dgreca – Page 77 – Dielli

MY PRISONS – MY GREAT FATE!

May 18, 2021 by dgreca

By ADEM DEMAÇI/
All those who know what prison is and so much more those who have left part of their lives in prisons will be surprised at the title of this writing.But, precisely, thanks to my stance through long and wild prisons, I managed to get myself to understand life in its complexity. Thanks to my long prisons, I came to realize that life, whole life, consists of countless, small and large paradoxes. And, moreover, not only did I get to understand life’s biggest and harsher paradoxes, but I managed to agree and accept these paradoxes as something perfectly normal and even necessary preserved the essence of life itself.Guess what would happen to our lives, or what would remain of our lives if we, according to our limited knowledge, eliminate all those things and phenomena we don’t like in our lives?!If we eliminate darkness we have eliminated ourselves and light; if we eliminate evil we have eliminated itself and the good; if we eliminated non-union ourselves we have eliminated freedom, if we eliminate death ourselves we have also eliminated life! Therefore, whoever understands that paradoxes are an integral and inseparable part of life understands that they never make them touch. He who agrees with paradoxes makes it easier even to love paradoxes as he wants life itself.It seems like, a little bit we left our theme, but no, we are right at the heart of our theme. Prisons, for limited minds, are symbols of jolirity, joja, suffering, despair and mischief.I in my prisons found my true freedom, found the meaning of my life, found my pleasure, found my happiness and found all the wealth in the world!On the first night of prison, on November 19, 1958, I was in the biggest dilemma of my life, I was over the most dramatic hejza in my life. Saving my body by sacrificing my soul, or saving my soul by sacrificing my body. Standing here freedom guarding my temporary body, or sacrificing my temporary body to take the side of freedom and eternal spirit? The dilemma was: ′′ save ′′ myself for myself and lose others, or sacrifice for others and win them all?To ′′ escape ′′ was very ′′ easy “. To admit before the inspector that I had been wrong; to swear that I would never act against the state again and as proof of this, to become a Serbian security associate.′′ If you do so,” Inspector Momçilo Çanovic told me, ′′ then you will have as much money as you want, you will become a famous literary, you will reach very high, and since morning we release you from prison .”.”Thanks to the halal gin and true breeding of mother Nazife, I had enough power to play my head in the sign of denial.′′ You will not?! Rejects our kindness?” Uleriu Çanovici. ′′ You’ll see who are we!”′′ You too will see who I am “, I thought only without daring to tell Çanovic. But, that silent thought of mine had been my biggest and most blessed decision in my life. I had taken the exam before myself. The rest came to itself.Porsa drained me inside and locked the door with a latch, the number eight key to Prishtina prison, from a narrow dark and cold turn, sakaq turned into an infinite space between which stood a large giant candle which, on its top burning flames. That candle was me and the first thing I remembered was Naim’s ′′ Candle WORDS ′′: ′′ In between you I have stayed and am scorching, so that I may give you some light, and make your night a day… so that you can feel good and see,know each other…”The more the candle burned, instead of shrinking, it grew and became bigger and its light pushed further the darkness! The bigger the candle became, the farther his voice ringed.The determination to sacrifice for others is the most dramatic break from e g o j a and the first step in the unknown, but always fresh, always attractive, fascinating prore of freedom.All the first prison, November 19, 1958-November 18, passed me experiencing myself as a candle.In the second prison, June 8, 1964-June 8, many other candles appeared in the infinite field of freedom. They not only burned flames, not only recited, but they also sang Ded ë Gjo ‘ Luli’s song.All the second prison passed us singing Dedë Gjo ‘ Luli’s song.During my third prison, October 6, 1975-April 21, many weddings took place in Dardania; many brides were taken and many crush fell in Dardania. This time, the song was sung: ′′ Republic, constitution, here’s to war!”After that, candles started to organize, candles started marching, candles started acting until they cut the loop from the neck of the Dardans.Prisons are the places where immortal candles are born. Where living candles burn, immortal freedom is born there.

Reflektim lidhur me librin studimor ,,THE OLD BRIDGE ‘’ të Dr. Arjeta Ferlushkaj

May 18, 2021 by dgreca

Nga Mëhill VELAJ/*

Arjeta Ferlushkaj është një emer e shquar në shkencen Albanologjike, andaj në fillim të këtij promovimi dua ta ngre kumtin se vlerat e saj shkencore nuk kërkojnë vetëm admirimin tonë por edhe përkrahjen qoftë institucional por edhe atë të publikut të gjërë. Mesa kam lexuar e kuptuar nga ky libër…. ,, përveç studimeve të thelluara në çështje teorike të veprave letrare nga letërsia shqipe, lexuesi në këtë libër gjenë edhe artikuj formues dhe informues të vlefshëm për autorë, vepra, figura e personazhe të botës shqiptare dhe të diasporës te cilet ne harkun kohor prej nje shekulli lane gjurmete denja ne letersine dhe rrjedhat shoqerore e kombetare ,,. Studiuesja Ferlushkaj gjatë përpunimit të këtij libri verehet se ka ndjekur metodat studimore bashkëkohore kryesisht, me fokus kryesor në shkollat e kritikës letrare që kanë në vëmendje tekstin e më pak autorin e shkëputur, total nga plani e shija subjektive. Prirja për ta vlerësuar një vepër nisur më shumë nga emri i autorit nuk është e re. Është një “problem” që e ka dëmtuar jo pak artin e vërtetë, letërsinë si art i fjalës. Prandaj gjakimi ne këtë pikë i autores Ferlushkaj që të përcjellë frymën e një kritike të vërtetë sa i takon vlerësimit që i duhet bërë një krijimtarie duke i ikur aspektit subjektiv duhet vlerësuar këtë qasje objective dhe racionale të saj. Ne si shoqate se bashku me Vatren ku bejne pjese shume nga ne, nëpër vite kemi organizuar veprimtari te perbashketa, si seminare,promovime, takime te natyres shkencore e datave historike, synojmë që të organizojmë të tjera seminare, pse jo edhe konferenca shkencore për data të rëndësishme historiko-letrare, për shkrimtarë tëndryshëm apo edhe për dukuri letrare. Një temë diskutimi mbase do të jetë prirja e letërsisë së diasporës. Në to secili pjesëmarrës në seminar ose konferencë të përgatisë shkrime për autorë të diasporës, apo të bëhen analiza rreth prirjeve tematike dhe të formës letrare që po ndjekin autorët e diasporës për takrijuar tabllon apo mozaikun e bukur të kulturës sonë nacionale këtu në diaspore. Kjo duhet të jetë një domosdoshmëri përderisa në Shoqatën Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikanë kemi krijues e studiues me grada shkencore.

Promovimi i librit te dyte te Arjeta Ferlushkajt Arjeta Ferlushkaj na bënë nder si komunitet shqiptar. Le të jetë pra ky pasqyrim bibliografik i Arjetes si njëlloj përforcimi i dialektikës dhe kronologjisë se veprimtarisë dhe angazhimeve të se saj studimore ndër vite e cila e përforcon aspektin e saj shkencor me theks të veçantë librin studimor të saj ,, The OLD BRIDGE -URA E VJETER’’. Kjo vepër studimore tregon dhe shpërfaq nivelin e saj të lartë shkencor përkushtimin akademik dhe misionin e kjartë qe ia ka vënë vetës kjo artiste dhe studijuese e veçantë. Libri i autores Ferlushkaj të cilin po e promovojmë sot shquhet për metodologjinë shkencore, konceptimin e kjarte, nivelin e qensishëm akademik, si dhe forcën e mbarështrimit e përpunimit rrënjësor e kronologjik të subjekteve që ajo merr në trajtim.

LIBRI ËSHTË I KONCEPTUAR SI NJË LLOJ MOZAIKU SHKENCOR ,,

1. Në pjesën e parë të librit ,, Shfletime ‘’…… vihet në dukje rëndësia dhe vlera e disa autoreve të traditës dhe atyre bashkëkohorë si :Atë Bernadin Palaj, Vinçenc Prennushi, si dhe autore të kohës moderne si Ferik Ferra, Mark Lucgjonaj, Fran Camaj, Alfred Çapaliku, Mentor Quku etj ku se bashku bëjnë simbiozën letrare në mes të kohërave dhe breznive.

2. Në pjesën e dytë ,, Hulumtime dhe studime ‘’….Na shfaqet fuqia shkencore dhe ana kontemplative e studjueses Ferlushkaj ku përmes istrumenteve teoriko – letrare duke shfrytëzuar metodat bashkëkohore e hulumtuese të një niveli të lartë shkencor. Autorja përmes metodologjise krahasimtare reflekton për emrat eminent të kulturës dhe letërsisë kombetare si Ernes Koliqi, Elvira Dones , Ridvan Dibra, Qyteti – protagonist antihero ne romanin ,, Kronike ne Gur” të Kadaresë, Albana Melyshi – Lifschin, Ag Apolonin nga Kosova etj. duke mos anashkaluar edhe shkrimtarin martir të Shkodrës Qemal Draçini ( 1922 – 1947 ) i cili kishte vdekur në kazamatet Komuniste nga torturat.

3. Në pjesën e tretë të librit ,, Urat e shtypit shqiptar të diaspores’’ ,, në artikullin studimor për gazetën ,, Albania ‘’ ( 1897 – 1909 ) të drejtuar nga Faik Konica autorja Ferlushkaj thekson vizionet dhe prirjet e natyrshme të këtij vigani të Kulturës shqiptare ë cili gjakon të kulturën perendimore si një urë lidhëse drejt qyteterimit të cilit ne i takojmë me shekuj e mileniume.

4. Në pjesën e fundit të librit ,, modele suksesi’’kemi dy shkrime publicistike të kushtuara modelit progresist dhe integrues të shqiptareve që jetojnënë SHBA me theks të veçant Dr. Ermira Babamusta dhe organizatën rinore ,, Rrënjëtshqiptare – Albanian Roots’’ që ndoshta është edhe motivi i titullimit të këtij libri shkencor. I gjithë ky përshkallëzim dhe përkushtim shkencor e studimor në kohë dhe hapësirë e forcon bindjen e lëxuesve dhe receptuesit të vemendshëm e intuitiv se :për formimin e duhur teoriko – letrar dhe përkushtimine mbarështrimin shkencor të kësaj studijuese të talentuar si në planin ideo – artistik po ashtu edhe të metodologjisë dhe hulumtimit shkencor dhe durimin e saj të çeliktë në objektivat e saj për ti kontribuar letërsisë dhe shkencës shqiptare. Kjo vepër vertetë i ngjanë një ,, ure të vjetër ‘’ në mestë kohërave, brezave, rrjedhave letrare e historike, personazheve ,gjurmeve e vlerave letrare e historike të shumë figurave e personaliteteve të dijes, shkencës, artit e kulturës shqiptare te cilat ka ditur t’i sublimoj e mbarështroj në formen me të mirë kjo studijuese e cilai i bënë nder dhe e pasuron histografinë dhe albanologjinë tonë.

Studijuesja Ferlushkaj nuk i mjafton vetvetës sepse nuk është egoiste por Altruiste në shkencë andaj rrezet e vlerave dhe rrezatimit të shumë përsonaliteteve që i kontribuan kauzës kombetare e letërsisë kombetare deshiron ti ndaj me lexuesit e studiuesit dhe opinionin e gjërë i cili jo rrallë di të mos jetë i etur për njohje dhe keto vlera sublime. Është krenari kombetare dhe kulturore për ne por edhe diasporen shqiptare ne Amerikë në përgjithësi kur vajza e brumosur me kulturën iluministe të Shkodër locës rrezet e saj të diturisë i shpërndanë edhe përtej Atlantikut gjegjësisht në mendjet e shpirtërat e diaspores shqiptare e etur për integrim kulturor, vatër e kandil dije ,e cila ndizet që një shekull në bërthamen e tokës Amerikane.

Autores Arjeta Ferlushkaj i urojmë suksese në punën e saj shkencore e studimore e cila duke i kontribuar letërsisë, etnografisë, albanologjisë, dhe kulturës shqiptare e lartëson emrin dhe sakrificën e saj sublime në fushën studimore e bashk me të emrin shqiptar e bënë edhe me të dinjitetshëm para syve të botës.

Urime e suksese, le të jetë pra ky promovim vertetë uralidhëse mes brezave, kulturës dhe kontributit letrar nëbreza ku keto se bashku ta krijojnë tabanin dhemozaikun e pasur të kulturës shqiptare edhe pertejAtlantikut

Autori eshte Kryetar i Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane. Kumtese e mbajtur ne veprimtarine e organizuar ne Seline e Federates Panshqiptare te Amerikes”VATRA” me 16. 05.2021.

SHËN TEREZA SHENJTORJA E PERIFERIVE

May 18, 2021 by dgreca

PhD. Ines Murzaku, profesore e Historisë Kishtare, Drejtoreshë e Programit të Studimeve Katolike dhe Themeluese e Departamentit të Studimeve Katolike në Universitetin Seton Hall në New Jersey në një rrëfim dhënë gazetarit Sokol Paja për gazetën Dielli, organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra në New York, rrëfen për publikun librin e saj më të ri kushtuar Shenjtores shqiptare Nënë Terezës në përmbledhjen studimore “Shën Tereza, Shenjtorja e Periferive”. Libri është një libër teologjik, përdor metodat teologjike, filozofike e misionare për të kuptuar e interpretuar figurën e Nënë Terezës dhe veprën e saj që e tejkalon bamirësinë. Libri është i bazuar në teologjinë e periferive të Papa Françeskut, një periferi që manifestohet në forma të ndryshme, me dimensione të ndryshme, me aktorë të ndryshëm.

SHËN TEREZA, SHENJTORJA E PERIFERIVE

Libri nuk është një tjetër biografi mbi jetën dhe veprën bamirëse të Nënë Terezës. Ka shumë libra të tillë. Nënë Tereza është një figurë që ka tërhequr shumë shkrimtarë, biografë dhe kjo ka bërë që të kemi një “letërsi” të tërë mbi Nënë Terezën. Libri është një studim shkencor mbi Nënë Terezën, i bazuar në dokumenta origjinale, letra të shkruara nga dora e Nënës. Libri është një libër teologjik, përdor metodat teologjike, filozofike e misionare për të kuptuar e interpretuar figurën e Nënë Terezës dhe veprën e saj që e tejkalon bamirësinë. Libri është i bazuar në teologjinë e periferive të Papa Françeskut, një periferi që manifestohet në forma të ndryshme, me dimensione të ndryshme, me aktorë të ndryshëm. Nënë Tereza dhe Papa Françesku janë takuar në periferi, e kanë bërë periferinë pjesë të jetës, të misionit dhe identitetit të tyre. Ata të dy, kanë sjellë dhe sjellin periferinë dhe problemet e periferikëve, atyre njerëzve që shoqëria i ka mohuar, larguar e izoluar, në qëndër të vëmendjes. Nënë Tereza me zërin e saj i dha zë atyre që nuk kishin zë, i dha sy të verbërve duke perdorur popullaritetin e saj në media për shembull. Qëllimi i librit është për të argumentuar se periferia e periferikët, kombet në periferi siç është rasti i kombit Shqiptar, kanë shumë për të ofruar, qendra mund të mësojë nga periferia. Nënë Tereza vjen nga një popull i vogël por me vlera të mëdha, një popull që ka kontribuar dhe kontribon akoma. Për Nënë Terezën Zoti, besa-nderi, mikpritja janë të gjitha cilësi të cilat vijnë natyrshëm për një Shqiptar dhe këto ajo diti me zgjuarsi e vetëmohim t’ja transmetojë gjithë botës.

NËNË TEREZA NJË FIGURE HUMANITARE, FETARE, SHQIPTARE QË LARTËSOI KOMBIN SHQIPTAR

Nënë Tereza dhe kombi ynë janë një binom. Ajo i ka bërë truallit Shqiptar një shërbesë, pa e ditur dhe pa e kuptuar. Ajo është prezantimi me i mirë i vlerave të një populli të vogël, periferik, ndoshta dhe të harruar por që ka kontribuar duke i dhënë botës një bijë besnike, të mençur, heroike e shumë njerëzore dhe për këtë shoqëria ka shumë nevojë.

PERIFERIKËT E NËNË TEREZËS: TË SEMURET, TË VETMUARIT, TË PAMUNDURIT NË VËMENDJEN E KISHËS KATOLIKE

Periferikët pra të sëmurët, të vetmuarit, të pamundurit kanë qënë gjithnjë në vëmëndjen e Kishës Katolike si një klasë e preferuar, që misionaret i shërbenin pa pritur shpërblim. Kuptohet, ky është një parim biblik e teologjik.

PËRCEPTIMI I HARMONISË FETARE NË SHQIPËRI, SHQIPËRIA RAST I VEÇANTË

Kjo temë do shumë kërkime e dokumenta për tu vërtetuar e vlerësuar si e tillë nga bota akademike. Pastaj janë edhe periudhat, për kë periudhë po flasim në historinë e Shqipërisë? Mendoj se është një temë shumë e rëndësishme por ka ende shumë për tu studiuar.

ZHDUKJA E FESË NË SHQIPËRI MË 1967, REFLEKTIMI EDHE SOT NË KRIM, KORRUPSION DHE VESE NË SHOQËRINË SHQIPTARE

Unë kam më shumë se dy dekada që jam larguar nga Shqipëria. Nuk mund të gjykoj për këtë. Mendoj se nuk është vetëm feja që ndikon në moralin e shoqërisë, është edhe familja, shkolla etj. Çfarë ka ndodhur e po ndodh me familjen shqiptare? Familja është baza e shoqërisë, shtylla kurrizore.

FOKUSI, SYNIMET DHE PUNA NË SHOQATËN E STUDIMEVE SHQIPTARE

Unë jam historiane me fokus në historinë kishtare, sidomos historinë e murgjeve Italo-Grekë në periudhën mesjetare. Në Shoqatë sjell këtë dimension, teologjik, historik.

KUSH ËSHTË PROF. INES MURZAKU

Ines Murzaku është Profesore (Full Professor) e Historisë Kishtare, Drejtoreshë e Programit të Studimeve Katolike dhe Themeluese e Departamentit të Studimeve Katolike në Universitetin Seton Hall në New Jersey. Ka një doktoraturë kërkimi nga Pontifical Oriental Institute në Romë, pjesë e Konsorciumit Pontifikal Gregorian University, dhe ka mbajtur pozita vizituese (visiting profesor) në Universitetet e Bolonjës dhe Kalabrisë në Itali dhe Universitetin e Münster në Gjermani. Ka fituar grante prestigjioze qeveritare, duke përfshirë Alexander von Humboldt për Studiuesit me përvojë (Gjermani) dhe Grantin e Këshillit të Kërkimeve të Shkencave Sociale dhe Humanitare të Kanadasë (SSHRC-Kanada) dhe ka fituar Fulbright Senior Research Scholars (USA) në Itali dhe Slloveni. Kërkimet e saja shkencore janë botuar në artikuj të shumtë dhe në 8 libra. Librat janë: Mother Teresa, Saint of the Peripheries (Paulist Press 2021); Life of St Neilos of Rossano (1004) (Dumbarton Oaks, Harvard University Press 2018); Italo-Greek Monasticism from St Neilos to Bessarion (Ashgate-Routledge 2018); Monasticism in Eastern Europe and the Former Soviet Republics (Routledge 2016); Monastic Tradition in Eastern Christianity and the Outside World: A Call for Dialogue (Peeters University of Leuven 2013); Returning Home to Rome? The Monks of Grottaferrata in Albania (Analekta Kryptopherres 2009); Quo Vadis Eastern Europe? Religion, State and Society after Communism (Longo University of Bologna 2009); dhe Catholicism, Culture and Conversion: The History of the Jesuits in Albania (1841-1946) (Orientalia Christiana Analecta, Pontifical Oriental Institute 2006). Ka shërbyer si nënkryetare e Association for the Study of Nationalities (ASN) dhe si përfaqësuese e akredituar e Kombeve të Bashkuara për organizatën Christian Associated for Relations with Eastern Europe. Është komentatore e rregullt në mediat Amerikane për çështje fetare dhe ka punuar ose ka bashkëpunuar me Associated Press, CNN, Catholic World Report, National Catholic Register, Voice of America, Relevant Radio, The Catholic Thing, Crux – Taking the Catholic Pulse, The Record, The Stream, Vatican Radio (Vatican City), and EWTN (Rome). Për më shumë: https://www.shu.edu/profiles/inesmurzaku.cfm.

14 veç dhëndër në Nju Jork…

May 18, 2021 by dgreca

“14 veç dhëndër në Nju Jork”,i autorëve Skifter Këlliçi dhe Zylyftar Plaku, roman humoristik, mbshtetur në komedinë e famshme të çajupit “14 vjeç dhëndër në Nju jork ‘dhe ‘Pas vdekjes’…/
-Vërtet nuk ke ndërmend te punosh? – e pyeti Marga.- Mos dashke të firosësh edhe ato para që të kanë ke ruajtur nga shitja e vreshtave.
Vangjeli e priste këtë pyetje, dhe ,megjithatë kruajti kokën dhe ngriti sytë në tavan, thua se atje do të gjendte përgjigje.
-Nuk ta kam thënë këtë që bluaj prej kohësh në mendje, por ja ku erdhi dekika, -i tha pas një ngurrimi jo të vogël .- Do të martojmë djalin, Gjinin.
Tana sa nuk shqeu sytë nga habia.
   -Gjinin the?
Vangjeli tund kokën.
   -Gjinin që është 14 vjeç?!
   Vangjeli tundi sërishmi kokën.
– Ku është parë e degjuar që një djale kaq i mitur të bëhet me grua?! Dhe me ke menduar ta martosh? Me nje vajze 10-12 vjeçe që luan me kukulla, si vetë Gjini shpatash?
  -Jo, me një vajzë të…të madhe.
   -Me te madhe se ai vete?
  Për të tretën herë Vangjeli pohoi me kokë
   -Dhe kush na qenka kjo?

-Lena e Grigorit.

Tana ia plasi gazit.
– Cila, more Vangjel, Lena, qe e kemi rritur si ta kishim çupën tonë, që e kam mbajtur për dore kur nisi të ecte? Ajo të jetë e gruaja e Gjinit tonë miturak?
– Përse me flet broçkulla, Tanë. Gjini duket si 18 vjeç djalë. Lena është, 20.. .Po ja do të rritet djali ynë,shpejt do t burrërohet. I bëshem dhe i fortë nga lart dhe… nga poshtë.
Tana nuk ia ndante sy të gjithnjë e habitur.

– Ç’më veshtron ashtu? Të thashë, djali është i bëshëm gjithandej.
-Leri këto marrëzira, Vangjel,- i tha Tana vrazhdë. – Gjini është akoma vocërrak dhe me shtat duket si vëllai I vogëlth i Lenës. – Por ti po flet si i pirë. – Nuk jam fare i pirë, dhe po i them këto fjalë me mend në kokë.
-Po se çfarë përgjigjeje do të na japë Grigori dhe gruaja e tij, Marga, për këto ukubete që nxjerr nga goja, a ke menduar?
Si ndenji një copë herë si guak, Vangjeli ia ktheu: -Edhe këtë e kam menduar…. Po të bëj një pyetje: “Me ç’ çpara erdhi Grigori këtu në Amerikë? Kush ia dha?”.
– Me para nga të tuat., -iu përgjigj ajo -Dhe ti pandeh se ia kam falur?

– Jo, i ke thënë të na i kthejë, kur te mundet dhe me kamatë.

-Dhe kanë kaluar tre vjet që jemi këtu në Amerike dhe ai nuk na ka kthyer as edhe një kacidhe?!
-Po nuk i ke vënë litarin në fyt, se fqinjë të mirë kemi qenë dhe jemi. Pale, vajzen e tyre e kemi si tonën.Vangjeli heshti.
-Nuk ta kam thënë, -zuri t’I ithoshte së shoqes,- por një ditë si nëpër dhëmbë Grigori më permendi borxhin. Më tha se ja, sapo çupa të fillonte punë, ai do të niste të ma shlyente dalëngadalë. Dhe nuk ka si të bëjë ndryshe, se une, siç po them edhe tani,nuk kam më takat të rropatem dhe të jap frymën e fundit nëpër fabrikat e Nju Jorkut. Ndaj Gjini martohet me Lenën, që vjen në familjen tonë; punon kështu për shtëpinë, por edhe për mua. Apo nuk do të ketë goxha rrogë… …financiere, që për disa javë po mbaron edhe shkollën!.
-Dhe ti i shtyn kështu borxhin?…
-Po edhe ia shtyj, -iu përgjigj Vangjeli.- Por për të falur nuk ia fal, se borxhin nuk e tret as dheu. -Dhe ti pandeh se Lena,vajzë me goxha shkollë, siç the edhe ti vetë, e bukur si drita e diellit, do të pranoka të kete për burrë nje çunak si Gjini ?
– Po ta përsëris, çunak, por punën e bën te madhe me atë…të perendise. Pa do t’i ngjisim dhe nje palë mustaqe, sa t’i rritet edhe atij qimja dhe do të na duket burrë e kaluar burrit.
Tana tundi kryet me trishtim dhe faqet e tulëta iu kuqëluan.

– Si nuk e kupton, mor Vangjel se kështu do të bëhemi gazi i botës – ofshani pastaj. – I cilës botë, të amerikanëve?! …ç’më bëre të shqyhem gazit.!..

S’ke faj ti se për ty Amerika është shtëpia, treni, restoranti ku punon dhe pastaj prapë treni, shtëpia, pazari, ku bën harxhet dhe së fundi, shtëpia. Shkurt, je prapa dynjasë….Po ta them unë se këtu në Amerikë një burrë, qoftë dhe vejan 80-e kusur vjeç me një tufë fëmijësh nga pas, merr për grua një çupë që sapo ka mbushur të 16 vjetët dhe askush nuk shkulet së qeshuri. Atëherë, përse do t’u habitka mileti se djali ynë u martuaka me një çupë që na qenkesh vetëm 6 vjet me i vogël se gruaja e tij? Por kur ai të bëhet 20 vjeç dhe e shoqja 26, do të habitet kush? Askush për perendi! Se ata, burrë e grua do të duken moshatarë, ndaj hidhi gunën këtij muhabeti.
– Po mërgimtarët shqiptarë që kemi këtu rreth e rrotull, ç’do të thonë? Se të tillë edhe ne dasmë do t’i thërrasësh.
– Gojët e liga do të thuash?

Të çirren sa te duan, se nje ditë do te shkalafiten dhe nuk do e pipetijnë më.
– Po Grigori me të shoqen e vet, Margën?…
-Me paratë qe u kam dhene borxh , i kam vënë nën zgjedhë,- u haharis Vangjeli duke mbledhur dorën grusht.
-Pu, pu, ç’na gjeti…- rënkoi Tana duke vënë duart në faqe.
– Hataja e zeze se martoke djalin?!…
-Po djali çilimi ç’do të thotë?
-Kush po e pyet djalin!. Nuk martohet ai, por e martojmë ne, dhe me kë të duam. Vetë e the pak më parë, se edhe ti u martove me mua, se kështu e donte e zakoni. Pastaj, kur te jetë ne dyshek vetëm me nusen, ky që thua ti, çilimiu, kur ta prekë atë në fytyrë, në, qafë, në gushë, dora do t’i vejë pastaj andej nga viset e poshtme të kurmit të saj , pa do t’i lëvizë edhe ai bishtuku poshtë të mbathurave, dhe pastaj do të ndodhë ajo që ndodhi kur u martuam dhe u shtrimë dhe ne në dyshek. E mban mend si përpëliteshe, moj?…

Pas këtyre fjalëve, Vangjeli ia nguli sytë, tundi kokën dhe qeshi me shpoti. Tana u nemit e turpëruar dhe vrenjt në fytyrë.
-Bëj si bëj, po më mirë shko vete te Grigori dhe Marga dhe kuvendo me ta, – i tha ajo prerë.- Mua mos me përziej fare në këtë mesele.
-Edhe ti bëj si të duash, moj grua, se kur kam bërë pa ty për halle kaq të mëdha që ka pasur shtëpia jonë, kështu do të bëj edhe tani. Se në fund të fundit jam burrë, i pari i konakut, ndonjë mendim të hedh edhe ty, por, për të vendosur, ama, vendos vetë!..

MASAKRA E TIVARIT

May 18, 2021 by dgreca

Nga Xhelal Zejneli/ Gjatë kolonizimit të Kosovës në vitet ’30 të shekullit XX, pushteti i Mbretërisë Jugosllave, tokat e shqiptarëve të zonës së Gjakovës dhe të Pejës i zaptonte dhe ua ndante kolonëve malazezë. Në vitin 1941 Fuqitë e Boshtit e pushtuan Jugosllavinë. Një numër i malazezëve u kthyen apo u larguan për në Mal të Zi. Një pjesë e tyre ishin strehuar edhe në
Tivar. Lëvizja Nacionalçlirimtare e Kosovës, në fillim të janarit të vitit 1944, në Konferencën e Bujanit (31.12.1943 – 02.01.1944) mori vendim për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Komunistët jugosllavë këtë vendim nuk e njohën. Kah fundi i dhjetorit të vitit 1944 shpërtheu kryengritja e shqiptarëve në Kosovë kundër pushtetit të Jugosllavisë së re.
Kryengritja udhëhiqej prej komiteteve nacionaliste dhe ballistëve që kishin ndikim të madh në popull.

Një prej aktorëve të kryengritejes shqiptare në Kosovë kundër pushtuesve serbë qe Shaban Polluzha (1871-1945). Ishte komandant i forcave popullore në Kosovë, mbrojës i vendosur i popullit shqiptar. Përkrahës i luftës së popullit shqiptar për çlirim dhe bashkim kombëtar. U angazhua për çlirimin e Kosovës nga gjermanët dhe ndihmoi në mobilizimin e të
rinjve në rreshtat partizane. Në fillim të vitit 1943, si komandant batalioni i forcave nacionaliste, kryente veprime vetëmbrojtëse në pjesën perëndimore të Kosovës kundër forcave terroriste serbo-çetnike. Në vitet 1944-1945, në krye të forcave popullore u angazhua
për zbatimin e Rezolutës së Konferencës së Bujanit dhe për shmangien e dhunës dhe të gjenocidit ndaj popullsisë civile shqiptare, të ndërmarrë nga forcat ushtarake serbe, malazeze dhe sllavo-maqedonase, me pretekstin e çarmatimit masiv dhe të luftës kundër bashkëpunëtorëve të fashizmit. Me krijimin e Brigadës VII kosovare, formacionet e komanduara nga Shaban Polluzha, që përbënin Brigadën e Drenicës u rreshtuan në këtë njësi
dhe ai u caktua zëvendëskomandant. Në janar të vitit 1945 pranoi që brigada të nisej për në frontin e Sremit, në veri të Jugosllavisë. Me largimin nga Kosova të njësive të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë dhe të Brigadës VII filluan represaliet dhe masakrat. Për ta
mbrojtur popullsinë civile, Shaban Polluzha me grupin e forcave që komandonte u drejtua për në Drenicë. Ndonëse Komanda e Përgjithshme Jugosllave më 8 shkurt të vitit 1945 vendosi në Kosovë pushtetin ushtarak, Shaban Polluzha organizoi dhe vazhdoi luftën vetëmbrojtëse.
Pas luftimesh të përgjakshme, më 21 shkurt 1945 u vra nga forcat ushtarake serbo-malazeze.

Masakra e Tivarit ka ndodhur më 24-27 mars 1945 në Tivar (Mali i Zi). Në
shënjestër kanë qenë rekrutët e kombësisë shqiptare nga Kosova. Vrasja është kryer me armë zjarri. Sipas vlerësimeve zyrtare jugosllave në masakrën e Tivarit u vranë 400 deri 450 vetë, ndërsa sipas vlerësimit të historianëve shqiptarë, bëhet fjalë për 2000 deri 4000 të vrarë. Ka të
dhëna sipas të cilave numri i të vrarëve është mbi 4300. Vrasja është kryer me pushkatim masiv apo pogrom (sulm i organizuar ndaj popullsisë së paarmatosur). Krimi është kryer nga Armata Jugosllave, nga Brigada X malazeze, nga Divizioni i 46 serb dhe nga civilët serbë e
malazezë në Tivar. Numri i saktë i kryerësve të krimit nuk dihet saktë, por duhet të kenë qenë me qindra.

Masakër e Tivarit është quajtur vrasja masive e një numri të madh të shqiptarëve të Kosovës në Tivar, e kryer nga njësitë e Brigadës X malazeze të Ushtrisë Nacionalçlirimtare
të Jugosllavisë (UNÇJ) në pranverë të viti 1945, në prag të mbarimit të Luftës së Dytë Botërore. Viktima kanë qenë kryesisht shqiptarët e Kosovës të cilit i kishte rekrutuar UNÇJ- ja, për t’i shfrytëzuar në luftën kundër forcave gjermane dhe forcave të tjera të boshtit të cilat në atë kohë kanë qenë duke u tërhequr nga Ballkani.

Prej Prizreni, shqiptarët janë shoqëruar për në Tivar, në tre grupe të ndryshme. Pothuajse të gjithë pjesëtarët e grupit të dytë, të cilët nëpër Shqipëri kanë mbërritur në Tivar,
janë vrarë prej rojeve malazezë.

Mobilizimi – Për të vendosur rend në Kosovë apo për ta mbajtur Kosovën nën pushtim, pushtetet serbo-malazeze ndërmorën masa të caktuara. Një prej tyre ishte edhe mobilizimi i shqiptarëve në Armatën Jugosllave. Në këtë mënyrë, të rinjtë e mobilizuar do të tërhiqeshin nga vatra e kryengritjes. Njëherazi, ata do të shfrytëzoheshin edhe në operacionet
për çlirimin e Jugosllavisë. Në janar të vitit 1945, Komanda jugosllave lëshoi urdhër për mobilizimin e shqiptarëve të Kosovës, prej moshës 16 deri në 65 vjeç. Ka burime që thonë se duhej të mobilizoheshin njerëz të moshës 18 deri 45 vjeç. Mirëpo, partizanët shqiptarë dëshironin të luftojnë në kuadër të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë dhe jo të Jugosllavisë.
Për t’iu shmangur mobilizimit në ushtrinë jugosllave, në mars të vitit 1945, mijëra shqiptarë ishin strehuar nëpër male. Më 11 mars 1945, shpërthyen në Gjakovë demonstratat e grave kundër mobilizimeve të dhunshme të bijve, të vëllezërve dhe të burrave. Partizanët jugosllavë, në bashkëpunim me njësitë partizane shqiptare grumbulluan një numër të konsiderueshëm rekrutësh nga Mitrovica, Prizreni, Vuçitërni (Vushtria), Podujeva dhe
Prishtina. Sipas disa burimeve, bëhet fjalë për rreth 5.400 vetë.
Shqiptarët, prej qendrave komunale u tubuan në Prizren, me qëllim që të nisen për në veri të Jugosllavisë për të marrë pjesë në luftimet përfundimtare. I çarmatosën duke u thënë se armët do t’u jepen në Kroaci dhe në Slloveni. Pas kësaj, shqiptarët e çarmatosur i morën
rojtarët e armatosur serbë dhe malazezë, të cilët i ndanë në tre grupe apo në tre kolona të
ndryshme. I urdhëruan që të marshojnë për në Tivar. Pushtetet jugosllave synonin t’i shfrytëzonin si plotësim të Armatës IV , e cila luftonte në Trieste.
Një numër i konsiderueshëm i të mobilizuarve kishin marrë pjesë në kryengritjen në Kosovë kundër pushtetit serbo-malazez. Disa prej tyre kishin përhapur fjalë se pasi të hipnin nëpër anije do t’i mbytnin në det.

Deri në Tivar, shqiptarët e Kosovës janë shoqëruar në këmbë, nëpër kurorat malore të Kosovës, të Shqipërisë veriore dhe të Malit të Zi, në vijën Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar, ku duhet t’i priste anija për në Dalmaci, për t’i dërguar në front. Pas disa ditë ecjeje në këmbë, kolona e parë prej rreth 2500 apo 3700 vetëve, mbërrin në Tivar. Që aty, është dërguar në
Istrie.
Kolona e dytë prej rreth 2472 apo 4700 vetëve ka marshuar nëpër rrugën Prizren- Zhur-Kukës-Pukë-Shkodër. Njësitë partizane nga Vranja dhe nga Piroti i kanë shoqëruar shqiptarët deri në Shkodër. Përkundër lodhjes së madhe dhe rraskapitjes nga rruga e gjatë, marshi është sforcuar gjithnjë e më tepër. Gjatë marshit regrutët i kanë keqtrajtuar, ndërsa të
sëmurët i kanë lënë të vdesin. Sipas burimeve shqiptare, gjatë rrugës, shumë shqiptarë i kanë rrahur dhe i kanë vrarë. Ka pasur raste kur ndonjërin prej tyre e kanë rrahur apo edhe e kanë vrarë, vetëm se ka dashur apo ka tentuar të shuajë etjen.
Burimet malazeze thonë se për shkak të agjitacionit armiqësor, gjatë tërë rrugës kanë ndodhur “incidente të shumta”. Gjatë udhëtimit përtej Drinit, shqiptarët e mobilizuar kanë hedhur disa shoqërues në ujë. Sipas burimeve të njëjta, kjo qenkësh përsëritur edhe gjatë
kalimit përtej Bunës, por krejt kjo paskësh kaluar pa pasoja të rënda. Në Shkodër, shqiptarët i
janë dorëzuar Brigadës X malazeze, e cila ka pasur për detyrë t’i shoqërojë deri në Tivar.
Gjatë këtij takimi, shqiptarët që kanë qenë me plisa të bardhë, malazeztë i kanë cilësuar si ballistë. Është formuar një kolonë prej 12 grupeve. Pranë kolonës, në një distancë të caktuar, janë caktuar luftëtarë të Brigadës X. Sipas dëshmive të caktuara, më 31 mars, në afërsi të Ulqinit të sëmurët dhe të plagosurit i kanë ndarë, me arsyetimin se i çojnë për mjekim në
spitale në Mal të Zi. Pas kësaj, për fatin e tyre s’dihet asgjë.

Incidenti – Për të mbërritur në Tivar, shqiptarët e mobilizuar kanë ecur disa kilometra nëpër fushën e Tivarit. Kolona mbërrin në qytet më 1 prill 1945. Njerëzit kanë qenë tepër të lodhur dhe të rraskapitur. Sipas burimeve sllave, paskësh ndodhur një incident që paskësh qenë prelud i kasaphanës që ka pasuar. Sipas një versioni sllav, diku në fushë një i ri shqiptar
e paskësh vrarë një ushtar malazez i cili nuk e paska lënë të pijë ujë e të shuajë etjen. Pas kësaj, të riun, bashkë me dy të tjerë i kanë masakruar. Sipas një versioni tjetër sllav, një prej shqiptarëve e paskësh rrëmbyer pushkën e shoqëruesit malazez dhe e paskësh vrarë. Pas kësaj, shqiptari qenkësh larguar dhe qenkësh përzier me të tjerët. Më vonë është vrarë një i ri shqiptar i cili paskësh tentuar t’ia marrë pistoletën një oficeri. Incidenti paska shkaktuar zemërimin e malazezëve dhe gatishmërinë e tyre për hakmarrje. Ata kanë zënë pozicione përgjatë rrugës nëpër të cilën ka ecur kolona si dhe përreth ndërtesës në Tivar, ku është dashur të vendoseshin të rinjtë shqiptarë.

Masakra – Shqiptarët e mobilizuar u mbyllën në një ndërtesë të madhe që quhej “Monopoli i duhanit” me një sipërfaqe prej rreth 300 m 2 , me një oborr të rrethuar me mure të larta. Partizanët malazias kanë pasur ndaj të mobilizuarve shqiptarë qëndrim tejet armiqësor.
Një prej oficerëve i paska pritur me fjalët: “Jua qafsha nënën, ju do të luftoni kundër partizanëve”. Atëherë patrulla paskësh veçuar 16 të dyshuar për vrasjen e shoqëruesit malazez dhe i ka marrë me vete. Sipas versionit malazez, masa ka filluar të protestojë, ndërsa dikush paska hedhur në drejtim të rojtarëve një bombë të kontrabanduar. Pas kësaj qenkësh
dëgjuar thirrja: ”Rebelimi i shqiptarëve!” Rojet së pari paskan qitur në qiell, e kur turma është përfshirë nga paniku, kanë gjuajtur edhe mbi njerëz. Kur shqiptarët në kolonë i paskan dëgjuar krismat, paskan filluar të arratisen dhe të fshihen në pyje. Pas kësaj ka pasuar ndjekja e tyre dhe ekzekutimi i menjëhershëm.
“Në kodrën mu te hyrja e rrethit të Stacionit të duhanit ishte vendosur një mitraloz. Ai sakaq filloi të qëllojë drejt turmës së dendur, e cila në panik ka filluar të ikë kah sytë këmbët.
Me të dëgjuar thirrjen “Rebelim”, është vënë në veprim çeta e Komandës vendore si dhe të gjithë qytetarët që kanë pasur armë. Shqiptarët e mobilizuar, kush si ka mundur, kanë filluar të largohen kah veriu, nëpër kodra. Një batalion i Brigadës X ka qenë në Tivarin e Vjetër. E
njoftuar për rebelimin, batalioni ka dalë para masës, në rreshtin e pushkatimit. Kjo ishte një skenë e tmerrshme. Afro 400 vetë u vranë, ndërsa qindra të tjerë u plagosën”. (Boshko Gjuriçkoviq, komisar politik i Grupit operativ bregdetar).

Sipas versionit shqiptar, sapo janë sjellë regrutët në ndërtesën e Monopolit, malazeztë i kanë drejtuar mitralozat në drejtim të tyre dhe kanë hapur zjarr. rreth orës 14 janë sulmuar nga të katër anët me të gjitha llojet e armëve – me automatikë, me mitraloza, me bomba dore, me pistoleta etj. Njëherazi, është hapur zjarr edhe mbi të rinjtë shqiptarë që kanë ndodhur në oborrin e “Monopolit”. Një prej të mbijetuarve, Azem Hajdini, dëshmon se në ndërtesë ka pasur rreth 1000 vetë, brenda oborrit rreth 2200 deri në 2500 vetë, ndërsa disa të tjerë kanë qenë në rrugën para oborrit. Në hapësirën e oborrit është krijuar një lum gjaku, ndërsa ndërtesa është shkatërruar, me trupat e qindra të rinjve brenda saj. Sipas dëshmive të të mbijetuarve, masakra ka qenë e përgatitur. Paraprakisht kanë qenë të hapura edhe gropat.
Një malazez që e ka parë skenën e përgjakshme, dëshmon: “Kaloja urën, gjaku arrinte deri te leqet e këmbëve”.
Në atë kohë në Tivar ndodheshin Brigada X malazeze, rreth 100 luftëtarë të
Komandës vendore, pjesë të Mbrojtjes popullore, një pjesë e odës së Brigadës së Bokelit dhe masa e madhe e të plagosurve të armatosur, e refugjatëve dhe e vendësve. Në masakrën e Tivarit kanë marrë pjesë edhe pjesë të Divizionit të 46 të partizanëve serbë, të përbërë prej qytetarëve të Vranjës dhe të Pirotit. Përpos partizanëve, ka pasur edhe vendës të cilët me të madhe kanë marrë pjesë në masakër. Në vrasje kanë marrë pjesë edhe kolonët serbë dhe malazezë të cilët, pas luftës së prillit 1941, qenkëshin larguar nga Kosova. Sipas disa burimeve, paskësh pasur vendës të cilët të rinjtë shqiptarë i paskëshin fshehur nëpër shtëpi apo në mullarë kashte. Trupat e shqiptarëve të vrarë janë hedhur nëpër gropa, në det, janë djegur apo janë varrosur në varre masive, pesë kilometra larg Tivarit të Vjetër. Shqiptarët e mbijetuar që kanë mundur t’i zënë, i paskan dërguar në front.

Numri i viktimave – Kurrë nuk është përcaktuar saktë sesa shqiptarë janë vrarë atë ditë. Numri i të vrarëve përcaktohet varësisht nga burimi i informatave. Sipas kronikëve zyrtarë të partizanëve, flitet për një numër prej 400 deri në 450 të vrarë, ndërsa sipas historianëve shqiptarë ka të vrarë 1500 deri 2000 vetë. Ka edhe vlerësime që thonë se në Tivar janë vrarë 4300 shqiptarë.

Një ditë pas masakrës është ndërruar dhe është degraduar i tërë shtabi komandues, me në krye Gasha Markoviqin, por askush nuk është dënuar. Madje komisari politik i Grupit operativ bregdetar, Boshko Gjuriçkoviqi, në njëfarë mënyre i ka arsyetuar njësitë e veta: “Ushtarët tanë kanë qenë të provokuar në mënyrën më mizore dhe më jonjerëzore, ndaj edhe
është shkaktuar kjo tragjedi….”
Sipas disa burimeve jugosllave, kjo ngjarje e paskësh njollosur lëvizjen partizane si dhe Tivarin, për arsye se paskësh mbetur në kujtesë si ekzekutimi më i madh në ato hapësira.
Në RSFJ kjo ka qenë temë e paprekshme për të cilën nuk është folur me dekada. Të dhënat serbo-malazeze për masakrën e Tivarit ose janë asgjësuar, ose janë shtrembëruar.
Dokumentet eventuale me të dhëna objektive Beogradi i ruan si dokumente konfidenciale, sisekret shtetëror apo tepër rezervat.

RIKAPITULIM – Masakra e Tivarit është një nga më të mëdhatë në fund të Luftës II Botërore. Viktimat ishin të moshave 18 deri në 45 vjeç. I mobilizuan në rajone të ndryshme të Kosovës dhe i nisën për në Tivar, me qëllim që t’i transportonin më pas me anije në territoret në veri të Jugosllavisë, nën pretekstin e ndjekjes së trupave gjermane. Qysh në janar 1945, me urdhër të Shtabit Suprem të UNÇ të Jugosllavisë, në drejtim të veriut të Jugosllavisë ishin dërguar Brigadat VI, VII dhe VIII kosovare dhe Brigada IV (VII) e shqiptarëve të mobilizuar në rajonet e Maqedonisë, me një efektiv prej 14.000 luftëtarësh. Më 20 mars 1945 Shtabi Suprem i UNÇJ urdhëroi Komandën Ushtarake dhe Shtabin Operativ tëKosovës për mobilizimin ushtarak të të rinjve nga ajo trevë, të cilët do të shërbenin për të plotësuar radhët e Armatës IV jugosllave. Të rinjtë e mobilizuar në Kosovë marshuan në drejtim të portit të Tivarit, në këmbë dhe të ndarë në kolona. Rruga që ata përshkuan filloi nga pikat e mobilizimit e deri në Prizren, që ishte dhe vendi i grumbullimit. Rruga vijoi në
drejtim të Kukësit, Pukës, Shkodrës dhe Tivarit. Ata i ndanë në tri kolona me rreth 2500 vetë secila. Për shoqërimin e tyre u ngarkuan repartet e Divizionit të 46 serb. Më 24 mars 1945, nga Prizreni u nis kolona e parë me 2394 vetë, e cila arriti në Tivar në fund të muajit, ku iu dorëzuan reparteve të Divizionit IX jugosllav. Kolona e dytë me 2382 vetë u nis nga Prizreni
më 26 mars dhe në Tivar iu dorëzua reparteve të Brigadës X malazeze. Më 27 mars u nis kolona e tretë me 2700 vetë dhe për shoqërimin e saj u ngarkuan reparte më të mëdha të
Brigadës XXVII të Divizionit të 46 serb. Nga Kosova, për të plotësuar radhët e Armatës IV jugosllave vetëm gjatë muajit mars të vitit 1945 u dërguan 7476 luftëtarë. Të rinjtë shqiptarë duhej të përballonin vështirësitë e rrugës së gjatë e të mundimshme, mungesën e ushqimeve dhe të kushteve higjienike më themelore. Mbi të gjitha, provokimet e vazhdueshme të rojeve të armatosura serbe. Ata, duke u trajtuar si armiq potencialë, sepse kishin dalë nga radhët e të ashtuquajturve të dyshimtë, ishin të detyruar të marshonin në këmbë dhe në kolonë për katër, të çarmatosur dhe nën mbikëqyrjen e rreptë të patrullave ushtarake. Kushdo që dilte nga
kolona për nevoja personale, ekzekutohej. Banorët e Kukësit, të Pukës dhe të Shkodrës u bënë dëshmitarë të trajtimit mizor të të rinjve shqiptarë nga rojet ushtarake serbe. Jehonë të hidhur bënë vrasjet e ushtarëve shqiptarë të kryera në urën e Bunës. Në situatë tejet të rëndë u ndodh kolona e të rinjve kosovarë me rreth 2300 vetë, që arriti në Tivar më 1 prill 1945. Në
oborrin e ndërtesës së monopolit të duhanit të rinjtë shqiptarë u bënë pre e provokimeve të rojeve të armatosura serbe. Pas largimit të elementëve sllavë, kolona u gjend nën breshërinë e
llojeve të ndryshme të armëve të reparteve jugosllave, që qëllonin nga të katër anët. trupat e pajetë të vrarëve dhe të të plagosurve u hodhën në karroca dhe u varrosën në gropa të përbashkëta. Për numrin e të rinjve shqiptarë të masakruar në Tivar më 1 prill 1945 janë dhënë shifra të ndryshme. Sipas autoriteteve jugosllave, numri i të vrarëve ka qenë 300 vetë, por studiues që janë marrë me këtë ngjarje thonë se bëhet fjalë për 1670 të rinj shqiptarë.
Pavarësisht nga këto ngjarje, mobilizimi i të rinjve shqiptarë dhe largimi i tyre nga Kosova vazhdoi edhe më pas.

Varri masiv i viktimave të masakrës së Tivarit u zbulua pas më se gjysmë shekulli. E zbuloi më 17 shtator 1996 historiani Zekeria Cana (1934-2009).
Tragjedia e Tivarit zuri vend edhe në kulturën e popullarizuar. Në vitin 1996 regjisori Ekrem Kryeziu (1943-), në produksion të Radiotelevizioni të Shqipërisë xhiroi Tv-filmin “Viktimat e Tivarit” kushtuar masakrës.

Në prag të mbarimit të mbarimit të Luftës së Dytë Botërore dhe menjëherë pas përfundimit të sa, serbët, malazeztë dhe sllavo-maqedonasit kryen krime ndaj shqiptarëve.
Për arsye të caktuara, përmasat e krimeve nuk janë studiuar sa duhet nga studiuesit shqiptarë.

Në kohën e kryerjes së krimeve, shqiptarët nuk kishin kapacitet të mjaftueshëm për t’i hulumtuar ato;
Kryerësit e krimeve ndaj shqiptarëve i kryenin krimet, pa lënë gjurmë;
Gjatë regjimit komunist, arkivat e Beogradit ishin të paarritshme për studiuesit shqiptarë.
Krimet e asaj kohe ndaj shqiptarëve, janë mbartur si legjenda, brez pas brezit. Në kohën e regjimit komunist, për tragjedinë e Tivarit, s’ke mundur të flasësh publikisht dhe në nivel akademik. Si rrjedhojë, qytetaria shqiptare nuk ka qenë e njoftuar sa duhet. Me kalimin
e moteve, tragjedia dita ditës është zbehur, për të mbetur si një legjendë, në kujtesën e njerëzve. Regjimi serbosllav nuk lejoi që masakra e Tivarit të shënohet në histori dhe të
mësohet nga historia. Përkundër vështirësive me të cilat u ballafaquan, disa historianë dhe
studiues shqiptarë, me kërkime të pareshtura arritën disi ta zbardhin këtë ferr.
Kah fundi i vitit 1944 dhe në fillim të vitit 1945 krime ndaj shqiptarëve janë kryer
edhe në qytet shqiptare në Maqedoni. Kryerës të krimeve kanë qenë komunistët dhe
partizanët sllavo-maqedonas, të mbështetur nga Beogradi. Krimet janë kryer sidomos në
Kërçovë, në Gostivar, në Tetovë, në Kumanovë dhe gjetkë. Shqiptarët janë cilësuar si
ballistë, bashkëpunëtorë të italianëve apo të gjermanëve, si ushtarë apo si mbështetës të
ballistit Xhemë Hasës (Simnicë, Gostivar, 1908 – 06.05.1945), si antijugosllavë, si
nacionalistë që kanë vepruar për bashkim me Shqipërinë. Në atë kohë, shumë shqiptarë janë
mbyllur në Monopolin e duhanit në Tetovë. Gjurmët e krimeve ndaj shqiptarëve në
Maqedoni, kryerësit e krimeve i kanë asgjësuar. Ndonjë dokument eventual me përmbajtje
për krimet e kryera është klasifikuar si konfidencial. Kur strukturat shtetërore kryejnë krime
mbi një popull, rëndom nuk lënë dëshmi të shkruara. Që atëherë e këndej, nga boshti
antishqiptar i krimit Shkup-Beograd-Titograd (Podgoricë), mbi shqiptarët në Maqedoni është
kryer gjenocid.

Tragjedia e Tivarit paraqet gjenocid ndaj shqiptarëve. Për krimet e asaj kohe ndaj
shqiptarëve hulumtimet nuk duhet të pushojnë. Për krimet e asaj kohe duhet të organizohen
konferenca shkencore. Për ta njohur historinë, krimi serbo-malazez duhet të zërë vend në
histori, në historinë e kombit shqiptar. Krimet kundër njerëzimit nuk vjetrohen kurrë. Midis
kryerësit të krimit dhe viktimës nuk mund të ketë pajtim derisa aktori i tmerreve të mos e
pranojë fajin dhe të mbajë përgjegjësi për mizoritë e kryera.
Në botën shqiptare tragjedia e Tivarit duhet të shënohet çdo vit. Çdo vit, 1 prilli duhet
të shënohet si ditë e kujtimit të masakrës së Tivarit. Për viktimat e masakrës së Tivarit duhet
të ngrihet një monument në Prizren apo gjetkë, në hapësirat shqiptare. Përvjetori i kasaphanës
së Tivarit duhet të shënohet me ceremoni shtetërore. Për gjakderdhjen e kryer, Serbia dhe
Mali i Zi duhet të paditen në gjykatën ndërkombëtare për krime kundër njerëzimit.

Gjatë tërë shekullit XX Serbia ka kryer masakra ndaj shqiptarëve. Sidomos në vitet
1998-1999. Masakra e Tivarit të kujton gjenocidin serb në Srebrenicë. Të pandëshkuar,
serbët vazhdimisht i përsërisin krimet kundër njerëzimit. Srebrenica ndodhej në zonën e
Bosnjës lindore të mbrojtur nga 300 trupa holandeze që vepronin në kuadër të OKB-s.
Largimi i trupave holandeze nga kjo “zonë e mbrojtur”, ua çeli rrugën trupave serbe, për të
hyrë në të. Në javën e parë të korrikut, përkatësisht më 11 korrik të vitit 1995 forcat serbe, të
komanduara nga gjenerali serb Ratko Mlladiq (1943-) dhe të orkestruara nga kryetari i
Republikës Serbe, Radovan Karaxhiq (1945-), morën kontrollin e kësaj “zone të mbrojtur”
dhe masakruan rreth tetë mijë djem e burra myslimanë.
Gjenocidi në Srebrenicë është simbol i indiferencës dhe i qëndrimit injorues të
vendeve të Perëndimit. Gjenocidi në Bosnjë ndodhi paralelisht me gjenocidin në Ruandë, ku
u vranë rreth një milion njerëz, të cilin bashkësia ndërkombëtare po ashtu e injoroi.
Srebrenica shkaktoi dilema morale serioze në botë. Pas këtij krimi, Administrata amerikane e
përshpejtoi strategjinë përfundimtare e cila liderët e Ballkanit – Franjo Tugjmanin, Alija
Izetbegoviqin dhe Sllobodan Millosheviqin i çoi në Dejton* (Dayton).
Në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë me seli në Hagë, Bosnja dhe Hercegovina
paraqiti padi kundër Serbisë për agresion dhe gjenocid. Për shkak të marrëveshjes midis
kryeprokurores së OKB-së për krime lufte, juristes zvicerane Karla del Ponte (Carla del
Ponte, 1947-) dhe Beogradit, dokumentet më të rëndësishme që kishin të bënin me rolin e
Serbisë në gjakderdhjen e BH-së, nuk qenë në dispozicion të GJND-së. Për shkak “të
mungesës së provave”, me aktgjykimin që nxori GjND-ja, Serbia amnistohej nga përgjegjësia
e drejtpërdrejtë për gjenocidin, por u konsiderua përgjegjëse se nuk e kishte parandaluar
gjenocidin. Në vitin 2007, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë me seli në Hagë, masakrën e
Srebrenicës e cilësoi si akt gjenocidi. Të gjithë e dinë se involvimi i Serbisë në gjakderdhjen
e BH-së ka qenë i padiskutueshëm. Ndërkohë, Parlamenti Evropian miratoi një Deklaratë
sipas të cilës detyroheshin të gjitha vendet e Evropës që 11 korrikun ta shënojnë si Ditë
kujtimi të krimeve në Srebrenicë.
Shënim: Marrëveshja e paqes e Dejtonit (Dayton Agreement) u arrit në bazën
ushtarake të forcave ajrore Rajt-Paterson, në afërsi të Dejtonit, në shtetin amerikan Ohajo.
Konferenca zgjati prej 1 deri më 21 nëntor 1995. Pjesëmarrës qenë kryetari i Kroacisë
Franjo Tugjman (1922-1999), kryetari i BH-së Alija Izetbegoviq (1925-2003) dhe kryetari
i Serbisë Sllobodan Millosheviq (1941-2006). Bisedimet i udhëhoqi sekretari amerikan i
shtetit Uoren M. Kristofer (Warren Minor Christopher (1925-2011). Negocues ishte
diplomati amerikan Riçard Holbruk (Richard Holbrooke, 1941-2010). I pranishëm qe edhe
gjenerali amerikan Uesli Klark (Wesley Clark, 1944-). Zyrtarisht marrëveshja u nënshkrua
në Paris më 14 dhjetor 1995. Përpos tre liderëve ballkanikë, të pranishëm ishin edhe
presidenti i ShBA-së Bill Klinton (Bill Clinton, 1946-), presidenti i Francës Zhak Shirak

(Jacques Chirac, 1932-2019), kancelari gjerman Helmut Kol (Helmut Hohl, 1930-2017),
kryeministri britanik Xhon Mejxhër (John Major, 1943-), kryeministri spanjoll Felipe
Gonzales (Felipe Gonzáles, 1942-) dhe kryeministri i Rusisë Viktor Çernomirdin (1938-
2010). Sipas kësaj marrëveshjeje, BH-ja u bë shtet me dy entitete: Federata Myslimano-
Kroate me 51 për qind të territorit dhe Republika Serbe me 49 për qind të territorit.