Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

DY FJALË PËR EKSPOZITËN E PIKTORIT VLONJAT KRISTAQ PAVLI

by

Nga Vaso PATA &Albert HABAZAJ/

Është i njohur dhe i lakuar pozitivisht dhe, jo pak herë zilishëm, grupimi i piktorëve me banim dhe aktivitet për një kohë të gjatë në qytetin e Vlorës. Arti i bukur dhe original, që ata kanë krijuar dhe është pëlqyer edhe në shkallë kombëtare e deri në përmasa europiane a ndërkontinentale, u quaj Shkolla Vlonjate e Pikturës, ku spikatën individualitete krijuese si Nestor Jonuzi, Skënder Kamberi, Ilmi Bani, Agron Dine etj., deri te brezi më i ri me protagonistë Agim Sulaj, Artan Shabani etj. Pioneri i pikturës së krijuar në Vlorë e çau përtej mjegullës së kohës së pasme është i paharruari Vasil Talo, që bëri pagëzimin e emrit të shkollës së pikturës me emër në Vlorë. Në këtë mjedis të mrekullueshëm, mbushej edhe frymëmarrja artistike e piktorit Kristaq Pavli, me origjinë nga Vunoi, i cili formohej e plotësohet në vijimësi, duke evidentuar kështu profilin e tij romantik, si punëtor i palodhur e i përkushtuar i penelit. Pikturon bukur me bojëra uji, ndërsa nuk ka hapësirë të qytetit dhe të rrethit Vlorës që s’ka shkelur. Pamjet nga natyra vijnë nëpërmjet peizazheve të admirueshme, që nga pikturat mbresëlënëe me shtëpi karakteristike të Vunoit, Narta, Zvërneci, dhjetra “det”, “Ura e Bratit” Mozaiku stinor dhe gjeografik i Vlorës është shndërruar natyrshëm dhe bukur në art nga piktori K. Pavli. I lindur në Vlorë, në vitin 1954, Pavli ka mbaruar liceun artistik në Tiranë në vitin 1974 dhe sot vazhdon aktivitetin e tij krijues në STUDIO ART, Vlorë. Ka qenë pjesëmarrës në ekspozita lokale dhe kombëtare dhe është në kontakt korrekt me këto veprimtari. Punimet e tij ndodhen të ekspozuara në galerinë  e artit të qytetit, si dhe në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë. Pak kohë më parë, piktori Kristaq Pavli organizoi, në hollin e teatrit “Petro Marko” të Vlorës, ekspozitën e tij të 11- të.

Autori ka zgjedhur të paraqitet para publikut, kryesisht me peizazhe. Gjithsesi, ky lloj kufizimi në gjini, kompensohet nga larmia e teknikave (punime në vaj, akuarele, grafika), motiveve dhe ngjyrave.

Piktori Kristaq Pavli, qoftë nga motivet e zgjedhura, teknikat e përdorura apo stili i tij, ka ndikime të ndërsjellta me stilet e piktorëve të tjerë të qytetit të Vlorës.

Mesazhet që ato mbartin e përcjellin janë të drejtpërdrejta, lehtësisht të kapshme dhe domethënëse.

Akuarelet përbëjnë një nga pikat e forta të piktorit. Kam patur rastin dhe fatin e mirë të njihem me disa nga punët e hershme të autorit. Ndonëse me ngjyra të kursyera, më sjellin kënaqësi edhe sot e kësaj dite. Me kalimin e viteve arti bëhet më i pjekur, teknika më e përsosur, motivet më të përpunuara, ngjyrat më të gjalla dhe gjithnjë, duke ruajtur freskinë dhe naivitetin e viteve të para. Piktori, është e natyrshme, e ka mjaft përzemër fshatin e tij të lindjes, prandaj Vunoi është i pranishëm në një pjesë të mirë të punëve. Punët paraqesin copëza të pejzazhit që rrethon fshatin. Një pjesë deti, midis dy shkëmbinjve, një punë kjo mjaft e mirë artistikisht, rrugica të ngushta e të pjerrëta, godina karakteristike me vlera dokumentare dhe historike. Akuarelet janë të këndshme¸ plot dritë, ku pothuaj preket hapësira, ndihet ajri dhe është e pranishme lëvizja. Ato të çlodhin sytë, të kënaqin shpirtin e madje të bëjnë të meditosh. Është mëse e natyrshme, sepse mbresat që provon shikuesi i ka përjetuar më parë vetë artisti. Lidhjet e artistit me natyrën, kur ato janë realizuar e pasqyruar me nivel artistik, përcillen lehtësisht e natyrshëm tek artdashësi. Ky i fundit e ka më të thjeshtë të kapë e të zbërthejë mesazhet e veprës.

Punimet në vaj, të përmasave mesatare, vërehet se mund të ndahen në dy grupe. Pjesa më e madhe e tyre kanë një vizatim më pranë realitetit. Vijat, linjat, konturet janë të qarta e më të lakuara, format më të dallueshme. Ngjyrat aspak të kursyera me tone spektrale të pastra, kalojnë gradualisht tek njëra – tjetra.

Në pjesën më të vogël të punëve, vizatimi nuk luan rolin kryesor. Shumë detaje vetëm sa skicohen lehtë. Vijat dhe dritëhijet nuk kanë përvijime të qarta dhe, duke u ndarë e duke u shkrirë, kalojnë tek njëra – tjetra, ashtu siç i sheh syri në natyrë. Në këto punë, ngjyrat marrin përsipër të plotësojnë vizatimin. Penelatat duken shkoqur, ngjyrat janë të pastra, të papërziera, pranë njëra tjetrës, ka kalime të shkallëzuara nuancash.

Besoj se nuk ka piktor vlonjat, që në motivet e veta të parapëlqyera, të mos ketë detin. Vlora ka shumë simbole (bëhet fjalë gjithnjë për peizazhe) Llogaraja dhe “Pisha flamur”, Tuneli, Manastiri në mes të lagunës të Nartës, Kanina etj etj, por mbi të gjitha këto, deti. Këtij “kurthi” nuk kishte sesi t’i shpëtonte piktori Kristaq Pavli.

Në ekspozitë deti paraqitet në të gjitha pamjet e tij. Deti Jon, i thellë, blu, pranë brigjeve shkëmbore, pasohet nga një perëndim, ku Manastiri rrethohet nga laguna e cekët e Nartës. Më tej një det i shkumëzuar, nën një qiell të hirtë kontraston me një det më të përmbajtur, me ngjyra më gazmore. Një det tjetër të jep ndjesinë e freskisë mëngjesore, ndërsa më tej, e gjen veten të çlodhur, duke soditur perëndimin mbi një det të qetë.

Punimet pasqyrojnë më së miri aftësitë profesionale të artistit, gjendjen emocionale dhe raportet e tij me natyrën, mënyrën si ai e shikon, e koncepton, e shijon dhe e pasqyron atë.

Gjithsesi, artisti eksperimenton, por kurrsesi, nuk imiton.

Dëshirojmë t’i mbyllim këto pak mbresa me një thënie, që piktori Pavli e ka si lajtmotiv: “Më pëlqen të bëj pjesë në radhët e artistëve, që me penelin tim, t’i shërbej sadopak misionit fisnik të artit”.

 

I vjetër sa stalaktitet e shpellave te malëve të veta

by

Nuk jemi ardhacak në tokat tona. Të kotë e keni ju turq ,grekë e serbë./

Nga Fahri XHARRA/

Përputhja e trojeve që flisnin dikur e që edhe sot flasin shqip me kufinjt etnikë të ilirëve të jugut e të epirotëve të lashtë mbrenda e jashtë Shqipërisë mund të shpjegohet vetëm me autoktoninë e shqiptarve në këto troje.

“Porse, si të thuesh, si nji shkatërrinë e dhimbshme anijeje të mbytun në det, prej humbjes së kësaj familjeje trako-ilire, sot, atje ndërmjet Thesalisë dhe Malit të Zi, prej brigjeve lindore të Adriatikut e deri në bregore të Vardarit, shpëtoi gjallë nji grusht njerëzish, të cilët kishin zanë vend ose mbas mburojes së disa maleve titanike, ose nën hijen e kandshme të disa fushave pjellore dhe plot jetë , banesë e përmallshme e hyjnive të moshës përrallëzore. Ata u banë ballë me fuqi kurrë të përkulshme të shpirtit të vet bujar, qoftë thellimeve të furive të shekujve, qoftë edhe padrejtësisë së hipokrizisë njerëzore. Të stolisun me nji forcë të jashtzakonshme qëndrese, ende këta e flasin atë gjuhë të të Parëve të vet ma të hershëm; ende e ruejn të pandryshueshëm karakterin e hekurt e fisnik të stërgjyshëve të vet dhe sot ata gjithnji e punojnë shi atë tokë të cilën e punuen të parët e tyne prehistorikë.”

Ky popull asht bash ai populli i vogël shqiptar, aq pak i njohun dhe aq zi i gjykuem në Europë. I vjetër sa fosilet, sa stalaktitat e shpellave jehuese të maleve të veta vigane, dhe i lindun të thuesh prej vetë rrenjeve të vjetra, ai asht sot zot autokton i pakundershtueshëm i tokave të veta.(At Gjergj Fishta ,1939).

Përputhja e trojeve shqipfolëse të sotme me kufinjt etnikë të ilirëve dhe epirotëve të lashtëë mbrenda dhe jashtë Shqipërisë etnike mund të shpjegohet vetëm me autoktoninë e

shqiptarëve në këto troje

Në vitin 1958 njëfarë Ivan Popoviçi  (Slaven und Albaner in Albanien und Montenegro) e ”zbulon” se duke u mbështetur kryesisht në ”argumentime” gjuhësore , i paraqet shqiptrët si popullsi e ardhur në trojet e sotme të tyre në një kohë të pa përcaktur në mesjetë ,por sipas tij  gjithësesi pas sllavëve.

Pse e gjithë kjo luftë , pse i gjithë ky ngulm gati dyqind vjeçar  i fqinjve që të na “gjejnë kohën se kur kemi ardhë “këndejpari ,dhe të “ nderojnë “ edhe me vendin se nga “ishim”?

Historia është shkencë egzakte dhe nuk duron “ mrekullira” se e vërteta qëndron edhe nën tokë e edhe në ujë , asaj ne duhet t´i japim gjuhën dhe te flet.
“Në  malet ,mbi zonën e banuar me sllavë dhe protoromanë mbeti një popullsi blegtorale që mund të  cilësohen si protoshqiptarë” thoshte Ivan Popoviçi.

Objekti dhe qëllimi i i pikëpamjeve që e kundërshtojnë autoktoninë e shqiptarëve është i qartë (N.Çabej, Ilirët që mbijetuan) , të gjëndet një vend nga dikur jo fort largë në histori. shqiptarët të kenë ardhur. .Por, kot. “Mrekullitë”  nuk i duron shkenca e historisë.

Por ka edhe nga ata , që nuk i bishtnojnë fakteve dhe e thonë  atë që duhet thënë se në burimet historike nuk bëhët fjalë për ndonjë megrim të shqiptarëve.Andaj është e natyrshme që shqipja është folur , që nga kohët e lashta në ato vende ku flitet edhe sot, pa i llogaritur vendet tjera ku iu kanë humbur gjuhën..Gjuhëtari Radoslav Katiqiç: “ grupe shqipëfolëse ka në Epir , në pjesën perendimore të Maqedonisë dhe në lindje të Malit të Zi. Në Kosovë ,popullsia është kryesisht shqiptare.(Katiqiq, Ancien Lanuages of the Balkans) dhe përfundon që kjo zone e banuar me folës të shqipës gjendet thuajse terësisht mbrenda territorit të lashtë të Ilirëve.Për këtë arsye ai e sheh normale dhe të natyrshme gjuhën shqipe si pasardhëse moderne të ilirishtes.

Në një blog serb lexova ku thuhet se shqiptarët e Kosovës nuk kanë aspak lidhëshmëri me ne dhe ata janë ta ashtu si e thoshte plaku shqiptar ne nje Tv-intervju :”  ne jemi ilirë’ ,ky nuk është vendi i serbëve, ne gjithëmonë kemi qenë këtu, kjo është e jona, kjo është e jona…” (Albanci sa Kosova naravno nemaju aspolutno nikakve veze sa nama i oni su kako kaze drtavi starac koga su intervjuisali na TV-u “mi smo Iljiri, ovo nee srbska zemlja, mi smo od uvek bili ovde, ovo nasho, sve ovo nasho…”

Por te shkojmë edhe më largë në histori: Më 18 gusht, Kisha katolike përkujtoi dy shenjtorë, që derdhën gjakun për Krishtin në trojet shqiptare: e kemi fjalën për Shën Florin e Shën Laurin, nga qyteti i Ulpianës në tokën e Dardanisë, Kosova e sotme.

Shën Niketa, i njohur edhe me emrin “ Shën Niketa i Dardanise “apo “ Shën Niketa i Remessiana-s” ( tek sllavet: “sveti Nikita”, kompozoi himnoren e mirënjohur “ Te deum, laudeamus”-“ Ty Zot te lavdërojmë”. Te paktën qe nga fillimi i shekullit te kaluar, kur britaniku A.E. Burn botoi ne Cambridge (1905) monografinë “Niceta of Remessiana”, dihet botërisht se ky shenjtor doli prej botes iliro-shqiptare. Vete Shën Niketa shkruan me dorën e tij: “Dardanus sum” jam dardan..

Në vështrimin historik, shfaqja e Nënë Terezës si perfaqesuese e një misioni të shenjtë, në hapësirën dhe botën shqiptare jo vetëm nuk ka asgjë te papritur, por vjen si perforcim i një tradite dymijëvjeqare. Tradita e takimit të hapësirës shqiptare vazhdoi me shekuj. Në veri Shën Sergji e Baku; ne jug Shen Gjon Vladimiri, deri tek Shen Kozmai, tregojnë se bota shqiptare jo vetem nuk ishte e larget për misionaret e shenjtë, por, madje, ofronte mjedis zhvillimi e lartësimi. Kjo nuk lidhet vetëm me krishterimin, por me bashkesinë shqiptare ne terësi. Ruajtja e kodikeve te Shqiperisë në ketë mjedis ku kan kaluar rrebeshe kohërash dhe ku janë kryqezuar ndikime mospajtuese, shpreh edhe një here një vlerëprej vlerave etnodalluese të popullit shqiptare, tolerancen ndërfetare të tijë, një model tolerance edhe per shqiptarinë e sotme.

Te tilla dorëshkrime janë pjese e identitetit kulturor te popullit, qe i ka ruajtur dhe i japin emer Shqiperisë në bote. Prandaj ne perulemni me emocion dhe nderim para tyre.

Nuk jemi ardhacak në tokat tona. Të kotë e keni ju turq ,grekë e serbë.

 

 

 

 

FEJZI ALIZOTI,KOMISARI I TOKAVE TË LIRUEME SHQIPTARE

by

Ne Foto: Fejzi bej Alizoti – 1874-1945/

 Shkruan:Eugen SHEHU/

Kanë qenë me qindra e mijëra bij të shqipes,në shekullin e kaluar që ngase nuk patën mundësi shkollimi,u larguan për në viset  e largëta.Lanë shtëpitë e shtrenjta,vatrat e dashura,prindërit e tyre me dëshirën dhe shpresën  e madhe se një ditë do të ktheheshin patjetër në dheun ku “balta asht më e ëmbël se mjalta”.Se zogjtë e shqipes kurdoherë kur kanë ngarendur hapsirave,shpirtin e kanë patur kurdoherë tek nana e vet.Jeta e Fejzi Alizotit ngjau dhe u jetua pikërisht në këtë vazhdë trimërore të bijve të Shqipërisë.Fejzi Alizoti ka lindur në qytetin e Gjirokastrës në qershorin e vitit 1874.U rrit në kujdesin e madh të prindërve,sidomos të Hasan Beut,të jatit,i cili nisi të mësonte Fejziut të vogël,mësimin e gjuhëve të huaja.Në krejt qytetin e Gjirokastrës,kjo familje ish e njohur,veçanërisht emër të mirë ka pasë lënë Alizot Pasha (gjyshi i Fejziut) i cili falë pasurisë dhe atdhetarisë ka pas ndihmuar mjaft patriotë të tjerë,në rrafsh të zgjimit dhe përhapjes së ideve kombëtare,në disa raste, familja e Alizot Pashës,pat kundërshtuar ashpër vendimet e Portës së Lartë lidhur me taksat që i viheshin shqiptarëve.Kur pat mbushur tetë vjet,Hasan Beu e dërgoi të birin në qytetin shqiptar të Janinës dhe e vendosi në një prej shkollave më të dëgjuara të qytetit.Qyteti i bukur,i banuar në masën mbi 90 përqind prej shqiptarëve,me liqenin e hijshëm me kalanë dhe legjendat për Ali Pashë Tepelenën,do të nxiste më tej fantazinë fëmijënore të Fejziut.Me urtësinë që e karakterizonte ai do të merrte këtu dijet e para në ç’rast do të formonte edhe idetë e para mbi rrjedhat e historisë së vendit të vet.Pas mbarimit me rezulltate të larta të shkollës fillore,Fejzi Alizoti shkon në gjimnazin klasik të Selanikut ku edhe aty shquhet ndër shokë për vëmndje të thellë dhe rezulltate konkrete në përvetsimin e dijeve.Truplartë,me një vështrim kurdoherë depërtonjës,jo rrallë në Selanik,Fejzi Alizoti do të mblidhte miqtë  e vet shqiptar duke shetitur aty në malin  e vjetër të qytetit,do të ja merrnin këngëve trimërore të vendlindjes,ata që  e patën njohur Fejziun,kanë treguar se ai kishte një zë mjaft të bukur.Pasi ka mbaruar shkëlqyeshëm gjimnazin klasik të Selanikut në vitin 1890  ka shkuar në Gjirokastër.Pas kësaj,ai është nisur për në Stamboll,në ndjekje të studimeve të larta,në bangat e Universitetit “Mylkije”.Edhe këtu u shqua për vullnet të lartë,me çrast ka marrë njohuri të thella në rrafsh të ekonomisë dhe administrimit civil.Stambolli i fundit të shekullit 19-të gjallonte prej shqiptarëve të cilët duke paraparë rrjedhat e ngjarjeve patën nisur të bashkoheshin në ide  e mendime.Në këto rrethe patriotësh u përfshi edhe Fejzi Alizoti duke ecur në gjurmët e gjyshit dhe atit të tij.Ai ka qenë dhe mbeti deri në fund miku i shtëpisë së Naim Frashërit dhe veprën e këtij kolosi të Shqiptarizmës,bëri çmos jo vetëm ta vlersojë por edhe ta përhapë në radhët e studentëve shqiptarë të Stambollit.Me komplimente të shumtë të autoriteteve të Universitetit,mbas përfundimit të studimeve të larta,Fejzi Alizoti dërgohet me shërbim administrativ në Siri.Plot tri vjet punë atje, bënë që emri i djaloshit nga Gjirokastra të dëgjohej deri në zyrat e larta të perandorisë.Për këtë “Në bazë të shërbimit të jashtëzakonshëm,të kryer me sukses,Fejzi Alizoti u gradua Prefekt në Humes të Tripolit dhe së andejmi përsëri  me gradim u transferua në Bilesia të Azisë së Vogël”.(Arkivi Qendror i shtetit –Tiranë.Fondi Këshilli Ministruer 1941,dosja 4,karkatreistike e Fejzi Alizoti si Ministër Shteti).

Një prefekt i Perandorisë Osmane,vetëm 23 vjeçar,do t’i bënte nder më shumë atdheut të vet.Fejzi Alizoti u shqua ndërkohë jo vetëm si administrator i plotfuqishëm por edhe si atdhetar. Bashkëkombasit e vet,në Azinë e Vogël,do t’i ndihmonte jo vetëm me të holla e vende të mira pune,por sidomos me fjalën e ngrohtë,me dëshirën e tij se “kudo ku jemi,kudo ku jetojmë,mendjen duhet ta mbajmë gjithmonë se kur do të ikim në Shqipni,per ti sherbyer asaj”.

Në vitin 1906 ai i dërgon një shkresë Portës së Lartë,ku e bën me dije për çështë arritur në Bileciq të Azisë së Vogël,dhe në fund shpreh dëshirën se do të ishte tejet mirënjohës Portës,nëse e dërgonte me detyrë në viset shqiptare.Disa muaj më pas i përkrahur edhe nga disa miq të tij në Stamboll,Fejzi Alizoti emërohet me detyrën e prefektit të Korçës,me ç’rast gëzimi i tij ishte tejte i madh.Korça e viteve 1906-1907,askurrë nuk duhet nënkuptuar si një qytet i veçuar e vetëm piktoresk.Mendoj se nuk duhet haruar se këtu ishin ngritur të parat çeta të udhëhequra prej Sali Butkës,Qamil Panaritit,Bajo Topullit etj.Të mos harrojmë se në Korçë e rrethina pat filluar ajo levizje  e   madhe e shkollës shqipe me Petro Nini Luarasin dhe Gjerasim e Savasti Qiriazin.Të mos harrojmë gjithashtu se çetat e kaçakëve shqiptarë të Strugës,Resnjës e deri ato të Kërçovës,gjenin çerdhe të ngrohtë në qytetin e korçës kur përndiqeshin nga bashibozukët turq.Në pamundësi për t’u ndalur më gjatë në këto radhë për Fejzi Alizotin,unë vetëm mund të pohoj rolin e madh të tij në zgjimin  e vetëdijes sonë nacionale.Nëse dita,këtij djaloshi të shkolluar,i shkonte në zyre,në punët e prefekturës,netëve ai do të ishte kurdoherë në shoqërinë e patriotëve shqiptarë.Vendimet e komnadës së lartë të Manastirit në disa raste,prefekti Alizoti nuk i pat pranuar.Këto lidheshin sidomos me ndjenjën dhe internimet e patriotëve shqiptarë.Mandej në disa raste,ka qenë Fejzi Alizoti i cili lajmëronte Cerçizin dhe Bajo Topullin për rreziqet që u kanoseshin nga xhandarmëria osmane.Në vitin 1908, turqit e rinj u përpoqën të merrnin pushtetin në duart e tyre dhe ja arritën kësaj duke deklaruar pos të tjerave edhe lejimin e disa të drejtave për popujt e prangosur të perandorisë,pati shum shqiptarë që përkrahën ardhjen e tyre në pushtet duke paraparë natyrisht një sërë reformash të domosdoshme në atdheun e tyre.Fejzi Alizoti ndërkaq,është emëruar pas konstitucionit turk,në detyrën e Prefektit të Prizërenit,në vitet 1908-1909,në këtë qytet,vetëdija kombëtare qe gjallëruar së tepërmi dhe këto ndjenja çdo ditë e më shumë po binin ndesh me veprimet e Turqve të Rinj.Duke qenë njeri i pjekur dhe me kulturë të thellë,duke u dalluar si administrator i aftë,Fejzi Alizoti u dërgua aty pikërisht për të gjetur një “të mesme të artë”  midsi krerëve kryengritës në Kosovë dhe shtabit ushtarak të Portës së Lartë.Por kjo e “mesme  e artë” askurrë nuk u gjend pse vetë Fejzi Alizoti,ishte rritur me shqiptarizmën e madhe me shpirt.Gjyshi e babai i vet patën luftuar kurdoherë për pavarsinë e Shqipërisë dhe vet Fejziu asaj kohe punonte e vepronte nën devizën ;T’i shërbejmë Turqisë,por jo aq sa të shkatëroj interesat e nalta të kombit tim !”.Është kjo arsyeja që mjaft krerë të lëvizjes së armatosur shqiptare gjejnë prehje në Prizëren,madje konsuj të huaj këtu bëjnë me dije se këta kryengritës,në mënyrë të fshehtë bashkëpunojnë me prefektin shqiptar të Gjirokastrës.Për më tej,Fejzi Alizoti doli hapur kundër ekspeditave ndëshkimore të Xhavid Pashës i cili disa herë kërkoi bashkëpunim me prefektin e Prizërenit.Kur Xhavid Pasha pa tek Fejzi Alizoti një kundërshtar të vendosur,atëherë ai sigurisht ka bërë me dije Portën e Lartë.Kësisoj,me urdhër të Portës së Lartë,në marsin e vitit 1910,Fejzi Alizoti e len vendin  e prefektit të Prizrenit dhe shkon në Stamboll.Ai pritet me dashamirësi aty ku autoritetet e larta,duke i fshehur qëllimin i thonë se e kanë larguar ngase do ta çojnë në Rumuni ku do të studiojë më tej për administrim të komunave.Pas gjashtë muaj kualifikimi aty Fejzi Alizoti shkon me detyrën e administratorit të qytetit Urfa në Azinë e Vogël. Lidhur me qëndrimin e tij si administrator,natyrisht që flasin gradimet e Portës së Lartë.Ndërsa lidhur me atdhetarinë e tij,unë do të përmendja ç’ka u tha në vitin 1941 në emërimin e tij si Ministër shteti shqiptar ; “Në Urf,të Azisë së Vogël,zoti Alizoti,çliroi nga burgjet atdhetarët shqiptarë,shokë të tij.Pastaj gjithnjë tue perfitue nga rrethanat,dhe i brymosur prej rrethanave nderkombëtare, propozoi pranë qevresië së Stambollit dhe siguroi prej saj njohjen e gjuhës shqipe,që të mësohej në shkollat fillore.Gjithashtu siguroi që rekrutët shqiptar të mos merreshin me sherbim ushtarak në vise të largëta si Jemeni dhe njëkohësisht që taksat lokale të pagueme nga populli shqiptar,të përdoreshin për nevoja të popullit”. ( Arkivi Qendror  i  shtetit – Tiranë . Dosja  Këshilli Ministruer 1941 , faqe 7 ).

Më pas me fillimet e luftës italo-turke ( për sundimin  e Libisë),Porta e Lartë e emëron Fejzi Alizotin,si guvernator i ishujve në Dodekanez.Këtu sigurisht,Fejzi Alizoti vendosi si kur dohere një rregull dhe admnistratë të përsosur duke siguruar jo vetëm qetësinë por edhe begatinë e banorëve të këtyre ishujve.Nga ana tjetër ai ndiqte me vëmnedje ngjarjet e rënda që patën plakosur Perandorinë.Brenda këtyre ngjarjeve,Fejzi Alizoti në çdo mënyrë analizonte veprimet e lëvizjes kombëtare shqiptare duke u përpjekur t’u paraprinte atyre.Një letër këmbim i shumtë,hedh dritë në faktin se prej ishujve të Dodekanezit,Fejzi Alizoti ishte i lidhur me mjaft atdhetarë shqiptarë si në Shqipëri ashtu edhe në Stamboll,Sofje dhe Kostancë.Qe fatin e atdheut të vet,ai e sheh kurdoherë të lidhur ngushtë me veprën e atdhetarëve, e dëshmon edhe vajtja e tij në Shqipëri,si i dërguar i Turqisë ndaj rebelimeve të atdhetarëve në Jug të Shqipërisë.Populli i labërisë,duke paraparë masakrat e Xhavid Pashës në Kosovë,i revoltuar në kulm prej sjelljes së turqve të rinj të cilët renden të mbyllin edhe ato shkolla e klube të pakta shqiptare,u mblodh në vendin  e quajtur Cepo në Gjirokastër,duke dhënë besën për të rrokur armët e për të  luftuar për  autonominë  e Shqipërisë. “Kryengritja e labërisë e tronditi aq thellë Turqinë, e cila dërgoi një delegacion nën kryesinë e Fejzi Alizotit,me qëllim që të qetsonte shqiptarët”(Arkivi qendror i shtetit –Tiranë, Fondi 270 , dosja 49 , fleta 62 ).

Pak kush ka besuar se Fejzi Alizoti ka shkuar në Labërinë e vet për të qetsuar gjendjen.Vajtja e tij në Gjirokastër u prit me entuziazëm të madh jo vetëm nga dashamirët e popullit,por edhe vetë atdhetarët shqiptarë.Fejzi Alizoti,duke u njohur nga afër me kryengritësit e punët e tyre,u përpoq të spjegonte rëndësinë e një bashkëpunimi më të madh të kryengritësve të jugut me ato të shqipërisë së mesme e sidomos me trimat e Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare.Ngase pat njohur burrat si bajram Curri,Ded Gjo Lulin e Isa Boletinin,kur ishte prefekt në Prizren,Fejzi Alizoti dërgoi prej kryengritësve të labërisë dy-tre vetë të cilët do të jepnin mesazhin e bashkëpunimit në viset Veriore shqiptare.Dy javë qëndrimi në Labëri,bënë që biri i Gjirokastrës të shamllej sadopak me vendlindjen e vet të dashur e për më tej,t’u jepte fjalën gjirokastritëve se shumë shpejt,në rastin më të parë,ai do të kthehej aty,për t’u vënë në krye të punëve të lëvizjes kombëtare shqiptare.Dhe fjalën e mban.Menjëherë pas largimit nga Shqipëria,ai kërkon prej portës së Lartë disa kohë të shlodhet kinse është lodhur nga detyrimet  e mëdha.E vërteta është se prej ishujve të Dodekanezit,ai le fronin e shtrenjtë të Governatorit,për tu futur menjëherë në gjirin e lëvizjes kombëtare shqiptare.Shkon në Konstancë të Rumunisë dhe vjen në kontakt me atdhetarët shqiptarë aty.Mbron në kuvende të shumta,tezën e luftës së popullit shqiptar për pavarsi por gjithmonë çon mesazhin që me turqit të jemi të matur,me qëllim që prej fuqive të Portës së Lartë të përfitojmë sa më shumë,duke patur parasysh sidomos,agresivitetin e shfaqur prej monarkive ballkanike.Ka qenë pikërisht në konstancë në rrethet e shqiptarëve që mblidhnin ndihma në të holla për lëvizjen kombëtare kur është ftuar të shkojë menjëherë në Shqipëri,prej plakut të vlorës,Ismail Qemalit.”Mbas një telegrami që mori nga zoti Ismail Qemali,i cili ishte në dijeni të plotë dhe i dinte ma mirë se kushdo tjetër shërbimet e nalta por të heshtura të tij,Fejzi Alizoti erdhi në Vlorë”.( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë. Fondi “Këshilli Ministruer “ 1941 ).

Një udhëtim plot peripeci ka kaluar më pas Fejzi Alizoti për të hyrë në Shqipëri.Gjandarmët turq patën urdhëruar arrestimin ngase Perandoria Osmane e njihte prej kohësh influencën e vet në rrethet patriotike shqiptare.Me ndihmën e miqve të vet mund të hyjë ilegalisht në Gjirokastër e prej andej udhëton për në qytetin e Vlorës ku ishte ndërkaq qeveria e përkohshme shqiptare.Së pari aty merr takim me Ismail Qemalin e më pas takohet me personalitete të tjera shqiptare të cilët nuk munguan të shpallin përmes atyre rrebesheve,pavarsinë e Shqipërisë.Ngase njihet si ekonomist i zoti dhe personalitet i cili nuk mund të abuzojë me pushtetin që i jep popullit,caktohet nga Qeveria e Përkohshme shqiptare si ndihmës i parë i Ismail Qemalit për financat dhe problemet e tjera ekonomike.Menjëherë pas emërimit në detyrën e sekretarit të përgjithshëm të financave,në kabinetin e Ismail Qemalit,biri i Gjirokastrës u vu në krye të punëve tejet të vështira.Shqipëria e sapo dalë prej natës së gjatë osmane jo vetëm trashëgonte një varfëri të skajshme por edhe i mungonin elementet e domosdoshëm të organizimit të ekonomisë.Të gjithë e dimë tanimë,se askush nga Evropa nuk e ndihmoi me të holla Qeverinë e Vlorës,përveç një grupi atdhetarësh nga Rumunia,Bullgaria dhe Amerika.Po të marrësh parasysh se që në ditët e para të punës së saj, Qeverisë së Përkohshme shqiptare,atëherë lehtësisht mund të kuptohen vështirësitë ekonomike të vendit.E vërteta është se me vullnetin që e karakterizonte,Fejzi Alizoti punoi asaj periudhe ditë  e natë duke organizuar ekonominë shqiptare,madje duke përpiluar krejt aktet ndërkombëtare të qeverisë së Vlorës me vendet Evropiane.Duke njohur nga afër burokracitë e mëdha të aparatit administrativ turk,si edhe mentalitetet e rrënjosura të shqiptarëve,Fejzi Alizoti bëri ç’ish e mundur të vendoste në administrimin e ekonomisë shqiptare,ligje të kohës dhe njerëz me mentalitete të reja.Një varg urdhërash e udhëzimesh të qeverisë së përkohshme,të karakterit ekonomik,të cilat janë të firmosura prej Ismail Qemalit,natyrshëm janë pregaditur prej Fejzi Alizotit i cili në orët e vona të mbrëmjes i kalonte kurdoherë në shoqërinë e plakut të Vlorës.Për më tej,me insistimin e Fejzi Alizotit,iu dha një fond i konsiderueshëm,Ushtrisë Kombëtare Shqiptare e cila drejtohej prej Mehmet Pashë Derallës dhe merrte përsipër barrën e rëndë të mbrojtjes së kufijve shqiptare të kërcënuar prej serbo-malazezëve,bullgarëve dhe grekërve.Puna dhe veprimtaria atdhetare e Fejzi Alizotit,kanë zënë vend të veçantë në kujtimet e kryetarit të shtetit të parë shqiptar Ismail Qemali.Në verën e vitit 1913,u duk sheshazi se Esat Pashë Toptani ( i cili mbante postin e ministrit të ekonomisë shqiptare) pati bërë shkelje mjaftë të rëndë kundrejt programit të qeverisë.Ai mundi të abuzojë me disa fonde duke paisur me armë e veshmbathje disa reparte në Durrës me preteksin e rrezikut serb,por në fakt ai përgadiste dhe armatoste gardën tradhëtare të tijën.Kur ai doli hapur kundër Qeverisë së Vlorës,këshilli i Pleqësisë i Kuvendit historik,vendosi që financat shqiptare të lihen në dorën e Fejzi Alizotit i cili me ç’rast u ngarkua me detyrën e Ministrit të ekonomisë,edhe në këtë funksion ai dha prova ndershmërie e përkushtimi të thellë.Mendoj se është tepër interesante të njihet qëndrimi i Fejzi Alizotit në ardhjen e Princ Vidit,në vitin 1914.Komisioni Ndërkombëtar i Kontrrollit i përbërë prej fuqive evropiane,për të ulur sa më lehtësisht Princin në fron,kërkoi që Ismail Qemali,të paraqiste pranë këtij komisioni,dorëheqjen e vet të parevokueshme.Vetë Fejzi Alizoti,këtë rast e spjegon më vonë,publikisht.Pos të tjerave ai thotë ; “Propozimin e komisionit internacional të kontrollit për dorheqje,Ismail Qemal Beu,me dy nga pjestarët e qeverisë,zotërinjtë Luigj Gurakuqi dhe Fejzi Alizoti vendosën ta pranojnë me konditë që për unifikimin e administratës,të hiqej edhe Esat Pashë Toptani nga qyteti i Durrësit.Komisioni e pranoi këtë propozim”.( Fejzi Alizoti , Gazeta “Drita” më 13 dhjetor 1936 ).

Nga viti 1914 e deri më vitin 1920,Fejzi Alizoti ka patur funksione të larta në admnistratat shqiptare që ja linin vendin njëra tjetrës.Ai akurrë nuk u kursye të vihej në detyrat e vështira të ekonomisë shqiptare,madje për shumë kohë ka marrë një shpërblim tejet modest,përballë funksioneve që kryente.Miq të tij në Stamboll i dërgojnë lajme se qeveria turke ka urdhëruar faljen e tij dhe i ka kërkuar Alizotit të shkojnë në Stamboll ku e presin funksione të larta shtetërore.Këtyre miqve,me plot respekt,Fejzi Alizoti u shkruan se mjaft ka punuar në rininë  vet për Perandorinë Osmane,tash e tutje,energjitë dhe aftësitë e veta,ai do tia falte Shqipërisë deri në vdekje.

Duke njohur aftësitë e mëdha të tij,qevreia shqiptare e dalë nga Kongresi i Lushnjës i vitit 1920,i jep atij detyra të rëndësishme në riorganizimin e sektorëve ekonomike të vendit.Më tej,duke paraparë se ekonomia shqiptare do të kishte ndërthurje të shumta me interesat italiane,Fejzi Alizoti dërgohet në Romë si përfaqsues fuqiplotë i Shqipërisë.Periudha 1922-1925,do të jetë për Fejzi Alizotin në Romë,një periudhë e ngarkuar me punë mjaft voluminoze e të vështira.Por pjekuria e një ekonomisti dhe administratori të talentuar,bënë kurdoherë,në çdo firmë të hedhur,Fejzi Alizoti,të shihte se çfarë fitimi do të kishte populli i vet,pavarsia dhe e ardhmja e tij.Një numër i pafund letrash e telegramesh të viteve 1922-1925,të dërguara prej Alizotit në Tiranë,flasin për kujdesin e vazhdueshëm të tij në forcimin e ekonomisë shqiptare,si edhe atdhetarizmin për të mos lënë shtigje për keq interpretime politike.Gjithmonë i vetëdijshëm për resurset e mëdha natyrore të Shqipërisë,edhe në vitet e mëvonshëm kur punoi në Tiranë,Fejzi Alizoti u përpoq të organizojë e planifikojë një ekonomi me karakter tërësisht kombëtar,ai ishte dhe mbeti armik i huave në para duke thënë shpesh kolegëve se shqiptari s’e ka patur traditë të lype borxhe.

Pushtimi fashist  e 7 prillit,Fejzi Alizoti e priti me ndjenjën e thellë të revoltës si krejt shqiptarët. Duke qenë në dijeni të shumë traktativave ekonomike me Italinë,ai thirret të marrë përsipër,të drejtojë ekonominë shqiptare.Por Fejzi Alizoti nuk pranon.Ekonomisti me përvojë gjysëm shekullore nuk mund të viret nën tutele të italianëve.Ngase nuk pranon aty,e çojnë në verën e vitit 1939 në qytetin e Korçës,në detyrën e prefektit.Këtu rri vetëm 3-4 muaj.Në 28 nëntorin e vitit 1939, në Korçë organizohet një demonstratë shumë e madhe e nacionalistëve dhe rinisë korçare.Në krye të demonstratës ishte flamuri kuqezi i Skenderbeut si edhe disa të rinj të veshur me kostume kombëtare.Të nesërmen,gjandarmëria italiane në Korçë,arrestoi rreth 70 vetë dhe për këtë Fejzi Alizoti iu drejtua ashpër autoriteteve të larta italiane.Kur këta nuk e përfillën burrin shqiptar, atëherë Fejzi Alizoti dhe menjëherë dorheqjen si prefekt,me ç’rast ky akt u përshëndet prej nacionalistëve shqiptarë.Më 17 maj të vitit 1941,me vendim të këshillit Ministror të Shqipërisë,vendoset ;”Emnimi i zotit Fejzi Alizoti,Ministër shteti,komisar civil i Qeverisë Shqiptare për të ushtrue në viset e Kosovës, Dibrës e Strugës, pushtetet civile qe i janë dhanun Qeverisë”.(Fletore  zyrtare  shqiptare,numër 85, datë 9 qershor 1941 ).

Menjëherë pas kësaj detyre,Alizoti,filloi të punojë me energji të pasura,ngase shihte të realizohej një prej ëndrrave të hershme të shqiptarëve,bashkimi i trojeve në një shtet të vetëm.Peja,Prizreni, Prishtina, Prehseva,Kumanova,Tetova,Gostivari e Struga,u bënë më pas kësaj date,vendet më të dashura për ekonomistin dhe atdhetarin Fejzi Alizoti.Si komisar i Tokave të Lirueme,ai e ndjen përgjegjsinë e madhe morale që kishte funksioni i tij,ndaj nuk u kursye të linte pas dore gruan dhe katër fëmijët në Tiranë,për t’iu kushtuar lulëzimit të viseve etnike Shqiptare.Organizon kudo administratën shqiptare në këto treva që ende rënkonin prej dramës serbo-sllave, bullgare. Bashkëpunon ngushtësisht me patriotë të tillë shqiptarë si ;Fuad Dibra, Ibrahim Lutfiu, Asllan Boletinin, Xhevat Kallajxhiun,Kadri Saliun,Jup Kazazin,Ernest Koliqin,Xhafer Devën,Xhem Gostivarin,Hasan Dostin etj.duke u përpjekur si për vendosjen e rregullimit,ashtu edhe funksionimin e plotë të administratës civile dhe përhapjen e arësimit shqip në këto treva.Mbase nuk duhet harruar se veprimtarinë e tij të gjithanshme si Komisar i Tokave të Lirueme Shqiptare,ai e konceptoi kurdoherë të përbashkët me luftën e tij në parllamentin shqiptar të atyre viteve.Shtypi shqiptar i asaj kohe,duke u ndalur në figurën e Fejzi Alizotit,pos të tjerave theksonte ; “Figurë politikani e provueme,i palodhur dhe energjik,ka lënë kujtimet më të mira gjatë karrierës së tij si përfaqsues i popullit.Fjalimet e tij në Parlament kanë lujtur kurdoherë një rol të parë… ka luftue injorancën dhe abuzimet për të shpëtuar me çdo mënyrë prestigjin e racës dhe ka përkrahun marëvajtjen shoqnore ekonomike-financiare të vendit për t’i dhënë Shqipërisë ate hov e përparim,që lejon pozita e saj gjeografike, e shkuemja historike dhe vetë vlera e këtij populli të etun për naltësinë shpirtërore”.( Gazeta “Kosova” më 18 korrik 1941 ).

Veçanërisht popullsia e Maqedonisë shqiptare,nuk do të harrojë ndihmesën e Fejzi Alizotit në forcimin e pushtetit shqiptar në këto treva.Me urdhër direkt të tij,në vendet kyçe të administratës së asaj periudhe,u vendosën shqiptarët e vërtetë,ata që ishin të zotë të udhëhiqnin por edhe të pafriguar nga propaganda maqedonosllave-bullgare.Në një prej tubimeve të Tetovës,ndërsa ra fjala për Shqipërinë etnike,Alizoti kumtoi ; “Për mue,shqiptaret janë një,si ai në Prevezë ashtu edhe në Mitrovicë e Shkup.Tash që rrëzojmë gardhet që në vu Evropa me 1913,duhet me u dash ma fort sho-shoqin e me u dal zot fateve qe na kanë trokitë”.Natyrisht tragjedia e madhë kombëtare që përfshiu shqiptarët në vitet 1944-1945,do të ishte edhe tragjedia e krejt komunistëve serbo-malazez që kishin lëshuar metastazet e kancerit në Partinë Komuniste Shqiptare,nuk mund të prisnin as gjykimin e ftohtë dhe as vlersimin real të jetëve njerzore.Më parë se për jetët njerzore,ata mendonin për  internacionalzmin proletar.Kështu në grupin e parë të “armiqve të pushtetit popullor” u projektua pos të tjerave edhe dënimi me vdekje i Komisarit Civil të Tokave të Lirueme Shqipatre, term i cili paradoksalisht,u fshi menjëherë prej  klikës së Tiranës.Për rreth dy muaj,kryetari i gjyqit special të Tiranës,i drejtuar nga teneqexhiu-komunist Koci Xoxe,u mundua të hedhë baltë e të shpif sa të mundi,duke e akuzuar Alizotin në mënyrë nga më absurdet.Janë rreth 120 faqe pyetje-përgjigje ku pas çdo shpifjeje komuniste,del qëllimi i pastërt dhe i ndershëm i burrit nga Gjirkostra.Ndonëse në moshën gati 70 vjeçare,gjatë gjykimit,ate nuk e lanë të takohet asnjëherë,as me gruan dhe as me katër fëmijët e vet.Dënimin me vdekje e pret qetësisht.Fjala e fundit e tij,është një aktakuzë e fuqishme ndaj komunizmit që pat plakosur Shqipërinë.Ndërsa këta burra të vyer të kombit e prisnin të qetë vdekjen,në sallën e kinema “Kosova” ku zhvillohej gjyqi,disa mjeranë thërrisnin të etur për gjak se donin t’i shihnin në litar “kriminelët”.Ndërsa shtypi i Tiranës shkruante ;”Kryesia e këshillit Antifashist,në mbledhjen e pardjeshme,refuzoi kërkesën që kishin paraqitur 17 kriminelët  e luftës,të dënuar me vdekje nga gjyqi special i kryeqytetit.Pas rrëzimit të tij,mbrëmë në darkë,ora 19/19`, të 17 të dënuarit u egzekutuan.Të egzekutuarit janë ; Fejzi Alizoti,Terenc Toci,Aqif Permeti,Gustav Murdez,Koço Kote,Hilmi Leka, Reshit Merlika,Beqir Valteri, Javer Hurshiti, Dik Cami,Isamil Golemi, Zef Kadarja, Tasim Bishqemi, Shyqyri Borshi,Daut Carçani, Kol Tromara dhe Bahri Omari” ( Gazeta “Bashkimi “ më 15 prill 1945 ).

  Kështu kish nisur tashmë,në shtetin amë të binte nata e zezë e komunizmit serbosllav, e cila fuqishëm ishte i zgjatur dhe në tokat tashmë të pushtuara shqiptare nga serbosllavët,ajo natë e tmerrshme e trishtueshme për kombin tonë që zgjati jo ma pakë se gjysëm shekulli.

Bern-Zvicër

 

ISOJA, KJO MBRETERESHE PA KURORE…

by

“SHENJTËRIA E ISOS”-Një libër me vlera kombëtare, i Timo Mërkurit/

Shkruan: DRITA LUSHI  /

E kush s’ka dëgjuar të këndohet “me iso…”- siç i themi ne.

Ndonjëherë madje,edhe është munduar ta mbajë ashtu siç di atë, ndonëse

mund të stonojë, por të shkruash për ison, këtë këngë në dukje aq të thjeshtë s’të mjaftojnë veç fjalët e këngës, por mbi të gjitha, mendimi, pjekuria e studimi,e këtë nuk mund ta bënte më mirë se një bir i Labërisë, Timo Mërkuri.

 “Kënga, gjithmonë ka qenë mbretëresha e shtëpisë dhe e jetës shqiptare”- thotë autori.
“Jo një mbretëreshë që ulej në fron, por ulej në sofrën e varfër të fshatarit, që kurrë s’rrinte pa këngë”- vazhdon ai.

Dhe vërtet, po të kemi parasysh historinë tonë të vërtete, dhe jo atë imagjinare, shqiptari dhe në lufte shkonte me këngë, e këngën se ka ndalur as para litarit.

Përshkrimi shpjegues i autorit, duke bërë paralelizëm mes isos, dhe mbretëreshës, jo vetëm që të bën ta lexosh me interes, por të “mban lidhur”- në lexim, se ç’do të mësojmë më tej.

Ja si e përshkruan autori, momentin kur fillohet kënga:

“Askush, s’guxon të bëzajë.Secili vendoset në vendin e tij, pritësi, kthyesi, mbajtësit e isos, ashtu si vendosen baronët, kontët, viskontët e kalorësit, para mbretit….të gjitha këto në të dhjetën e sekondës.Mjerë kush vonon, apo gabon.Ca të tallura janë më e pakta, në mos përfundoftë në plevicë”

Ai e përshkruan imtësisht,me një gjuhë kaq të thjeshtë, të kuptueshme e popullore, sa të duket se je ukur në kafé e bisedon me të.

Shoqërimi i shpjegimit  edhe me nje tis humori té natyrshëm e bën më të lakmueshëm në sytë dhe vëmendjen tonë, gjithë ç’ka thuhet për iso polifoninë, sa ne, që s’jemi nga bregdeti, gati na vjen “zili” që s’e njohim mirë, e s’dimë ta këndojmë, këtë rit “mbretëror”, e se njohim nga afër këtë “mbretëreshë”.

“Iso”-ja këndohet në grup apo vetëm, por gjithmonë respektohet si një mbretëreshë”- thotë autori.

Ai që këndon, nuk e ndërpret këngën të të kthejë përgjigje edhe nëse e pyet apo flet”

Por  mos mendoni që autori është kaq ”egoist” sa “t’ia marrë mendjen” veç mbretëresha, ai është “zemërgjerë” e përfshin në këtë libër dhe “princëra” me sy blu e shpirt deti: E pikërisht legjendarin e këngës “iso”; Neço Mukon, ose Neço Himarjaotin.

Neço-ja, në Francë, në kurbet, sillej si princ, sepse shkruante si tá,por shkruante këngë, e në vend të luleve të vërteta qe mbillnin princërit, ai mbillte vargje.

“Ai sjell ne Himarë një lloj të re kënge”,-siç thotë autori, “duke i dhënë një “rol” zërit të tretë, hedhësit e duke e bërë më të zhdërvjellët këngën himarjote.Novatorizmi ishte,edhe në shoqërimin e këngës me instrumente siç do ta çonte në ditet e sotme këngën pilurjote Lefter Çipa”

Autori na përshkruan historikun e këngës, lindjen dhe zhvillimin e saj, pjesët përbërës të zërave në “iso”, duke na sjellë shembuj konkretë të këngëve e mënyrën si këndohen.

Është vërtet interesant leximi i librit, e jo vetëm gjuha,por edhe intensiteti i rrëfimit dhe shpjegimit, përfshirë  dhe elementin historik,të bëjnë të kalosh me dëshirë në faqen dhe kapitullin pasardhës.

Origjina e këngës polifonike është ceremoniali i vajtimit, e dokumentin e parë për vajtimin në gjuhen shqipe e sjell Marin Barleti për vajtimet e Lek Dukagjinit mbi vdekjen e Skënderbeut.
Autori futet dhe në detajet e vajtimit , mënyra si bëhet, si respektohet, nga kush bëhet, e normalisht as të shkon mendja, dhe çuditesh nga trajtimi dinjitoz, i kësaj gjendje në dukje kaq e thjeshtë, që na ka ndodhur të gjithë në jetë  ta kalojmë të paktën një herë :

”Vajtimi bëhet me ligje sipas traditës Himarjote dhe në përgjithësi të zonës të Labërisë, duke renditur cilësi të veçanta të të vdekurit”

“Dita e parë, kur atmosfera emocionale është e ndezur, nuk dallohet rregullshmëria, radha dhe zërat e vajtorëve,nga ndërprejet e shpeshta që i bëjnë ligjërueset njëra-tjetrës.. Por në të tretat, në të nëntat e në ditët në vazhdim, rregullshmëria e vajtimit bie menjëherë në sy”

Isoja është në këngë kolektive, vërtet e nis një moment marrësi, edhe pritësi, ndonëse ngrihet nje çast mbi të tjerët, shumë shpejt bashkohet me grupin e tërë, duke humbur anonimitetin, e duke dalë në pah kolektiviteti i këngës.

E pikërisht, ndaj nuk njihen këngëtarë me emër, por kur përmenden, përmenden si grupe:”Grupi i Pilurit” “I Bënces”I Himarës” etj.

Kolektiviteti i isos, shfaqet dhe tek natyra e vetë këngës, në tekstin e saj ku shumica bëjnë fjalë për bashkim e solidarizim.

“Ndodh që të ndodhesh diku vetëm dhe të ndjesh nevojën e këngës, at’herë personi bën vetë rolin e marrësit, të pritësit e deri tek imitimi i mbajtëseve të isos”– thotë autori.

Pra, në njëfarë mënyre, kjo është mënyra më e bukur për të mposhtur vetminë që është armiku më i madh i njeriut.

Ky libër, është një konglomerat dijesh, e të rejash që mund ti zbulosh rresht pas rreshti.Si mund të flasësh e të studjosh “ison”, të futesh ne botën e saj, e të mos flasësh për kërcimin që shoqëron këngën.

Vallja ashtu si dhe kënga,është pjesë e traditës jo vetëm labe, por dhe asaj shiptare në përgjithësi.

“Te heqësh vallen e rënde”-ështe një valle që, hiqet ngadalë pa të hedhura e spërdredhura, e pjesëtarët e grupit e hedhin hapin të avashtë, dy hapa para e një hap prapa, duke kënduar avash e duke mbajtur kokën pak ulur. Kjo valle kërkon një tekst kengë te rëndë epik.E në këto valle, burrat mbahen sup më sup, ndryshe nga gratë që mbahen krah për krahu”

Ja, kështu na e përshkruan Timo, “vallen e rëndë” duke na paraqitur çdo element të saj, që nga kënga që e shoqëron, përplasja e këmbës në tokë fort, thirrja “Houuuuu” uljen në gjunjë dhe duke vazhduar thirrjen, uljen në tokë.

Vallja e rëndë shoqërohet nga këngë të rënda që peshojnë çdo varg e fjalë.

“Unë vallenë nuk e lë”, është një tjetër “histori”e treguar me vërtetësi, humor e realizëm, kur nusja që kërcente së bashku me shoqet, nuk ndal vallen e këngën as kur i shoqi bari, kishte tre muaj që s’e kish parë.

“O burrë të keqenë,

duro pak dhe per “atë”

se une vallene s’e lë”

Kënga,ruhet e paprekur si rit, jo vetëm kur këndohet nga burrat, por dhe në rastin,kur vallja hiqet e këndohet lehtë nga gratë.

Vallja është e shenjtë si një ritual fetar, e askush s’guxon të pipëtije, e kështu dhe ajo, ka rregullat e saj.

“Kercenin vajzat, djemte burrat dhe pleqte.Gratë zakonisht të veshura më të zeza, respektonin zinë të cilën mund ta mbanin gjithë jetën, e s’kish rëndësi se për kë mbahej, në ish i ri apo plak.Vetëm në raste të caktuara, kur martohej djali i madh, i vogli apo i vetmi, ato hiqnin nga koka shaminë e zezë e hidhnin ne kokë një të bardhë,aman rrobat e zeza nuk i hiqnin kurrë”

Evoluimi i isos e këngës labe ndër vite është një ndalesë tjetër e autorit, e cila  të bën të “mbash frymën”, të imagjinosh,e herë- herë të shohësh me sytë  e mëndjes, dhe “të vësh në punë” dhe zërin për të kënduar pak “iso”, sepse në çdo rast bëhet shpjegimi me vargje i këtyre këngëve .

Të zgjohet dëshira befas të dëgjosh nga fillimi në fund një këngë labe me “iso”

Më 25 Nëntor 2005, Iso-Polifonia kaloi nën mbrojtjen e UNESCO-s, si një nga pasuritë e rralla të trashëgimisë kulturore botërore.

Iso-ja  mbetet një kryevepër e kulturës shpirtërore, shqiptarët që e kultivojmë atë e dinë dhe e ndiejnë më së miri,por e rëndësishme është që të tillë, tani e vlerëson edhe bota e qytetëruar nëpërmjet organizmave të saj ndërkombëtare, që e klasifikon ndër kryeveprat e njerëzimit dhe e merr nën mbrojtje nga dëmtimi, që në këtë rast është harresa.

Autori i mëshon dhe faktit, që “iso”-ja po këndohet gjithnjë e më pak nga brezat e rinj, por ajo ështe vërtet një thesar, e thesari ka vlerë në çdo kohë, periudhë  dhe etapë. Ai nuk ndryshket me kalimin jo të viteve, por edhe të shekujve.
Gjithashtu shqetësimi i tij i natyrshëm se mjaft vargje ndryshohen gjatë këndimit të këngëve të ndryshme duke humbur kuptimin e këngës,dhe lidhjen me të kaluarën e tyre, nuk mund të quhen novatorizëm, por shtrembërim të vargjeve, e jo të një poeti  çfarëdo por më të madhit :popullit.

E “meraku” i autorit, nuk shuhet kollaj.

Ai na shpjegon përsëri në shumë faqe ndryshimin mes polifonisë dhe isopolifonisë, e pas shumë arsyetimesh me bazë, na thotë se  kënga labe quhet “iso polifoni”, dhe jo thjesht  polifoni, se mé shumë zëra, mund të këndohen dhe mjaft këngë  të tjera, si marshe, hymne etj etj.

Ne iso, marrin pjesë të gjitha zanoret, që përdoren në gjuhën shqipe, duke i dhënë larmi, bukuri, bashkëngjitur tekstit që gjithmonë mbart  një mesazh te veçantë.

“Te kënduar “labçe”, do të thotë të këndosh me shpirt, më shumë se me zë.Sepse iso-ja del nga shpirti, e jo nga gryka”- shprehet autori duke i dhënë gjithë dashurinë, respektin dhe adhurimin e merituar, kësaj kënge e lloj të kënduari.

Libri i Mërkurit, vjen në vazhdën e mjaft librave të tjerë, qoftë poetikë, apo studimorë dhe është një paraqitje dinjitoze e autorit, dhe njëkohësisht me shumë vlerë , jo vetëm për shqiptarët e bregut, që këndojnë dhe njohin iso-polifoninë, por për çdo shqiptar që është i interesuar te dijë vlerat e kulturës kombëtare,lindjen dhe zhvillimin e saj.

Gjithashtu, duke qenë poet dhe eseist, studimet e tij nuk janë të ftohta e me një gjuhë të thatë e zyrtare,apo fjalë të “fryra” prej akademiku, por ato janë një diapazon i ngrohtë, ku hulumtimi i tij mbi isopolifoninë, të përfshin jo vetëm si shqiptaré, por mbi të  gjitha si lexuese.

“SHENJTËRIA E ISOS”, i sapodalë në qarkullim, është një libër me vlera kombëtare, sepse aty, gjejmë mjaft shkrime,hulumtime, studime e mendime të vlefshme të autorit, të cilat s’janë as më shumë e as më pak,por  jeta dhe kultura jonë në breza, të cilën duhet ta dimë  dhe të krenohemi  në mënyrë  të ligjëshme, të gjithë ne shqiptarët.

Unë jam veç nje zë, që s’mundem ta them, e të flas aq bukur për “ison”-të  cilën, autori ka vite që e e studjon,dashuron e servir vlerat dhe zërat e kësaj kënge që është një pasuri kombëtare endé e pahumbur dhe pa vjedhur.
Bashkë me leximin tuaj të këtij libri mbi historinë dhe lindjen  e isos, ne do të ndihemi krenarë për “madhërinë” e saj,e do dimë që të bashkojmë mendimet dhe zërat që Ajo, të mos humbë kurrë.

Shtator 2013

 

 

 

 

 

Përparësitë dhe dobësitë e qeverisë së re shqiptare

by

Nga Menada Zaimi/

Analistët në Shqipëri komentojnë pikat e forta dhe të dobëta të qeverisë së re, e cila do të drejtohet nga Edi Rama. Dukshëm qeverisja do të jetë komode nga pikëpamja e mandateve në Kuvend, fakt që analisti Armand Shkullaku e rendit si një pikë të fortë.
“Pika më e fortë që ka kjo qeveri është mazhoranca tepër e madhe. Pra, ka një shumicë prej 83 votash, me të cilën, si të thuash, i ka duart e lira për të kryer reformat apo premtimet elektorale, që ajo ka paraqitur para votuesve shqiptarë”, thotë Shkullaku.
Iris Luarasi fokusohet te prurjet dhe elementet origjinale për të sjellë një program fitues më 23 qershor:
“Bëhet fjalë për një energji të re të pashpenzuar gjatë 8 viteve në opozitë. Bëhet fjalë për një sërë tryezash të rrumbullakëta të zhvilluara gjatë dy viteve të fundit, ku është thirrur një grup i rëndësishëm specialistësh dhe është marrë mendimi i njerëzve që kanë një zë në fusha të ndryshme, për të cilat janë realizuar tryezat e organizuara nga Partia Socialiste. Po prapë një gjë pozitive shohim edhe përfshirjen e shumë njerëzve të rinj në pozicionet e ministrave”.
Por, jo të gjithë e kanë përqafuar optikën e kryeministrit të ardhshëm për të formuar kabinetin e ri, çka për Luarasin mund të jetë arsye për konflikte të brendshme.
“Pikë të dobët unë shoh edhe vetë opozitën që do të krijohet brenda Grupit Parlamentar të Partisë Socialiste, që mund të ndihet e anashkaluar nga vendimmarrja, në të cilën janë zgjedhur ministrat e rinj, kabinetet e tyre, drejtorët e drejtorive në pozicione të caktuara, që do të jetë ndoshta një nga handikap nëse nuk do të merren masa nga lidershipi i Partisë Socialiste për ta kaluar këtë si proces”, vlerëson Luarasi.
Për të mirëqeverisur, analistët jo drejtpërdrejtë i sugjerojnë qeverisë së re të Shqipërisë të mos gjejë justifikime bazuar te realiteti që po trashëgon mazhoranca në largim.
Armand Shkullaku thotë për Radion Evropa e Lirë se situata ekonomike nuk mund të përdoret si alibi për mospërmbushjen e detyrimeve programore.
“Zoti Rama të paktën gjatë 4 vjetëve të fundit ka akuzuar vazhdimisht me shifra me fakte, me të dhëna, realitetin ekonomik që paraqiste mazhoranca e djeshme. Kështu që e ka të qartë gjendjen reale, në të cilën ndodhet vendi. Kjo nuk përbën justifikim për mosplotësimin e programit të Partisë Socialiste që të qeverisë vendin”.
“Sigurisht, Shqipëria ka pasur një ngecje, nuk ka pasur një rritje ekonomike domethënëse, ka pasur rënie, madje. Por, sigurisht, është një nga vendet e rajonit që ka shpëtuar deri tani nga kriza ekonomike dhe tashmë ajo që do të menaxhohet nga sot e tutje, i mbetet mazhorancës së re”, konsideron Shkullaku.
Nën shënjestër, siç thotë Luarasi, do të jetë sjellja e qeverisë së re në raport me korrupsionin. Çdo hap i munguar në këtë drejtim, sipas saj, do ta penalizonte mazhorancën e re.
“Dhe, nëse ne nuk do të shohim njerëz që do të shkojnë prapa hekurave, dhe do të dënohen për aktet korruptive që ata kanë kryer deri më sot, sigurisht që pastaj do të lërë shumë për të dëshiruar dhe do t’i ulë shumë pikë mazhorancës së re”, thekson Luarasi për Radion Evropa e Lirë.
Ndërkohë, qytetarët e anketuar presin, as më shumë, as më pak se sa mbajtja e premtimeve të bëra në zgjedhje:
“Të gjitha gjërat, sidomos për të rinjtë dhe të reja, se është bërë shumë keq, punësimi, të gjitha”.
“Punësim, rend, ato që duan të gjithë njerëzit”, shprehet qytetari i dytë.
“Thjesht, të mbajë premtimet dhe kaq. Punësim”.
“Presim ndryshime ndaj dhe shumica votoi për ta. Besoj se do të mendojnë për këtë popull tani. Në radhë të parë duhet luftuar korrupsioni. Mbi gjithçka duhet të ketë qetësi. Rendi duhet të vendoset”.
“Vetëm atë që kanë premtuar. Jo vetëm kjo qeveri, por të gjitha që do të vijnë e do të ikin, gjithë ato që kanë premtuar kaq”.
“Nga qeveria e re presim ndryshime të mëdha në lidhje me zgjidhjen e halleve dhe problemeve të rinisë, të pensionistëve, invalidëve.
“Mbi të gjitha rendi”.
E vetëdijshme për fuqinë e shtuar që i dhanë votat në 23 qershor, mazhoranca e re u ka paraprirë dyshimeve publike e mediatike, duke deklaruar se nuk do të keqpërdorë votat në Kuvend.
Por, rezultati i zgjedhjeve prodhoi gjithaq dhe një LSI më të fortë, e për rrjedhojë dyshimet se kjo forcë politike mund të jetë sa fuqia, po aq dhe dobësia e Qeverisë Rama. Ndonëse shpreson që qeverisja të funksionojë, analistja Luarasi nuk e shmang skepticizmin se marrëdhënia mes dy liderëve s’do të jetë dhe aq e lehtë.
“Sigurisht, me kalimin e kohës do të kemi edhe ngjarje, edhe në këtë pikëpamje. Në fakt, zoti Meta ka treguar se arriti të bëjë një bashkëqeverisje shumë të mirë me zotin Berisha që ishte kundërshtari më i madh i tij politik. Kështu që nga kjo pikëpamje mendoj që nëse ai do të jetë i interesuar për të vazhduar këtë lloj qeverisjeje, aq më shumë me numrat e katërfishuar të deputetëve që ai ka sot në Parlament, atëherë do të ketë një dëshirë të mirë për ta vazhduar këtë bashkëpunim”.
“Nga ana tjetër, ne e dimë që të dy liderët, qoftë zoti Rama, qoftë zoti Meta në një moment të caktuar kthehen në njerëz të paparashikueshëm. Kështu që e vetmja shpresë është që të mos ndodhin gjëra të paparashikueshme gjatë këtyre katër vjtëve në vazhdim, të paktën”, shprehet Luarasi.
Ndërkaq, Shkullaku kujton se Ilir Meta e Edi Rama kanë ditur të bashkëpunojnë, çfarë ka shumë arsye të ndodhë edhe tani.
“Është e vërtetë se për sa kohë është edhe pikë e fortë si të thuash kjo mazhorancë e konsoliduar, por nga ana tjetër edhe qeverisja me dy koka, ose me dy pole, përbën një vështirësi. Por, mendoj që Meta dhe Rama kanë kaluar periudha bashkëqeverisjeje me njëri-tjetrin, e kanë një eksperiencë nga e kaluara, kur zoti Meta ka qenë kryeministër dhe zoti Rama kryetar i Bashkisë. Kështu që, mendoj që e njohin aq mirë njëri-tjetrin, sa gjërat që i ndajnë t’i evitojnë dhe të mbështeten te gjërat që i bashkojnë”, potencon Shkullaku.
Qeveria e re pritet të nisë punën javën që vjen. Një lexim më i qartë i pikave të forta apo të dobëta të Kabinetit Rama, ndoshta do të bëhet pas përmbylljes së angazhimeve programore të 300 ditëve të para të qeverisjes.