Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

INTERVISTË E RENATO CRISTINIT PËR NURENBERGUN E KOMUNIZMIT

by

“Ideologjia Chavez – Maduro është një nga përshtatjet e komunizmit”/

Nga Roberto Mansilla Blanco më 5 maj 2020/-Perktheu:Eugjen Merlika/

(Pjesa e I)/

Renato Cristin është një filozof e profesor i filozofisë ndërpretuese pranë Universitetit të Triestes, n’Itali, dhe nismëtar i fushatës botërore Appeal for Nuremberg Trials for Communism, i prirur për të gjykuar krimet historike të komunizmit. Në këtë intervistë të posaçme për Qué Vaina!i përgjigjet pyetjeve tona mbi këtë nismë, mbi rolin e komunizmit në ngjarjet e sotme e në një vështrim shumë kritik padit regjimin e zaptuar nga Nicolàs Maduro dhe Chavizmin në Venezuelë.

Kur ka lindur “Thirrja për provimet e komunizmit në Nuremberg”, që ti dhe kundërshtuesi sovjetik Vladimir Bukovski  keni vënë në lëvizje?

Kjo nismë është lindur në verën e vitit 2019, por ka patur një shtatzani që mund t’a tregoj shkurtimisht. Gjatë një konferencenë vitin 2005 kushtuar kujtesës së totalitarizmit, një konferencë që e kisha organizuar kur isha Drejtues i Institutit italian të kulturës në Berlin, Vladimir Bukovski më ka shprehur idenë e tijpër të krijuar një “Nuremberg për komunizmin” i cili të mund të përcillte një dënim historik e moral, të njëjtë me atë që me të drejtë dënonte nazizmin dhe e përjashtonte përfundimisht atë nga bota e qytetëruar. Disa vite më pas një grup ekspertësh, profesorë, studjues e politikanë të Vendeve balltike e rimorën atë ide, duke vënë së bashku ndodhi e tubime të karakterit historik, por që në vazhdim nuk arritëm t’a gjenim mënyrën për t’a betonuar nismën. Më së fundi në verën e vitit 2019 i shkruajta Bukovskit për t’i dhënë një shtysë asaj nëpërmjet një thirrjeje që mund të shërbente si bazë për një nismë ndërkombëtare duke filluar nga përvjetori i tridhjetë i rënies së murit të Berlinit. Edhe se ishte i drobitur nga sëmundja e tij, e pranoi me zell, sepse pa mundësinë që t’i jepej një formë idesë së tij. Kështu shkruajtëm tekstin e Thirrjese vendosëm të përgatisnim shpalljen duke mbledhur firma për t’a paraqitur në publik në datën simbolike të 9 nëndorit. Fatkeqësisht Bukovski ndërroi jetë më 27 tetor 2019, duke lënë një zbrazësirë të pamasë tek të gjithë ata që kishin duartrokitur betejën e tij të gjatë kundër komunizmit e kishin ndarë me të arsyet dhe synimet; por njëkohësisht ai na la si trashëgim zotimin e tij për të sendërtuar qëllimet e tij, pjesërisht nëpërmjet nismës sonë të re.

Cilat janë kërkesat kryesore që gjejnë shprehje në këtë nismë?

Kjo nismë është e nevojshme me qëllim që plojët e gjenocidet e regjimeve të ndryshme dhe lëvizjeve komuniste të mund t’i nënështrohen zyrtarisht një gjykimi që deri tani nuk ka ndodhur; në mënyrë që të pastrojë vetëdijen tonë historike nga helmet që ideologjia komuniste ka përhapur gjithandej; kështu të mund të riekuilibrohet  ndërgjegjia morale e botës perëndimore, ndërgjegja e botës së lirë që shumë shpesh, për përtaci apo për keqbesim, fsheh të vërtetat e komunizmit, duke mbuluar thelbin kriminal të një ideologjie që është ende vepruese dhe vdekjeprurëse. Praktikisht do të zhvillohet në tre rrafshe, ngushtësisht të lidhur: një vijë veçanërisht kulturore (historiografike, filozofike, sociologjike, politike, gjeopolitike); një vijë juridike (me synimin për të shqyrtuar mundësinë konkrete për të përparuar në kahun e të drejtës penale, si përsa i përket rasteve të veçanta po ashtu edhe për gjenocidin karakteristik të shumë prej këtyre masakrave); një vijë politike dhe institucionale që duhet të bashkojë si qeveritë mirëpritëse të idesë për të arritur dënimin politik e moral të komunizmit po ashtu si dhe Parlamentin evropian me synimin për të kënaqur përfundimin që barazon komunizmin me nacional socializmin, të miratuar në shtator 2019. Në javët e fundit spikama shëndetësore globale e shkaktuar nga koronavirusi – një argument që ka shumë ndërlikime, jo vetëm ekonomike e shoqërore por edhe politike, mbi të cilët nuk do të ndalohem këtu – ka prodhuar një gjëndje që na ka shtrënguar të ripërsiasim veprimet konkrete që kishim nisur të zhvillonim e që do të rifillojnë kur gjëndja të bëhet e qëndrueshme, besoj mbas verës. Po vazhdojmë të shkojmë përpara me mbledhjen e firmave që mbështesin Thirrjen, që mund të lexohet e të firmoset në faqen web: https://appeal.nurembergforcommunism.org//.

Si ka qënë pritja ndërkombëtare e kësaj nisme, veçanërisht nga pikpamja e opinionit publik, të botës akademike, të lëmshit politik etj?

Deri sot thirrja është përkrahur nga firmat e më shumë se 1500 vetëve, që, siç mund të shihet nga lista që shfaqet në faqen web, vijnë nga shumë Vende dhe janë të lidhur me shumë institucione dhe me një gamë të gjërë profesionistësh, akademikësh e sektorësh institucionalë. Një artikull në italisht, megjithëse i botuar nëndorin e shkuar e pra jo i përditësuar, paraqiste disa nga emrat që duken mes firmëtarëve të parë. Që nga fillimi nisma ka patur një sukses të madh në anën e njerëzve e të bashkësive, përfshirë edhe të ikurit, që kanë jetuar nën komunizmin nga Evropa Lindore deri në Amerikën Latine. Është guximi i pamasë e i adhurueshëm i shumë firmuesve që kanë dalë sot në pah për t’a mbështetur, dhe është gjithashtu miratimi (forcëdhënës e i fuqishëm) i shumë intelektualëve, veçanërisht liberalë klasikë ose konservatorë liberalë në mbrojtje të botës së lirë. N’Itali është paraqitur në Senat me mbështetjen e partive të qendrës së djathtë, por në të vërtetë është një thirrje jo partizane që, duke nënëshkruar nevojën e mënjanimit të ekstremizmit, shënon një ecje të arsyeshme që ka të bëjë me një vizion të barazpeshuar, madje dhe njerëzor (sepse disa prej krimeve të kryera n’emër të asaj ideologjie vazhdojnë ende të kryhen e vazhdon përsëri të ketë viktima). Është një nismë ndërkombëtare me karakter etik, ende më shumë se sa politik, historik e kulturor.

Përkrahja e firmëtarëve të parë, disa prej të cilëve më ndihmojnë edhe në shpërndarjen e dokumentit, është e çmuar. Ndërmjet tyre janë antarë tëParlamentit evropian dhe disa parlamentarë kombëtarë, figura të botës së biznesit, të mediave, të shkencës, të kulturës e të fesë, profesorë universitarë, ekonomistë, artistë e shkrimtarë, personazhe të sportit, profesionistë të fushave të ndryshme, regjizorë të grupeve të përsiatjeve e përfaqësues të shumë institucioneve të kushtuara kujtesës së krimeve të komunizmit që gjinden në të gjithë botën. Dua të ve në dukje njerëzit që kanë pësuar përndjekje nga regjime të ndryshme komuniste evropiane të shekullit 20 (ndërmjet të cilëve dua të përmënd një mik të mirë të Bukovskit, shkrimtarin e disidentin sovietik Arkadi Polishkuk), e t’atyre që ende sot vuajnë në kushte të ngjajshme regjimi: të mërguar e kundërshtarë kubanë, figura të opozitës venezuelane, njerëz që nëpërmjet përvojës së drejtpërdrejtë kanë parë se cilat mund të jenë pasojat rrënuese të kësaj ideologjie, në secilin variant të saj.

Do të desha t’i përmëndja secilin një nga një, mbasi ushqej kundrejt tyre një ndjenjë që shkon përtej mirënjohjes për mbështetjen e tyre, një t’atillë që arrin pikën e miqësisë.

Veç tyre ka organizata që shfaqin zotimin e tyre për të punuar së bashku për të pasuruar nismën e po fillojnë t’a bëjnë në mënyrë konkrete; për shembull Platforma e kujtesës evropiane të ndërgjegjes (Pragë), Victims of Communism Memorial Foundation (SHBA), International Freedom Educational Foundation (SHBA), Corneliu Coposu Foundation (Romania), Instituti eston i kujtesës historike (Estonia), Club de los Viernes (Spagna), Fondacioni Lepanto (Itali), Fondacioni Farefuturo (Italia), për të përmendur vetëm disa prej shumë të tillëve.

Kemi edhe përkrahjen e çmuar të kryetarëve e drejtorëve të organizatave të panumurta, ndërmjet të cilave David Horoëitz Freedom center (SHBA), Bashkimi i Këshillave për hebrenjtë në ish Bashkimin Sovjetik (SHBA), Ëestminster Institute (SHBA), Mannkal Economic Education Foundation (Australi), Liberty Memorial to the Victims of Communism (Canada), National Museum of the Holodomor – Genocide (Ucraina), Cuban Democratic Directory (Cuba-SHBA), House of Terror (Hngari), Komisioni ndërkombëtar për vlerësimin e krimeve të regjimeve të pushtimit nazist e sovjetik në Lituani, Shoqata ndërkombëtare e ish të burgosurve politikë e viktimave të comunizmit (Gjermani), Grupi i studimeve strategjike (Spanjë), Instituti për demokracinë, Median dhe kulturën (Shqipëri), revista New Criterion (SHBA), PanAm Post (Columbia – SHBA), New English Review (SHBA), revista Jihad Watch (Shtetet e Bashkuara), Libertad Digital (Spanja), Opinioni i lirive (Itali) e shumë të tjerë. Për një panoramë të plotë, që për arsye hapësire nuk mund t’i jap të tëra siç do të kisha dëshëruar, ju çoj tek lista e firmëtarëve që mund të lexohen në siton e përdorimit.

Do të shtonja se nga Amerika Latine në veçanti Thirrja ka marrë mbështetjen e vyer të Fondazione Libertad y Progreso (Argjentinë), Fondazione Bases (Argjentinë), Instituti i studimeve mbi veprimin njerëzor (Peru), ndërmjet të tjerëve dhe Fondacioni Bolivia e Lirë. Nga Venezuela veçanërisht kemi rreth dyzetë deklarata mbështetjeje, ndërmjet të cilave nënvizoj atë të një ish presidenti të Vendit, Lëvizja anarkiste e Venezuelës, Rumbo Libertad Movement dhe Qué Vaina!, vetë sito.

A mund të flisni për disidentin sovjetik Vladimir Bukovski? Çfarë roli historik pati Bukovski  në nismën për të përdorur fjalën gjykim mbi krimet e komunizmit?

 Një kundërshtar i qëndrueshëm i regjimit sovjetik dhe një nismëtar i bindur i nevojës për të ngritur një gjykim botëror mbi krimet e ideologjisë komuniste, Vladimir Bukovskiarriti t’i japë një dukshmëri më të madhe politike, më shumë se cilido disident tjetër sovjetik, tezës sipas së cilës ideologjia komuniste nuk mund të lejohet të shumëzohet, para e mbrapa rënies së Brss e të satelitëve të tij. (Mund të shihet profili i botuar në Pan Am Post). Megjithëse Aleksandër Sollzhenicini ishte tregimtari më i madh, asnjëherë i vlerësuar sa duhej, i plojës së fshehur që ishte gulagu sovjetik, Bukovski qe teoricieni më i madh, i njohur edhe për kërkimet e tij se si funksiononte diktatura mbas perdes, në sajë të të cilëve libri i tij Judgment in Moscow është një kryevepër e vërtetë.

Nga pikpamja e gjykimit historik, si do t’a kishit përcaktuar komunizmin?

Historia e kuptuar si një rrjedhë faktesh ka treguar dëmin që ajo ideologji ka shkaktuar në rrafshin ekonomik e shoqëror. Që aty mund të arrijmë tek dënimi – të cilin un e mbështes dhe e propozoj – të komunizmit jo vetëm si një dështim socioekonomik, por edhe politik, moral, shpirtëror e kulturor dhe si një histori të një gabimi antropologjik, i vërtetur si i tillë nga secila prej ngasjeve për të imponuar një njeri të ri: sovjetik, maoist, Castroist, Çavist të çfarëdo lloji tjetër. Por me që ajo ideologji është ende vepruese dhe akoma sot shkakton pasoja rrënuese, si përsa i përket lirisë e dinjitetit njerëzor ashtu edhe për sistemin shoqëror që mbron ato liri e dinjitete, “Thirrja për provimin e Nurembergut për komunizmin” nuk është i vlefshëm vetëm për të shkuarën, por mund të shërbejë për të tashmen e për t’ardhmen, për të ndaluar atë ideologji të shpërndahet më shumë e për të mos e lejuar të dehë brezat e ardhshëm. Shkurt kjo nismë shërben për të dënuar komunizmin aty ku është vënë  me të vërtetë në zbatim, në regjimet e shkuara e të tashme në variantet e ndryshme të tij (ndërmjet të tjerëve Kina, Koreja e Veriut, Laosi, Kamboxha, Kuba, Venezuela, Nikaragua, Mozambiku, Eritrea), të dënohet ideologjia totalitare që i ka pjellë e që vazhdon të veprojë në çdo zonë të rruzullit, edhe në brendësi të botës perëndimore, nën trajtën e partive politike, lëvizjeve revolucionare, grupeve subversive dhe organizatave të botës së tretë, kundër-Perëndimore dhe armike të sistemit ekonomiko-shoqëror perëndimor.

                L’Opinione delle libertà                    

E përktheu Eugjen Merlika

Fundi i pjesës së parë

Mite të origjinës

by

Astrit Lulushi

Nga Astrit Lulushi/Mitet e origjinës janë histori të krijimit. Çdo popull e ka një të tillë. Ilirët kanë tre mite se nga kanë ardhur, por fatkeqësisht asnjë nuk është shkruar nga vetë ata. Të dhënat e vetme për origjinën e tyre vijnë nga kultura të tjera. Përveç rrëfimit të Homerit që i lidh Ilirët me Trojanët, aktualisht ekzistojnë vetëm dy histori që shpjegojnë se nga kanë ardhur ilirët, dhe të dyja bazohen në referenca mitologjike.Historia e parë vjen nga historiani grek Pseudo-Apollodorus, i cili në librin e tij me përmbledhje mitesh dhe legjendash të ndryshme, thotë se krijimi i Ilirisë ndodhi për shkak të heroit mitik Kadmus, një princ fenikas, rreth vitit 2.000 pes. Në tregimin e Pseudo- Apollodorus, perëndia Zeus rrëmbeu motrën e Kadmusit, Europën, dhe Kadmusi u nis për ta gjetur, duke marrë me vete edhe gruan e tij Harmonian. Ishte Kadmusi që prezantoi alfabetin te grekët (alfabeti grek bazohet disi në alfabetin fenikas), dhe gjithashtu themeloi qytetin e Tebës. Kadmus dhe gruaja e tij u larguan nga Teba, duke vazhduar kërkimin për Europën dhe hynë në tokën e një populli të njohur si Enkeleas, të cilët ishin në luftë me Ilirët (në këtë përrallë ilirët ekzistonin). Një prej perëndive përmes një orakulli u tha enkeleansve se do t’i mposhtin ilirët nëse bënin Kadmusin dhe Harmonian udhëheqësit e tyre. Encheleansit iu bindën orakullit dhe Ilirët u mundën. Kadmusi u bë mbret edhe i ilirëve, dhe kur u bë me djalë, ia vuri emrin Illyrius, për të përkujtuar fitoren e tij. Sidoqoftë, legjenda përfundon në tragjedi, sepse Zeusi i ktheu Harmonian dhe Illyrius në gjarpërinj dhe i dëboi nga bota e të gjallëve.Miti i dytë mbi origjinën e Ilirëve vjen nga historiani romak Appianus i Aleksandrisë, i cili jetoi në Egjiptin e kontrolluar nga Romakët nga viti 95 deri në 165. Sipas Appianit, rajoni u emërua pas Ilirit, i cili ishte djali i Polifemit, ciklop nga Odyssey. Për më tepër, ai shprehet se Polyphemi dhe gruaja e tij kishin tre djem të quajtur Celtus, Galus dhe Illyrius, dhe se Keltët Britanikë, Keltët Galë dhe Ilirët kanë prejardhje nga këta tre djem. Appiani shprehet më tej se Iliri kishte shumë fëmijë, të cilët krijuan fiset e ndryshme ilire. Appiani komenton se midis shumë tregimeve që ai ka dëgjuar në lidhje me origjinën e ilirëve, kjo duket më e besueshme. Kjo thënie lë të kuptohet se në të kaluarën kishte shumë histori që kishin të bënin me mënyrën sesi u shfaqën ilirët, dhe me përjashtim të përrallave legjendare të Pseudo-Apollodorit dhe Appianit, të gjitha fatkeqësisht kanë humbur.Siç u tha më herët në legjendën e Pseudo-Apollodorit, Zeusi e ktheu Ilirin në gjarpër. Duke konsideruar këtë si një lloj sugjerimi, gjuhëtarët modernë janë përpjekur të lidhin fjalën “Iliria” me gjarpërinjtë dhe për çudi, ata kanë dalë me disa gjetje interesante. Gjarpërinjtë ishin mjaft të spikatur në fenë ilire, dhe gjuha e ilire ishte pjesë e familjes indoevropiane. Mitografi gjerman Otto Gruppe, ishte i mendimit se fjala “Iliri” duket e ngjashme me fjalën greke ‘illo’, që do të thotë “lëvizje rrëshqitëse’, si ‘ngjalë’. Gjuhëtari slloven Karel Ostir zbuloi se Hitejtë e lashtë, të cilët flisnin një gjuhë shumë arkaike indoevropiane, e quanin një gjarpër të madh mitik Ilurjanka. Sipas historisë së Betejës së Kadeshit, midis Egjiptianëve dhe Hitejve në 1286 pes, një fis ilir i quajtur Dardan luftoi në anën e Hitejve, gjë që shton më tej peshën e idesë se Ilirët dhe Hitejtë e Anadollit antik ishin disi të lidhur. Sidoqoftë, jo të gjithë studiuesit janë të bindur se emri “Ilir” mund të shpjegohet me gjarpërinjtë. Julius Porkorny thoshte se emri “Ilir” vjen nga lumi Iller, i cili është një degë e Danubit; pra, ilirët ishin “njerëzit e Illerit”. Një tjetër hipotezë vjen nga studimi i gjuhës shqipe. Arkeologu kroat Ćiro Truhelka sugjeroi se emri mund të jetë i lidhur me fjalën shqipe ‘ilir’, që do të thotë ‘i lirë’; kështu Iliria do të thoshtë “tokë e njerëzve të lirë”. Pikërisht atëherë kur doli kjo ide, rreth vitit 1950, zuri fill në Shqipëri edhe përdorimi i emrit të përveçëm ‘Ilir’.Por ka të tjerë që besojnë se fjala Ilir nuk ka lidhje me asnjë gjuhë indo-evropiane dhe se mund të jetë një isogloss para-ilir apo fjalë pellazge.

LaGUARDIA GETS A MAKEOVER AS ECONOMIES OPEN UP

by

By Rafaela Prifti

The new Terminal B Arrivals and Departures Hall at LaGuardia Airport opened to the public today as part of a transformed air travel experience awaiting travelers and airlines. The major redevelopment project offers opportunities for local community, women-owned business subcontractors and vendors, as some investors told Dielli.

Amid the coronavirus pandemic, the number of passengers serviced at New York City airports has dropped by 95 percent. Yet theoverhauling of LaGuardia is one of many infrastructure projects in the pipelines give a boost to the state’s economy.

At the formal ribbon cutting ceremony on Wednesday, Governor Cuomo said that New York has entered a new phase in the fight against the virus. The number of new positive cases has been going down as the daily testing numbers are the highest per capita compared to any state in the US. He has repeatedly cautioned about reopening too quickly, which has been the case in some states that are experiencing a sharpincreasein infections. The focus,said Mr. Cuomo is “to have the most informed reopening of any state in the country because reopening is much harder than closing.Since Mr. Cuomo announced five years ago that the LaGuardia airport would be completely rebuilt, there have been several groundbreakings and unveilings. The $8 billion project, three-quarters of which is funded through private financing and existing passenger fees, broke ground in 2016. In February 2018, the new Terminal B parking garage opened with 3,200 spaces and a dedicated level for Uber, Lyft and other car servicesThe old Central Terminal which opened in 1964 was ‘an embarrassment’ to the city and the state, said the Governor. He added thatits completion will be the first,major city airport constructed in the United States in nearly 25 years. The last one to open was Denver International in the mid-1990s.The new LaGuardia will feature 72 new gates across six concourses, featuring artworks by world-renowned artists, security screening technology, no contact systems for ordering food etc. The new arrivals and Departures Hall at LaGuardia Airport is 50 percent bigger than the hall it replaces, represents a step toward a sweeping $8 billion redevelopment that the Port Authority Executive Director, Rick Cotton pledged would create 14,000 jobs and direct $500 million in contracts awarded to Queens Businesses.After months of lockdown, the Governor said that this type of redevelopment project is needed to energize the reopening of the state’s economy. “The pandemic did not significantly affect the completion of the main terminal,” he said. Mr. Cuomo added that the drop in traffic has allowed the Port Authority of New York and New Jersey, which operates LaGuardia, to accelerate construction of the roadways at the airport. The Governor and his guests were optimistic about the future of air travel.The rebuilt airport sits wedged between the Grand Central Parkway and the East River, butthe new terminals have stretched closer to the highway.To reduce the heavyflow of vehicles by LaGuardia, the airport includes anAirTrain station. The estimated $2 billion controversial project is designed to shorten travel time by connecting to the No. 7 subway line and the Long Island Rail Road.“The AirTrain and other projects planned by Port Authority are in doubt due the agency’s loss of revenue during the pandemic,” Mr. Cotton said.The redevelopment of LGA airport is anticipated to create a combined $10 billion in economic activity and $2.5 billion in wages over the life of the project. In his presentation, the Executive Director of Port Authority said that it is working hand in hand with local officials, investorsand the local community such as minority and women business owners, students and jobseekers. LaGuardia Gateway Partners was selected by the New York and New Jersey Port Authority to deliver the capital redevelopment at Terminal B of LaGuardia. The English Editor of Dielli attended the formal opening ceremony and talked to representatives like Thomas Nilsson of Skanska Walsh about opportunities for the Albanian local business community. For participation, the firms are required to be registered with the Port Authority of New York and New Jersey, which is invested in developing minority, small and women-owned business enterprises.

Diaspora e Majkos, një agjensi e makinës politike të Qeverisë socialiste…

by

  • Duke kërkuar një përgjigje për pyetjen: Pse politikanët shqiptarë kanë frikë nga vota e emigrantëve?-
  • Para se t’u kerkoni votën emigrantëve, a e keni përcaktuar me ligj se sa ulëse në Kuvendin e  Shqipërisë do t’u jepen emigrantëve që përbëjnë 50 % të popullsisë?

Nga Eduart R. Aranitasi*

Pyetje kjo që s’do mendje shumë për t’u kuptuar, dhe natyrisht nuk do shumë mendje se kush e ka mohuar këtë të drejtë kushtetuese deri më sot- “Kapot e partive politike parlamentare”, qe nuk u intereson te ndryshoje statokuoja e politikes shqiptare. 

Këta janë përgjegjës direkt të mohimit të kësaj të drejte kushtetuese.

Cdo të thotë që kjo klasë politike të mohoi të drejtën e votës të pjesës më vitale të kombit? Do të thotë mundësi më shumë për të ushtruar pushtetin e tyre mbi ekonominë, materiet primare, dhe shërbimet ordinare që disponon vendi. Jo më kot kemi parë se si kanë vegjetuar dhe lindur si kërpudha mbas vesës oligarke të krijuar nga politika, të cilët nuk kanë patur asgjë, dhe që nuk vijnë nga situata të një zhvillimi normal të një bisnesi tradicional. Oligark bëhesh kur ke një sukses bisnesi e cila vjn si rezultat i një suksesi shitjesh në kohë, ose kur dispinon pronësi intelektuale industriale që të japin mundësi të kesh sukses  për kohë relativisht të shkurtër. 

Politikanët tanë duke mos qenë të tillë, këtë pjesë e kanë mësuar mirë. Duke qenë se investimet në infrastrukturë dhe shërbimet publike të cilat i kanë kanalizuar te rrjeti i tyre i interesit duke iu atribuar atyre suksesin në këto bisnese që janë frut i parave publike dhe jo i krijimtarisë intelektuale, apo të ndonjë eksperience të kualifikuar. Para publike do të thotë distribucion në të gjitha shtresat e interesit, dhe jo koncesione PPP të cilat kanë mundur me anë të ashtuquajturve oligarkë artificialë të përvetësojnë në mënyrë direkte gjithë bilancet investive të vendit.

Mirëpo ky sukses artificial i tyre nuk mund të vegjëtonte po të ishte në këtë mes inteligjenca popullore në emigracion e rritur dhe e kultivuar mes sakrificash, me nocionin e punës dhe krijimtarisë. Kjo shtresë e emigrative përbën problem dje, sot dhe nesër , për klasën aktuale politike.

Prandaj justifikimet të kota për realizimin e reformës  gjasme është problematik është një farsë e vërtetë. Problematik nuk është moserealizimi i reformës por në këtë rast qeverisja të cilën këta e kanë trasformuar në pushtet. Që të bësh një bilanc të këtyre tridhjetëvjetëve duket qartë dëmi ekonomik dhe social që këto forca politike i kanë shkaktuar vendit, të cilat klasifilohen lehtësisht në dëme kolosale. Dhe pikërisht është ky dëm i pallogaritshëm që i kanë detyruar këto forca të jenë në bashkëpunim, dhe në bashkvëprim me njera tjetrën, për të bashkërenduar teatrin e tyre mediatikopolitik, për të qëndruar sa më shumë të jetë e mundur në pushtet gjë që ska lidhje me qeverisjen. Dhe për këtë mostrat e tyre dolën qartë me krijimin e të ashtuquajturës Diasporë që  rezultoi se është një agjensi e makinës politike aktuale e së majtës në bashkëveprim. Edhe mekanizmat që ka emëruar në Diasporë, përfshirë edhe Këshillin koordinativ, nuk janë gjë tjetër, veçse pjesë e të njëjtit mekanizëm. Kemi pritur nga diaspora e Majkos ndonjë ide ndonjë reagim, apo propozim në lidhje me reformën zgjedhore, dhe asgjë nuk polli as ide  e as ndonjë iniciative konkrete, veçse një mekanizëm në shërbim të qeverisë.

Kërkojnë të drejtën e votës pa kërkuar se çfarë përqindje ulësesh në parlament i takon diasporës. 

Si mund të konkretizosh votën e emigrantëve pa u llogaritur përfaqësinë apo vendet që u takojnë me ligj, në kuvendin e shqipërisë sepse përbëjnë përqindjen më të madhe të votuesëve realë sot aktualisht që flasim. Emigracioni përbën mbi 50% të votuesëve.Duke parë këto të dhëna kjo klasë politike çfarë bën, trumbeton të drejtën e votës në mënyrë eksperimentale, dmth tridhjetë i kaluam, ti shtyjmë dhe nja tetë vjet me këto eksperimente që tu mbushim mendjen budallenjve që ne po mundohemi për ju, dhe mbas tetë vjetësh jemi bërë që të na shtyjnë me karrocë, dmth e realizojnë objektivin e  tyre që të mbesin përjetë në pushtet.

Kjo është oferta dhe suksesi që ben kjo klasë politike e cila është ratifikuar në një marrëvëshje të shkruar anglisht, gjasmë se këtu është dhe kontributi i të ashtuquajturve ambasadorë të shteteve mike, të cilët kur përfundojnë mandatin diplomatik kthehen si milionerë nga Shqipëria, saqë përflitet se fusin miq që të emërohen ambasador në Shqipëri. Këta harrojnë se, dhe ata kanë pjesën e tyre në korrupsionin dhe dështimet e demokracisë në Shqipëri, pa le na shesin kontributin e vendeve mike si sukses, sikur ne nuk kuptojmë fare se si gatuhet dhe si ndërvepron miku apo fqinji.

Miqtë e dinë mirë se sa përcaktues janë enigrantët për vetë faktin e peshës së votës së tyre si në vendet ku jetojnë ashtu dhe në vendin nga vijnë. Dhe për këtë fakt nuk u intereson i aktivizojne faktorët determinantë të cilat determinojnë dhe karrierat e tyre, dhe për këtë fakt kemi parë ambasadorë që ikin nga Shqipëria dhe na kanë lënë si peshku pa ujë!

  • Autori është anëtar i këshillit të Vatrës.(botoi Gazeta Dielli online www.gazetadielli.com)

VARFËRIA- SHKAK I RËNIËS SË NATALITETIT NË MAL TË ZI

by

Diskursi sociopolitik-Në një vend ku pagën më pak së 250 euro në muaj  e marrin 55 mijë të punësuar, që është rreth një e treta e të punësuarëve  në Mal të Zi, është dëshmi e mjaftueshme  për të konstatuar  së varfëria  është dukuri e pranishme  kudo por në veçanti në mjediset rurale sidomos regjionin verior, që ka ndikuar në reniën e natalitetit  si dhe migrimin e popullsisë, duke dëshmuar diferencimin demografik dhe social në këtë mjedis

Shkruan: Nail  Draga/

Në Malit të Zi, krahas çështjës se koronaviruesit e cila ishte epidemi me karakter global që u përballu me sukses pa pasoja ndaj qytetarëve, aktuale mbesin  shëtitjet e qytetarëve me përkatësi fetare ortodokse në organizim të Kishës ortodokse serbe(KOS)që paraqesin shqetësim ekskluziv politik, sepse siç duket rolin e opozitës  është duke e marrë kisha serbe, që dëshmohet me regjinë organizative të protestave, që kanë marrë karakter jo fetar por kundërshtetërore. Nga ana tjetër aktuale janëzgjedhjet e rregullta parlamentare që duhet të mbahën në vjeshtë, çështje kjo që kontestohet nga opozita, për mos harmonizimin e ligjit zgjedhor, madje duke deklaruar për mundësinë e bojkotimit të zgjedhjeve, dukuri e cila  deri më tash nuk ka qenë e njohur në praktikën parlamentare në Mal të Zi.Por, çështjet e tilla për momentin kanë menjanuar krizën ekonomike ku varfëria është bërë jo dukuri por proces për një numër të konsiderueshëm të qytetarëve, në këtë mjedis.

Kriza sociale dëshmi e pabarazisë

Qytetarët çdo ditë janë duke u bindur se sintagma shteti i së drejtës sociale, është konstatim për konsum ditor  sepse realiteti është tjetër fare. Në këtë aspekt më të drejt është pritur se nga 21 maji i vitit 2006, kur u votua për pavarësi të shtetit, sedo të bëhën ndryshime në këtë drejtim, porqytetarët janë zhgënjyer, sepse ka padrejtësi të mëdha, ku qytetarët e hetojnë kudo. Në Mal të Zi nuk është e panjohur së gjatë tranzicionit  një grup i të privilegjuarve janë pasuruar  në sajë të gjoja privatizimit të ish ndërmmarjeve shtetërore, apo formave të tjera që më të drejt mbajnë epitetin e oligarkëve.Ndërsa në anën tjetër ekziston pjesa më e madhe e qytetarëve të cilët më vështirësi e përballojnë muajin  që janë bërë  për raste sociale. E dhëna se qytetarët  jetojnë në shtetin me pagën minimale me të ulët në regjion, ku pagat stagnojnë më vite, si dhe me vonësa të konsiderueshme më muaj të tërë, nga del së qytetarët jetojnë më dobët sëvitëve të kaluara, ku  emigrimi i  të rinjëve është bërë dukuri normale,  ku është degaraduar arsimi, shëndetësia, ndërsa pensionistët  mëmzi mbijetojnë.

Diferencimi në të ardhurat materiale                              

Në sajë të dhënave statistikore  në lidhje  për të ardhurat mujore, përkatësisht të pagave, del qartë se ekziston një diferncim i madh, që është  dëshmi transparente e pabarazisë sociale. Si rast tipik i kësaj çështje ishte debati kohë më parë në media për pagën mujore të drejtorëve në shumën e disa mijëra eurove, që janë ndërmarrje shtetërore, që paraqet keqpërdorim të pozitës së tyre drejtuese duke dëshmuar pabarazi ndaj të punësuarve  tjerë aty, sidomos për punëtorët fizik që paguhën me paga minimale.


Në sajë të informacionëve që disponojmë në fund të vitit të kaluar në Mal të Zi kanë qenë të punësuar 191.833 individë, por për 157 mijë persona janë të njohura të dhënat për të ardhurat e tyre, ndërsa  për të tjerët prej 34 mijë, punëdhënësit nuk kanë paguar tatimet dhe kontributet.

Në këtë aspekt janë publikuar  të dhënat për neto pagën mujore në dhjetor të vitit të kaluar në vlerë prej 250 euro e kanë pasur 55 mijë të punësuar, ndërsa në mes 251 euro e deri 400 euro janë edhe 36 mijë  të punësuar.

Pagën nga 401 deri në 500 euro e kishin 18 mijë të punësuar, nga 501-700 euro, 25 mijë, 701-1000 euro e kishin 13 mijë të punësuar. Ndërsa pagën mbi 1000 euro e kishin 10 mijë të punësuar.

Ndërsa në këtë moment në Mal të Zi janë të papunë rreth 40 mijë qytetarë, ndërsa 65 mijë pensionist kanë të ardhurat mujore nën 250 euro. Nga ana tjetër  pensioni mesatar në Mal të Zi  në fund të vitit 2019 ishte  288 euro, ai ishte më i ulti në regjion, nga del së kjo kategori është në pozitë të lëmoshës për të mbijetuar.

E dhëna se të ardhurat neto mujore më pak se 400 euro i marrin 90 mijë të punësuar, apo 60% e numrit të përgjithëshëm të punësuar, është dëshmi e mjaftueshme për të treguar gjendjen  pavolitshme sociale në Mal të Zi.

Këtij konstatimi duhet shtuar të dhënën nga MONSTAT-i për muajin prill  së paga mesatare në Mal të Zi ishte 521 euro, ndërsa sipas të dhënave nga drejtoria e tatimeve ajo është realisht më e ulët, ndërsa për muajin shpenzimet minimale të shportës së ushqimeve janë 641,8 euro, që dëshmon diferencën praktike dhe vështirësistë për të përballuar gjendjën aktuale.

Dhe  një gjendje e tillë  ekonomike ku rreth 100 mijë qytetarë në Mal të Zi jetojnë në varfëri, ndërsa çdo e 19-ta familje  jeton nga ndihma sociale, numri i të varfërve rritet vazhdimisht, ka ndikuar direkt në rënien e natalitetit në Mal të Zi, sidomos në regjionin verior,  proces i cili është i pranishëm  vite më radhë, duke dëshmuar diferencimin demografik dhe social.

Murtaja e bardhë në 16 komuna

Sipas të dhënave nga MONSTAT-I në Mal të Zi në tremujorin e parë të vitit 2020, shtimi natyror negativ  është regjistruar në 16 komuna. Siç informohet në pasqyreën mujore më së shumti të vdekur se sa të lindur  janë në këto komuna: Andrijevicë, Berane,Bjellopole, Cetinë,Danilovgrad, Guci,Hercegnovi, Kollashin, Kotor, Mojkovc, Nikshiq,Petnjicë, Plevle,Plluzhinë, Shavnikdhe Zhablak. Për këto tre muaj kanë lindur 1676 fëmijë, ndërsa kanë vdekur 1641 qytetar. Në këtë regjistër mungojnë të dhënat për gjashtë komuna tjera, por deri në fund të vitit nuk përjashtohet që edhe ata të iu bashkangjitën këtyre.

Mungojnëmasatqeveritarepërnatalitet

Ndonëseky trend i rëniessënatalitetitështë i njohurpërqeveritarëtnukështë duke i shqetësuarautoritetet. Madjenësenukmerrenmasakonkretenëkëtëdrejtim, dukuria e shpopullimittëvendbanimeveruralenëshumëkomuna, do tëjetëdukuri e vazhdueshme.

Ngagjendja e pavolitshmeekonomike, njënumër i konsideruar i tërinjëvehezitojnëtëmartohen e mëkëtëtëformojnëfamiljet e tyre, sepsenukshohinndonjëperspektivë ne mjedisin e tyre.Sitëvetmënperspektivëshohinmigriminngavendbanimet e tyrenëqendrat urbane aponëbotën e jashtme.Nëkëtëdukurindikonedhemoshënimidemografik, qëështë e pranishmesidomosnëvendbanimet e zonavetëthellamalore, kryesishtnëpjesënverioretëMalittëZi.

Ngaana e qeverisëdheministritëpërkatësederi me tashnukështëmarrëndonjëvendimkonkretpërtëstimuluarnatalitetin, duke nxiturlindshmërinëpërmesmbeshtetjësfinanciare.Nëkëtëaspektndonësenëvitin 2016, u vendospërtëmbeshtetur me pension nënattëcilatkanëlindurtre e mëtepërfëmijë,qëishtenjëveprim i qelluar,pormë pas njëvendim i tillë u anulu,ngashumicaparlamentarepërkatësishtpushtetiaktual duke krijuarpaknaqësitëqytetarëttëcilat u mashtruannëkëtëaspekt.Përjashtimbënkëtundihmafinanciaremërastin e lindjëssëfëmijëve e asgjëmëshumë, qëështëshumëpak, nëmungesëtënjëstrategjiedemografikenënivelshtetëror.

Shqiptarëtnëpozitëtëpavolitshme

Nukkadilemësëkrizaekonomikeigodettëgjithë, pornëpozitëmëtëpavolitshmejanëqytetarët e zonaveruralesidhepjesëtarët e popujvemëtëpakëtnënumër.Nëkëtëaspektpërjashtimnukbëjnë as shqiptarët, sepsesinëkohën e monizmitedhetashnëpluralizëm, nëvisetshqiptareështëinvestuarpak, përtëmosthënëaspak, qëkandikuarnëstatusin social tëpopullsisënëmjedisetpërkatëse.Pikërisht, nësajëtëvarfërisëekonomike, papunësisëdhemungesëssëpërspektivës, migrimiishqiptarëvevazhdongjithnjënëdydrejtime;ndajqendrave urbane aponëbotën e jashtme.

Dukuria e emigrimittëshqiptarëvenëbotën e jashtmekamarrëpërmasashqetësuese,  sidomos pas vitit 1991, mërastin e luftëravenëish-Jugosllavi, sepseatanukkanëdashurtëjenëpjesëmarrësnëluftën e realizuarngapolitikaserbomadhe. Nësajëtëdhënaveqëdisponojmëçdoitretishqiptarnga Mali I Ziështënëbotën e jashtme, procesicilivazhdongjithnjë, qëështëmëpasojanëtëardhmën.

Dhenjëdukuri e tillëkandikuarqëvendbanimetëtërasinëKrajë, Malësi e gjetiujanë pa banorë, nga del se visetshqiptareikapërfshidukuria e shpopullimit. Si barometertreguesjanëedhenumri I nxënësëvetëregjistruarnëshkollatmëmësimnëgjuhënshqipe, numëriciliështënërënietëvazhdueshme. Njëdukuri e tillëështërezultatinatalitetittëulëttëpopullsisë,varfërisëekonomike e emigrimit, çështjetëcilat do tëjenëmëtëqartavitin e ardhshëmkurnë Mal tëZi do tëmbahëtregjistrimiipërgjithshëmipopullsisë.

Përfundim

Qytetarët në Mal të Zi nuk kanë nevojë për demagogji apo retorikë të strukturave politike e  qeveritare,  sepse janë dëshmitarë okular për rrjedhat ekonomike dhe politike në vend, andaj çdo prezantim i avancimit të zhvillimit ekonomik, është për konsum ditor, në shërbim të politikës ditore.  Sepse një numër i konsiderueshëm i qytetarëve janë duke mbijetuar, ndërsa një kategori e pensionistëve  jetojnë më lëmoshë sociale, që është dëshmi e pabarazisë sociale. Ndërsa në rrethana të tilla shoqërore çështja e natalitetit përkatësisht të shtimit natyror të popullsisë, vazhdon të jetë shqetësuese, me pasoja në të ardhmën, andaj për momentin  është iluzion të pritet ndonjë ndryshim pozitiv, sepse nuk ekziston strategjiashtetërore demografike, sikurse  në vendet e ndryshme europiane.

(Qershor 2020)