dgreca – Page 5584 – Dielli

ARKIVI I PETER R PRIFTIT I ËSHTË DHURUA”BIJËVE TË SHQIPES” NË FILADELFIA

February 5, 2013 by dgreca

Rreth 200 dosje me dorëshkrime, letra, artikuj të ndryshëm të lëna pas vdekjes nga Peter Prifti, i vëllai ia dorëzoi Shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia. Arkivi i rrallë i një prej kontribuuesve më të njohur të çështjes shqiptare në SHBA dhe bashkëpunëtorit të ngushtë të Fan Nolit, përmban studime dhe shënime të pathëna ndonjëherë mbi rolin e personaliteteve të njohura shqiptare në SHBA…

***

Në tre paragrafët e parë, redaktori i “Diellit”, Peter Prifti, përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit: “E takuam në rezidencën e tij në rrugën ‘Blagden’, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet…. Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndihej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha: ‘Ata janë të gjithë miqtë e mi, unë mund të bisedoj me secilin prej tyre’”.

“Në Kuvendin e Peshkopatës që u mbajt në korrik 1961, unë shërbeva si sekretar i Kuvendit. Gjatë punimeve të Kuvendit ndenja pranë Nolit, në anën e djathtë të tij. Në një kohë pushimi gjatë Kuvendit, Noli u kthye nga unë dhe më pyeti nëse doja të bëhesha prift. Më la përshtypjen se po të bëhesha prift, e kisha rrugën të hapur që një ditë të bëhesha peshkop, e të zija vendin e tij. Unë e falënderova për ofertën fisnike që më bëri dhe për opinionin e mirë që kish për mua, por i thashë, me keqardhje, se karriera klerikale nuk më interesonte.”

Opinionin e Tij për Konicën, Noli e ka dhënë në parathënien e librit “Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan: “Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare. Me këshillën dhe drejtimin e tij, unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut.

Në biografinë e tij të pabotuar ai shkruan: “Filozofia më pasuroi mendjen dhe shpirtin, por jo xhepin, sepse nuk e përdora për të fituar bukën e gojës. Kjo është një nga ironitë e jetës sime.”

Ndihem i kënaqur që e shpëtova arkivin e vëllait, duke e dërguar me 15 koliposta nga San Diego në adresën e shtëpisë sime në New York. Pata sugjerime t’ia dërgoja Arkivit të Shtetit në Tiranë, por ajo punë kërkonte mund e shumë të holla.

Zëri i tij ishte i hollë dhe bisedat me të dukeshin sikur të zhvendosnin nga një kafene e zakonshme në qendër të Tiranës, diku në ato baret me dritare dhe tryeza të rënda, në muret e mbushura me libra. Nuk më kujtohet se çfarë po pinim, por ajo që më shoqëroi gjatë pas atij takimi ishte diçka krejtësisht perëndimore që vinte prej portretit të tij. Damarët e kaltër në duart e bardha dhe një qetësi që fshihte kuriozitet për gjithçka që ndodhte në Shqipëri. Duhet të ketë qenë viti 2001, dhe në takimin tonë ishte edhe vëllai i tij, Naum Prifti. Ky ishte takimi im i parë dhe i fundit me Peter Priftin, megjithëse deri vonë në postën time elektronike vinin email-e përshëndetëse prej tij. Ndjesinë e atij takimi e kam sjellë sërish në kujtesë dy vjet më parë, kur hiri i tij shpërndahej lehtë-lehtë në ujërat e buta të Erzenit. Ai takim më ka mbetur gjatë në mendje, ndoshta pasi takimi me të ishte si një takim me një tjetër botë, dhe një tjetër kulturë që shpërndahej lehtë-lehtë përmes zërit dhe portretit të tij… Burri që kishte veshur pantallona të bardha dhe një xhaketë të një stili krejt ndryshe për Tiranën e atyre viteve, me një mjekër të kuruar me kujdes, ishte njeriu që kishte jetuar historinë e atyre dhjetëra njerëzve që ishin përpjekur ta ndryshonin Shqipërinë nga larg…

Peter Prifti, studiues i shqipes, gazetar dhe një prej kontribuuesve më të njohur të çështjes shqiptare në SHBA, një prej bashkëpunëtorëve më të ngushtë të Fan Nolit, u nda nga jeta dy vjet më parë. Biblioteka e tij personale, një pasuri e gjallë e një periudhe unikale për çështjen e zhvillimet shqiptar, i kaloi të vëllait Naum Prifti. Ndërsa mbi 200 dorëshkrime, fryt i punës së tij shkencore, i kaluan Shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia. “Ndoshta do të ishte më mirë t’i sillja në Arkivin e Shtetit, por ky transport kushtonte”, shprehet në një intervistë më poshtë për gazetën “Shqip” i vëllai Naum Prifti. Ndoshta koha do të zbulojë atë çfarë Peter Prifti ka lënë në ato rreshta pafund, që sot ndodhen në Filadelfia, të cilat Peteri i shkroi duke pasur në mendje vetëm Shqipërinë.

Vetëm pak kohë më parë, vëllai juaj Peter Prifti, një nga figurat me kontribut të vyer në çështjen shqiptare në SHBA u nda nga jeta. Çfarë ishte për ju kjo ndarje?

Humbja e vëllait ishte ngjarje e dhimbshme për mua, pas vdekjes së papritur të nipit tim Eri, në moshën 23-vjeçare. Veç lidhjes së gjakut me Peterin patëm lidhje të ngushta shpirtërore. Në dy vitet e fundit shëndeti i tij u keqësua. Vëllai gjatë gjithë jetës kishte qenë “i thatë, por i thantë”, sikurse thotë shprehja popullore. Ai nuk vuante nga ndonjë sëmundje kronike, por mbas moshës 80-vjeçare iu shfaq leukemia dhe shëndeti i tij shkoi teposhtë deri sa më 17 gusht 2010 u nda nga jeta. Tri javë përpara asaj dite, e vizitova në qendrën shëndetësore në San Diego të Kalifornisë. Me mallëngjim kujtoj bisedën më të vështirë që kam pasur me të në jetën time. Në testament ai shkruante se e linte në dëshirën e familjes nëse donim ta varrosnin, apo ta digjnim kufomën e tij pas vdekjes. Iu luta të mos na e linte ne atë barrë, por ta zgjidhte vetë opsionin që dëshironte dhe ne do të respektonim dëshirën e tij. Kjo bisedë ishte njëlloj si t’i thosha se po ndaheshim për jetë. Pasi u mendua pak, tha se preferonte djegien dhe hiri t’i shpërndahej mbi tokën e atdheut. Amaneti ishte në harmoni me jetën dhe aktivitetin e tij patriotik. Në tetor të atij viti, ime shoqe dhe unë shkuam në Tiranë dhe të ndihmuar nga Akademia e Shkencave ia plotësuam dëshirën e fundit. Hirin e tij e shpërndamë mbi lumin Erzen, në afërsi të Ibës. Më pas shtruam një drekë përkujtimore për të gjithë miqtë dhe dashamirësit që morën pjesë në ceremoni. Aty folën për jetën dhe aktivitetin e tij prof. Emil Lafe, prof. Jorgo Bulo, prof. Nasho Jorgaqi edhe unë. Peter Prifti ishte model i njeriut të thjeshtë që jetonte pa pretendime. Nuk pinte as duhan, as pije alkoolike dhe në të ngrënë ishte shumë i përkorë. Si beqar me përvojë të gjatë dinte të kujdesej për veten, për apartamentin, si edhe për gardërobën dhe menynë e tij ditore. Ishte metodik në gjithçka që ia kushtonte kohën e tij, qysh nga marrja e postës deri në sistemimin e albumeve. I lexonte me kujdes si postën konvencionale dhe internetin dhe u përgjigjej të gjithë atyre që i drejtoheshin. Arkivi i tij ishte i pasur dhe i sistemuar në mënyrë shkencore, me dosje të veçanta për çdo subjekt. Pesë sirtarë të thellë qenë mbushur me mbi 200 dosje. Në apartamentin e tij shihje libra në çdo faqe muri, kryesisht botime shqip, apo kushtuar Shqipërisë, një mori me albume, foto, filma artistikë, midis tyre edhe filmin “Skënderbeu”, dhe një dokumentar për Fan Nolin, kaseta me muzikë shqiptare e klasike, videokaseta.

Cilësi tjetër e tij ishte mirësjellja dhe druajtja ndofta më tepër sesa duhej. Ai kishte shoqëri të gjerë në rrethet intelektuale, personalitet që nderohej nga shqiptarët, nga amerikanët dhe nga profesorë europianë që patën rast ta njihnin ose punuan tok me të. Shpesh kam pyetur veten time se pse nuk u martua. Arrita në përfundimin se mbi të gjitha ishte xheloz për pavarësinë e tij dhe donte që t’u përkushtohej punëve shkencore e letrare që kishte për zemër.

Peter Prifti ishte nga të paktët të rinj të mërgatës shqiptare të brezit të tij që kreu studime universitare të plota dhe mori gradën shkencore pasuniversitare. Ai kreu studimet universitare në Penn State College (1949) dhe vazhdoi arsimin pasuniversitar në “University of Pennsylvania,” ku u nderua me gradë shkencore “Master of Arts Degree in Philosophy” më 1955-n.

Vërtet numri i shqiptarëve që kanë përfunduar studimet e larta në SHBA menjëherë pas lufte është i pakonsiderueshëm. Kuptohet se prindërit e tyre preferonin t’i mbanin fëmijët në bizneset e tyre, ndërsa babai ynë mendoi se shkollimi do ta ndihmonte Peterin ta kishte jetën më të lehtë dhe të mos hiqte ato rropatje që pati ai vetë dhe emigrantët e tjerë të fillimit të shekullit. Peter Prifti bashkë me Polin, vëllain e madh, kanë meritën se nisën në Filadelfia një radioprogram javor në gjuhën shqipe, me qëllim të ruhej gjuha dhe traditat. Më 1957-n, Peteri i dërgoi “Diellit” një ese mbi gjendjen e shqiptarëve në Pensilvani, e cila u pëlqeu nga Noli dhe vatranët e tjerë. Unë besoj se ai shkrim i hapi rrugën ta ftonin në Kuvendin e Vatrës më 1958 në Boston, dhe ta zgjidhnin sekretar të Federatës dhe njëkohësisht redaktor të gazetës “Dielli”. Këto detyra i dhanë rastin të njihej nga afër me Fan Nolin dhe patriotë të tjerë të shquar. Dy vjet më vonë, profesori Grifits, autor i librit “Shqipëria dhe grindja Sovjeto-Kineze” i ofroi punë në MIT në Boston, një institucion studimesh me famë ndërkombëtare. Atje punoi për 15 vjet si këshilltar për çështjet shqiptare dhe në vitin 1978 botoi librin “Socialist Albania Since 1944”, (Shqipëria Socialiste që nga viti 1944). Libri u etiketua me të meta të pafalshme nga regjimi komunist se aty kritikohej Enver Hoxha si diktator. Midis të tjerash atje kishte edhe një listë me emrat e anëtarëve të Byrosë Politike, të dënuar nga PPSH-ja si projugosllavë, si prosovjetikë, si deviacionistë, sabotatorë etj. Lista ishte sinjifikative për terrorin politik që mbretëronte në Shqipëri. Nga ky shkak, libri u kategorizua “tepër i rezervuar” nga Biblioteka Kombëtare dhe jepej vetëm me konsensusin e drejtoreshës. Në krahun e kundërt të spektrit, të arratisurit politikë që kishin ardhur nga Shqipëria, e damkosën për propagandë komuniste, por pavarësisht nga ekstremet shqiptare, vepra zuri vend në referencat e studiuesve për Shqipërinë, për të vërtetat objektive dhe paraqitjen faktike.

Peter Prifti ka qenë një ndër njerëzit që ka ndenjur gjatë pranë Fan Nolit. A janë ruajtur në dorëshkrimet që ka lënë pas, histori apo kujtime nga kjo marrëdhënie?

Për këtë po sjell kujtimet e Peter Priftit për Fan Nolin. “Në Kuvendin e Peshkopatës që u mbajt në korrik 1961, unë shërbeva si sekretar i Kuvendit. Gjatë punimeve të Kuvendit ndenja pranë Nolit, në anën e djathtë të tij. Në një kohë pushimi gjatë Kuvendit, Noli u kthye nga unë dhe më pyeti nëse doja të bëhesha prift. Më la përshtypjen se po të bëhesha prift, e kisha rrugën të hapur që një ditë të bëhesha peshkop, e të zija vendin e tij. Unë e falënderova për ofertën fisnike që më bëri dhe për opinionin e mirë që kish për mua, por i thashë, me keqardhje, se karriera klerikale nuk më interesonte.” (Flamurtari Kombit, 1882-1982) Peter Prifti ka shkruar një sërë artikujsh për Nolin, e po ashtu ka përkthyer fjalimin e tij në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, 10 shtator 1924 nga frëngjishtja në anglisht. Njëherë pasi botoi një shkrim të bukur pa emër kushtuar Nolit, i ngjau një incident. Në një mbledhje përkujtimore në Boston dikush pyeti kush ishte autor i shkrimit dhe për habinë e Peter Priftit, një personalitet i shquar i diasporës (A.A.) deklaroi se autori qe ai. Peter Priftit që u ndodh atje, i erdhi aq turp sa nuk pipëtiu. Pas një viti pati rast ta botonte me emrin e tij dhe kështu çështja u mbyll pa zhurmë. Këtë incident ia rrëfen edhe prof. Nasho Jorgaqit, te përgjigjet që i dërgoi rreth anketës për Nolin, por e luti të mos e zinte ngoje.

Një kapitull me gjashtë shkrime anglisht për Nolin ndodhet te libri “Unfinished Portrait of a Country”, sikurse “Audiencë me metropolitan Fan S. Nolin”, “Për kujtim të peshkop Fan Nolit”, “Një Amerikan i madh me origjinë shqiptare” etj. Peteri ka përkthyer anglisht me besnikëri e bukuri artistike poezinë “Anës lumenjve.” Një ALBUM për Fan Nolin, me poezi pak të njohura dhe me foto ia ka dërguar dhuratë Institutit të Gjuhësisë. Falë këmbënguljes së tij për kërkime shkencore, pas plot dy vjet përpjekjesh, ai siguroi kopjen origjinale të fjalimit të Nolit, mbajtur në Lidhjen e Kombeve Gjenevë, më 10 shtator 1924, të cilën e përktheu nga frëngjishtja në anglisht, për t’ua bërë të njohur anglishtfolësve, atë perlë oratorie.

Ka pasur një debat që ju e keni botuar kohët e fundit në shtyp mes Peter Priftit, Arshi Pipës dhe Sami Repishtit…

Për mua, sjellja e tij fisnike ndaj prof. A. Pipës dhe prof. S. Repishtit është veçanërisht mbresëlënëse. Më 1989, ata shkuan te një konferencë ndërkombëtare në Strasburg, ku Pipa referoi me gojë përmbajtjen e referatit për çështjen e Kosovës. Një kopje ia dërguan dhe Peter Priftit për të vjelë mendimin e tij. Sigurisht prisnin lavdërime, ndërsa Peter Prifti u skandalizua nga përmbajtja e referatit dhe hartoi një përgjigje prej 8 faqesh të daktilografuara, ku shprehte indinjatën e tij që autorët ngarkonin me faj shqiptarët e Kosovës për gjendjen e tyre mjerane. Sipas referatit, përdorimi i flamurit kombëtar dhe miratimi i gjuhës së njësuar shqipe nga kosovarët ishin shkaqet që kishin zemëruar autoritetet serbe. Me argumente e me fakte historike, P. Prifti i hidhte poshtë këto pretendime. Debati midis tyre vazhdoi me sulme e kundërsulme. Së fundi, Pipa i uli tonet agresive nga argumentet bindëse të P. Priftit. Ky debat më ra në dorë pas njëzet vitesh, dhe u habita që vëllai nuk e kishte botuar, aq më tepër se ngjarjet historike i kishin dhënë të drejtë atij. Vëllai m’u përgjigj se nuk donte ta botonte kurrsesi sa të ishte gjallë. Nuk donte t’i vinte kolegët e tij në pozita të vështira. Pas vdekjes së tij, debatin e botova te buletini “Zëri i së Vërtetës” në New Jersey dhe te revista “Dy Drinat,” (2012) që del në Kukës, sponsorizuar nga shqiptaro-amerikani Esat Bilali.

Kontributi i Peter Priftit është pak i njohur në Shqipëri…?

Për arsyen e thjeshtë se krijimtaria e tij e pasur publicistike nuk njihet. Deri tani, të gjitha botimet e tij janë anglisht, me përjashtim të vëllimit “Mozaik shqiptar” botuar nga “Buzuku” në Prishtinë. Në Tiranë, shtëpia botuese “Lilo” botoi broshurën “Gjuha është organizëm e gjallë”, ku Peter Prifti debaton me prof. Arshi Pipën dhe mbron gjuhën e njësuar shqipe. Vetëm prof. Eleni Karamitri botoi monografinë “Peter R.Prifti në botën e dijetarëve shqiptaro-amerikanë”, një përpjekje serioze për të njohur jetën dhe punën e tij. Unë ndieja detyrim moral ndaj vëllait që kishte përkthyer anglisht disa nga veprat e mia, ndaj e ndihmova të kompilonim librat e tij anglisht, “Remote Albania – the Politics of Isolationisn” (Shqipëria e Largët – Politika e Izolacionit) botim “Onufri”, 2000, “Land of Albanians: A Crossroads of Pain and Pride” (Vendi i shqiptarëve –Kryqëzim i Dhimbjes dhe Krenarisë) “Horizonti”, 2002. Disa vite më parë, kërkova nga zyra e SOROS-it në Tiranë që veprat e Peter Priftit të përktheheshin shqip, me qëllim që kjo pasuri t’i kthehet trungut të cilit i përket. Nuk pata sukses.

Veç krijimtarisë publicistike, ai ka edhe një sërë veprash linguistike, që vijnë nga periudha e angazhimit në Universitetin e Kalifornisë në San Diego. Në bashkëpunim me albanologun Leonard Newmark, u botua “Standard Albanian,” (Gjuha shqipe e normuar) të cilën A. Kostallari e çmonte veçanërisht për tiparet konstruktive. Më pas vijnë botimet “Spoken Albanian” (Shqipja e folur) dhe “Reading in Albanian” (Lexime në Shqip), dy vepra të mirëpritura nga shqiptarët e Amerikës që donin të zgjeronin njohuritë për gjuhën shqipe.

Peter Prifti ka ndjekur me konsekuencë ngjarjet në Kosovë që nga viti 1968 kur u shpalos kërkesa “Kosova Republikë”. Qysh prej atij viti, ai është i vetmi autor i njohur që ka botuar çdo vit artikuj për situatën dhe gjendjen e popullit shqiptar në Kosovë. Më 1999, kur çështja e Kosovës ziente në mbarë botën, ai botoi te Columbia University New York “Confrontation in Kosova-The Albanian-Serb Struggle, 1969-1999”, (Konfrontim në Kosovë – Lufta shqiptaro-serbe 1969-1999.)

Libri pati jehonë në rrethet akademike të Amerikës për njohjen me problemet e Kosovës, duke dhënë ndihmesën e vet për ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë. Nga kërkesat e shumta, libri u ribotua, diçka e rrallë për botimet akademike të kësaj natyre.

Në shtyp është folur për një mori dorëshkrimesh dhe kujtimesh të lëna nga Peter Prifti. Si një nga njerëzit që jeni kujdesur për to, çfarë përmbajnë ato?

Unë kisha në duar rreth 200 dosje me dorëshkrime, shkrime, letra e artikuj, që pasqyrojnë aktivitetin e tij të gjatë. Natyrisht m’u desh t’i skartoja një pjesë të tyre. Habia ime ishte se tok me shkrimet publicistike, gjeta edhe shkrime letrare anglisht, për të cilat s’kisha dijeni. Më të rrallë ai më dërgonte disa pjesë letrare anglisht, po gjithmonë i konsideroja si kuriozitet. Nuk e dija pasionin e tij të fshehtë për letërsinë dhe tani jam kureshtar të di vlerën e tyre. Ndihem i kënaqur që e shpëtova arkivin e vëllait, duke e dërguar me 15 koliposta nga San Diego në adresën e shtëpisë sime në New York. Pata sugjerime t’ia dërgoja Arkivit të Shtetit në Tiranë, por ajo punë kërkonte mund e shumë të holla. Ende nuk e di nëse Arkivi do kishte mundësi të mbulonte shpenzimet. Sidoqoftë unë i depozitova te Shoqata “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia, si vendi ku Peter Prifti u edukua dhe u rrit. Ata i vendosën në një hapësirë të veçantë dhe i ruajnë me kujdes. Mbetem me shpresë se do të vijë koha që ky thesar dorëshkrimesh të njihet e të çmohet si pjesë e trashëgimisë shqiptaro-amerikane.

Peter Prifti ka qenë pjesë e rëndësishme e Federatës Panshqiptare Vatra. Si e shihni rolin e kësaj organizate në çështjen shqiptare dhe si e shihni zhvillimin e saj sot?

Këtu do vërej një koincidencë sa të rrallë aq dhe të bukur. Për herë parë në historikun njëqind vjeçar të Vatrës, dy vëllezër nga e njëjta familje zgjidhen sekretarë të Vatrës dhe punojnë me përkushtim për mbarëvajtjen e saj.

Peter ishte sekretar i Vatrës në vitet 1958-1960, ndërsa unë u zgjodha sekretar në vitin 1996 dhe vazhdoj ta kryej edhe sot të vetmen detyrë shoqërore që kam pasur gjatë jetës sime të gjatë. Unë u aktivizova te Vatra që kur jetoja në Filadelfia dhe porsa erdha në New York bashkëpunimi me kryesinë u forcua më shumë. Kam botuar artikuj, reportazhe dhe tregime, si edhe thirrjet drejtuar diasporës shqiptare për të dalë në demonstratë e në aktivitete për Kosovën, të cilat natyrisht janë pa emër.

Ndihem krenar që kam dhënë ndihmesën time dhe e shoh me kënaqësi rigjallërimin e Vatrës pas disa vitesh letargjie e rrudhjesh, për të mirën e komunitetit shqiptar dhe të kombit.

Intervista që Peter Prifti i bëri Fan Nolit në vitin 1958

Në shtëpinë e Nolit

Ruhet në koleksionet e “Diellit” një intervistë që redaktori i “Diellit” në vitet ‘58-‘59, Peter Prifti i pat marrë Nolit, që ato kohë jetonte vitet e fundit të pleqërisë në Kryekishën e Shën Gjergjit. Në fakt, Peter Prifti e ka emërtuar atë jo intervistë, por audiencë me Hirësinë e Tij, me Kryepeshkopin Mitropolit F. S. Noli. Atij i kishte bërë përshtypje të thellë përgjigjja që i kishte dhënë Imzot Noli, njërës prej pyetjeve, që ai i kishte drejtuar: Imzot, cila është vepra juaj më e çmuar për Kombin? Ai i qe përgjigjur: -”Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve më 1920″, sepse i dha fund copëzimit të trojeve shqiptare nga fqinjët! Natyrisht që pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve është merita e padiskutueshme e Fan Nolit, falë oratorisë dhe diplomacisë së tij, por kryeveprat e Nolit janë të shumta, pat menduar atëherë gazetari që e intervistonte. Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve kishte sponsorizimin e Federatës Panshqiptare “Vatra”.

Audienca me kryepeshkopin është botuar në gazetën “Dielli” në numrin e 10 dhjetorit 1958. Po hyjmë në detajet e kësaj audience për faktin, se ajo jep saktësisht mprehtësinë e intervistuesit dhe padyshim admirimin që kishte ai për ikonën kombëtare Fan Noli.

Në tre paragrafët e para, redaktori i “Diellit”, Peter Prifti përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit: “E takuam në rezidencën e tij në rrugën ‘Blagden’, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet….Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndjehej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha:- Ata janë të gjithë miqtë e mi, unë mund të bisedoj me secilin prej tyre”. Duke komunikuar me lexuesin e “Diellit”, editori shkruan: Ishim të interesuar të dinim pikëpamjet e tij për tri çështje të lidhura me njëra-tjetrën: Nacionalizmi shqiptar, puna e tij krijuese dhe komuniteti shqiptar në Amerikë. Për çështjen e parë, kryepeshkopi tha se kish filluar të interesohej për nacionalizmin shqiptar në moshën dhjetë vjeç, kur lexoi përkthimin shqip të Dhiatës së Re nga Kostandin Kristoforidhi dhe pamflete të tjera propagandistike shqiptare. Kopje falas të këtyre materialeve ishin shpërndarë me shumicë në fshatin e tij të lindjes, Ibrik Tepe në Turqi. Fitoren më të madhe në betejën e tij për çështjen shqiptare Imzot Noli, konsideron pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Trishtimi më i madh që ndjente ishte largimi nga Shqipëria më 1924.

Në vazhdën e punës për Shqipërinë, ai hyri në lidhje me shumë udhëheqës shqiptarë, veçanërisht me Faik Konicën. Opinionin e Tij për Konicën, Noli e ka dhënë në parathënien e librit “Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan: “Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare. Me këshillën dhe drejtimin e tij, unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut. Duke bërë fjalë për çështjen e dytë të audiencës, puna krijuese e Imzot Nolit, editori shkruan se ai ka punuar në shumë fusha; përfshirë historinë, fenë dhe muzikën.

Ishim kuriozë të dinim se cilat nga këto i interesonte më tepër, sepse kishim dëgjuar mendime të kundërta. Fakt është se feja është lënda e tij më e preferuar. “Jam marrë, tha Hirësia e Tij, me histori, letërsi dhe muzikë me raste, por feja ka qenë puna e jetës sime, sepse e fillova karrierën time si njeri i Kishës më 1908 dhe jam akoma njeri i Kishës pas 50 vjetësh”. Aktualisht njerëzit që çmon më shumë, Hirësia, janë krijuesit e Kombit si George Washington dhe Skënderbeu dhe reformatorët e Kombit si Lincoln dhe Cromwell. Arsyeja, siç tha vetë, është se është përpjekur që të bëjë të njëjtën punë për Atdheun e tij. Kryepeshkopi ka përkthyer në gjuhën shqipe shumë klasikë të letërsisë dhe vepra të rëndësishme fetare. Vetë Noli tha: “E konsideroj versionin ritmik të Hymneve Bizantine përfshirë në vëllimin Kremtore si më të vështirin dhe më tërheqësin e përkthimeve të mia”. Ç’mendon ai për muzikën moderne, poezinë, oratorinë dhe diplomacinë?

Përgjigjja është se i interesojnë të dyja format e këtyre arteve, si modernia ashtu edhe antikja, sepse sikurse Gëte ai është universal në shije. Për çështjen e tretë, Komunitetin shqiptaro-amerikan sot, ai ka besim tek e ardhmja e komunitetit, nëse do të ecim me kohën. Lidhur me punët e kishës, ai ndjen nevojën e domosdoshme të amerikanizimit të Kishës Ortodokse. Alternativë për këtë, mendon ai, është vetëvrasja kishtare. Sipas mendimit të tij, sa më shpejt të bëhet kjo, aq më mirë është sepse “politika e ngadaltë mund të çojë në humbjen e pariparueshme të brezit të ri, i cili nuk i kupton shërbesat në gjuhën shqipe”. Ai nuk e llogarit rrezikun e grekofilisë ndaj kishës. Për këtë pikë, Kryepeshkopi thekson se “ne i kemi mundur ata për 50 vjetët e fundit dhe do t’i mundim edhe në të ardhmen”. Editori shton: Ne pajtohemi me të!(Kortezi Shqip)

XHON KERRI NË KRYE TË DIPLOMACISË AMERIKANE

February 5, 2013 by dgreca

Gjatë ceremonisë, Sekretari i Shtetit Kerri, në mënyrë simbolike, u tregoi punonjësve të Departamentit të Shtetit pasaportën e tij diplomatike kur ai kishte në moshën 12 vjeçare, pasi babai i tij kishte pa pasë shërbyer si diplomat…/

Nga Frank Shkreli/

Të Hënën, Sekretari i ri amerikan i shtetit, Xhon Kerri arrijti në Departamentin e Shtetit për të filluar detyrën e tij të re, ku u prit me brohoritje, ndërsa iu drejtua me shaka diplomatëve dhe punonjësve të shumtë të këtij enti, me pyetjen, ”Nëse një burrë mund të drejtojë Departamentin e Shtetit”, një referencë këjo ndaj dy grave, para-ardhëseve të tij në këtë detyrë, Hillari Klinton dhe Kondoliza Rajs. Në të vërtetë, ish-Senatori Kerri i cili është 69-vjeç, është burri i parë i bardhë që mban këtë detyrë në 16 vjetë, pasi ç’prej vitit 1997 në këtë detyrë kanë shërbyer Madelinë Ollbrajt, Kolin Powell, Kondoliza Rajs (të dy këta afrikano-amerikanë) dhe Hillari Klinton.

Në ditën e parë zyrtare në detyrën e re, Sekretari i Shtetit Kerri u angazhua se do të përqëndrohet në sigurinë dhe mbrojtjen e diplomatëve amerikanë nga sulmet terroriste anë e mbanë botës, duke thënë se ”ç’prej sot, menjëherë sa të filloj nga puna, prioriteti im numër një është përqëndërimi mbi sigurinë e diplomatëve tanë.” Ai u tha të pranishëmve se e konsideron Departmentin e Shtetit si një vend pune ku ”mund të arrijmë gjërat më të mira që është e mundur të realizohen në qeveri”, përfshirë edhe përpjekjet për të siguruar paqën në botë.
Gjatë ceremonisë, Sekretari i Shtetit Kerri, në mënyrë simbolike, u tregoi punonjësve të Departamentit të Shtetit pasaportën e tij diplomatike kur ai kishte në moshën 12 vjeçare, pasi babai i tij kishte pa pasë shërbyer si diplomat. Ai u foli të pranishëmve mbi përvojën e tij si një i ri 12 vjeçar, në Berlinin e pas luftës më 1950-at ku shërbente babai i tij si diplomat, duke thënë se ai mund të kishte shkaktuar një incident diplomatik pasi, duke përdorur pasaportën diplomatike, ai shetiste me biçikletë nepër rrugët e Berlinit të ndarë dhe të shkatërruar nga lufta. Ai tha se ende i kujtohet se si në pjesën e Berlinit të kontrolluar nga komunistët sovjetikë, ”Nepër rrugë kishte shumë pak njerëz dhe se ata ishin të veshur me rroba të zeza, dhe levizënin me kokën poshtë.” Sekretari Kerri u tha diplomatëve të sotëm amerikanë se atëherë, ”në ato rrugë nuk dallohej kurrfarë gëzimi”, në fytyrat e njerëzve duke shtuar se, kurë këthehej në Berlinin Përendimor pas vizitave në sektorin lindor të qytetit, ai ”e ndjente veten i qetësuar” dhe se megjithëse ishte qortuar nga babai i zemëruar që të mos shkonte andej — nga këjo përvojë, shtoi ai, kishte mësuar aq shumë, ”mbi virtytet e lirisë dhe mbi virtytet e parimeve dhe idealeve tona në bazë të cilave jetojmë”.

Sekretari i Shtetit Xhon Kerri u tha punonjësve të Departamentit të Shtetit se falënderon Presidentin Obama, ”për besimin që ai ka treguar ndaj tij duke e emëruar atë në këtë detyrë të rëndësishme’’, por shtoi ai “edhe për besimin në secilin prej jush dhe në punën që ju beni çdo ditë.” Ish-Senatori Kerri shtoi se, ”Vizioni i Presidentit Obama dhe politikat që ai ka zbatuar gjatë disa viteve të fundit”, sipas tij, ”pa asnjë dyshim, kanë rivendosur reputacionin e Amerikës në botë”, dhe tha se Presidenti Obama ka nevojë për ndihmë për t’a bërë Amerikën dhe botën më të sigurt, më të begatë dhe më në paqë.

Në fjalën e tij të hënën para punonjësve të Departamentit të Shtetit, Sekretari i ri amerikan i Shtetit nuk foli mbi iniciativa të reja që ai mund të ketë ndërmend të ndërmarrë në fushën e punëve të jashtëme dhe ndërkombëtare, as nuk përmendi sfidat e shumëta me të cilat përballen Shtetet e Bashkuara dhe bota.

Por gjatë dëshmive për konfirmimin e emërimit të tij në detyrën e Sekretarit të ri të Shtetit para Komisionit të Senatit për Marrëdhënjet e Jashtëme, Zoti Kerri tha se bota është tanimë në dijeni të një numëri sfidash të rrezikshme me të cilat përballemi, veçanërisht në Lindjen e Mesme si dhe në Azinë Jugore dhe Qendrore. Ai veçoi interesimin amerikan në lidhje me mos përhapjen e armëve bërthamore, duke thënë se duhet që patjetër të zgjidhim çështjet që kanë të bëjnë me programin bërthamor të Iranit, duke shtuar se, ‘’Presidenti Obama ka vendosur definitivisht, se ne duhet të bëjmë çdo gjë që është e mundur që Irani të mos prodhojë armë bërthamore”. Përveç këtyre, Zoti Kerri tha se bota gjatë luftës së ftohët – e ndarë në dy kampe atë komunist dhe anti-komunist — në shumë pikpamje ishte shumë më e thjeshtë, duke thënë se bota sot dallohet nga probleme tepër të ndërlikuara që nuk njiheshin më parë, siç është dalja në shesh e Kinës si fuqi botërore, e ashtuquajtura ‘’Pranverë Arabe’’, pastaj çështjet e ndërlidhura botërisht dhe të ndëlikuara, si ekonomia e shëndetësia– çështjet demografike dhe të mjedisit, varfëria, sëmundjet, si edhe përparimet teknologjike, e tjera.

Zoti Kerri u tha gjithashtu senatorëve se ai është i vetdijshëm se, ‘’ne nuk mund të jemi të fuqishëm në botë, nëqoftse nuk jemi të fortë këtu në vendin tonë’’, sidomos nga pikpamja ekonomike e financiare, dhe u bëri thirrje ligjvënsve që të rregullojnë çështjet financiare dhe buxhetore të Amerikës, duke shtuar se ‘’më shumë se kurrë më parë, politika e jashtëme sot është politikë ekonomike’’. Kështuqë, I tha ish-Senatori Kerri, Komisionit të Senatit për Punët të jashtëme, se ky është momenti për një udhëheqje amerikane, tani është koha për mendime të freskëta, është një periudhë për të punuar së bashku’’, pasi sipas tij, ‘’rruga përpara nesh është e vështirë”, por përfundoi Zoti Kerri, ‘’Unë besoj se udhëheqja amerikane në botë është një strategji e doemosdoshme për Amerikën dhe jo diçka që ne bëjmë për hatër ose favor për vendet e tjera’’.

Senatori Kerri është veteran i dekoruar i luftës në Vjetnam dhe ishte kandidat i Partisë Demokrate për president në vitin 2004. Zoti Kerri dallohej si njëri ndër senatorët më të informuar mbi çështjet ndërkombëtare politiko-ushtarake, ndërkohë që gëzonte respekt nga kolegët e tij, si demokratë ashtu edhe ata republikanë. Prandaj, megjithë sfidat e mëdha dhe të ndërlikuara ndërkombëtare, me të cilat ai do të përballohet pothuaj menjëherë — pritet që ai të dallohet edhe në detyrën e rëndësishme si Sekretar amerikan i Shtetit.

NDAHET NGA JETA SHKRIMTARI SKËNDER HASKO

February 5, 2013 by dgreca

Foto: Skender Hasko Mars 1936- 5 Shkurt 2013/

Nuk është hera e parë, që ne shkruajmë e flasim për kolegun dhe mikun tonë shumë të dashur, shkrimtarin e njohur Skënder Hasko, birin e denjë të Dukatit të Vlorës. Por sot ne po i shkruajmë këto radhë ndryshe nga herët tjera. Në çdo rast, ne kemi evidentuar cilësitë e rralla të tij, njerëzore e krijuese në letrat shqipe. Sigurisht edhe tani do ta bëjme këtë gjë, por kur jemi të mbushur me dhimbje e mall të pashuar për të, pasi nuk e kemi më ndërmnjet nesh. Nuk do të rrimë më ne, si shpesh herë, së bashku dhe të pimë një kafe në shoqëeinë e miqësinë tonë të mirë; nuk do të bëjmë më shaka e të kënaqemi me njëri-tjetrin. Pra, ai na ka krijuar tani një boshllek shumë të madh e vëshrirë të zëvendësueshëm, duke u ndarë kështu përgjithnjë nga jeta, nga fëmijët e vëllezërit, nga familjarët dhe kolegët e miqtë e tij të shumtë, kudo në Shqipëri e jashtë saj.

Kur po i shkruajmë këto radhë, ne sjellim ndërmend jetën e begatë, por dhe të trazuar të kolegu e mikut tonë të paharruar, Skënder Hasko. Lindi në një ditë të fillim marsit 1936, pra kur pritej të niste pranvera, me gjelbërim e lule. Që i vogël, i detyruar nga vështirësitë e familjes, herët provoi të punonte teneqexhi dhe më vonë punëtor në Kuçovë. Por dhe hyri në udhën e diturisë, së pari, në shkollën fillore dhe pastaj me radhë: në 7-vjeçaren, të mesmen e të lartën. Kurdoherë këmbëngulës dhe i etur për të mësuar. Ndërsa shpejt nisi edhe të krijojë e të shkruajë, pasion që e shoqëroi deri në fundin e jetës së tij. Zanaflla e kësaj udhe ishte koha, kur punoi me grupet amatore, në shtëpinë e kulturës së Beratit. Gjithashtu, aty njohu edhe njeriun e zemrës së tij, gjimnazisten Shane Balili, e cila do të bëhej bashkëshorte e bashkudhëtare e denjë për të në jetë, deri në Berat, Vlorë, Shkodër e Tiranë, pra kudo të pandarë. Nga dashuria e tyre, lindën e rritën tre fëmijë aq të mirë. Por jeta e goditi ashpër Skënderin disa kohë më parë, kur Shanja e dashur, kengëtare dhe mësuese, e la përgjithnjë vetëm. Pastaj ai i kushtoi një libër të tërë me poezi, të frymëzuara dhe të mbushura plot me mall.

Mbasi mbaroi studimet e larta në Universitetin e Tiranës për gazetari, Skënder Hasko punoi redaktor në revistën e kohës “Hosteni” dhe drejtoi disa institucione të rëndësishme të shtypit e cultures: Pallatin e kulturës “Studenti”, revistën “Pionieri” dhe Teatrin Kombëtar të Kukullave. Gjithashtu, shfaqi aftësi në fushën e humorit e aktor në estradë, por dhe luajti në filma.

Kolegu e miku ynë i mirë, Skënder Hasko do të kujtohet gjatë dhe nuk do të harrohet, sepse la një pasuri të çmuar në krijimtarinë publicistike e letrare. Që në vitin 1971, botoi librin, “S’jam i vogël”. Në vazhdimësi, krijimtaria e tij letrare nuk u ndal dhe publikoi njëri pas tjetrit: 7 romane për fëmijë e të rritur,1 vëllim me përralla, 2 poema, 6 pjesë për Teatrin e Kukullave; 14 drama, komedi e radiograma,si dhe 2 skenarë filmash për fëmijë. Shumica e librave të tij është ribotuar disa herë, brenda e jashtë vendit. Ndërsa disa prej tyre janë përkthyer në gjuhë të ndyshme të botës, si: rusisht , greqisht etj. 14 vepra të tij janë nderuar me çmime kombëtare, si: ”La Fonteni”,”Viktor Eftimiu”, “Xhani Rodani”,”Tasim Gjokutaj” .

Afër 20 vjet më parë, shkrimtari Skënder Hasko u bë shumë i njohur me librin për fëmijë, ”Një gjeneral kapet rob” dhe, në Konkursin Kombëtar, iu dha çmimi i parë. Më pas, ai u bë film, po me atë titull. Romani i tij për fëmijë, ”Gjashtë muaj nga jeta e Besianit”, u cilësua ”Libri më i mirë për fëmijë, i vitit 2005”. Janë shumë domethënëse fjalët e shprehura, me modesti nga ai, për krijimtarinë e gjerë e cilësore të tij: ”Bëra ç’munda, për të vënë, qoftë dhe një guriçkë, në themelet e edukimit të brezit të ri”. Shoqata e shkrimtarëve për fëmijë e të rinj, me rastin e 75-vjetorit të lindjes, e nderoi atë me Çertifikatën e Mirënjohjes, ”Për vlera të shquara në krijimtarinë për fëmijë”.

Një veçori dalluese e jetës së shkrimtarit Skënder Hasko ishte, se ka qenë kurdoherë i lidhur shumë ngusht me vendlindjen e tij. Prandaj Shoqata e krahinës e ka nderuar atë me titullin “Pishtar i shquar i Labërisë”, gjë që ai e ka shprehur bukur edhe nëpërmjet magjisë së vargjeve poetike. Ndër librat e shumtë të tij, Skënder Hasko la pas edhe një me kujtime nga jeta. Atë ai e ka mbyllur me epilogun metaforik, drejtuar bashkëvendlindasve dhe gjithë lexuesve :”Kur ta shihni se kam vdekur/ edhe frymë as marr as jap/ Merrjani këngës dukaçe/ Edhe unë do të ngjallem prapë!”.

Nesër trupi i pajetë i shkrimtarit të njohur Skënder Hasko do të prehet i qetë, pikërisht aty në vendlindje, në Dukatin e dashur dhe pranë Shanes, bashkëshortes së pandarë të jetës.

Të paharruara qofshin jeta dhe veprat e kolegut dhe mikut tonë të dashur, Skënder Hasko!

-Bardhyl Xhama, “Mësues i merituar”

-Prof. Murat Gecaj

-Viron Kona, publicist e shkrimtar

-Sejdo Harka, arsimtar e publicist

Tiranë, 5 shkurt 2013

GREKËT E KANË PUSHTUAR EPIRIN ME TRASTËN E LYPSIT

February 5, 2013 by dgreca

NGA BILAL XHFERRI*/

…Grekërit, grekomëdhenjtë , grekofilët, grekomanët e të gjithë ngjyrave çirren e ngjiren për “Vorio Epirin” të cilin nga një përrallëz e kanë bërë gjallëz. Po kush vallë e ngriti ndonjëherë zërin për Çamërinë, për ngjarjet tragjike të Çamërisë, për qytetet dhe fshatrat çame të bëra gërmadha, për krimet e grekëve mbi popullsinë e Çamërisë, për të vrarët dhe të masakruarit, për ata që u therën me thika si bagëti, të mbyllur në hajatet e xhamive, për ata që vdiqën udhëve nga uria dhe nga të ftohtit e vitit 1944, për familjet çame të ndara e të shkatërruara, për çnderimet e shëmtuara, për pasuritë e humbura?

Grekëve u erdhi dora tek veshi në mbarim të luftës së madhe botërore që kaloi. Po nuk ishte trimëria e tyre ajo që na mundi ne, ne na vuri poshtë fatkeqësia jonë. Çamët luftuan dhe u mbajtën si burrat për të mbrojtur vatrat e tyre. Ata nuk do ta kishin lënë vendin në qoftëse do të kishin patur ndihmë nga brenda Shqipërisë. Jo ndonjë ndihmë aq të madhe. Mjaftonte që komunistët, të cilët po delnin fitimtarë në luftën vëllavrasëse në Atdhe, të kishin dërguar nja dy batalione në Çamëri, sa për të ndaluar hovin e bandave greke që i ishin sulur asaj krahine krahëkëputur e të izoluar. Kjo do ta kishte ndaluar rrënimin e Çamërisë dhe çamët do të ishin sot atje në vendin e tyre, siç janë kosovarët në vendin e tyre në Kosovë, pa pastaj le të bëhej si të bëhej. Mirëpo komunistët s’bëheshin merak për Çamërinë, ashtu siç nuk bëhen as sot e kësaj dite. Në atë kohë atyre u duheshin batalionet se donin t’i dërgonin në Kosovë që të kapnin kosovarët dhe t’ja dorëzonin Titos, që t’i shkonte në plumb me mijëra e mijëra…

***

….Grekërit e kanë pushtuar Epirin me trastën e lypsit. Ata kanë hyrë atje si argatë në tokat që u lëshoheshin nga shqiptarët, janë vendosur në ato toka si bujq dhe kanë mbetur atje. Gjatë mijëra vitesh hsitori, që nga Hesiodi e Homeri dhe deri tek Herodoti dhe Thuqididi, që nga Plutarku dhe deri tek Bajroni, historianët, studionjësit apo udhëtarët e ndryshëm, qofshin ata të huaj ose qofshin grek, e kanë njohur Epirin si një vend Jo Grek, si një vend Iliro-Pellazg në kohët antike dhe si një vend shqiptar në kohët moderne -, vend i banuar; kënd më kënd nga shqiptarët.

Vetë grekërit, në revolucionin e tyre kundër turqëve, revolucion të cilin ata e fituan vetëm në sajë të trurit, të gjakut dhe të burrërisë së shqiptarëve, kur parashtruan kërkesat e tyre të para toksore, e vunë kufirin me ekstrem të veriut të Greqisë përtej Artës, në Agrino. Aso kohe atyre do t’u delte shkuma një pëllëmbë mbi kurriz edhe sikur ta shihnin në ëndërr Shkumbinin tonë, -shtrirjen e kufijëve të Greqisë deri në Shkumbinin e Shqipërisë,-siç filluan të kërkonin më vonë, kur u erdhi oreksi me të ngrënë. Se në ato kohëra , në ato gryka e në ato pllaja, vetëvetinte palla e atyre fustanebardhëve me opinga me xhufka, palla “…e atyre burrave zeshkanë, me të bardhat fustanella dhe të zinjët Jataganë”, siç u këndonte shqiptarëve Bajroni, poeti më i madh i botës në atë shekull…Po kohët ndërruan…U ulën malet…u ngritën brigjet…

Gjatë këtyre kohëve, historia, fati, dhe rrethanat nuk kanë punuar për ne po duket se kanë qenë kundër nesh. Nuk do të vazhdojë kështu për jetë. Kohët, ashtu siç kanë ndrruar për të keqen tonë ashtu do të ndrrojnë për të mirën tonë. Malet nuk ulen vërtetë. Ata mbulohen me mjegulla e këto re mbi malet tona do t’i marrë ato tutje përsëri, atëhere bota do të verë re se malet janë atje ku ishin, të lartë e të përjetshëm.

*Fjala e mbajtur me 28 nëntor 1976 nnë Chikago, me rastin e Ditës së Flamurit, organizuar nag Lidhja Çame.

HISTORI- VATRA NE VITIN 1919

February 5, 2013 by dgreca

Sulmi i Grekeve ne jug, vdekja e Ismail Qemalit dhe “gerricja” e Mihal Gramenos tek Koha, delegatet e Vatres ne Zvicer Mithat Frasheri dhe Dr. Mihal Turtulli, Vatra dhe marredheniet me miqte angleze-Kolonelit Aubrey Herbert dhe Zojushës Edith Durham, Konferenca e Paqes dhe armiqte e Shqiperise Eleutherios Venizelos i Greqisë dhe Nikola Pashiqi i Serbisë…/

Javën e fundit të Jenarit 1919, gazetat greke të New York-ut botuan një lajmë nga Athina që thosh se ushtëria greke hyri në Korçë, Permet, Delvinë, Frashër dhe vise të tjera te Shqipërisë së Jugës. Për atë shkak, u-thirr me telegram Komisioni i Vatrës në një mbledhje të posaçme me 30 të muajit që bisedoj mi sulmin e ri te Grekëve kundrë Shqipërisë, dhe se ç’munt të bënte Vatra n’atë krizë të re per Shqipërinë.

Më parë se të mblidhej Komisioni, Vatra hoqi një kabllogram në Romë dhe pyeti se ç’ish mendimi i guvernës italiane për rizaptimin e atyre viseve të Shqipërisë prej ushtërisë greke? Përgjigjia u-vonua, koha nuk priste dhe duheshin marë masat e nevojshme. Vonimi i përgjigjjes e vuri në dyshim Vatren dhe humbi besimin e saj në politikën e Italisë. Vatra desh të bënte qarje në Konferencën e Paqës në Paris kundrë Greqisë, po u-ndal shkaku se një protest i atilë munt të shkelte vëndimin e kuvendit të funtime që thosh se “duhet të jemi në mareveshje te mira me Qeverine Italiane.” Me ne funt, passi e shoshiti miaft çështjen, Komisioni vëndosi që të thirrej Këshilla Kombëtare në një mbledhje te posaçme për t’i dhënë funt atij problemi. Mbledhja e Këshilles u-vëndos të mbahej të Martën me 4 Shkurt, pesë ditë pas mbledhjes së Komisionit.

Me 27 Jenar 1919, u-raportua vdekja e Ismail Qemal Be Vlorës në Peruza t’Italisë. Zyrtarët e Vatrës, mbledhur të gjithë në zyrën e saj, u-ngritnë më këmbë dhe qëndruan dy minuta në heshtje si shenjë hidhërimi dhe zie për kujtim të tij. Vatra ngushëlloj me kabllogram Hetem Qemal Vlorën n’Itali për vdekjën e atit tij, i cili ngriti Flamurin Kombëtar në Vlorë me 1912, shpalli independencën e Shqipërisë dhe u-qojt Babaj i Kombit.

Dielli, në një artikull të shkurtër, tha ca fjalë të mira për Ismail Qemalin pas vdekjes së tij, të cilin e pat kundërshtuar dhe kritikuar ashpërisht për një kohë të gjatë. Me atë rast, Mihal Gramenua shkrojti në gazetën e tij “Koha” dhe e duguliti Diellin duke i hedhur këtë gur: “Vdis pa të të dua!” Ay koment i shkurtër po në vënt e zemëroj editorin e Diellit Bahri Omarin, i cili në përgjigjjen e tij përdori ca fjalë të dobëta kundrë Ngritesit të Flamurit dhe editorit të “Kohës.”

Me 4 Shkurt u-mbloth këshilla Kombëtare në zyrë të Vatrës, e thirrur me telegram se koha nuk priste. Mbledhja e Këshillës vazhdoj dy ditë, dhe mbajti pese sesione. Këshilla Kombëtare kish fuqin’e kuvendit, dhe caktonte politikën e Vatrës.

Pasi u shtruan për bisedim sulmi i ushtërisë greke në Shqipërin’ e Jugës dhe dyshimi i Komisionit të Qendrës mi politikën e qeverisë italiane kundrejt Shqipërisë, Këshilla vëndosi qe Vatra të vazhdonte politikën që caktoj kuvendi, gjer sa të kthjellohej mirë ajo çështje dhe të mos mbetej shkak për dyshim.

N’atë mbledhje u-leçitnë disa raporte diplomatike të delegateve të Vatrës n’Evropë dhe n’Amerikë. Dr. Mihal Turtulli, delegat i Vatrës në Svicrë, thosh në raportin e tij shkakun se përse ay nuk bashkohej me dekllaratën e Genevës të nënëshkruar nga 13 Shqipëtarë më 12 Tetor (1918) – natyrisht njerës me shumë a pakë zotësi si politikanë. Tekstin e dekllaratës as raportin e Dr. Turtullit nuk i kemi parë dhe s’dimë se ç’thoshin, dhe s’është çudi të kenë humbur, si shumë dokumenta të tjera historike. Kemi këtu mi këtë çështje vetëm një shenim të shkurtër të bërë nga sekretari i ahershëm i Vatrës.

Në Svicrë ish dhe Midhat Frashëri delegat i Vatrës bashkë me Dr. Turtullin, dhe në mbledhjën e Këshillës u-leçit në letrë e nënëshkruar prej të dyve. Delegatët e Vatrës për ca kohë s’ishin të lirë të vijin në Paris, ku ish mbledhur Konferenca e Paqës dhe po bisedohej fati i tërë botës; vetëm kryedelegati Mehmed Konitza udhëtonte midis Londonit dhe Parisit, ay kish miq të fortë Inglizët.

Në sesionin e mëngjesit të Këshillës, u-leçitnë dhe letrat e miqve Inglizë, të Kolonelit Aubrey Herbert dhe Zojushës Edith Durham, të cilët interesoheshin për punët e Shqipërisë aqë sa dhe çdo Shqipëtar i mirë, dhe këtë e patnë provuar me punë kurdoherë që ish nevoja për çështjen shqipëtare.

Me vendim të Këshillës Kombëtare në mbledhjen e saj, Vatra u dërgoj nga një kabllogram në Paris Presidentit Woodrow Wilson të Shteteve të Bashkuara; Georges Clemenceau, Kryeminister i Frances dhe Cairman i Konferencës së Paqës; Loyd George, Kryeminister i Bretanjës së Madhe; Baron Soninos, Ministër i Punëve të Jashtme t’Italisë, dhe Delegacies Japoneze. Vatra kërkoj prej tyre pranimin e Delegacies Shqipëtare në Konferencën e Paqës që të kërkonte independencën e Shqipërisë dhe të drejtat kombëtare të popullit shqipëtar. Delegacia shqipëtare përbëhej nga këta delegate: Turhan Pasha, Imzot Bumçi, Mehmed Konitza, Dr. Mihal Turtulli dhe Midhat Frashëri; tre të fundit ishin dhe delegatë të Vatrës.

Këshilla Kombëtare i dërgoj një kabllogram falënderimi nga an’e Vatrës Guvernës Italiane për njohjen e shpejtë të Qeverisë Provizore të Shqipërisë që u-formua në Durrës; dhe i lutej të përdorte influencën e saj për pranimin e Delegacies Shqipëtare në Konferencën e Paqës të Parisit.

Me vendim të Këshillës, të gjitha degët e Federatës Vatra dërguan nga një kabllogram në Konferencën e Paqës me anën e të cilëve kërkuan qasjen e delegacies shqipëtare n’atë Konferencë dhe të drejtat e popullit shqipëtar.

Këshilla vendosi që Fan Noli të shkonte në Paris dhe të përpiqej bashkë me delegatët e tjerë shqipëtarë për të drejtat e popullit shqipëtar. Vajtja e tij në Paris si delegat i Vatrës ish më tepër me qellim për të bërë batall propagandën e kryeministrit grekVenizellos i cili bërtiste në mes të Konferencës se “Shqipëtarët orthodhoksë janë Grekë dhe duan bashkimin e tyre me Greqinë”!

Fan Noli gjeti pengime të mbëdha, nuk mirtë dot pashaportë nga konsulli frenk për të shkuar në Paris. Vatra ngarkoj Kostë Çekrezin në Washington që të përpiqej me anë miqsh dhe të nxirte një pashaportë në Ambasadën Frenge për Fan Nolin, po që e pamundur. U-vëndos pastaj që të shkonte me anë t’Italisë, duke përdorur pashaporten italiane nga New York-u në Romë, dhe s’andejmi të vinte në Paris. Po dhe ajo nuk u-bë dot se nga Roma në Paris i duhej pashaportë frenge.

Duke parë se delegatët e Vatrës, më përjashtimin e Mehmed Konitzës, u-ndaluan të vijin në Paris, u-thirr prapë Keshilla Kombëtare në një mbledhje me rëndësi me 5 Mars 1919. Në sesionin e parë të Këshillës u-kënduan raportet e delegatëve të Vatrës n’Evropë dhe n’Amerikë, dhe në sesionin e dytë u-bisedua prapë puna e pashaportës për vajtjen e Fan Nolit në Paris.

Vatra i dërgoj një kabllogram Mehmed Konitzës në Paris, i cili kish qëndruar në Grand Hotel, dhe e pyeti se po të mos nxirej dot pashaporta për Fan Nolin, a ish nevoja të dërgonte Kostë Çekrezin në këmbë të tij? Përgjigjjen e Mehmed Konitzës nuk e dimë se nuk e kemi, dhe Kostë Çekrezi nuk vajti në Paris, këtë e dimë, kuptohet se s’qe nevoja për vajtjen e tij atje.

Këshilla degjoj më kujdes sekretarin Ndreko Stavron i cili këndoj kopjen e një memorandumi të bërë prej Zojushes Elsie Aubry e cila ja dorzojë Konferencës së Paqës atë memorandë për çështjen e Shqipërisë, dhe u-prit më duartrokitje nga anëtarët e Këshillës.

Në sesionin e dytë dhe te fundit, Këshilla Kombëtare aprovoj ndihmën e Vatrës prej 5,000 dollarësh për Pëshkopatën Shqipëtare të Boston-it që t’u bënte ballë propagandave të Grekëve të cilet përdorjin fenë për të ndarë Shqipëtarët më dysh dhe të copëtojin Shqipërinë.

Tamam një muaj pas mbledhjes së Këshilles Kombëtare, me 5 Prill u-mbloth Komisioni i Qendrës që kqyri vepërimet e kryetarit të Vatërs dhe delegatëve të saj n’Amerikë te cilet u përpoqnë që Shqipëria t’ish nënë mandatorinë Amerikanë.

Kjo ish një punë e kottë, se Amerika s’munt të blinte belanë me para duke hyrë në punët e Ballkanit për syt’e bukura të Shqipërisë, një vënt i pashvilluar me një popull që s’kish parë qeverim të qytetëruar më parë dhe besonte në kanunin e Lekë Dukagjinit: grusht për grusht, – dhe ay që ish m’i zoti fitontë. U-fol më parë për mandatorinë italianë, po u-kuptua shpejt se po të vinte Italia dorën në Shqipëri ish shume zor që të shpetonte nga thonjt’ e saj.

Të gjitha ato manevra bëheshin nga e keqia, se u-duk sheshit që jeta e Shqipërisë si Shtet i lirë ish në rezik të math nga fqinjët e saj, gjë te cilën e kuptonte çdo njeri kur shikonte se të pakën delegatët shqipetarë nuk pranoheshin në Konferencën e Paqës të Parisit.

Eleutherios Venizelos i Greqisë dhe Nikola Pashiqi i Serbisë ishin dy diplomatë të fortë dhe armiq të betuar të Shqipërisë. Perveç asaj, ata kishin mik të fortë dhe Tigrin e Francës, George Clemenceau-n që i ndihmonte kërkimet e tyre, i cili kish zënë kyçin e punëve si Çairman i Konferencës së Paqës, dhe kish influencë miaft të madhe në qarket diplomatike. Përandaj s’duhet të nxitohemi në qertimet t’ona kundrë atyre që deshnë ta vijin fatin e Shqipërisë në një dorë të fortë të huaj për t’a shpetuar nga çakajt e Ballkanit, – e keqia bën të keqën, thotë fjala popullore.

Mbledhja e Komisionit vazhdoj dy ditë. Passi mbaruan bisedimet politike mi punët e Shqipërisë, Komisioni filloj nga veperimet mirëbërëse: ndihmuarjen e disa jetimëve shqipëtarë si ne New Bedford, Mass., dhe në Trebickë, një fshat i Vakëfeve në qarkun e Korçës.

Po çdo ndihmë nukë jepesh me sy mbyllur, kqyreshin mirë se a e meritojin atë ndihmë jetimët pastaj hapej arka e Vatrës, domethënë, diheshin se ç’kishin qenë prindërit e jetimëve. Për shëmbëll, në mbledhjen u-leçit dhe letra e një Shqipëtari që kërkonte ndihmën e Vatrës për jetimët e një njeriu nga Stratobërda, dhe Komisioni nuk e pa t’arësyeshme atë ndihmë.

Në mbledhjen e Majit 1919, Komisioni i Qendrës shikoj raportet e delegatëve të Vatrës n’Evropë, dhe e gjeti të pelqyer kthyerjën e Dr. C. Telford Erickson-it n’Amerikë nga Parisi, si pas vendimit të kolegëve të tij Mehmed Konitzës dhe Dr. Mihal Turtullit. Dr. Erickson-i qëndroj disa muaj në Paris si delegat i Vatrës; ay s’gjeti pengime nga francezët për vajtjën e tij atje se ish nënështetas Amerikan, kurse delegatët shqipetarë i ndaluan për ca kohë, me përjashtim të Mehmed Konitzës.

Muajin tjatër, pati prapë mbledhje Komisioni dhe vëndosi dërguarjen e një sume të hollash prej 10,000 dollarë me kabllogram kryedelegatit Mehmed Konitzës ne Paris. Për çdo sumë të hollash që u-dërgonte delegatëve, Vatra mirte hesap të shkoqur prej tyre dhe e dinte që çdo dollar harxhohej për çeshtjen kombëtare.

Atë muaj, Qershor 1919, erdhi Dr. Erickson-i në Boston nga Parisi, dhe u-mbloth Komisioni që dëgjoj shpjegimet e tij mi punët e Shqipërisë, të cilat nukë dukeshin aqë mirë kur ish ay atje. Ahere Vatra e dërgoj Dr. Ericksonin si delegat të saj në Washington.

Në mbledhjen e 4 Korrikut Komisioni kqyri hesapet e vitit, dhe i gjeti kështu: T’ardhurat, me gjithë të mbeturat n’Arkë nga kuvendi i shkuar, ishin $150,477.35. Të dalat e vitit ishin $58,182.90. Komisioni i shtroj kuvendit këto proponime: 1) Të themelohej një fond prej 100 gjer 300 mijë frangash ari prej Vatrës për propagandë kombëtare me anë të shtypit n’Evropë; 2) Të botohej një revistë frengjisht në Svicrë, 3) t’emëroheshin dy korrespondentë të Diellit në Shqipëri.

Kuvëndi i Vatrës u-mbloth në Paine Memorial Hall, Boston, me 6 Korrik 1919. U-përfaqësuan në kuvent 42 degë me 69 vota, një votë për çdo 50 anëtarë; dhe nuk u-përfaqesuan 9 degë me 9 vota. Zyrtarë të kuvëndit u-zgjodhe këta: çairman Anastas Pandelli, sekretar Kosta Isaak, raporter Kristo Kaluçi dhe marshall George A. Katundi (të gjithë s’janë më).

Në sesionin e dytë, delegati i degës së Detroit-it Marko Adamsi proponoj të thërritesh Faik Konitza nga Evropa për kryetar të Vatrës. Ay proponim u-përkrah prej Ali A. Kuçit (nga Kuçi i Tomoricës), delegat i degës se New Florence, Pa., dhe u-pëlqye me-një-zë nga gjithë delegatët e kuvëndit.

Sekretari i kuvëndit këndoj një kabllogram të dërguar nga Parisi prej korrespondentit të Diellit N. Lakos i cili lajmëronte Vatrën për vdekjen e Zonjës Shahin Be Konitzës, e ëma e Mehmed dhe Faik Konitzës. Me proponimin e Kristo Kirkës, delegat i degës së Quincy, Mass., delegatët u ngritnë më këmbë dhe qendruan dy minuta në heshtje si shenjë zie për kujtim të saj. Për çudi, kur vdiq Nënia e tyre ranë këmbanat e kishëve dhe u mbyllë dyqanet e Grekëve atë ditë në Konicë për nder të Zonjës.

Në sesionin e 14-të, kuvendi vendosi t’i ktheheshin të 100 dollarët Fan Nolit që i pagoj Vatrës nga xhepi i tij për hesap te broshurës frengjisht “L’Allemagne et L’Albanie”që shtypi Faik Konitza me 1915 në Lausanne të Svicrës. Konitza i dërgoj Vatrës 50 copë t’asaj broshure, Vatra nuk e nxori në shesh së fliste kundrë Gjermanisë dhe shumica e Vatranëve ishin pro-Gjermanë. Broshura fliste kundrë guvernës gjermane se ajo bënte pazarllëk me Greqinë që po t’ish se hynte në luftë me ane t’Aliatëve kundrë mbretërive t’Evropës së Qendrës, të mirtë Toskërinë. Kur s’dolli broshura në shesh gjer pas hyrjes së Amerikës ne luftë, delegatët në kuvendet e Vatrës kërkonin broshurën, ose paratë nga Konitza. Ahere u-ngrit Fan Noli që i dha 100 dollarë arketarit të Vatrës nga xhepi i tij, dhe u tha delegatëve: “Tani paratë i muartë, lëreni Faikun rehat i cili tëre jetën e tij ka punuar për Shqipërinë dhe kur i ngrënë kur i pa ngrënë!”

Besohet shkaku i asaj broshure e internuan Austriakët Faik Konitzën dhe e mbajtnë në Vienë gjer sa humpnë luftën.

Kuvendi vendosi që Vatra të shtypte libra shkollare për shkollat e mesme të Shqipërisë. Ay vendim i kuvëndit u-vu në vepërim një mot më von. Kuvëndi vëndosi që ndihmat për jetimët të mos priteshin. N’ate listë u-shtuan dhe jetimët e Vangjel Gjikës, i cili i sherbeu Vatrës si manager i Diellit.

U-vëndos me-një-zë nga kuvëndi që Vatra t’i lutej guvernës provizore të Durrësit t’emëronte një përfaqësonjës në Washington të dërguar zyrtarisht nga an’e saj.

Kryetar i Vatrës u-zgjoth Faik Konitza në sesionin e dytë të kuvendit. Zyrtarët e tjerë të Vatrës dhe te Diellit u-zgjodhë në sesionin e 19-të, kur afroj mbarimi i kuvendit. U-emërua Kol Tromara kryetar-zëvendes gjer sa të vinte Konitza nga Evropa. Bahri Omari u-hoq, dhe u-zgjoth Koste Çekrezi editor i Diellit dhe i Revistës “Adriatik”; dhe Andon Frashëri nëne editor.

Këshilla Kombëtare u-rizgjoth për vitin 1919-1920, e cila kish fuqin’ e kuvendit dhe bënte politikën e Vatrës. Kuvendi vazhdoj XXI sesione, u-hap me 6 dhe u-mbyll me 15 Korrik 1919. Kuvëndet e kohërave të shkuara të përsons for essentially anti-Comre parlamentare. Kjo i tërhiqte më tëpër shumë Vatranë që përpiqeshin kush të vinte më parë delegat në kuvënt.

Pas kuvendit u-bënë ndryshime në zyrtarët e Vatrës dhe të Diellit. Kuvendi zgjodhi Faik Konitzën kryetar dhe la Kol Tromarën zëvendës gjer sa të vinte Konitza nga Evropa, po ay nuk erdhi dot, dhe zëvëndësi ndenji një kohë fare të shkurtër dhe shkoj në Shqipëri. Ashtu mbeti Vatra pa kryetar, kë të zgjidhjin? Burrat e njohur si “udhëheqës” ishin të zënë më detyra të tjera. Nga ay shkak, Këshilla ngarkoj Komisionin të gjënte një zëvendëskryetar, dhe gjeti Kristo Kirkën.

Gjith’ashtu iku dhe Kostë Çekrezi nga Boston-i, i cili ish zgjedhur prej kuvendit editor i Diellit dhe i Revistës “Adriatik.” Çekrezi u-emërua përfaqësonjës i Vatrës në Washington për punët e Shqipërisë, bashkë me Dr. Ericksonin i cili u-zgjoth pakë muaj më parë. Dr. Ericksoni paguhej 500 dollarë rogë në muaj nga Vatra, dhe Çekrezi 250 dollarë në muaj.

Me ikjen e Çekrezit mbeti Dielli pa editor, dhe gazeta dilte e përditëshme. U-thirr prapë Bahri Omari që e drejtoj Diellin për pakë kohë. Passi iku dhe Omari, u-zgjoth Loni Kristua editor, i cili pat qenë dhe më parë editor i Diellit. Po ay nukë shkoj mirë me nëne-editorin, Andon Frashërin, dhe kur erdhi kuvendi tjater fitoj nënë-editori në zgjedhjet kundrë editorit; – këtu munt të meret me mënt se cili prej të dyve ka patur faj në grindjet e tyre.

Kur kish probleme me rëndësi që nuk u-jipte dot funt ose s’donte të mirte përgjegjësinë Komisioni, thërritesh mbledhja e Këshilles Kombëtare e cila thosh fjalën e fundit në punët e Vatrës. Në mbledhjen që pati në Shtator 1919, Këshilla vëndosi që Vatra të harxhonte 100,000 franga ari për të ndihmuar refugjatet shqipëtarë të “Korçës dhe Kosovës”. Këtu kuptohet se kanë dashur të thonë “qarkut të Korçës”, dhe Kolonja u-doq dhe u-gjakos nga Grekët më tepër se çdo krahinë tjatër t’asaj prefekture; me mijëra refugjatë Kolonjarë vanë ne ullinjt’e Vlorës, – shumë prej tyre vdiqnë atje.

Po më parë se të viresh në vepërim ay vëndim i Këshillës, u-pyetnë me kabllogram delegatët n’Evropë Mehmed Konitza dhe Dr. Mihal Turtulli se a munt të harxhohesh ajo sumë të hollash për atë qellim. Përgjigjja e tyre qe “Jo” – se ato të holla duheshin më tepër për të luftuar armiqt’e huaj të Shqipërisë, më tepër Grekët të cilët e luftojin Shqipërinë me anë të shtypit dhe të konferencave, dhe arma e tyre më e fortë që përdorjin qe feja, duke thënë se gjithë Shqipëtarët orthodhoksë “duan Greqinë”!

Në mbledhjen e Këshilles u-vendos t’i jepeshin 400 dollarë Mihal Gramenos për të shkuar në Shqipëri bashkë me gruan e tij. Vatra çmonte patriotizmën e Gramenos dhe menjëherë vuri në vepërim vendimin e Këshilles. Në shumë raste Mihal Gramenua e pat kundërshtuar Vatrën, më tepër për kritikat e editorit të Diellit kundre Ismail Qemalit, të cilin Gramenua e adhuronte si baban’ e kombit.Në mbledhjen e Këshilles Kombëtare u-këndua një letrë e dërguar nga “Parësia” e qytetit të Korçës, e cila kërkonte ndihmen financiare të Vatrës që t’a përdorte për të bërë “propagandë kombëtare” në qarkun e Korçës. Këshilla nuk e mori nër sy atë kërkesë, pati dyshim në përsonat që e dërgojin letrën, dhe e kuptoj se do të vijin humbur të hollat e Vatrës.Kërkime për ndihma financiare si ajo mirte dendur Vatra nga njerëz të ndryshmë, – të cilët gjëjin “shkake patriotike” për kërkimet e tyre. Të tillë njerës besojin se Vatra ish bankë, – i mblithte dollarët me lopatë, – dhe munt të ndihmonte çdo njeri që e quante vetën”atdhetar”! Kurse e tërë pasuria e Vatrës ishin nj’a tri a katër mijë anëtarë të cilët punojin rëndë nëpër fabrikat me rogë të vogëla dhe për dashuri të Shqipërisë e ndihmojin Vatrën me sa muntjin që të punonte për të fituar lirinë dhe të drejtat kombëtare të popullit shqipëtar.(Fragment nga “Historia e Federates Panshqiptare VATRA” e Refat Gurrazezit-Ne Foto: Refat Gurrazezi ne Seminarin e 60 Vjetorit te Diellit, NY)