmë dhe shkrimtarja i bëri të afërt jo vetëm për lexuesin amerikan, qëndruam pranë varrit të Saj, ledhatuam gurin që dukej ingrohtë, kishte lule dhe shumë shenja të vizitorëve, kalimtareve, në moscdo ditë, cdo kohë. Një karike e vogël për të kujtuar punën e saj të palodhur. Ajo që të bën të mendohesh dhe ta marësh me vehte nga ky varr është e shkruara në gur:
EMILY DICKINSON

Lindi në 10 Dhjetor, 1830

Dhe u ri-thirr në 15 Maj, 1886.