dgreca – Page 5448 – Dielli

Shfletime: Eqrem Basha”VARRE”

May 14, 2013 by dgreca

Kufiri
f.12
Te ne kufijtë janë varrë të hapura, rreze topash, sinorë që i ngul e i shkul i huaji dhe s’e pyet asnjëherë të zotin. Nuk na ndajnë nga të tjerët që s’janë si ne, por futen midis nesh, ndajnë vëllanë nga vëllai, djalin nga babai, burrin nga gruaja…

f.14
Zona e kufirit shfaqej në forma dhe mostra të pazokonshme. Ndonjëherë lëvizte e hapej, si lumenjtë që gërryenin brigjet duke përvetësuar ara e brinja dhe duke i shndërruar në shkurre të thata tokat e bukës, livadhet e buta..Ndonjëherë ngjitej majave të larta atje ku supozohej që s’mund të shkonin as dhitë e egra, e ndonjëherë i binte përmes Qytetit, duke mos respektuar asnjë rend, asnjë rregull, asnjë shesh e asnjë park, duke ndarë bahçet nga shtëpitë, stallat, ahuret nga bagëtia, arat nga zotëria, prindër nga fëmia..Zona e kufirit ndonjëherë na fuste edhe ne brenda, na mbyllte në karantinë dhe na qelbte në pordhët tona, na kalbte si gjellët e prishuara në plëndësin e sëmurë. Në zonën e kufirit nuk ndërtohej shtëpia, nuk lëvrohej ara, nuk ngrihej stalla. Në zonën e kufirit nuk të vinte miku, nuk bëheshin dasma, nuk hapeshin varre. Zona e kufirit duhej mbetur e shkretë, duhej qethur, rruar e kruar, duhej harrë e tharrë, që të shihej nga larg miza në lëvizje. Ndodhte që mbeteshin varret në atë anë, të vdekurit në këtë anë…Atëhere hapnim një fushë tjetër varresh. Këndej dhe andej, nga të shkelësh varre. Varre të krijuara aty për aty, meqë kortezhi nuk mund të mnbërrinte në cakun e duhur.
Prandaj, ngado që të silleshe, do të ndeshje nga një varr të vetëm, të njohur o të panjohur, të një udhëtari a kalimntari të rastësishëm. Varret mbilleshin gjithandej, Brenda oborreve të shtëpive, pranë arës a zabelit, tek një cung mali apo në shtigjet e karvanëve.

Rojat
f.18
Rojat e kufirit ishin gjithmonë të huaj, domosdoshmërisht të huaj. Ata nuk kishin asgjë të përbashkët me ne. Asnjë qëllim për t’u afruar dhe për të jetuar si ne. Ishin aty për të na ndarë, për të na ruajtur, për t’u vënë në mes dhe për të mbikqyrur durimin tonë, për të penguar të mos bëheshim një.

f.20
Telat me gjemba i lidhnin xhenierët e ushtrive që hapnin istikame nëpër kuotat e larta në kohën kur nuk kishte nevojë as për tela, as për vija e hendeqe. Nga atje rojat vrojtonin pëllëmbë pas pëllëmbe vijën e kufirit, të cilën e njihnin vetëm ata, kositnin pa paralajmërim çdo gjë të gjallë që merrte guximin të aventurohej dhe mbanin regjimin e fortë në një hapësirë që nuk përfshinte vetëm kufirin, por edhe një terren më të gjerë përpara tij, ku nuk guxonin të qaseshim e që quhej zona tampon, zona e vdekur ose zona e vdekjes.

Atletët
f.26
Shtrëngimi dhe egërsia e vijës së kufirit nxiste instinktin e reagimit për të mos përfilluar dhe për të gjetur kundërpërgjigjet, mbi të gjitha shkathtësinë e përbuzjes dhe thyerjes së tij, për të mbajtur lidhjet e përhershme me ata që ishin ne. Eleganca me të cilën i selitnim këto shkathtësi, dëshmonte se aftësinë e kapërcimit të kufijve e kishim të lindur dhe se sprovat e këtilla nuk ishin prej sot.

f.27
Atletët e kufirit ishin posta jonë, kasnecët dhe lidhjet e mirëfillta. Ata ishin damarë që e mundësonin qarkullimin e mirëfilltë të gjakut në gjithë organet dhe gjymtyrët tona. Detyrat ishin të shumta dhe të ndryshme. Do të bëhej një urim a një ngushëllim, do të përcillej a do të merrej një nuse, do të çohej në vend një fjalë e dhënë, do të përmbushej një amanet, do të ktheheshin në vatrën e vet fëmijët e shpërndarë apo të tëhuajtësuar në kohë dyndjesh e shpërnguljesh. Mbase do të kapërcehej një kufomë që lypsej varrosur në varret e fshatit ku kishte lindur. Qarkullonin mallra e letra, prika e miraze…nëse ishte stinë e përshtatshme, kalonin dhe karvanë të tërë, krushq e dasmorë…

Nata
f.32
Nata ishte plot gogolë, bubuzhela, akrepa, lugetër që na hynin në shtretër, gjarpërinj me brinjë që na mbështilleshin nëpër këmbë…derisa ne dridheshim duke u strukur në kraharorin e prindit, të vetmit që kishte guximin dhe fuqinë të na e largonte frikën. Por këto krijesa ishin edhe arma e vetme e tyre për të na disiplinuar: do të rrish urtë a ta thërras lugatin!…

f.33
Në kohën e egërsimit të regjimit, lugetërit shndërroheshin në policë e ushtarë, ndërsa shtëpitë e rrethit të kufirit lugat e akrep e kishin kufitarin. Ai ishte gogoli që trëmbte fëmijën, forca mbinatyrore që duhej ta bënte memec kur qante pranë gjirit të tharë, kur kërkonte të dilte në oborr e të vraponte i gëzuar, kur dëshironte diçka që nuk mund t’i plotësohej. Shshshttt!, se graniçari!
Më të rënda ishin netët e lëvizjeve të hijeve të natës, të diversantëve, spiunëve, patrullave të armatosura. Atëhere nuk bëhej më fjalë për xhinde e lugetër, nuk tregoheshin as përralla me veliatë e shtojzovalle që të ngrinin me frymë. Nuk trokitej në derën e fqinjit, se nuk lëvizej natën nëse nuk ishte e domosdoshme.

Diversantët
f.37
Diversantët ishin një kastë e veçantë, që e kishim ne këndej, por edhe ata andej. Tashti edhe ne edhe ata, do të thuash ti, një qefere jeni, nga një brumë ngjisheni, apo jo? Jo, jo, se e ke gabim. Ne ishim një si popull, edhe këndej edhe andej i takonim një race, një loze, shpesh dhe një fisi. Flisnim një gjuhë, por regjimet e kufirit që ishte vënë në mes nuk ishin njësoj. Regjimi dallonte dhe diversantët. Pra, edhe po të ishin dy kushërinj, mbase vëllezër dhe nëse njëri shkonte me detyrë nga këndej e tjetri nga andej, po të ndesheshin përballë, duhej ta zhduknin njëri-tjetrin. Kjo ishte logjika e rojave që rekrutonin hafije edhe nga ne.

Hunda
f.41
Vesi i hundës ishte trashëgues, përcillej nga brezi në brez, nga babai tek i biri, nga i biri tek nipi. Me hundë mund të ishin një fshat, një rreth familjar, një fis, apo një rreth shokësh e bashkëmendimtarësh që futnin flegrat në të palarat e Qytetit…

f. 42
Vesi i hundës herë-herë vinte si e shkuar, epidemi që rrëmbente Qytetin njësoj si ajo e lemzës, e ligave, e gazit të papërmbajtur, apo e skuqjes (I kuq i madh).

f.44
Futja e hundës në kufi sillte pasoja nga të cilat qytetarët paguanin haraç, shpesh edhe me kokë.

Koka

Fiqiri

Kujtesa

f.69
Kujtesa të mban gjallë, o krijesë e Perëndisë! Të ushqen me uzdajë se mund të kapërcesh çdo vështirësi, mund t’ia dalësh, siç ia kanë dalë të parët, të gjesh forcë e motiv të luftosh çdo gjë që të pengon të marrësh frymë lirisht.
Kujtesës ndonjëherë i thonë histori. Historia shkruhet e krijohet sipas kohës, vendit e rrethanave. Kujtesa që kemi ne është tjetër. Është më e thellë. Nuk është një regjistër ngjarjesh, as kronikë luftërash e lëvizjesh. Është më shumë se kaq. Prandaj çdo pushtues synon zhdukjen e saj, si hapin e parë të nënshtrimit.

F.71
Ndodhte të na vinin nga një bisht në mbiemra, riemëronin fshatin, pastaj na e vinin në mbiemër. Por ne e kujtonim emrin e fisit, të gjyshërve, të stërgjyshërve. Ruanim dhe mbiemrat e rinj, sikur për të dëshmuar se edhe ato ishin pjesë e kujtesës, sepse , një e kishim të sigurt: nuk mund të ndryshonim atë që ruanim thellë në vete, që na dallonte prej ekspeditave që vinin e shkonin.

10 Malli
f. 77
Ndërsa ti digjeshe nga malli, nga ajo varrë e hapur në shpirt, përgjëroheshe t’i takoje njërëzit e tu, në vend të çmalljes, të vinin emisarët e shtrëngimit të vijës së ndarjes të të lajmëronin armiqësitë që bëheshkan gati përtej kufirit, egërsinë dhe çoroditjen e tyre, lakminë që paskan ndaj mirëqënies së supozuar, për planet që gatuakan për të ta prishur lumturinë.
Ishte mjeshtri ta fshihje këtë, ta mbaje për vete mallin, të thaheshe e të piqeshe në kraharor. Ta mbyllje lotin në qerpik, se edhe vaji mbikqyrej, kontrollohej…
..Na u tha syri. U dogjëm. Sa do të jenë plakur njerëzit tanë. Ata fëmijë që i lamë të vegjël, kushedi sa do të jenë rritur. A do t’i njihnim po t’i shihnim. Po ata a do të na njihnin? Kush e di si do të jemi bërë. Nuk e shohim veten. Do të jemi tharë nga malli dhe do të jemi rrudhur nga vetmia.
Malli djeg, sa kohë që të djeg e të mpak ai, dy herë më shumë të vret vetmia. Ajo të hyn drejt në gjak, drejt në zemër. Aty të fut helmin e pashërueshëm.

Gjuha
f.79
S’pushonin të na bindnin se kishim gjuhë të vështirë dhe aspak të qartë. Gjuha juaj nuk i ngjan asnjë tjetre, nuk ka asgjë të përbashkët me tonën dhe vështirë se i plotëson kriteret për ta vënë në shërbim. Më lehtë e keni të mësoni tonën, se është e kultivuar dhe e normuar.

f.80
..ne e dinim se gjuha ishte ajo që na mbronte. Gjuha ishte ajo që na bashkonte me ata të përtej telave, që ishin ne, derisa këmbëngulnin të bëheshim si këta të midis telave, të vënë aty vetëm për të na ndarë.

f.81
Ku e dinin ata se gjuha jonë nuk ishte e qartë derisa ne merreshim vesh fare mirë me njëri – tjetrin? Me gjuhën e tyre komunikonim vetëm kur duhej merrnim një leje, të nxirrnim një dokument për të lëvizur pranë vijës së kufirit, t’ju shitnim djathë e gjizë.

f.84
Ndonjëherë shkonin aq larg sa na i ndërronin dhe emrat e vendbanimeve. Krijonin një nyjë në gjuhën e tyre dhe ia ngjisnin një fshati, një lagjeje, sado që ne kishim emrat tanë të vjetër. Na detyronin t’i mësonim, t’i vinim në mbiemra. Në fillim na dukeshin të pakapshëm, por mësoheshim, me aftësinë e pashpjegushme të përshtatjes. Ne mund të qeshnim, si mund të quhej një fshat Ujë i Zi, derisa e dinim se aty buronte ujë i bardhë i kthjellët, apo si mund të quhej Katund i Ri fshati që kishte ngrehina mijëravjeçare përrreth. Mbase nuk e kuptonim se qëllimi ishte të linin fërkemet me erë të keqe, si egërsirat që përhapin shurrën nëpër shkurre për të shënuar territoret, për t’i rinjohur pastaj si të vetat.

…Preknin edhe emrat tanë, duke u vënë parashtesa, prapashetsa, që s’përputheshuin me gjuhën tonë duke na bindur se përputheshin me defterët e tyre për organizim institucional, se ne nuk dinim ç’ishin institucionet, ç’ishte shteti që e krijonin ata në shtëpinë tonë, ç’ishte rendi e qeverisja.

Vajet
f. 91
Nuk vajtohej vetëm vdekja. Në çastet e kotësisë, atëhere kur nuk merreshin me asgjë dhe me askënd, gratë tona, në vend që të kënaqeshin me të mirat e kësaj jete, siç kënaqet e argëtohet e gjithë bota, sa herë që ka nge, vajtonin.
Është tokë vajesh kjo e jona, o Mik, tokë dhembjesh e pikëllimi. Pak gëzime kemi parë dhe pak arsye kemi për t’u kënaqur.
Nuk ishte larg vajtimit as kënga ndonjëherë.

f.92
Këngët nuk këndoheshin, por qaheshin. Prandaj, kur lavdërohej rapsodi thuhej: e qau me lot. Ta qaje me lot do të thoshte ta bëje tjetrin t’i këputej zemra, sepse kështu lartësohej tragjikja, që ishte jeta jonë ashtu si e kuptonim ne.

Dasma
f.96
Në jetën e një të riu dasma ishte ngjarja më e shënuar, por edhe për prindët që zgjidhnin stofin më të mirë, terziun më të zot, t’i qepnin rrobat e dhëndërrisë që do zinin vendin kryesor në dollapët e kujtimeve, pa u zbehur deri në pleqëi, se do të visheshin kohë pas kohe për ta ndjerë veten si në ato ditë kur gëzimi ishte kulmi i kulmeve.
Çdo gjë sillej rreth tij. Do të merrej me lodra e do të shpihej të lahej në praninë e shokëve në banjën e Qytetit. Berberi i zgjedhur do të vinte në shtëpi ta qethte e ta rruante në mes të valles se këngëve të bijave. Do të nisnin shakatë e do të thurreshin shpotitë, çdo gjë do ta vinte në qendër të vëmëndjes. Shokët vraponin t’i shprishnin shtratin e martesës, ta vononin takimin me nusen, ta grushtonin shpinës tek hynte në dhomën e saj dhe t’i këndonin gjithë natën, te dera për ta detyruar t’i rrinte nuses i zgjuar.
Një herë në jetë, të paktën për një javë, ai do të bëhej mbret, paçka se pas kësaj do t’i kthehej së zakonshmes, së përditshmes, do të vishte rrobat e zotërisë a të shërbëtorit, të bariut a të dyqanxhiut.
Manovrat
f.106
Në se nuk kishte luftë, kishte kërcënime. Nëse nuk kishte kërcënime, kishte kërkesa të vazhdueshme për të qenë syhapur e vigjilent, i gatuar për më të keqen. E keqja është gjithmonë pas dere. Kujdes kur e hap se ta ngjet për fyti. Nëse ne flemë, nuk flë armiku. Paqja jonë e brishtë rrezikohej vazhdimisht, thoshin rojat e kufirit, ndaj duhet të jemi të përgatitur. Të jetojmë e të punojmë sikur gjithë jeta të jetë në paqe. Të ushtrojmë e të kalitemi sikur nesër të ketë luftë.

f. 107
Në se nuk kishte luftë, kishte manovra. Përgatitje të vazhdueshme për luftë në kohën kur ndarja arsyetohej me ideologji. Andaj bëheshin mobilizime, që të forconin vigjilencën përballë kërcënimeve të supozuara, që t’u mundësonin atyre që vinin me tela me gjemba dhe uniforma ngjyrë ulliri të bënin operacione taktiko-ushtarake për të dëshmuar përgjigjen ndaj çdo tentimi për të këputur telat që na ndanin.

Lufta
f.114
Njësoj si manovrat, toka jonë mund të ishte vetëm fushëbetejë ose vetëm një kamp i madh. Apo, edhe më thjesht, një shteg nga kalonin ushtritë, të cilat si uji i ndyrë që vërshon fushën e butë dhe kur tërhiqet, lë pas llumin e shkretëtirën që s’të jep mundësi as të mbjellësh, as të korrësh. Në kapërcimet e këtilla fusha jonë djerrohej, shkuleshin me rrënjë pemë e vreshta, zhdukeshin sinorët, shkrumboheshin shtëpitë, rrafshoheshin kodrat, për t’u hapur shtigje lufte, në marshimet e tyre epokale, ushtrive të perandorive që bënin rikonfigurimet e territoreve, të sferave të interesit, për t’u lejuar t’i shkelnin milingonat e pafajshme që ishin pengesë e vogël në sendërtimin e ideve të mëdha për ndryshimin e botës.

Bonjakët
f. 122
Jetimi lind pa fat. Ai rritet pa dashuri prindërore, pa kujdesje e pa përkulje të atyre që ia duan të mirën. Jetimët e luftës dhe të kufirit janë të hedhur në rrugët e jetës, sikur dikush t’u ketë dhënë të shtyrën në grykë të humnerës. Ata ndiqen gjithë jetën me peshën e këtij fati, derisa të rriten e të bëhen dhe vetë prindër. Por edhe si prindër u përcjellin fëmijëve ndjenjën e vetmisë dhe pasigurisë me të cilën janë rritur vetë.
f. 125
..Jetimët e kufirit, jetimët e luftërave, jetimët e murtajës, jetimët e lisë, jetimët e kurbetit, jetimët e hakmarrjes, jetimët e humbjeve, jetimët e përmbytjeve, të tërmetëve, të nizamëve, të lavave të ujqve..

Sëmundja
f. 129
Historitë që rrëfeheshin te ne, siç thamë, ishin rrëfime luftërash e dyndjesh. Koha matej me periudha betejash e marshimesh të mëdha, shpërnguljes e masakrash- lufta e parë, lufta e dytë, lufta e bugarit, lufta e turkut, lufta e serbit, dyndja e parë, dyndja e dytë, masakra e përroit të gjakut, djegia e parë, djegia e dytë…
Por historitë tregoheshin dhe me kohë sëmundjesh e epidemish: dy vjet pas murtajës, një vjet pas lisë së parë…Këto ishin sëmundje të evidentuara në regjistrin e të ligave që nuk na linin rehat. Ishim mësuar me to, siç mësohet robi me të këqijat e jetës duke e ditur se nuk mund t’i shmangë dhe e kishim zakon t’i merrnim me të mirë. Ua ndërronim emrat dhe u vinim nofka përkëdhelëse, eufemizma, që e quanin të zezën të bardhë dhe ujkun qengj. I lehti ishte sëmundja më e rëndë e tokës, kollë të mirë kolli i zi a kolli i keq që u shkulte fëmijëve mushkëritë dhe i nxinte si bloza e oxhakut, lulekuqe fruthi e lia.

Burgu
f.133
Përtej asaj që e quanim burg jetën që jetonim, të rrethuar me tela me gjemba e mure të padukshme ndalesash, burgu i vërtetë, ai i hekurave dhe qelive të errëta, na vinte si ndëshkim i domosdoshëm, lehtë e papandehur, jo për krime ordinere, por qoftë edhe për një shikim andej, për një ofshamë dhembjeje e pakënaqësie, për një dëshirë të thjeshtë njerëzore për t’iu afruar vëllai vëllait në një rast gëzimi a pikëllimi apo edhe për një pushtim malli e dashurie.
Burgosej ai që tentonte të kalonte nga këndej andej, sepse kjo quhej ikje. Burgosej ai që përpiqej të kalonte nga andej këndej, sepse edhe ajo quhej ikje. Burgosej andej ai që kapërcente nga këndej, burgosej këndej ai që kapërcente nga andej…Burgosej secili që merrte guximin të mos e përfillte ndarjen, sepse të gjitha, pa përjashtim, ishin ikje.

f. 135
Ishte e pamundur të gjeje ndonjërin nga ne që të paktën një herë nuk e kishte kaluar purgatorin, koridoret e hetimeve dhe nuk ishte përpunuar nga organet e mbrojtjes popullore, siç e quanin veten.
Trysnia
f.140
Familjet e mëdha e të vogla i kujtonin anëtarët e tretur me lugët rreth sofrës ditëve të festive. Sipas zakonit, gjithmonë lihej një vend i zbrazët për të munguarin që supozohej të ishte gjallë, ose të paktën nuk ishte varrosur me duart e tyre. Lugë të mallit ime ëmë vinte gjithnjë në sofër.

..Ajo që më vonë do të bëhej një fotografi e varur në mur, në kohët e hershme të fëmijërisë ishte luga e thatë, vendi i zbrazët rreth sofrës, të cilin e shikonim me mall e përgjërim edhe në ditë gëzimesh.
f.144
Herrja e kohëpaskohëshme, pastrimi nga elementët armiqësorë, jo vetëm në kohën e ashpërsimeve të regjimit të kufirit, por gjithnjë lidhur me qëllimet për ta rralluar dëndësinë tonë rreth vijave të tij, kishte efekte zinxhiri dhe merrte me vete të tjerë që lidheshin me to apo druanin se ishin lidhur, ndaj krijonin kolona të ikësve që u druheshin raprezaljeve të reja, të njerëzve që nuk donin të jetonin në ankthin e vazhdueshëm të frikës e të terrorit.
Ishte rregull që, menjëherë pas kësaj të vinin emisarët me harta turistike, duke na ofruar toka e perspektiva të reja, ëndrra që nuk i njihnim dhe nuk i kishim parë, vesika, lehtësi udhëtimesh në botën e huaj, në tokën e premtuar, duke na bindur se kjo e brezit ët kufirit ishte shterpë, duhej braktisur sa më parë. Këtu nuk mbin as ferra e gomarit, nuk gracon asnjë lule, asnjë bimë nuk merr frymë. Atje është toka e premtuar. Asaj i takojmë dhe andej duhet të drejtohesmi. Kot e tresim jetën në këtë vijë të egër kufiri.
Megjithatë ne e donim këtë tokë të egër, e kultivonim me kujdes, në bahçet tona mbinin lule të bukura, erëdhënëse, që na këqnaqnin. Ku kishte tokë si kjo që të jepte më bollëk, gjithmonë kur kishe mundësi ta ujitësh, ta ushqesh e të rritësh gjithë melhemet e një jete të shëndetshme, atëhere kur nuk ndërhynte dhuna.

Zija e bukës
f. 148
..më e zeza e të zezave, ishte zija e bukës, kur dimri zgjatej e forca shterej, kur rrethi shtrëngohej e ne mbylleshim në oborrin tonë, ku asa gurit nuk kishe ç’t’i shtrydhje më. Atëhere shihnim vetëm sytë e uritur të carrokëve që nguliteshin në duart e zbrazëta dhe na plaste zemra, e humbnim vullnetin për të qendruar. Thyheshim si kashtë e tharë para argumentit më dëshpërues të arsyes të të qenit në atë vend dhe në atë kohë: kruanim magjet, mblidhnim myshkun e puseve të thella ku ruanim verës rezervat e ushqimit, ndiqnim pëllumbat e egër që futeshin nën kulmet e thata, me shpresë se do të gjenin një kokërr misër, që hatullat tona nuk e kishin parë kushesi prej kurësh.
Zija e bukës na hante e na thante si kanceri i padukshëm. Ajo futej në mishrat tanë të zaifët duke thithur lëngjet e jetës, për t’i shndërruar binatë e përkulura në skelete të vyshklur dhe pa jetë.
*Botoi: Varrë
Koha Biblioteka ODA
Prishtinë 2013

NË KËRKIM TË ESHTRAVE TË BABAIT

May 14, 2013 by dgreca

“Siç e di, me të gjitha forcat e mija, po mundohem të sjell eshtrat e tim’eti në Atdhe”/
“Sa herë që kërkoj shpjegime përgjigjet janë rrëshqitëse dhe pa përfundim.”/
“Deri sa të kem jetë do të vazhdoj t’a kërkoj…. ose do të bëhen gërmimet ose duhet të më thonë se nuk duan të ndërhyjnë, por nuk duhet të tallen me mua.”/
Nga Eugjen Merlika/
Shkëputa këto pak fjalë nga një e-mail, i marrë para disa ditësh nga Aldo Renato Terrusi, autori i romanit “Brenga ime shqiptare”, i botuar vjet edhe në Shqipëri. E pata njohur fizikantin Terrusi në një paraqitje të librit të tij në Asti, të Piemontit, të organizuar nga ANCIFRA, Shoqata e italianëve të riatdhesuar nga Shqipëria.
Drama e tij është prekëse e na kthen mbrapa në kohë, në vitet e para të regjimit komunist në Vendin tonë, që qenë sinonim i terrorit më të egër në të gjitha shfaqjet e tij. Historia e tij është mjaft e njohur për shumë lexues shqiptarë e nuk besoj të jetë nevoja t’a ftilloj me hollësi. Por drama e tij lidhet ngushtë, jo vetëm me tragjedinë e babait në Shqipërinë e Enver Hoxhës, por dhe me përfytyresën e këtij Vendi sot. Në një farë mënyre ajo është një njësi matëse, një provim që i bëhet institucioneve të shtetit të sotëm shqiptar, të demokracisë apo të “demokraturës”, siç i pëlqen Predrag Matvejeviçit t’i emërojë sistemet paskomuniste ballkanike.
Aldo Renato Terrusi, qytetar italian i lindur në Shqipëri, ka njëzet vjet që përpiqet të gjejë eshtrat e babait të tij, Giuseppe Terrusi, ish drejtor i bankës së Vlorës, i arrestuar e dënuar nga gjykata shqiptare me 10 vjet privim lirije, i vdekur në burgun famëkeq të Burrelit më 1952. Ka trokitur në të gjitha dyert e institucioneve kompetente shqiptare, së fundi, para një muaji deri tek zv.ministri Ristani, kryetari i Task Forcës për gjetjen e eshtrave të viktimave të terrorit komunist. Përgjigjet e këtyre institucioneve, në njëzet vitet e kërkimeve, pra të qeverive blu apo rozë, mund të kuptohen qartë në frazat e e-mail-it të mësipërm.
Është bërë proverbiale ngadalësia e institucioneve të Shqipërisë pas komuniste për të njohur dhe kthyer detyrimet ndaj qytetarëve, sidomos t’atyre që janë përndjekur nga regjimi i mëparshëm. Kështu ndodhi me pasuritë e paluajtëshme si pronat, truajet apo shtëpitë e shtetëzuara, me dëmshpërblimet e punës së papaguar të mijra njerëzve të dënuar për motive politike në gjysëm shekullin e diktaturës, me inkuadrimin tepër të vështirë në institucionet shtetërore apo në jetën politike të bijve të ish të përndjekurve, edhe se të diplomuar jashtë shtetit, etj. etj. Shpjegimi i këtyre dukurive nuk është i vështirë të kuptohet : me përjashtime të rralla, klasa politike shqiptare, në thellësi të saj, ruan një ndjenjë armiqësie ndaj kundërshtarëve të komunizmit. Për pasojë, edhe problemet e tyre janë gjithmonë objekt konsumi demagogjik, por asnjëherë nuk ka një prirje të sinqertë për t’u vënë në rrugën e zgjidhjes. Por nëse e gjithë kjo mund të gjejë shpjegim në frazën e famshme të romakëve Vae victis (Mjerë të mundurit), ende sot aktuale në Shqipërinë “evropiane” të shekullit 21, rasti i një qytetari të huaj që, prej 20 vitesh, kërkon pa asnjë rezultat, jo pasuri të rrëmbyera dhe as dëmshpërblim për humbjen e babait dhe traumën psikologjike të rritjes si jetim, por thjesht vetëm eshtrat e atij babai, është një akt që , besoj, bën të skuqet nga turpi çdo shqiptar të ndershëm.
Para gjysëm shekulli qeveria shqiptare i dha mundësi gjeneralit italian të kërkonte e të mblidhte eshtrat e oficerëve dhe ushtarëve italianë, të rënë në Shqipëri gjatë luftës së dytë botërore, edhe se ishin eshtrat e një ushtrie pushtuese. Po ashtu, në vitet e fundit, Greqia ka mundur të kërkojë eshtrat e ushtarëve grekë të mbetur në tokën tonë, dhe ato të një ushtrie pushtuese. Në të dyja rastet Shteti shqiptar ka vepruar drejt e në përputhje me normat ndërkombëtare. Në këtë këndvështrim nuk ka asnjë justifikim qëndrimi mospërfillës kundrejt qytetarit italian Terrusi. Ai qëndrim bie ndesh me traditën e lashtë të mikpritjes shqiptare, simbas së cilës miku, edhe kur ka qënë hasëm, është vënë në krye të vatrës. Edhe shkrimtari italian është një mik i nderuar, jo vetëm sepse ka lindur në Vendin tonë e ushqen për shqiptarët ndjenjat më të mira, por edhe e, mbi të gjitha, sepse Shteti shqiptar i është borxhli për jetën e babait të tij. Ky i fundit qe një viktimë e pafajshme e një intrige t’ulët, t’orkestruar nga Enver Hoxha, për “të marrë hak” ndaj mospranimit të dashurisë së tij nga një vajzë 16-vjeçare italiane, që u bë më vonë bashkëshorte e viktimës.
Është i pakonceptueshëm cinizmi i autoriteteve të ngarkuara me detyrën e posaçme, që sorollasin për njëzet vjet, në kundërshtim me të gjitha ligjet e shkruara e të pashkruara të bashkëjetesës së qytetëruar, një njeri, për më tepër të huaj, që kërkon të çojë në Atdhe eshtrat e babait të tij, të vdekur në burgun e Burrelit, i dënuar pa asnjë faj. Nuk është i pranueshëm asnjë argument justifikues si mungesat e dokumentave, e njoftimeve për vendin e varrit, e fondeve, apo çdo lloj tjetër që burokracia mund të sjellë si një gjethe fiku për të mbuluar këtë skandal të turpshëm. Shpjegimi i vetëm është mungesa e vullnetit dhe e qëllimit për të nxjerrë nga burgu i përjetshëm, nga toka e kuqe e Burrelit ato eshtra, duke varrosur edhe kujtimin sot në një indiferentizëm vrasës.
Nuk duhet të kishte asnjë pengesë për të gërmuar në pak qindra m² tokë të ish oborrit të burgut të Burrelit, që duket se ka qenë varreza e fshehtë e shifrave të larta të të vdekurve, brënda atyre mureve. Do të ishte dashur të gërmohej me shumë kujdes për t’i nxjerrë ato eshtra sa më saktësisht, sikur të ishin një pasuri e vyer arkeologjike, për t’i sistemuar e, në bazë të ADN-së për të gjetur emrat e për t’u a dorëzuar familjeve. Kjo vlen për Terrusin, ashtu sikurse për qindra të tjerë, viktima të shkëlqyera t’atij burgu famëkeq, ndër të cilët dua të veçoj Ministrin e Arsimit të Shqipërisë etnike, profesorin e nderuar Xhevat Korça, ish Kryeministrin Koço Kota, ish Ministrin e parë të Arsimit të Shqipërisë komuniste, Gjergj Kokoshi, ish Kryetarin e nderuar të Vatrës, Arqile Tasi etj.
Kështu duhej të kishte vepruar një Shqipëri demokratike, e qytetëruar, e dekomunistizuar, e respektuese e traditave shekullore të popullit të saj. Fatkeqësisht nuk ndodh kështu e pasojat janë jo vetëm “brenga shqiptare” e Aldo Terrusit dhe familjarëve të viktimave të diktaturës, por edhe përkeqësimi i Imazhit të Vendit, që nuk ka kurajon të shkëputet ende idealisht nga e shkuara e turpëshme e kriminale e tij, së cilës i trashëgon mendësinë duke përsosur metodat e mashtrimit dhe të hipokrizisë.
Një popull që ka nxjerrë nga gjiri i tij një Nënë Terezë e Burra shteti, t’aftë të shpëtojnë qindra jetë hebrenjsh në luftën e dytë botërore, mendoj se nuk e meriton një Imazh të tillë. I takon klasës së tij politike të reflektojë thellë mbi vetveten sepse Shqipëria e sotme nuk është diktatura e Enver Hoxhës, por nuk është as demokracia që ëndërrohej e që, në 23 vjet, duhej të kishte patur fizionominë e saj të qartë. Demokracia, ajo e vërteta nuk matet vetëm me numurin e pallateve, bizneseve, partive politike apo rrugëve të shtruara, por, mbi të gjitha me shërimin e plagëve të pafund të diktaturës në të gjitha fushat, në mendësi e në kulturë, në respektim ligjesh e të drejtash themelore, në dëmshpërblimin e gjithanshëm të viktimave të mbijetuara sikurse në respektimin e sinqertë të kujtimit të atyre që ajo u mori jetën. Në këtë drejtim, besoj se gjetja dhe kthimi i eshtrave familjeve të atyre që nuk patën as një varr të tyre, së bashku me nderimin e duhur, është detyrë e parë e Shtetit, tregues qytetërimi dhe shenjë e prekëshme e vullnetit për të prerë kërthizën që na mban akoma të lidhur me të shkuarën tonë të afërt.
Maj 2013

Elez Ndreu, patrioti që u dekorua dhe nga perandori Shtraus në vitin 1916

May 14, 2013 by dgreca

Busulla e identitetit/
Nga Halil RAMA/
Orientimi drejt vlerave, rikthimi tek etërit themelues, që anija e identitetit kombëtar të mos e humbasë busullën dhe të ecë përpara është domosdoshmëri e kohës. Pikërisht këtë domosdoshmëri evidentoi kreu i shtetit Bujar Nishani gjatë një takimi me elitën e intelektualëve dibranë. Vetëm në këtë mënyrë, sipas z. Nishani, shpirti i frymëzimit të gjithsecilit do të jetë kurdoherë i gjallë, do të gjejë dritë dhe eksperiencë, forcë dhe besim për të punuar për atdheun me përkushtim, ashtu siç bënë patriotët e Rilindjes Kombëtare. Gjatë një ceremonie në qytetin e Peshkopisë kreu i shtetit i akordoi Urdhrin “Nderi i Kombit” (as vdekjes) veprimtarit të lëvizjes sonë kombëtare Elez Isuf Ndreu, një rast fatlum dhe një detyrim për të si President i Republikës për të nderuar me mirënjohje të thellë kontributin patriotik dhe liridashës të njërit prej bijve të kësaj treve. Duke iu drejtuar qytetarëve dibranë Presidenti Nishani vlerësoi gjithashtu se mirënjohja shqiptare do të flasë përjetësisht për figura të tilla heroike si Elez Ndreu, të cilët u vetësakrifikuan për të ruajtur trojet shqiptare.
Mësim nga diplomacia popullore
Veprimtaria kushtuar patriotit Elez Isuf Ndreu vijoi me një dokumentar kushtuar kontributit të tij në lëvizjen kombëtare shqiptare dhe një program të pasur me këngë patriotike dibrane.
Mbresëlënëse ishte një foto e rrallë e Elez Isufit në Vjenë më 1917. Në këtë foto nga Pjetër Logoreci, marrë nga arkivi e Ministrisë së Jashtme të Austrisë, dallohen qartë Elez Isufi me dorën në kësulë dhe medalja në të majtë.
Në Vjenë, në takimin me kancelarin austriak ky i fundit i kishte futur krahun dhe e kishte marrë për të shëtitur në lulishten e tij gjeneralin me shajak. Ai kishte marrë edhe të shoqen. Përkthyesi shqiptar tregonte se Elezi ia hoqi krahun kancelarit dhe doli në krahun tjetër, duke futur në mes bashkëshorten e kancelarit, e nga kjo kancelari kishte mbetur i habitur. Në këtë takim ai i kishte kërkuar Elezit që populli shqiptar të mbante ushtrinë austriake me bukë e ushqime dhe përgjigjja e tij qe: “I thuaj perandorit se shqiptarët janë vrarë me turqit, se na kanë kërkuar nizamë e xhelepe dhe ne nuk ua dhamë. Jemi vra me Serbinë se na kanë kërkuar tokën, ushqime e veshmbathje e nuk ua kemi dhënë, prandaj pa u vra edhe me ju nuk do t’ju japim asgjë, sepse edhe në desha unë nuk më lanë 300 Elezat e tjerë që janë në Dibër.”
Diplomacia e Elez Isufit shkëlqeu edhe në takimin që pati me komisionin ndërkombëtar në Dibrën e Madhe. Elez Isufi u kishte thënë: “Ç’ashtë kjo ndarje e qytetit nga rrethi i vet?! A jeton njeriu pa kokë?!” Do të çuditej konsulli anglez Ajros, i cili qe ndërmjetës në takimin që kishte Elez Isufi me Ahmet Zogun në lëvizjen e marsit 1922. Në kujtimet e tij ai tregon se kishte mbetur i habitur se si ranë dakord këta dy burra, njeri 26 vjeç e tjetri 60, pa protokoll zyrtar, vetëm duke i dhënë dorën njëri-tjetrit. Në takim, që pati me Shefqet Durgut pashën, i cili kishte ardhur me hu të zjarrit në dorë për të djegur Dibrën, vetë pasha do të habitej që ky malësor i thjeshtë dinte gjithçka për Portën e Lartë, për opozitën turke, për deputetët e parlamentit turk, për xhonturqit e deri te kundërshtarët e vetë Turgut pashës.
Elez Isufi u shndërrua në simbol të trimërisë, besës, bujarisë, thjeshtësisë, fjalës së mençur e me peshë të maleve të Dibrës, karakter i paepur njerëzor, njeriu që dinte të respektonte mikun dhe të urrente armikun, pabesinë dhe tradhtinë. Shtëpia e Elez Isufit ishte shtëpi bujare. Aty do të hynin e dilnin burrat me emër, si Bajram Curri, Hasan Prishtina, Isa Boletini, Islam Spahia, Ismail Strazimiri, Murat Kaloshi, Dine Hoxha, Halit Lleshi, Sulë Shehu, Hysni Dema, Ali Maliqi, Fiqiri Dinia e shumë të tjerë. Do të vinin në këtë shtëpi edhe të huaj, duke filluar nga Fulci, zonja angleze Sibil Llojd, ambasadorë, konsuj, gazetarë, shkrimtarë etj.
Në këtë ceremoni mbresëlënëse moderatorja perfirazoi edhe Sabri Godon, sipas të cilit “sikur Elez Isufi me nipin e tij Suf Xhelilin e miqtë e tij Bajram Curri, Islam Spahiu, Ramiz Daci, Hoxhë Kadriu e të tjerë të mos kishin luftuar ashtu siç luftuan, sot kufiri i Shqipërisë mund të ishte përtej Drinit, ndofta te lumi i Matit”.
Këta burra të mëdhenj të kombit u bënë simbol i odës dibrane si askush tjetër. Populli i ka konsideruar si heronj legjendarë, janë shkruar dhjetëra libra nga autorë të ndryshëm, janë kënduar mbi 40 këngë para dhe pas vdekjes; janë mbledhur kujtime e mbresa nga analistë të vendit dhe të huaj. Elez Isufi u shndërrua në simbol të trimërisë, besës, bujarisë, thjeshtësisë, fjalës së mençur e me peshë të maleve të Dibrës, karakter i paepur njerëzor, njeriu që dinte të respektonte mikun dhe të urrente armikun, pabesinë dhe tradhtinë. Elezi dhe Sufa ishin si dy luftëtarë binjakë, frymëzues dhe udhëheqës për mbarë forcat kryengritëse dibrane në ballë të çdo lufte, duke qenë vetë heronjtë që luftonin përkrah luftëtarëve të tjerë.
Elez Isufi nuk shkonte sipas thënies “shtatë hile e një trimëri”, por “shtatë trimëri e pa asnjë hile”. Ai bëri një punë kolosale duke dhënë shembullin i pari në pajtimin e gjaqeve. I zgjati dorën e pajtimit Dacit, i dha besën Islam Spahisë për t’i shkuar në ndihmë në luftën kundër serbëve, të cilët marshonin drejt Lumës. Lidhi besën me Bajram Currin, Haqif pashë Elbasanin, Selim Petrelën, Hysen Krujën në lëvizjen e Marsit, por i vetëm hyri në Tiranë dhe tronditi regjimin e asaj kohe. Kapedani i Mirditës kërkonte të dorëzohej vetëm tek Elez Isufi, sepse e dinte që në besë të tij do të shpëtonte. Shtëpia e Elez Isufit ishte shtëpi bujare. Aty do të hynin e dilnin burrat me emër, si Bajram Curri, Hasan Prishtina, Isa Boletini, Islam Spahia, Ismail Strazimiri, Murat Kaloshi, Dine Hoxha, Halit Lleshi, Sulë Shehu, Hysni Dema, Ali Maliqi, Fiqiri Dinia e shumë të tjerë. Do të vinin në këtë shtëpi edhe të huaj, duke filluar nga Fulci, zonja angleze Sibil Llojd, ambasadorë, konsuj, gazetarë, shkrimtarë etj. Në odat ku ishte Elez Isufi e Sufë Xhelili këngëtarët nuk guxonin të këndonin këngë për trimëritë e tyre. Të thjeshtë ishin e pa shkollë, por ata kishin shkollën e madhe të odës dibrane, ku bëhej testi i mençurisë.
Populli i Dibrës i deshi me gjithë zemër Elez Isufin e Sufë Xhelilin, prandaj dhe u shkoi pas jo pak. por për dy dekada. Kur u rrethua nga serbët shtëpia e Elez Isufit, bashkëluftëtarët e tij për gjithë natën hapën një kanal nëntokësor dhe nxorën në heshtje të plotë 70 pjesëtarët e familjes Ndreu të rrethuar nga ushtarët serb, ku mbi 200 burra i përcollën nga Sllova deri matanë Drinit. Kur më 26 dhjetor 1924 u vranë në Peshkopi malësorët trima të Reç-e- Dardhës e Ujë e m’Ujës, si një vargan gjigant, sollën heronjtë legjendarë në vendlindjen e tyre.
Për bëmat e vlerat e patriotëve Elez Isufi e Sufë Xhelili folën shumë historianë e bashkëkohës. Pikërisht këto vlera u identifikuan si busulla të identetitetit tonë kombëtar.
Vepra e pasardhësve të patriotëve
81-vjeçari Jonuz Ndreu është djali i parafundit nga fëmijët e Cen Elezit, të birit të Elez Isufit nga Sllova e Dibrës, i cili edhe gjatë periudhës së regjimit komunist është njohur dhe vlerësuar si një nga patriotët më të mëdhenj përkrah Bajram Currit. Duke qenë se Cen Elezi ishte një nga nacionalistët dhe antikomunistët më të njohur në të gjithë Veriun e Shqipërisë, në marsin e vitit 1946 regjimi komunist e shpalli atë armik. Nisur nga kjo dhe për t’i shpëtuar arrestimit nga brigadat e ndjekjes, Cen Elezi u largua nga shtëpitë e tij në Sllovë të Dibrës dhe qëndroi i fshehur në male së bashku me disa nga vëllezërit dhe djemtë e tij. Pasi qëndroi për disa kohë në arrati, në vitin 1949 ai u arratis nga Shqipëria dhe doli në Jugosllavi. Aty vdiq nën tortura nga komunistët sllavo-maqedonas në burgun e Shkupit, ku u mbajt i izoluar për disa muaj me radhë. Që nga viti 1946, kur Cen Elezi doli në mal në arrati, regjimi komunist i Tiranës ia internoi familjen, me gra dhe fëmijë, në Kalanë e Beratit. Një nga ata fëmijë që u internuan në atë kohë në Berat ishte dhe djali i parafundit i Cen Elezit, Jonuzi, i cili në atë kohë nuk ishte më shumë se 14 vjeç.
Pas shumë peripecish në ish-Jugosllavi, në kampin e Gerovës në Kroaci, në Itali si azilant politikë, në Republikën Federale Gjermane, ku shërbeu për disa kohë në një nga bazat amerikane që ishin vendosur asokohe në atë vend, Jonuzi arriti të emigrojë për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku u bashkua me disa pjesëtarë të tjerë të fisit të tij, të cilët prej vitesh jetonin aty si azilantë politikë.
Që nga ajo kohë e deri më sot ai vazhdon të jetë me banim në Nju-Jork, ku është njohur në të gjithë komunitetin e shqiptarëve që banojnë në SHBA, edhe si veprimtar e anëtar i kryesisë së shoqatës patriotike “Vatra” dhe për aktivitetin e tij në radhët e mërgatës antikomuniste që jeton prej vitesh në atë vend të largët përtej Atlantikut.
Por më krenarë se kurrë ai është ndier të shtunën e kaluar, kur arriti t’i përurojë përmendoren Elez Isufit në Peshkopi dhe kur në të njëjtën ditë mori Urdhrin “Nderi i Kombit”, që Presidenti i Republikës Bujar Nishani i akordoi (pas vdekjes) patriotit të madh Elez Isufi. Ky pasardhës i denjë i “gjeneralit me shajak” është kontribuuesi kryesor i kësaj përmendoreje, së bashku me nipin Eduard Ndreu. Është kjo vepra e pavdekshme e pasardhësve të patriotëve.
Në këtë ceremoni të organizuar në pallatin e kulturës “Haki Stërmilli” merrnin pjesë autoritetet vendore të qytetit të Peshkopisë, të qarkut, deputetë të zonës, qytetarë dibranë.
Më herët Presidenti i Republikës u prit në një takim nga kryetari i Bashkisë së Peshkopisë Ilir Krosi, në prani edhe të prefektit të qarkut të Dibrës Genci Sharku; kryetarit të komunës së Dibrës së Madhe Ruzhdi Lata dhe kryetarit të Bashkisë së Bulqizës Roland Keta. Kryetari i Bashkisë së Peshkopisë, duke e falënderuar Presidentin Nishani për këtë vizitë, shprehu mirënjohjen për miratimin e propozimit për nderimin me urdhrin e lartë “Nderi i Kombit” një prej figurave të njohura historike të Dibrës. Kreu i shtetit u shpreh se Dibra ka nxjerrë figura të shquara të historisë, ndaj me vlerësimin e një figure të tillë si Elez Ndreu nderohet edhe vlerësimi që qytetarët dibranë u bëjnë kontributeve të etërve të tyre. Presidenti Nishani vlerësoi se Dibra dhe dibranët përfaqësojnë një simbolikë në aspektin e qytetarisë, traditave dhe historisë. Në mbyllje të takimit kryetari i Bashkisë së Peshkopisë në shenjë mirënjohjeje i dhuroi Presidentit Nishani simbolin e Bashkisë, emblemën e qytetit të Peshkopisë.

Ambasadori Mal Berisha në Londër dekorohet për merita civile

May 14, 2013 by dgreca

LONDER : Diplomatët e Ambasadës së Republikës së Shqipërisë, Me 26 prill 2013, morën pjesë në një meshë të veçantë ceremoniale në Kishën italiane të Shën Pietrit në Londër të cilën e mbajti Eminenca e Tij, Kardinal Renato Raffaele Martino, Priori i Madh i Urdhrit të Shenjtë Konstantinian të Shën Gjergjit, Presidenti Emeritus i Këshillit Papnor të Drejtësisë dhe Paqes dhe Këshillit Papnor për Migrantët, një nga figurat më të shquara të Vatikanit. Kjo meshë organizohej nga Delegacioni i Mbretërisë së Bashkuar dhe Irlandës i Urdhrit Kostantinian të Shën Gjergjit, i kryesuar nga z. Anthony Bailey OBE, me rastin e ditës së Saint George, shenjtorit protektor të Anglisë.
Gjatë kësaj ceremonie u dekoruan me tituj nderi disa figura të shquara që kanë kontribute e merita të veçanta në jetën civile ose fetare të Anglisë. Ambasadorit të Shqipërisë z. Mal Berisha iu dorëzua nga Kardinal Martino titulli “Commendatore” i Urdhrit Mbretëror të Franceskut I dhe dekorata kalorsiake përkatëse. Ky titull, i dyti në hierarkinë e Urdhrit të themeluar në 1829 nga Mbreti i Dy Sicilive Francesku I, nderon individë me merita në jetën publike, shkencore, artistike, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare dhe kombëtare.
Në Britaninë e Madhe janë dekoruar në të kaluarën nga Urdhri Mbretëror Francesku I figura si Baronesha Thatcher, Sir Gavin Arthur, ish-Lord Mayor i City of London, ish-Arqipeshkvi i Canterbury-it Dr Rowan Williams, Duka i Westminsterit, etj.
Ky dekorim vjen pas shumë veprimtarishë të spikatura që Ambasada Shqiptare në Londër ka organizuar duke e bërë të njohur Shqipërinë në këtë vend si dhe duke shtuar një interes më të gjërë rreth vendit tonë. Ajo përbën gjithashtu një vlerësim për vetë diplomatët dhe punën e Ambasadës aq sa edhe për progresin që Shqipëria ka bërë në të gjitha fushat, e veçanërisht për historinë e saj unike të tolerencës fetare midis qytetarëve të saj me besime të ndryshme.

Rilindja dhe pseudorilindja elektorale (3)

May 14, 2013 by dgreca

Nga Enver Bytyçi/
Thamë në botimin e pardjeshëm se Rilindja rievokon një epokë qytetërimi të humbur e të shuar. Së paku rikthen në jetë një komb, të cilit i është venitur shpirti. Këtë gjë, rikthimin në jetë të kombit shqiptar e bënë rilindasit tanë të shekullit XIX. Tipari themelor i asaj periudhe ishin romantizmi dhe iluminizmi, dmth shprehja e besimit për të ardhmen, harmonia e fjalës, dashuria për kombin, atdheun, shoqëruar me platformën e Pashko Vasës «E vërteta mbi Shqipërinë dhe shqiptarët» («La vérité sur l’Albanie et les Albanais»), botuar në Paris më 1879 dhe veprës tjetër të Sami Frashërit “Shqipëria çka qenë, ç’është e çdo të bëhet”, botuar më 1899 në Bukuresht. Nuk ka Shqiptar që nuk i njeh këtta dy rilindas si dhe këto dy vepra që ata kanë shkruar e që mbeten në përjetësi si vepra monumentale të mendimit illuminist të rilindasve tanë.
Ndërsa pseudorilindja dhe pseudorilindasit e sotëm jo vetëm që nuk kanë një platformë të vetën për ndonjë ringjallje të vendit, por as kanë ndërmend t’i referohen në ndonjë varg veprave të rilindasve tanë të shquar. Mundet të konceptohet si pikë referimi “Kurbani” i kreut të skuadrës së ashtuquajtur “Rilindje”, por të gjitha të dhënat flasin se akademikë dhe emra të mëdhenj të letrave shqipe kanë shkruar libra dhe krijime shumë herë më të mira se kurbani i Ramës, çka e bën këtë libër e autorin e saj të paqenë në radhën e ndonjë grupi rilindasish qoftë dhe virtualisht të tillë. Këtë fakt duket se e njohin pseudorlindasit tanë, sepse nuk ka e nuk mund të gjesh asnjë referencë të librin “Kurbani” në paraqitjet e tyre. Kurbani mbetet kurban dhe nuk mund të përceptohet as nga budallenjtë e fanatikët si platformë zhvillimi e progresi, jo më si model për ringjallje, rimëkëmbje e rilindje, çfarë pretendon skuadra e mashtruesve me terma bombastikë.
Duke u rikthyer te argument i rilindave, ndoshta ia vlen të bëhen disa krahasime midis vizionit, ideve dhe koncepteve që janë shpalosur para më shumë se një shekulli me praktikat që bart politika e pseudorlindasve të sotëm. Them me praktikat, se vizionet, idetë dhe konceptet e këtyre të sotmëve mungojnë plotësisht.
Rilindasit hodhën idenë e bashkimit kombëtar të shqiptarëve. Kjo ide e tyre u lëvrua aso kohe me aq idealizëm sa çoi jo vetëm në bashkimin, por edhe në afrimin e vëllazërimin e tyre. Le të kujtojmë faktin se çfarë u arrit më 1878 në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Por të kujtojmë gjithashtu faktin se për hir të kombit e të gjuhës sonë Kongresin e Manastirit e drejtuan dy kolosët pasrilindas, Pater Gjergj Fishta dhe Mit’hat bej Frashëri. Ata u bashkuan jo vetëm në idealin kombëtar, por edhe për njësimin e alfabetit shqip dhe latinizimin e këtij alfabeti. Aso kohe nuk kishim të bënim me një Europë miqësore. Përkundrazi, Europën e asaj kohe Gjergj Fishta do ta quante mizore, për shkak të vendimeve të saj për shkërmoqjen e shqiptarëve. Megjithatë ata nuk lëvizën nga orientimi europian e perendimor dhe e panë atë si model e si stacion të kulturës, lidhjeve dhe marrëdhenieve tona.
Ndërkaq kreu u skuadrës së pseudorilindasve, pra Edi Rama, nuk mundi të ngrihet së paku në nivelin e qëndrimeve proeuropiane të rilindasve tanë. Ai e ka të vështirë t’u shpjegojë shqiptarëve pse u përpoq të bllokojë arritjen e Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit. Të gjithë kujtojnë se aso kohe Rama mobilizoi të gjithë propagandën e vet dhe mediave që komandon kundër nënshkrimit të asaj marrëveshjeje. Studiuesit do t’i rikthehen kësaj kohe të vështirë dhe do të shohin se çfarë ka ndodhur në të vërtetë. Historianët dhe ekspertët do të evidentojnë faktin se si diplomacia shqiptare e kohës u vu në lëvizje si kurrë ndonjëherë më parë për të bindur çdo vend anëtar të BE-së për miratimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit. Ndërsa në anën e kundërt qëndronte kreu i opozitës.
E njëjta skemë u përdor nga Rama dhe pseudorilindasit etjerë edhe në rastin fatlum të pranimit të Shqipërisë në NATO. Kur ndodhi ngjarja e Gërdecit, kam shkruar e kam nënvizuar se ajo ngjarje nuk ishte e rastësishme. Në koshiencën time ajo ngjarje e pandriçuar ishte vepër e kundërshtarëve të pranimit të Shqipërisë në NATO. Fatkeqësisht në krah të këtyre kundërshtarëve u shfaq atë botë edhe kreu i opozitës, zoti Rama. Nëse kthejmë kokën pas, ngjarja dramatike e Gërdecit ndodhi vetëm 20 ditë nga dita kur Shqipëria do të merrte ftesën për në NATO. Dhe nëse Rama nuk do ta mirëpriste Gërdecin si ngjarje në dëm të antarësimit në NATO, së paku do të duhej të priste 20 ditë, sa të merrej ftesa e të mos e përdorte atë si karem të luftës politike të tij. Por ndodhi e kundërta. Aq sa media e Ramës me eufori e kënaqësi të manifestoi lajmin se “Kongresi amerikan ishte kundër ftesës për Shqipërinë në NATO”. Kur ndodhi e kundërta dhe presidenti Bush anashkaloi Gërdecin për ta ftuar vendin tonë në Aleancë, kreu i opozitës i shtoi përpjekjet e tij për politizimin e ngjarjes. Objektivi i tij ishte që një vit më vonë Shqipëria të mos e ngrinte flamurin e saj pranë selisë së NATO-s në Bruksel. Edhe nëse do ta bënin këtë analizë vetë fanatikët e Ramës, nuk do të mund t’i iknin argumentit se kreu i opozitës shqiptare, si në asnjë vend në Europë, ishte pozicionuar kundër Shqipërisë në NATO. Zoti Ngjela tha në një debat televiziv se pranimi në NATO ishte pasojë e vendimit të Xhorxh Bushit dhe jo e performancës së Shqipërisë. Ata që mbronin të kundërtën në atë debat nuk i thanë zotit Ngjela se “Amerika ka pasur president edhe në tetë vitet e qeverisjes së socialistëve, por asnjëri prej tyre nuk e mori një vendim të tillë”. Në politikë e sidomos në vendimmarrje të tilla, të cilat shënohen si ngjarje madhore të politikave e gjeopolitikave, nuk ka asnjë rol rastësia, siç përpiqen ta shpjegojnë procesin mbështetësit e zotit Rama.
Kur kthejmë kokën prapa në katër vitet që shkuan, përsëri precedentët antieuropianë janë të pranishëm në personin e zotit Rama. Liberalizimi i vizave ishte beteja e parafundit midis opozitës dhe pozitës për t’iu afruar Europës. Megjithëse interesi i qytetarëve ishte i jashtëzakonshëm për këtë, zoti Rama ndërtoi strategjinë dhe taktikën e bllokimit. Jam i detyruar të pohoj dhe njehëre atë çfarë kam shkruar kur çadrat e grevës së urisë qenë ngritur në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, para selisë së kryeministrit. Atëherë shkruaja se Rama mund të dalë nga ngujimi, nëse BE-ja ia bën me dije liderit tonë të opozitës se çfarëdo që ai të bëjë, nuk e kthen mbrapsht procesin e liberalizimit të vizave. Kur kjo u bë me dije, atëherë u gjet formula e krokodilit në Strasburg, me qëllim që të kamuflohej sa të ishte e mundur prapësia antieuropiane e Ramës. Ndërkaq nuk është nevoja të qëmtohet në deklratat e “rilindasve” të kohëve tona, sipas të cilëve, “në rastin e liberalizimit të vizave një million shqiptarë do të merrnin rrugët e Europës”, një gjetje kjo e supozuar thjesht për ta trembur kontinentin e vjetër.
Dhe më së fundi vijmë te bllokimi i ligjeve, të cilat duheshin miratuar për t’i hapë rrugë marrjes së statusit të vendit kandidat. Nëse i dëgjojmë pseudorilindasit, ata thonë se përveç tri ligjeve, BE kishte vënë 7 ose 8 kushte të tjera. Dhe është e ditur se kishte e do të ketë kushte të tjera, veç përmirësimit të ligjeve. Por ata nuk duan ta pranojnë se të gjitha kushtet e tjera, si lufta kundër korrupsionit, lufta kundër krimit, shteti ligjor e pavarësia e gjyqësorit, janë kushte permanente të të gjitha etapave të afrimit të Shqipërisë drejt BE-së, parasëgjithash janë kushte të procesit të negociatave për anëtarësim. Nga ana tjetër, opozita do të ishte krejt komode, nëse vërtet Shqipëria kushtëzohej nga moskryerja e detyrave të qeverisë, sepse dështimi për këtë shkak do ta penalizonte qeverinë e jo opozitën. Pse atëherë pseudorilindasi nuk e la topin në portën e kundërshtarit të tij politik?! Ai nuk i votoi tri ligjet, sepse kishte frikë se Shqipëria do ta kishte marrë statusin e vendit kandidat. Kështu I vetëquajturi rilindas u shfaq për një periudhë të gjatë si aplikues i doktrinave dhe teorive që shkojnë kundër parimeve themelore të rilindasve të vërtetë shqiptarë.
Në këtë përmbledhje nuk kam ndërmend të analizoj shkaqet e bllokimit që zoti Rama i bëri integrimit europian të Shqipërisë. Argumentin e lartshkruar po e përdor thjesht në funksion të dallimit thelbësor që ekziston midis pseudorilindasit të vitit 2013 dhe rilindasve të vërtetë të shekullit XIX. Ata të shekullit të rilindjes së vërtetë të kombit tonë ishin shkolluar në medreset, gjimnazet e universitetet e perandorisë osmane. Kjo do të nënkuptonte që ata të mbartnin kulturën orientale të perandorisë, së cilës i kishin shërbyer. Por jo. Ata dinin 5 ose 6 gjuhë perendimore. Ata mendonin, flisnin dhe vepronin me idetë, filozofinë dhe orientimin perendimor. Ata ishin idealistë dhe nuk kishin kurrëfarë agjende personale në dëm të interesave kombëtare. Prandaj të gjithë së bashku ata morën vendime shumë të rëndësishme e kapitale për orientimin europian të shqiptarëve. Pseudorilindasit e sotëm mbetën së paku deri më sot në anën tjetër të skuadrës antieuropiane e për pasojë antirilindje.
Dhe një fakt tjetër: Rilindasit tanë nuk menduan dhe nuk punuan asnjëherë që ta përçajnë Shqipërinë në veriorë e jugorë, në qytetarë e në fshatarë, në muslimanë, ortodoksë apo katilikë. Nuk ka nevojë të jap argumentin e njohur tashmë, se ata u dhanë shqiptarëve një emër të vetëm, emrin e shqiptarit. A ndodh këto kohë pas më shumë se një shekulli kjo që ka ndodhur atëherë? Nëse qëmtojmë thjesht në deklarimet e liderit të pseudorilindasve do të gjejmë shumë raste të mbjelljes së përçarjes dhe urrejtes. Në Vlorë zgjedhësit shqiptarë u njohën me një term të ri: “Bathorizimi”. “Nuk do të lejomë bathorizimin e Vlorës” – tha Rama. Nuk po hyj në berthamën e problemit, pse Vlora u rrezikoka nga një fenomen bathorizimi, kur qeverisja locale e saj i takon vetë Ramës. Por një vëzhgim i shpejtë bën që të mendosh se ky term i ri ishte planifikuar të thuhej pa kurrëfarë shkaku në Vlorë dhe pikërisht në Vlorë. Rama bënte diversionin e radhës, për t’i nxitë vlonjatët kundër atyre që ai I quan “malokë”, pasi në përceptimin e fansëve të tij Bathorja është një vendbanim i ri I krijuar nga lëvizja e popullsisë prej veriut në Tiranë. Diversione të tilla pseudorilindasi ka bërë në disa raste, edhe në Shkodër, edhe në Peshkopi, edhe në Kukës. Por Vlora duhej ngacmuar në plagën që e krijuan Rama, bashkëpunëorët si dhe paraardhësit e tij.
Në kohën e rilindasve nuk kishte ndarje të tilla, sepse rilindasit nuk e çonin ndërmend të punonin kundër bashkimit kombëtar të shqiptarëve. Pseudorilandsit e sotëm duket se kanë një mision të ndryshëm nga ai i rilindasve. Në të vërtetë përçarjen nacionale të shqiptarëve e sollën në Shqipëri të majtët. Fatkeqësisht ndër ta ka kontribut edhe themeluesi i Kishës Autoqefale Shqiptare, Fan Noli. Themelet e kësaj ndarjeje i vuri Avni Rustemi. Jo pse bëri atentat kundër Esat Pashës, por se themeloi kulturën e atentatit dhe përçarjes krahinore në Shqipëri. Për këto shërbime përçarëse ai u nderua nga diktatura komuniste, por as në atë kohë nuk guxoi kush ta quante Avni Rustemin rilindas. Tani, pseudorilindasi Rama e bashkëpunëtorët e tij, në një anë imitojnë Avni Rustemin, Qemal Stafën, udhëheqësit e bllokut komunist e, nga ana tjetër, vetëquhen rilindas.
Përçarja, përjashtimi, armiqësia nuk janë attribute të rilindasve. Këto cilësi janë dhe mbeten e kundërta e vizionit, programit, idealit dhe ideve të rilindasve. Ballafaqimi i mëtejmë me rilindasit do të sillte defiçite të panumërta në sjelljen dhe mendimin politik të pseudorilindasve të sotëm. Por nuk do të zgjatem më, thjesht për të mos lodhur lexuesin e nderuar. Mjaftojnë këto dy elementë thelbësorë që të vemë në dukje atë çfarë përfaqësonte rilindja shqiptare kombëtare e shekullit XIX dhe çfarë përfaqëson shpura e sotme e kupolës së socialistëve, e cila spekullon me rilindjen dhe rilindasit.
Ngado që ta analizosh slloganin e socialistëve dhe koalicionit të tij për të ashtuajturën rilindje, shkon në përfundimin e patjetërsueshëm se ky slogan është thjesht një butafori, të cilit nuk i beson e nuk mund t’i besojë ndokush.