Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

SERBIA – TURPI I EVROPËS SË SHEKULLIT XXI

by

– Gjeneralët e ushtrisë humbëse –

Xhelal Zejneli

Si kundërpërgjigje ndaj masës së ndërsjelljes apo të reciprocitetit, Beogradi reagoi në mënyrë të turpshme. Përqendroi pranë kufijve të Kosovës forca ushtarake. Kryetari i Serbisë, Aleksandar Vuçiqi i dërgoi në kufi gjeneralët e ushtrisë humbëse. Janë gjeneralë të luftës së humbur, të luftës së viteve 1998 dhe 1999. Beogradi përqendroi pranë kufirit trupa ushtarakë, mjete të blinduara, tanke, artileri. Në hapësirën ajrore, mu pranë kufirit, fluturuan helikopterë dhe aeroplanë luftarakë. Ndaj Kosovës, Beogradi demonstroi forcë. 

Ka kohë që Beogradi, ndaj Kosovës ndjek luftë psikologjike dhe luftë speciale.  Veprimet e sipërthëna të Beogradit dëshmojnë se Vuçiqi ndjek politikën e forcës. Demonstrimi i forcës nga Beogradi dëshmon se Serbia ka synime territoriale ndaj Kosovës. Armatosja e Serbisë në vitet e fundit, tregon se Beogradi ka synime territoriale edhe ndaj Kroacisë, ndaj Bosnjës dhe Hercegovinës dhe ndaj Malit të Zi. 

U pa se politika e Beogradit është në kundërshti të plotë me parimet e BE-së për mosndryshimin e kufijve. Politika e Beogradit është politikë e shekullit XIX, retrograde dhe anakronike. Beogradit fare nuk i interesojnë parimet dhe vlerat demokratike të BE-së. Gjatë gjithë historisë politike të kohës më të re, d.m.th. që nga shekulli XIX deri më sot, Serbia ndjek në Ballkan politikë hegjemoniste, ekspansioniste, pushtuese, kolonialiste, dominuese. Serbët ia zënë për të madhe Millosheviqit, jo pse i filloi luftërat në ish-Jugosllavi, por pse nuk i fitoi ato. 

Vuçiqi duhet ta dijë se politika bashkëkohore, kjo e shekullit XXI nuk mund të ndërtohet nën ndikimin e klerit fashist ortodoks serb. Vuçiqi duhet ta dijë se Serbia nuk mund të hyjë në BE, duke u bërë përçuese e interesit rus në rajon. Serbia s’ka për të hyrë në BE duke ndërtuar dhe duke ndjekur politikë, nën ndikimin e Rusisë dhe të Vlladimir Putinit. 

Uashingtoni, Berlini dhe Londra duhet ta dinë se është Albin Kurti ai që ka qenë në burgjet famëkeqe të Serbisë dhe jo Vuçiqi në burgjet e Kosovës. Albin Kurti u dënua nga Serbia vetëm ngase synoi lirinë, pavarësinë dhe demokracinë e vendit të vet – Kosovës. Uashingtoni dhe Brukseli duhet ta dinë Albin Kurti është politikan pa hipotekë. 

Përballë tij është një Vuçiq i cili në fillim të viteve ’90 të shekullit XX i ngjiste në muret e ndërtesave të Beogradit bilbordet e Vojisllav Sheshelit. Në vitin 1993 Vuçiqi u bë anëtar i Partisë Radikale Serbe të ekstremit të djathtë të Sheshelit i cili angazhohej për Serbi të Madhe. Në moshën 24-vjeçare, Vuçiqi u bë Sekretar i përgjithshëm i Partisë Radikale Serbe. Në mars të vitit 1998 Vuçiqi u emërua ministër i Informimit i qeverisë së kryeministrit Mirko Marjanoviq. Si ministër i Informimit , Vuçiqi i gjobonte gazetarët serbë të cilët e kritikonin kryetarin Sllobodan Millosheviqin. Ndaloi edhe disa kanale televizive të huaja. Gjatë mandatit ministror të tij, u akuzua nga të huajt për zbatimin e propagandës mediatike kundër shqiptarëve të Kosovës si dhe për nxitjen e urrejtjes etnike. 

Politika e Vuçiqit është vazhdim i natyrshëm i politikës nacional-socialiste të Millosheviqit si dhe i politikës ultranacionaliste të radikalit Sheshel. Vuçiqi që është peng i klerit fashist ortodoks serb dhe peng i Moskës apo i Vlladimir Putinit. Rrjedhimisht, është turp për çdo lider të Perëndimit që takohet me Vuçiqin. Dyert e kancelarive të BE-së dhe të Uashingtonit duhet të jenë të mbyllura për të. Përqendrimi i forcave ushtarake pranë kufirit të Kosovës tregon se kryetarit të Serbisë, Vuçiqit, fare nuk i intereson i ashtuquajturi “Ballkan i hapur”. 

Pavarësinë që e shpalli Kosova në vitin 2008 e njohën 117 vende të botës. Midis tyre edhe Uashingtoni, Berlini, Londra, Parisi, Roma, Vjena, Kanadaja, Japonia, Australia etj.

Përqendrimi i forcave ushtarake pranë kufirit dëshmon për synimet e Serbisë për ta cenuar tërësinë e tokave, sovranitetin dhe pavarësinë e Kosovës. Kryeqendrat e fuqive të mëdha të sipërthëna nuk do ta lejojnë këtë. 

Përqendrimin e forcave ushtarake serbe pranë kufirit të Kosovës e dënuan të gjitha vendet e BE-së, e dënuan Uashingtoni dhe Brukseli. 

Beogradi përqendroi forca ushtarake pranë kufirit të Kosovës në saje të mbështetjes së Moskës, përkatësisht të Vlladimir Putinit. Me politikën e vet destruktive dhe irracionale, Serbia sfidon dhe provokon Uashingtonin, NATO-n dhe Brukselin. Gjatë luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Uashingtoni i doli zot Kosovës për arsye se ajo luftonte për liri, pavarësi dhe demokraci. Rusia ndërkaq, mbron sot një politikë serbe, që është pushtuese, ekspansioniste, hegjemoniste, kolonialiste, antidemokratike dhe antihistorike. 

Tragjedia e Serbisë sot, qëndron në faktin se pakicat e Kosovës, përfshi edhe atë serbe, i gëzojnë të gjitha të drejtat, sipas standardeve më të larta të BE-së, si në asnjë vend të Perëndimit. Fatkeqësisht, Beogradi s’do dot të drejta dhe demokraci për serbët e Kosovës. Atij nuk i interesojnë fare të drejtat e minoritetit serb të garantuara me ligjet e Kosovës. Minoriteti serb në Kosovë i intereson Beogradit vetëm për t’i instrumentalizuar për qëllime destabilizuese, në funksion të arritjes së synimeve territoriale.

Është turp për Serbinë të sjellë forca ushtarake pranë kufirit të fqinjit të vet. Është turp për Serbisë t’i kanoset ushtarakisht një populli liridashës dhe paqedashës, që s’i ka borxh askujt në gadishull, që synon demokracinë dhe integrimet transatlantike. Është turp dhe e pakuptueshme t’u kanoset shqiptarëve dhe Kosovës ku eksporton mallra me vlerë mbi 400 milionë euro. Është turp për Serbinë të sjellë tanke dhe artileri në kufirin e një shteti ku ka kryer krime lufte dhe gjenocid. Serbi, a s’u ngope me krime?! Serbi, deri kur me krime?! Serbi, te ti mungon mendimi kritik, mendimi tjetëror. Mungon, ngase te ti sundon njëmendimi politik dhe ideologjik. Mungon, ngase mbizotëron politika autoritare, autokratike, tiranike, despotike, totalitare, bizantine, bolshevike dhe klerofashiste. Serbi, kështu nuk do të shkosh në Evropë!        

*   *   *

Më 27 shtator të vitit në vazhdim, me t’u kthyer nga Nju-Jorku, kryeministri i Shqipërisë Edi Rama u ndal në Prishtinë. U prit nga kryeministri i Kosovës Albin Kurti. Po atë ditë, Rama u takua edhe me kryetarin e PDK-së, Memli Krasniqin, me kryetarin e LDK-së, Lumiz Abdixhikun, me kryetarin e AKR-së, Behgjet Pacollin, me kryetarin e Nismës Socialdemokrate, Fatmir Limën, me kryetarin e AAK-së, Ramush Haradinajn. Kur rrezikohen interesat jetike të kombit, shqiptarët janë të bashkuar. 

*   *   *

Konfliktet e brendshme në botën shqiptare janë luks. Shqiptarëve u duhet paqe dhe qëndrueshmëri dhe jo zënka, konflikte, animozitete, mosmarrëveshje apo aleanca ndërpartiake joparimore. Mosmarrëveshjet ndërmjet kryeministrit Edi Rama dhe kryetarit të PD-së, Lulzim Bashës janë të panevojshme. Të kota janë edhe mosmarrëveshjet midis Ramës dhe kryetarit të Shqipërisë, Ilir Metës. Mosmarrëveshje s’duhet të ketë as midis Lulzim Bashës dhe ish-kryeministrit, Sali Berishës.

Mosmarrëveshje dhe animozitete s’duhet të ketë as midis udhëheqjeve politike të Shqipërisë dhe të Kosovës. Dihet armiku i shqiptarëve. Kjo është Serbia. Para këtij armiku të rrezikshëm, zënkat, konfliktet, mosmarrëveshjet dhe animozitetet ndër shqiptarë janë të pakuptimta, absurde dhe të dëmshme për kombin. Në vendet demokratike, përplasjet e ideve, të pikëpamjeve apo të koncepteve politike bëhet me mjete politike dhe në rrugën demokratike, pra jo me fyerje apo me ofendime triviale e banale. 

Do të ishte mirë që ish-kryeministri Sali Berisha të largohet nga skena. Vendin e tij le ta zënë brezat e rinj. Për rolin dhe rëndësinë e tij në tri dekadat e fundit do të shkruajë historia. Historinë kombëtare shqiptare nuk e shkruajnë miliarderët majtistë globalë, as sekretarët e shteteve, qofshin ata të fuqive të mëdha. Bëmat e veta në periudhën e pluralizmit, Berisha mund t’i pasqyrojë në kujtimet e tij. 

Amerika është aleate e përjetshme e shqiptarëve. Të rrethuar nga hienat, shqiptarët në Ballkan janë të rrezikuar. Amerika dhe vetëm ajo, mund t’u dalë zot. 

Para rrezikut serb, shqiptarët kanë nevojë për unitet. Asnjë interes personal, qoftë edhe dramë personale nuk është mbi interesin kombëtar. Asnjë interes partiak, nuk është mbi atë kombëtar. Shqiptarëve u duhet pajtim, ashtu siç i ka mësuar Anton Çeta.  

Liderët politikë të Kosovës duhet të bashkëpunojnë me Tiranën zyrtare dhe jo të lidhin aleanca me kryetarë partish të Shqipërisë. Liderët e Shqipërisë duhet të bashkëpunojnë me Prishtinën zyrtare dhe jo të lidhin aleanca me kryetarë partish të Kosovës. Shqiptarët kudo që janë duhet të ndjekin politikë kombëtare dhe jo politikë individuale apo partiake. Politika e jashtme e Shqipërisë dhe politika e jashtme e Kosovës duhet të harmonizohen. Shqipëria dhe Kosova duhet të kenë politikë të jashtme të harmonizuar dhe të përbashkët. Pikëpamja se Shqipëria ka politikë të jashtme të pavarur, është e diskutueshme. As Kosova s’duhet të ketë dot politikë të jashtme të pavarur. Shqipëria dhe Kosova duhet të kenë politikë sigurie të harmonizuar dhe të përbashkët. Shqipëria dhe Kosova duhet t’i harmonizojnë edhe interesat në lëmin e ekonomisë. Shumë mallra dhe produkte që i importon Kosova nga vende të tjera, i prodhon edhe Shqipëria. 

Shqipërinë dhe Kosovën mund ta udhëheqin dhe ta çojnë para vetëm politikanët idealistë, me integritet, me vlera etike dhe me njohuri intelektuale të theksuara. 

*   *   *

Konfliktet brenda botës shqiptare janë pasojë drejtpërdrejtë të shkallës së ulët të zhvillimit ekonomik. Pa zhvillim ekonomik nuk ndërtohet sistemi demokratik. Pa ekonomi, nuk ndërtohet shteti ligjor. Zhvillimi ekonomik është kusht i zhvillimit të demokracisë, është kusht i ndërtimit të shtetit ligjor. Por, konfliktet brenda botës shqiptare janë edhe pasojë e mendësisë shqiptare. 

Shteti me shkallë të ulët të zhvillimit ekonomik nuk ndërtohet me deputete që hyjnë në kuvend me kostume që kushtojnë 20 mijë euro, me çanta që kushtojnë pesë mijë euro. Nuk ndërtohet shteti me deputetë apo me ministra që kanë dosje me të kaluar të dyshimtë. Nuk ndërtohet shteti me djem që ngasin vetura të shtrenjta. Vetura luksoze, në një Shqipëri apo në një Kosovë jo mjaft të zhvilluar, për të mos thënë të pazhvilluar. Nuk ndërtohet shteti i varfër me femrat e estradës, që jetojnë në qiell dhe në yje. Krejt kjo, në një botë shqiptare me shumë probleme ekonomike dhe sociale. Para bijve dhe bijave të etërve që me dekada rrotullohen dhe enden në skenë, nuk mund të vijnë në shprehje talentet e vërteta të kombit, të cilët nuk janë bijë dhe bija të dikujt. Të rinjve të talentuar që s’janë bijë dhe bija të dikujt s’u mbetet tjetër pos të shpërngulen drejt Perëndimit. Ka rrezik që këtu të mbeten mediokret e privilegjuar. 

Shqipëria me dy dete, me potencial ujor të jashtëzakonshëm, me bukuri natyrore të rralla, me popull fisnik, bujar dhe mikpritës, e vizituar nga miliona turistë nga gjithë bota, nuk është e varfër dhe s’ka për të qenë e tillë. Po kështu edhe Kosova.   

Nuk krijohet kombi me telenovela spanjolle, braziliane apo turke që vërshojnë nëpër ekranet e studiove televizive. Shqiptarët duhet ta dinë se jeta nuk është telenovelë dashuriçkash. Tirana dhe Prishtina nuk janë qytete me dhjetëra milionë banorë. Në botën shqiptare shohim skena si në veprat e Uiliam Thekerit, të Balzakut apo të Dostojevskit.  

Udhëheqësit politikë të Kosovës duhet të ndjekin politikë racionale. Asnjë veprim s’duhet ta ndërmarrin pa u këshilluar me Uashingtonin. Shqiptarët duhet ta dinë se Uashingtoni nuk do të mbështesë një Shqipëri apo një Kosovë që s’e lufton korrupsionin në nivelet më të larta të politikës, që nuk i zbaton reformat në gjyqësi, që zvarrit procesin e ndërtimit të shtetit ligjor, që nuk punon për zhvillimin e ekonomisë dhe krahas kësaj edhe të demokracisë. Shqiptarët duhet ta dinë se shteti nuk ndërtohet me mikrovlera, me mikrosisteme dhe duke vepruar në mikrolan. Politika kombëtare nuk është punë ceremonish dhe ritualesh fetare.

Përparimi i shqiptarëve vjen nga Perëndimi dhe jo nga Lindja apo Orienti. Vetë kështu Serbia do të heqë dorë nga politika e saj forcës.   

  Xhelal Zejneli

MASAKRA E TIVARIT

by

Nga Xhelal Zejneli/ Gjatë kolonizimit të Kosovës në vitet ’30 të shekullit XX, pushteti i Mbretërisë Jugosllave, tokat e shqiptarëve të zonës së Gjakovës dhe të Pejës i zaptonte dhe ua ndante kolonëve malazezë. Në vitin 1941 Fuqitë e Boshtit e pushtuan Jugosllavinë. Një numër i malazezëve u kthyen apo u larguan për në Mal të Zi. Një pjesë e tyre ishin strehuar edhe në
Tivar. Lëvizja Nacionalçlirimtare e Kosovës, në fillim të janarit të vitit 1944, në Konferencën e Bujanit (31.12.1943 – 02.01.1944) mori vendim për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Komunistët jugosllavë këtë vendim nuk e njohën. Kah fundi i dhjetorit të vitit 1944 shpërtheu kryengritja e shqiptarëve në Kosovë kundër pushtetit të Jugosllavisë së re.
Kryengritja udhëhiqej prej komiteteve nacionaliste dhe ballistëve që kishin ndikim të madh në popull.

Një prej aktorëve të kryengritejes shqiptare në Kosovë kundër pushtuesve serbë qe Shaban Polluzha (1871-1945). Ishte komandant i forcave popullore në Kosovë, mbrojës i vendosur i popullit shqiptar. Përkrahës i luftës së popullit shqiptar për çlirim dhe bashkim kombëtar. U angazhua për çlirimin e Kosovës nga gjermanët dhe ndihmoi në mobilizimin e të
rinjve në rreshtat partizane. Në fillim të vitit 1943, si komandant batalioni i forcave nacionaliste, kryente veprime vetëmbrojtëse në pjesën perëndimore të Kosovës kundër forcave terroriste serbo-çetnike. Në vitet 1944-1945, në krye të forcave popullore u angazhua
për zbatimin e Rezolutës së Konferencës së Bujanit dhe për shmangien e dhunës dhe të gjenocidit ndaj popullsisë civile shqiptare, të ndërmarrë nga forcat ushtarake serbe, malazeze dhe sllavo-maqedonase, me pretekstin e çarmatimit masiv dhe të luftës kundër bashkëpunëtorëve të fashizmit. Me krijimin e Brigadës VII kosovare, formacionet e komanduara nga Shaban Polluzha, që përbënin Brigadën e Drenicës u rreshtuan në këtë njësi
dhe ai u caktua zëvendëskomandant. Në janar të vitit 1945 pranoi që brigada të nisej për në frontin e Sremit, në veri të Jugosllavisë. Me largimin nga Kosova të njësive të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë dhe të Brigadës VII filluan represaliet dhe masakrat. Për ta
mbrojtur popullsinë civile, Shaban Polluzha me grupin e forcave që komandonte u drejtua për në Drenicë. Ndonëse Komanda e Përgjithshme Jugosllave më 8 shkurt të vitit 1945 vendosi në Kosovë pushtetin ushtarak, Shaban Polluzha organizoi dhe vazhdoi luftën vetëmbrojtëse.
Pas luftimesh të përgjakshme, më 21 shkurt 1945 u vra nga forcat ushtarake serbo-malazeze.

Masakra e Tivarit ka ndodhur më 24-27 mars 1945 në Tivar (Mali i Zi). Në
shënjestër kanë qenë rekrutët e kombësisë shqiptare nga Kosova. Vrasja është kryer me armë zjarri. Sipas vlerësimeve zyrtare jugosllave në masakrën e Tivarit u vranë 400 deri 450 vetë, ndërsa sipas vlerësimit të historianëve shqiptarë, bëhet fjalë për 2000 deri 4000 të vrarë. Ka të
dhëna sipas të cilave numri i të vrarëve është mbi 4300. Vrasja është kryer me pushkatim masiv apo pogrom (sulm i organizuar ndaj popullsisë së paarmatosur). Krimi është kryer nga Armata Jugosllave, nga Brigada X malazeze, nga Divizioni i 46 serb dhe nga civilët serbë e
malazezë në Tivar. Numri i saktë i kryerësve të krimit nuk dihet saktë, por duhet të kenë qenë me qindra.

Masakër e Tivarit është quajtur vrasja masive e një numri të madh të shqiptarëve të Kosovës në Tivar, e kryer nga njësitë e Brigadës X malazeze të Ushtrisë Nacionalçlirimtare
të Jugosllavisë (UNÇJ) në pranverë të viti 1945, në prag të mbarimit të Luftës së Dytë Botërore. Viktima kanë qenë kryesisht shqiptarët e Kosovës të cilit i kishte rekrutuar UNÇJ- ja, për t’i shfrytëzuar në luftën kundër forcave gjermane dhe forcave të tjera të boshtit të cilat në atë kohë kanë qenë duke u tërhequr nga Ballkani.

Prej Prizreni, shqiptarët janë shoqëruar për në Tivar, në tre grupe të ndryshme. Pothuajse të gjithë pjesëtarët e grupit të dytë, të cilët nëpër Shqipëri kanë mbërritur në Tivar,
janë vrarë prej rojeve malazezë.

Mobilizimi – Për të vendosur rend në Kosovë apo për ta mbajtur Kosovën nën pushtim, pushtetet serbo-malazeze ndërmorën masa të caktuara. Një prej tyre ishte edhe mobilizimi i shqiptarëve në Armatën Jugosllave. Në këtë mënyrë, të rinjtë e mobilizuar do të tërhiqeshin nga vatra e kryengritjes. Njëherazi, ata do të shfrytëzoheshin edhe në operacionet
për çlirimin e Jugosllavisë. Në janar të vitit 1945, Komanda jugosllave lëshoi urdhër për mobilizimin e shqiptarëve të Kosovës, prej moshës 16 deri në 65 vjeç. Ka burime që thonë se duhej të mobilizoheshin njerëz të moshës 18 deri 45 vjeç. Mirëpo, partizanët shqiptarë dëshironin të luftojnë në kuadër të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë dhe jo të Jugosllavisë.
Për t’iu shmangur mobilizimit në ushtrinë jugosllave, në mars të vitit 1945, mijëra shqiptarë ishin strehuar nëpër male. Më 11 mars 1945, shpërthyen në Gjakovë demonstratat e grave kundër mobilizimeve të dhunshme të bijve, të vëllezërve dhe të burrave. Partizanët jugosllavë, në bashkëpunim me njësitë partizane shqiptare grumbulluan një numër të konsiderueshëm rekrutësh nga Mitrovica, Prizreni, Vuçitërni (Vushtria), Podujeva dhe
Prishtina. Sipas disa burimeve, bëhet fjalë për rreth 5.400 vetë.
Shqiptarët, prej qendrave komunale u tubuan në Prizren, me qëllim që të nisen për në veri të Jugosllavisë për të marrë pjesë në luftimet përfundimtare. I çarmatosën duke u thënë se armët do t’u jepen në Kroaci dhe në Slloveni. Pas kësaj, shqiptarët e çarmatosur i morën
rojtarët e armatosur serbë dhe malazezë, të cilët i ndanë në tre grupe apo në tre kolona të
ndryshme. I urdhëruan që të marshojnë për në Tivar. Pushtetet jugosllave synonin t’i shfrytëzonin si plotësim të Armatës IV , e cila luftonte në Trieste.
Një numër i konsiderueshëm i të mobilizuarve kishin marrë pjesë në kryengritjen në Kosovë kundër pushtetit serbo-malazez. Disa prej tyre kishin përhapur fjalë se pasi të hipnin nëpër anije do t’i mbytnin në det.

Deri në Tivar, shqiptarët e Kosovës janë shoqëruar në këmbë, nëpër kurorat malore të Kosovës, të Shqipërisë veriore dhe të Malit të Zi, në vijën Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar, ku duhet t’i priste anija për në Dalmaci, për t’i dërguar në front. Pas disa ditë ecjeje në këmbë, kolona e parë prej rreth 2500 apo 3700 vetëve, mbërrin në Tivar. Që aty, është dërguar në
Istrie.
Kolona e dytë prej rreth 2472 apo 4700 vetëve ka marshuar nëpër rrugën Prizren- Zhur-Kukës-Pukë-Shkodër. Njësitë partizane nga Vranja dhe nga Piroti i kanë shoqëruar shqiptarët deri në Shkodër. Përkundër lodhjes së madhe dhe rraskapitjes nga rruga e gjatë, marshi është sforcuar gjithnjë e më tepër. Gjatë marshit regrutët i kanë keqtrajtuar, ndërsa të
sëmurët i kanë lënë të vdesin. Sipas burimeve shqiptare, gjatë rrugës, shumë shqiptarë i kanë rrahur dhe i kanë vrarë. Ka pasur raste kur ndonjërin prej tyre e kanë rrahur apo edhe e kanë vrarë, vetëm se ka dashur apo ka tentuar të shuajë etjen.
Burimet malazeze thonë se për shkak të agjitacionit armiqësor, gjatë tërë rrugës kanë ndodhur “incidente të shumta”. Gjatë udhëtimit përtej Drinit, shqiptarët e mobilizuar kanë hedhur disa shoqërues në ujë. Sipas burimeve të njëjta, kjo qenkësh përsëritur edhe gjatë
kalimit përtej Bunës, por krejt kjo paskësh kaluar pa pasoja të rënda. Në Shkodër, shqiptarët i
janë dorëzuar Brigadës X malazeze, e cila ka pasur për detyrë t’i shoqërojë deri në Tivar.
Gjatë këtij takimi, shqiptarët që kanë qenë me plisa të bardhë, malazeztë i kanë cilësuar si ballistë. Është formuar një kolonë prej 12 grupeve. Pranë kolonës, në një distancë të caktuar, janë caktuar luftëtarë të Brigadës X. Sipas dëshmive të caktuara, më 31 mars, në afërsi të Ulqinit të sëmurët dhe të plagosurit i kanë ndarë, me arsyetimin se i çojnë për mjekim në
spitale në Mal të Zi. Pas kësaj, për fatin e tyre s’dihet asgjë.

Incidenti – Për të mbërritur në Tivar, shqiptarët e mobilizuar kanë ecur disa kilometra nëpër fushën e Tivarit. Kolona mbërrin në qytet më 1 prill 1945. Njerëzit kanë qenë tepër të lodhur dhe të rraskapitur. Sipas burimeve sllave, paskësh ndodhur një incident që paskësh qenë prelud i kasaphanës që ka pasuar. Sipas një versioni sllav, diku në fushë një i ri shqiptar
e paskësh vrarë një ushtar malazez i cili nuk e paska lënë të pijë ujë e të shuajë etjen. Pas kësaj, të riun, bashkë me dy të tjerë i kanë masakruar. Sipas një versioni tjetër sllav, një prej shqiptarëve e paskësh rrëmbyer pushkën e shoqëruesit malazez dhe e paskësh vrarë. Pas kësaj, shqiptari qenkësh larguar dhe qenkësh përzier me të tjerët. Më vonë është vrarë një i ri shqiptar i cili paskësh tentuar t’ia marrë pistoletën një oficeri. Incidenti paska shkaktuar zemërimin e malazezëve dhe gatishmërinë e tyre për hakmarrje. Ata kanë zënë pozicione përgjatë rrugës nëpër të cilën ka ecur kolona si dhe përreth ndërtesës në Tivar, ku është dashur të vendoseshin të rinjtë shqiptarë.

Masakra – Shqiptarët e mobilizuar u mbyllën në një ndërtesë të madhe që quhej “Monopoli i duhanit” me një sipërfaqe prej rreth 300 m 2 , me një oborr të rrethuar me mure të larta. Partizanët malazias kanë pasur ndaj të mobilizuarve shqiptarë qëndrim tejet armiqësor.
Një prej oficerëve i paska pritur me fjalët: “Jua qafsha nënën, ju do të luftoni kundër partizanëve”. Atëherë patrulla paskësh veçuar 16 të dyshuar për vrasjen e shoqëruesit malazez dhe i ka marrë me vete. Sipas versionit malazez, masa ka filluar të protestojë, ndërsa dikush paska hedhur në drejtim të rojtarëve një bombë të kontrabanduar. Pas kësaj qenkësh
dëgjuar thirrja: ”Rebelimi i shqiptarëve!” Rojet së pari paskan qitur në qiell, e kur turma është përfshirë nga paniku, kanë gjuajtur edhe mbi njerëz. Kur shqiptarët në kolonë i paskan dëgjuar krismat, paskan filluar të arratisen dhe të fshihen në pyje. Pas kësaj ka pasuar ndjekja e tyre dhe ekzekutimi i menjëhershëm.
“Në kodrën mu te hyrja e rrethit të Stacionit të duhanit ishte vendosur një mitraloz. Ai sakaq filloi të qëllojë drejt turmës së dendur, e cila në panik ka filluar të ikë kah sytë këmbët.
Me të dëgjuar thirrjen “Rebelim”, është vënë në veprim çeta e Komandës vendore si dhe të gjithë qytetarët që kanë pasur armë. Shqiptarët e mobilizuar, kush si ka mundur, kanë filluar të largohen kah veriu, nëpër kodra. Një batalion i Brigadës X ka qenë në Tivarin e Vjetër. E
njoftuar për rebelimin, batalioni ka dalë para masës, në rreshtin e pushkatimit. Kjo ishte një skenë e tmerrshme. Afro 400 vetë u vranë, ndërsa qindra të tjerë u plagosën”. (Boshko Gjuriçkoviq, komisar politik i Grupit operativ bregdetar).

Sipas versionit shqiptar, sapo janë sjellë regrutët në ndërtesën e Monopolit, malazeztë i kanë drejtuar mitralozat në drejtim të tyre dhe kanë hapur zjarr. rreth orës 14 janë sulmuar nga të katër anët me të gjitha llojet e armëve – me automatikë, me mitraloza, me bomba dore, me pistoleta etj. Njëherazi, është hapur zjarr edhe mbi të rinjtë shqiptarë që kanë ndodhur në oborrin e “Monopolit”. Një prej të mbijetuarve, Azem Hajdini, dëshmon se në ndërtesë ka pasur rreth 1000 vetë, brenda oborrit rreth 2200 deri në 2500 vetë, ndërsa disa të tjerë kanë qenë në rrugën para oborrit. Në hapësirën e oborrit është krijuar një lum gjaku, ndërsa ndërtesa është shkatërruar, me trupat e qindra të rinjve brenda saj. Sipas dëshmive të të mbijetuarve, masakra ka qenë e përgatitur. Paraprakisht kanë qenë të hapura edhe gropat.
Një malazez që e ka parë skenën e përgjakshme, dëshmon: “Kaloja urën, gjaku arrinte deri te leqet e këmbëve”.
Në atë kohë në Tivar ndodheshin Brigada X malazeze, rreth 100 luftëtarë të
Komandës vendore, pjesë të Mbrojtjes popullore, një pjesë e odës së Brigadës së Bokelit dhe masa e madhe e të plagosurve të armatosur, e refugjatëve dhe e vendësve. Në masakrën e Tivarit kanë marrë pjesë edhe pjesë të Divizionit të 46 të partizanëve serbë, të përbërë prej qytetarëve të Vranjës dhe të Pirotit. Përpos partizanëve, ka pasur edhe vendës të cilët me të madhe kanë marrë pjesë në masakër. Në vrasje kanë marrë pjesë edhe kolonët serbë dhe malazezë të cilët, pas luftës së prillit 1941, qenkëshin larguar nga Kosova. Sipas disa burimeve, paskësh pasur vendës të cilët të rinjtë shqiptarë i paskëshin fshehur nëpër shtëpi apo në mullarë kashte. Trupat e shqiptarëve të vrarë janë hedhur nëpër gropa, në det, janë djegur apo janë varrosur në varre masive, pesë kilometra larg Tivarit të Vjetër. Shqiptarët e mbijetuar që kanë mundur t’i zënë, i paskan dërguar në front.

Numri i viktimave – Kurrë nuk është përcaktuar saktë sesa shqiptarë janë vrarë atë ditë. Numri i të vrarëve përcaktohet varësisht nga burimi i informatave. Sipas kronikëve zyrtarë të partizanëve, flitet për një numër prej 400 deri në 450 të vrarë, ndërsa sipas historianëve shqiptarë ka të vrarë 1500 deri 2000 vetë. Ka edhe vlerësime që thonë se në Tivar janë vrarë 4300 shqiptarë.

Një ditë pas masakrës është ndërruar dhe është degraduar i tërë shtabi komandues, me në krye Gasha Markoviqin, por askush nuk është dënuar. Madje komisari politik i Grupit operativ bregdetar, Boshko Gjuriçkoviqi, në njëfarë mënyre i ka arsyetuar njësitë e veta: “Ushtarët tanë kanë qenë të provokuar në mënyrën më mizore dhe më jonjerëzore, ndaj edhe
është shkaktuar kjo tragjedi….”
Sipas disa burimeve jugosllave, kjo ngjarje e paskësh njollosur lëvizjen partizane si dhe Tivarin, për arsye se paskësh mbetur në kujtesë si ekzekutimi më i madh në ato hapësira.
Në RSFJ kjo ka qenë temë e paprekshme për të cilën nuk është folur me dekada. Të dhënat serbo-malazeze për masakrën e Tivarit ose janë asgjësuar, ose janë shtrembëruar.
Dokumentet eventuale me të dhëna objektive Beogradi i ruan si dokumente konfidenciale, sisekret shtetëror apo tepër rezervat.

RIKAPITULIM – Masakra e Tivarit është një nga më të mëdhatë në fund të Luftës II Botërore. Viktimat ishin të moshave 18 deri në 45 vjeç. I mobilizuan në rajone të ndryshme të Kosovës dhe i nisën për në Tivar, me qëllim që t’i transportonin më pas me anije në territoret në veri të Jugosllavisë, nën pretekstin e ndjekjes së trupave gjermane. Qysh në janar 1945, me urdhër të Shtabit Suprem të UNÇ të Jugosllavisë, në drejtim të veriut të Jugosllavisë ishin dërguar Brigadat VI, VII dhe VIII kosovare dhe Brigada IV (VII) e shqiptarëve të mobilizuar në rajonet e Maqedonisë, me një efektiv prej 14.000 luftëtarësh. Më 20 mars 1945 Shtabi Suprem i UNÇJ urdhëroi Komandën Ushtarake dhe Shtabin Operativ tëKosovës për mobilizimin ushtarak të të rinjve nga ajo trevë, të cilët do të shërbenin për të plotësuar radhët e Armatës IV jugosllave. Të rinjtë e mobilizuar në Kosovë marshuan në drejtim të portit të Tivarit, në këmbë dhe të ndarë në kolona. Rruga që ata përshkuan filloi nga pikat e mobilizimit e deri në Prizren, që ishte dhe vendi i grumbullimit. Rruga vijoi në
drejtim të Kukësit, Pukës, Shkodrës dhe Tivarit. Ata i ndanë në tri kolona me rreth 2500 vetë secila. Për shoqërimin e tyre u ngarkuan repartet e Divizionit të 46 serb. Më 24 mars 1945, nga Prizreni u nis kolona e parë me 2394 vetë, e cila arriti në Tivar në fund të muajit, ku iu dorëzuan reparteve të Divizionit IX jugosllav. Kolona e dytë me 2382 vetë u nis nga Prizreni
më 26 mars dhe në Tivar iu dorëzua reparteve të Brigadës X malazeze. Më 27 mars u nis kolona e tretë me 2700 vetë dhe për shoqërimin e saj u ngarkuan reparte më të mëdha të
Brigadës XXVII të Divizionit të 46 serb. Nga Kosova, për të plotësuar radhët e Armatës IV jugosllave vetëm gjatë muajit mars të vitit 1945 u dërguan 7476 luftëtarë. Të rinjtë shqiptarë duhej të përballonin vështirësitë e rrugës së gjatë e të mundimshme, mungesën e ushqimeve dhe të kushteve higjienike më themelore. Mbi të gjitha, provokimet e vazhdueshme të rojeve të armatosura serbe. Ata, duke u trajtuar si armiq potencialë, sepse kishin dalë nga radhët e të ashtuquajturve të dyshimtë, ishin të detyruar të marshonin në këmbë dhe në kolonë për katër, të çarmatosur dhe nën mbikëqyrjen e rreptë të patrullave ushtarake. Kushdo që dilte nga
kolona për nevoja personale, ekzekutohej. Banorët e Kukësit, të Pukës dhe të Shkodrës u bënë dëshmitarë të trajtimit mizor të të rinjve shqiptarë nga rojet ushtarake serbe. Jehonë të hidhur bënë vrasjet e ushtarëve shqiptarë të kryera në urën e Bunës. Në situatë tejet të rëndë u ndodh kolona e të rinjve kosovarë me rreth 2300 vetë, që arriti në Tivar më 1 prill 1945. Në
oborrin e ndërtesës së monopolit të duhanit të rinjtë shqiptarë u bënë pre e provokimeve të rojeve të armatosura serbe. Pas largimit të elementëve sllavë, kolona u gjend nën breshërinë e
llojeve të ndryshme të armëve të reparteve jugosllave, që qëllonin nga të katër anët. trupat e pajetë të vrarëve dhe të të plagosurve u hodhën në karroca dhe u varrosën në gropa të përbashkëta. Për numrin e të rinjve shqiptarë të masakruar në Tivar më 1 prill 1945 janë dhënë shifra të ndryshme. Sipas autoriteteve jugosllave, numri i të vrarëve ka qenë 300 vetë, por studiues që janë marrë me këtë ngjarje thonë se bëhet fjalë për 1670 të rinj shqiptarë.
Pavarësisht nga këto ngjarje, mobilizimi i të rinjve shqiptarë dhe largimi i tyre nga Kosova vazhdoi edhe më pas.

Varri masiv i viktimave të masakrës së Tivarit u zbulua pas më se gjysmë shekulli. E zbuloi më 17 shtator 1996 historiani Zekeria Cana (1934-2009).
Tragjedia e Tivarit zuri vend edhe në kulturën e popullarizuar. Në vitin 1996 regjisori Ekrem Kryeziu (1943-), në produksion të Radiotelevizioni të Shqipërisë xhiroi Tv-filmin “Viktimat e Tivarit” kushtuar masakrës.

Në prag të mbarimit të mbarimit të Luftës së Dytë Botërore dhe menjëherë pas përfundimit të sa, serbët, malazeztë dhe sllavo-maqedonasit kryen krime ndaj shqiptarëve.
Për arsye të caktuara, përmasat e krimeve nuk janë studiuar sa duhet nga studiuesit shqiptarë.

  • Në kohën e kryerjes së krimeve, shqiptarët nuk kishin kapacitet të mjaftueshëm për t’i hulumtuar ato;
  • Kryerësit e krimeve ndaj shqiptarëve i kryenin krimet, pa lënë gjurmë;
  • Gjatë regjimit komunist, arkivat e Beogradit ishin të paarritshme për studiuesit shqiptarë.
    Krimet e asaj kohe ndaj shqiptarëve, janë mbartur si legjenda, brez pas brezit. Në kohën e regjimit komunist, për tragjedinë e Tivarit, s’ke mundur të flasësh publikisht dhe në nivel akademik. Si rrjedhojë, qytetaria shqiptare nuk ka qenë e njoftuar sa duhet. Me kalimin
    e moteve, tragjedia dita ditës është zbehur, për të mbetur si një legjendë, në kujtesën e njerëzve. Regjimi serbosllav nuk lejoi që masakra e Tivarit të shënohet në histori dhe të
    mësohet nga historia. Përkundër vështirësive me të cilat u ballafaquan, disa historianë dhe
    studiues shqiptarë, me kërkime të pareshtura arritën disi ta zbardhin këtë ferr.
    Kah fundi i vitit 1944 dhe në fillim të vitit 1945 krime ndaj shqiptarëve janë kryer
    edhe në qytet shqiptare në Maqedoni. Kryerës të krimeve kanë qenë komunistët dhe
    partizanët sllavo-maqedonas, të mbështetur nga Beogradi. Krimet janë kryer sidomos në
    Kërçovë, në Gostivar, në Tetovë, në Kumanovë dhe gjetkë. Shqiptarët janë cilësuar si
    ballistë, bashkëpunëtorë të italianëve apo të gjermanëve, si ushtarë apo si mbështetës të
    ballistit Xhemë Hasës (Simnicë, Gostivar, 1908 – 06.05.1945), si antijugosllavë, si
    nacionalistë që kanë vepruar për bashkim me Shqipërinë. Në atë kohë, shumë shqiptarë janë
    mbyllur në Monopolin e duhanit në Tetovë. Gjurmët e krimeve ndaj shqiptarëve në
    Maqedoni, kryerësit e krimeve i kanë asgjësuar. Ndonjë dokument eventual me përmbajtje
    për krimet e kryera është klasifikuar si konfidencial. Kur strukturat shtetërore kryejnë krime
    mbi një popull, rëndom nuk lënë dëshmi të shkruara. Që atëherë e këndej, nga boshti
    antishqiptar i krimit Shkup-Beograd-Titograd (Podgoricë), mbi shqiptarët në Maqedoni është
    kryer gjenocid.

Tragjedia e Tivarit paraqet gjenocid ndaj shqiptarëve. Për krimet e asaj kohe ndaj
shqiptarëve hulumtimet nuk duhet të pushojnë. Për krimet e asaj kohe duhet të organizohen
konferenca shkencore. Për ta njohur historinë, krimi serbo-malazez duhet të zërë vend në
histori, në historinë e kombit shqiptar. Krimet kundër njerëzimit nuk vjetrohen kurrë. Midis
kryerësit të krimit dhe viktimës nuk mund të ketë pajtim derisa aktori i tmerreve të mos e
pranojë fajin dhe të mbajë përgjegjësi për mizoritë e kryera.
Në botën shqiptare tragjedia e Tivarit duhet të shënohet çdo vit. Çdo vit, 1 prilli duhet
të shënohet si ditë e kujtimit të masakrës së Tivarit. Për viktimat e masakrës së Tivarit duhet
të ngrihet një monument në Prizren apo gjetkë, në hapësirat shqiptare. Përvjetori i kasaphanës
së Tivarit duhet të shënohet me ceremoni shtetërore. Për gjakderdhjen e kryer, Serbia dhe
Mali i Zi duhet të paditen në gjykatën ndërkombëtare për krime kundër njerëzimit.

Gjatë tërë shekullit XX Serbia ka kryer masakra ndaj shqiptarëve. Sidomos në vitet
1998-1999. Masakra e Tivarit të kujton gjenocidin serb në Srebrenicë. Të pandëshkuar,
serbët vazhdimisht i përsërisin krimet kundër njerëzimit. Srebrenica ndodhej në zonën e
Bosnjës lindore të mbrojtur nga 300 trupa holandeze që vepronin në kuadër të OKB-s.
Largimi i trupave holandeze nga kjo “zonë e mbrojtur”, ua çeli rrugën trupave serbe, për të
hyrë në të. Në javën e parë të korrikut, përkatësisht më 11 korrik të vitit 1995 forcat serbe, të
komanduara nga gjenerali serb Ratko Mlladiq (1943-) dhe të orkestruara nga kryetari i
Republikës Serbe, Radovan Karaxhiq (1945-), morën kontrollin e kësaj “zone të mbrojtur”
dhe masakruan rreth tetë mijë djem e burra myslimanë.
Gjenocidi në Srebrenicë është simbol i indiferencës dhe i qëndrimit injorues të
vendeve të Perëndimit. Gjenocidi në Bosnjë ndodhi paralelisht me gjenocidin në Ruandë, ku
u vranë rreth një milion njerëz, të cilin bashkësia ndërkombëtare po ashtu e injoroi.
Srebrenica shkaktoi dilema morale serioze në botë. Pas këtij krimi, Administrata amerikane e
përshpejtoi strategjinë përfundimtare e cila liderët e Ballkanit – Franjo Tugjmanin, Alija
Izetbegoviqin dhe Sllobodan Millosheviqin i çoi në Dejton* (Dayton).
Në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë me seli në Hagë, Bosnja dhe Hercegovina
paraqiti padi kundër Serbisë për agresion dhe gjenocid. Për shkak të marrëveshjes midis
kryeprokurores së OKB-së për krime lufte, juristes zvicerane Karla del Ponte (Carla del
Ponte, 1947-) dhe Beogradit, dokumentet më të rëndësishme që kishin të bënin me rolin e
Serbisë në gjakderdhjen e BH-së, nuk qenë në dispozicion të GJND-së. Për shkak “të
mungesës së provave”, me aktgjykimin që nxori GjND-ja, Serbia amnistohej nga përgjegjësia
e drejtpërdrejtë për gjenocidin, por u konsiderua përgjegjëse se nuk e kishte parandaluar
gjenocidin. Në vitin 2007, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë me seli në Hagë, masakrën e
Srebrenicës e cilësoi si akt gjenocidi. Të gjithë e dinë se involvimi i Serbisë në gjakderdhjen
e BH-së ka qenë i padiskutueshëm. Ndërkohë, Parlamenti Evropian miratoi një Deklaratë
sipas të cilës detyroheshin të gjitha vendet e Evropës që 11 korrikun ta shënojnë si Ditë
kujtimi të krimeve në Srebrenicë.
Shënim: Marrëveshja e paqes e Dejtonit (Dayton Agreement) u arrit në bazën
ushtarake të forcave ajrore Rajt-Paterson, në afërsi të Dejtonit, në shtetin amerikan Ohajo.
Konferenca zgjati prej 1 deri më 21 nëntor 1995. Pjesëmarrës qenë kryetari i Kroacisë
Franjo Tugjman (1922-1999), kryetari i BH-së Alija Izetbegoviq (1925-2003) dhe kryetari
i Serbisë Sllobodan Millosheviq (1941-2006). Bisedimet i udhëhoqi sekretari amerikan i
shtetit Uoren M. Kristofer (Warren Minor Christopher (1925-2011). Negocues ishte
diplomati amerikan Riçard Holbruk (Richard Holbrooke, 1941-2010). I pranishëm qe edhe
gjenerali amerikan Uesli Klark (Wesley Clark, 1944-). Zyrtarisht marrëveshja u nënshkrua
në Paris më 14 dhjetor 1995. Përpos tre liderëve ballkanikë, të pranishëm ishin edhe
presidenti i ShBA-së Bill Klinton (Bill Clinton, 1946-), presidenti i Francës Zhak Shirak

(Jacques Chirac, 1932-2019), kancelari gjerman Helmut Kol (Helmut Hohl, 1930-2017),
kryeministri britanik Xhon Mejxhër (John Major, 1943-), kryeministri spanjoll Felipe
Gonzales (Felipe Gonzáles, 1942-) dhe kryeministri i Rusisë Viktor Çernomirdin (1938-
2010). Sipas kësaj marrëveshjeje, BH-ja u bë shtet me dy entitete: Federata Myslimano-
Kroate me 51 për qind të territorit dhe Republika Serbe me 49 për qind të territorit.

DRAMA ELIZABETHIANE

by

Shkruan:Xhelal Zenjeli- Drama elizabetane u paraqit në Angli në periudhën e sundimit të Elizabetës I (1558-1603). Zhvillimi i kësaj drame që nga paraqitja e komedisë së parë të renesancës, rreth vitit 1550, e deri në shuarjen e saj në luftën civile të vitit 1642, paraqet një tërësi. Megjithëkëtë, në të mund të dallohen etapa të caktuara. 

Termi “dramë elizabetane” (Elizabethan drama) përputhet plotësisht apo pjesërisht me termat e tjerë, siç janë “drama e Tjudorit” (1497-1603) dhe “drama e Stjuartit” (1603-1642), “drama e kohës së Shekspirit” (1590-1613), “drama e kohës së Xhejmsit” (Jacobean, 1603-1625) dhe e kohës së Çarlsit (Caroline, 1625-1642) – Elizabethan, Jacobean and Caroline drama; Elizabethan theatre.  

Drama elizabetane lindi mbi bazën e traditës së dramës mesjetare dhe nën ndikimet e epokës klasike. 

Publiku i arsimuar i oborrit, i universiteteve dhe i gjyqësisë kënaqej në komeditë e më të fuqishmit komediograf romak Tit Makcie Plaut (Titus Maccius Plautus, midis 254 e 251 –  184 para K.) apo në commedia erudita, siç janë “Mburraveci Ralf” (Ralph Roister Doister, rreth viti 1550) dhe komedia anonime “Gjilpëra e nënës Geton” (Gammer Gurton’s Needle, rreth viti 1560). Ky publik i zgjedhur kënaqej në imitimet e tragjedive të filozofit, tragjediografit dhe satirikut romak Senekës (Lucius Annaeus Seneca, Kordovë, rret 4 para K. – Romë, 65 pas K.). Publiku ndiqte me ëndje edhe komedinë “Gorbodaku” (Gorboduc, 1562) të poetit dhe dramaturgut anglez Tamës Sakvil (Thomas Sackville, 1536-1608) si dhe komeditë e dramaturgut Tamës Norton (Thomas Norton, 1532-1584). Këto drama i shfaqnin kryesisht amatorët: studentët apo anëtarët e gjyqësisë. 

Rreth vitit 1580 paraqitet në Londër një grup shkrimtarësh të rinj të arsimuar në universitete (University Wits), të cilët talentin dhe dituritë e veta e vunë në shërbim të teatrit. Këta ishin Xhorxh Pil (George Peele, 1556-1596), Robert Grin (Robert Greene, 1558-1592), e sidomos Kristofer Marlo (Christopher Marlowe, 1564-1593) dhe Tamës Kid ((Thomas Kyd, 1558-1594). Marlo e përsosi dhe e përcaktoi blank vers-in (varg pa rimë) si varg themelor të dramës elizabetane, sidomos të tragjedisë dhe krijoi disa personazhe të rëndësishme, si: Tamerlani, Barabasi, Dr. Faustusi, të cilët ishin model për shumë personazhe të tragjedisë elizabetane të mëvonshme. Kidi shkroi veprën “Tragjedia spanjolle” (The Spanish Tragedy, rreth vitit 1589), prototip i njërit prej zhanreve më të popullarizuara të dramës elizabetane – tragjedisë së hakmarrjes. 

Përveç kësaj, me themelimin në Londër të teatrove të përhershme dhe të shoqatave më të mëdha aktorësh, rreth vitit 1580 shkrimtarët fituan skenë të përhershme dhe publik të shkëlqyer që tregonte interesim për dramën, e që për nga përbërja klasore ishte tejet i gjerë. 

Rreth vitit 1590 paraqitet edhe babai tragjedisë moderne Uilljëm Shekspir (William Shakespeare, 1564-1616) i cili do të krijojë shembujt më të mirë pothuajse të të gjitha zhanreve të dramës elizabetane: të tragjedisë, të kronikës së dramës dhe të komedisë romantike. 

Rreth vitit 1600, në jetën politike, shoqërore dhe shpirtërore të Anglisë lindin ndryshime të cilat manifestohen me të madhe edhe në dramë. 

Para disponimeve pothuajse morbide, kritike dhe satirike të dramës së kohës së Xhejmsit dhe të Çarlsit, të cilat shprehjen e vet më të plotë e gjetën në komedinë satirike dhe në tragjeditë e përgjakshme të dramaturgut anglez Xhon Vebster (John Webster, 1578? – 1632?) dhe të dramaturgut e poetit anglez Xhon Ford (John Ford, 1586-1639), hovi, vrulli dhe kthjelltësia e dramës elizabetane dalëngadalë shuhen. Vebsteri dhe Fordi janë dramaturgë të epokës jakobine (Jacobine) dhe karoline (Caroline). 

Përpos zhanreve të sipërthëna shfaqen edhe disa zhanre më pak të përfaqësuara, siç janë: drama shtëpiake e dramaturgut anglez Tamës Hejvud (Thomas Heywood, 1570/75 – 1641), komedia e Ben Xhënsënit (Ben Jonson, 1572-1637), ndërsa më vonë edhe pastorali. 

Maska përjeton një lulëzim të plotë. Xhënsëni njëherazi ishte edhe ithtari më i zëshëm i idealeve klasike të dramës të cilat në dramën angleze të renesancës kurrë nuk zunë rrënjë. 

Përkundër ndryshimeve në kapërcyell të shekullit, drama angleze e renesancës ruajti karakteristika të caktuara që nga fillime e veta primitive deri në rënien dhe shuarjen e saj. Pikërisht këto karakteristika e bëjnë të mundur përdorimin e kohëpaskohshëm të termit dramë elizabetane për tërë këtë periudhë. Këto do të ishin: liria e konsiderueshme në krahasim me kanonet klasike, përzierja në dramë e tragjikes dhe komikes, rëndom nëpërmjet thurjes së dyfishtë, mungesa e njësive dhe përdorimi më i shpeshtë i elementeve të posaçme sikundër janë drama në dramë*, pantomima, maskimi, kori, prologu, epilogu, maska, muzika dhe loja. Përveç kësaj, skena për të cilën është shkruar drama e tërë kësaj periudhe, përkundër ndryshimeve të vogla, në thelb ka mbetur e njëjtë: antiiluzioniste, me një raport më të drejtpërdrejtë midis aktorëve dhe spektatorëve.

Shënim: Dramë brenda dramës – Është një veprim i shpeshtë në dramën angleze të renesancës, në radhë të parë në tragjedi. Në rrjedhën e veprimit të dramës ndërfutet një pjesë e vogël të cilën e shikojnë personazhet e dramës apo në të cilën marrin pjesë vetë ata. I pari që vuri në dramë një shtojcë të tillë është Tamës Kid (Thomas Kyd) në veprën e vet “Tragjedi spanjolle” (Spanish Tragedie, 1587). Kjo shtojcë apo kjo ndërfutje është “maskë e vdekjes”, shfaqje apo skenë e maskuar në të cilën ndodhin një numër vrasjesh. Këtë skenë apo shtojcë e përdor personazhi kryesor me qëllim hakmarrjeje. Pas Tamës Kidit, “maska e vdekjes” u bë pothuajse tipar i përhershëm i “tragjedisë së hakmarrjes”, sidomos te bashkëkohësit e rinj të Shekspirit, përkatësisht te Xhon Fordi (John Ford), dramaturgu anglez i shkolluar në Oxford Tamës Midëltën (Thomas Middleton, 1580-1627), Tamës Hejvudi (Thomas Heywood) etj. Edhe “Hamleti” Shekspirit që i përket këtij zhanri, përmban një “kurth” të tillë. Kurthi apo dhokani që e përdor Shekspiri te tragjedia e sipërthënë është shumë më funksional se kurthi që e përdorin dramaturgët e tjerë të kohës. Dramën brenda dramës si mjet shprehës, Shekspiri e ka përdorur edhe në komeditë “Zemërakja e zbutur”, “Ëndrra e një nate vere” etj. Në dramën moderne, të shekullit XX, drama në dramë shfaqet në forma të ndryshme, tanimë si një veprim i rëndomtë.       

*   *   *

Kah fundi i shekullit XIV, i pari poet që përdor rimën në vend të aliteracionit është Xhon Gouër (John Gower, jetoi në vitet 1330-1408), autor i tregimeve në tetërrokësh “Rrëfimi i një  të dashuruari”. Por, poet më i madh i mesjetës angleze është Xhefri Çëusër (Geoffrey Chaucer, 1339 dhe 1346 – 1400), i cili në përmbledhjen me tregime, të papërfunduar,  “Tregime kenterberike” (The Canterbury Tales,  1387-1400) jep pasqyrën bindëse të shoqërisë angleze të asaj kohe, duke paraqitur pelegrinazhin e një grupi burrash e grash të gjitha shtresave në Canterbury. Nën ndikimin e tregimtarit dhe romancierit italian Xhovani Bokaço (Giovanni Boccaccio, 1313-1375), shkroi edhe njërin nga romanet më të mira angleze në vargje “Troilo dhe Kresida” (Troilus  and  Criseyde, rreth 1385). Në letërsinë angleze vuri në përdorim edhe pentametrin jambik që do të bëhet një ndër vargjet më të përhapura në poezinë angleze. Në shekullin XV shquhen poetët skocezë Uilljëm Danbër (William Dunbar, rreth 1460 – rreth 1513), mbreti Xhejmzi I (James I, 1566-1625), Robert Henrison (Robert Henrysoun, 1460-1550) dhe peshkopi e poeti skocez Gavin Dagllas (Gavin Douglas, 1474/75 -1522). 

Në Angli ndërkaq shquhet poeti Sër Tamës Malori (Sir Thomas Malory, rreth 1408-1471) i cili i rrëfeu në prozë legjendat angleze dhe franceze për mbretin Artur dhe për kalorësit e tij.     

Renesanca angleze (1485-1603) – Në këtë periudhë, nga mesi i shekullit XV fillon zhvillimi i gjuhës angleze moderne. Midis viteve 1485-1603 Anglinë e qeveris shtëpia e Tjudorëve. 

Në kohën e sundimit të mbretëreshës Elizabeta I (1558-1603) letërsia ripërtërihet me të madhe, kështu që e tërë periudha e mban emrin e saj “periudha elizabetane”. Në këtë periudhë zbulohet letërsia klasike, zbulohen shkrimtarët grekë dhe romakë, të cilët do të ushtrojnë një ndikim të fuqishëm mbi shkrimtarët e kohës elizabetane. Në vitin 1476, Uilljëm Kekstën (William Caxton, 1415-1492) themelon shtypshkronjën e parë në Angli. Në këtë kohë paraqiten eseja, tingëllima (soneti) romani, pastorali, ndërsa drama arrin kulmin e vet. 

Poeti Sër Tamës Uajt (Sir Thomas Wyatt, 1503-1542) i cili më 1536 u burgos si dashnor i mbretëreshës si dhe poeti Henri Hauard (Henri Howard, Earl of Surrey, 1516/17 – 1547), nën ndikimin italian e sjellin sonetin në letërsinë angleze, duke i dhënë formë elezabetane. Rreth vitit 1540 poeti anglez Henri Hejvord (Henry Howard, Earl of Surrey, 1516/17 – 1547) përktheu në anglisht “Eneidën” e poetit të madh romak, Virgjilit (Publius Vergilius Maro, 70-19 para K.). Kjo bëri të mundur përhapjen e blank verse (vargut  pa rimë).  

Në gjysmën e dytë të shekullit XVI, poeti anglez i cili studio në Oksford Sër Filip Sidnej (Sir Philip Sidney, 1554-1586) shkruan sonete, kritika letrare dhe me romanin “Arkadia” (Arcadia, 1590) është themelues i romanin pastoral.  

Poezi narrative, ekloge dhe sonete shkruan poeti anglez i cili studioi në Cambridge Edmund Spenser (Edmund Spenser, 1552/53 – 1599). Arritje më e mirë e tij është epi alegorik “Mbretëresha e zanës” (The Faerie Queene, 1-3 1590; 4-6 1596). 

Poezi narrative kanë shkruar edhe dramaturgët anglezë Shekspiri (“Venera dhe Adonisi”, “Rrëmbimi  i Lukrecit”) dhe Kristofer Marlou (Christopher Marlowe, 1564-1593). Po kështu edhe poeti anglez i cili studioi në Oxford Majkëll Drejtën (Michael Drayton, 1563-1631) dhe poeti e kompozitori anglez Tamës Çempjën (Thomas Campion, 1567-1620).    

Më vonë paraqiten edhe të ashtuquajturit poetët metafizikë (Metaphysical Poets), të cilëve u prin Xhon Done (John Donne, 1573-1631). Pasojnë edhe poeti anglez i cili ishte edhe prozator teologjik Xhorxh Herbert (George Herbert, 1593-1633), Riçërd Kreshou (Richard Crashaw, 1613-1649), poeti anglez Abraham Koulej (Abraham Cowley, 1618-1667), poeti anglez Endru Mervill (Andrew Marvell, 1621-1678) dhe poeti anglez Henri Vajgën (Henry Vaughan, 1621-1695). 

Ben Xhënsëni (Ben Johnson, 1572-1637), i njohur si dramaturg dhe autor i disa komedive të njohura si “Valpone”, “Alkimisti” u prin poetëve të prirë për lirikë dashurie dhe idile (The Cawalier poets). Midis tyre bëjnë pjesë poeti anglez Tamës Kerej (Thomas Carew, 1595-1640), poeti lirik anglez Robert Herik (Robert Herrick, 1591-1674), poeti anglez Riçërd Laules (Richard Lovelace, 1617-1657) dhe Sër Xhon Saklin (Sir John Suckling, 1609-1642). 

Prozatorët e kësaj periudhe shkruajnë, si për çështjet shtetërore dhe shoqërore, ashtu edhe për problemet e artit. Për herë të parë shfaqet edhe romani. Filozofi Sër Tamës Mur (Sir Thomas More, 1478-1535) shkruan “Utopinë”, më 1516 në latinisht, ndërsa më 1551, në anglisht. Edhe filozofi, shkrimtari dhe eseisti anglez Frensis Bejkën (Francis Bacon, 1561-1626), veprat si “Organoni i ri”  (Novum organum, 1620) dhe “Eseje” (Essays). 

Autor i të parit roman anglez është prozatori dhe dramaturgu anglez i cili studio në Oxford dhe Cambridge Xhon Lili (John Lyly, 1553? – 1606). Është dramaturgu i parë elizabetan i shquar. Fitoi famë me romancën pastorale në prozë, në dy pjesë “Eufus: anatomia e shpirtit” (Euphues: The Anatomy of Wit, 1578) dhe “Eufus dhe  Anglia e tij” (Euphues and His England, 1580) Sipas kësaj vepre, stili letrar plot elegancë dhe zbukurime, do të quhet jufjuizëm (eufuizëm). Përpos Sër Filip Sidneit (Sir Philip Sidney), prozator i rëndësishëm anglez është edhe Tamës Nesh (Thomas Nashe, 1567-1601). Studioi në Cambridge. Në vitin 1597 u mbyll për komedinë “Ishulli i qenit” (The Isle  of Dogs) të cilën e kishte shkruar dramaturgu anglez Ben Xhënsën (Ben Jonson). Komedia u shfaq në vitin 1597. Vepra ka humbur. Naesh ishte një polemizues i ashpër dhe autor i një sërë pamfleteve. Është përfaqësues më i rëndësishëm i prozës angleze të epokës së renesancës të stilit satiriko-realist.  

Megjithëkëtë, letërsia angleze arriti kulmin në dramë. Në vitin 1576 Xhejmz Barbixh (James Burbage, 1531-1597) ndërton teatrin e parë anglez (The Theatre). Pason ndërtimi edhe i disa objekteve të tjera teatrore gjë që do të ndikojë dukshëm në intensitetin e jetës teatrore. Nën ndikimin e komedisë dhe  tragjedisë romake lind drama erudite universitare me përfaqësuesit e shquar Robert Grin (Robert Greene, 1558-1592), Xhorxh Pil (George Peele, 1556-1596), Kristofer Marlou (Christopher Malrowe) dhe Tamës Kid (Thomas Kyd, 1558-1594), autor i pjesës “Tragjedi spanjolle”(The Spanish Tragedie, 1587, u shfaq më 1589). Në vitin 1593, i akuzuar për herezi dhe ateizëm, Kidi u arrestua. Vdiq në varfëri.

Figurë kryesore midis këtyre dramaturgëve që vijnë nga universitetet Oksford (Oxford) dhe Kembrixh (Cambridge) është Kristofer Marlou (Christopher Malrowe). Si autor tragjedish që pasqyrojnë karaktere të fuqishme të mbërthyera nga pasionet siç janë ”Temburleni” (Tamburlaine); “Doktor Faustus”, konsiderohet paraardhës i Shekspirit. 

Uilljëm Shekspiri (William Shakespeare, 1564-1616) është personaliteti më i madh i kësaj periudhe dhe njëri nga shkrimtarët më të mëdhenj të historisë së letërsisë angleze. Dramat mbretërore të tij Rikardi III”,  “Henriku IV” dhe “Henriku V”, komeditë Ëndrra e një nate vere”, “Tre mbretërve”, “Shumë zhurmë për asgjë” dhe “Si t’ju vijë më mirë”, pjesët nga historia romake “Tit Androniku” dhe “Jul Cezari”, tragjeditë e njohura “Hamleti”,  “Otello”, “Mbreti Lir” dhe “Makbethi” përbëjnë kulmin e krijimtarisë së tij dhe janë ndër realizimet më të mira të artit dramatik në përgjithësi.

SERBIA – RRËNJËT E NJË DESTRUKSIONI POLITIK

by

Nga Xheladin Zenjeli/

Nga Xhelal Zenjeli/ Në historinë politike të kohës më të re, Serbia ka pasur një qëllim të vetëm – të krijojë Serbinë e madhe. Kjo periudhë zgjat mbi 200 vjet. Me fjalë të tjera, ideja e krijimit të Serbisë së madhe është më e vjetër se Projekti i Garashaninit. 

Krijimi i Serbisë së madhe nënkuptonte rimëkëmbjen e perandorisë së car Dushanit. Krijimi i Serbisë së madhe nënkuptonte pushtimin e territoreve të popujve të Ballkanit, por edhe të atyre që nuk i takojnë gadishullit – të shqiptarëve, të boshnjakëve, të malazezëve, të kroatëve, të bullgarëve, të rumunëve dhe të hungarezëve.

Malazezët i konsideronin serbë, Myslimanët e Bosnjës dhe të Hercegovinës – serbë të islamizuar, kroatët ndërkaq – serbë të fesë katolike. Maqedoninë e konsideronin Serbi jugore.

Përpunimin e hollësishëm të idesë për krijimin e Serbisë së madhe e bëri ideologu serbomadh Ilija Garashanininë traktatin e tij të njohur si Naçertanie (Projekt) të hartuar në vitin 1844. Që atëherë, ky projekt është konsideruar program kombëtar serb.

Në shërbim të realizimit të projektit kombëtar serbomadh është vënë shkenca serbe, politika serbe dhe kleri ortodoks serb.

Duke u vënë në shërbim të një ideologjie ekspansioniste, shkenca serbe s’mund të ishte shkencë. Në të vërtetë, ajo ka qenë pseudoshkencë. 

Ideologjia serbomadhe nënkuptonte ekspansion, hegjemoni, politikë të forcës dhe pushtim të trojeve të popujve joserbë.

Duke përfshirë nën Serbinë e madhe troje joserbe, politika serbomadhe gjithmonë ka qenë unitariste, centraliste, etatiste, shtypëse, shfrytëzuese dhesunduese. Me fjalë të tjera, politika serbe ka qenë kolonialiste. 

Për t’i nënshtruar më lehtë popujt e trojeve të pushtuara, serbomëdhenjtë zbatuan:

– politikën e asimilimit;

– politikën e dëbimit, të deportimit, përkatësisht të shpërnguljes me dhunë të popujve joserbë; 

– politikën e ndryshimit të strukturës etniketë trojeve të pushtuara, duke dërguar në viset shqiptare, në Bosnjë dhe Hercegovinë, në Maqedoni, në Vojvodinë dhe në Kroaci – kolonë serbë.

Gjatë pushtimit të trojeve të huaja, serbomëdhenjtë kanë ndjekur edhe politikën e tokës së djegur. Një politikë të këtillë kanë ndjekur ndaj shqiptarëve sidomos në vitin 1877-1878 në rajonin e Toplicës. 

Ndaj popujve të trojeve të pushtuara, serbomëdhenjtë ndoqën dhe zbatuan edhe politikën e gjenocidit.

Popujt që i rezistuan pushtimit serbomadh u ballafaquan me vrasje, me plagosje, me burgosje, me hetime, me tortura, me dënime drakonike, me ekzekutime, me procese gjyqësore të montuara, me spiunë, me dëshmitarë të rrejshëm, me gjyqtarë, me hetues, me prokurorë, me xhandarë, me gardianë. 

Qëkur u njoh si shtet i pavarur në Kongresin e Berlinit (1878) e deri më sot, Serbia as edhe një ditë nuk ka qenë shtet demokratik. 

Për ta realizuar ideologjinë serbomadhe, politika serbe e dy shekujve të fundit iu mbështet Rusisë. Me fjalë të tjera, në 200 vitet e fundit, Serbia ka qenë dhe vazhdon të jetë satelite politike e Rusisë dhe përçuese historike e interesit rus në Ballkan. 

Rrugën e Garashaninit e ndoqën edhe intelektualët serbë të shekullit XIX, si për shembullVuk Karaxhiqi e të tjerë si ky si dhe akademikët apo intelektualët e fillimit të shekullit XX – Jovan Cvijiqi, Vlladan Gjorgjeviqi, autor i libritArnauti i Velike sile, Beograd 1913. Në faqen 113 të këtij libri, ky albanofob e bën dehumanizimin e shqiptarëve, duke i paraqitur si njerëz me bisht e që flenë nëpër degët e drunjve. 

Gjurmëve garashaniniste ka ecur edhe akademiku dhe historiani serbomadh Vasa Çubrilloviqiautor i elaboratit famëkeq Iseljavanje Arnauta (Dëbimi i shqiptarëve), që e lexoi në Klubin kulturor serb të Beogradit më 7 Mars 1937.

Një projekt antishqiptar hartoi edhe shkrimtari i konsideruar serb – Ivo Andriqi, i cili për turpin e botës, u laureua edhe me çmimin Nobel.

Pas Luftës së Dytë Botërore, akademiku serb me shkollë të mesme bujqësore, i mbiquajtur baba i kombit, shkrimtari Dobrica Qosiq, gjatë gjithë jetës së tij, preokupim të vetëm e kishte të ashtuquajturën çështje kombëtare serbe,këtë murtajë të zezë të Ballkanit.

I zhgënjyer me vendimet e AVNOJ-it (KAÇKJ) (29.11.1943) dhe me statusin e avancuar të Kosovës dhe të Vojvodinës, Qosiqi, ky albanofob i përbetuar, lansoi pikëpamjen e tij: atë që serbët e fitojnë me luftë, e humbin në paqe.

Në janar të vitit 1986 doli në Beograd Memorandumi i Akademisë Serbe të Shkencave dhe të Arteve. Ky pamflet doli në formë libri dhe pa emrat e autorëve. Ishte hartuar prej një grupi akademikësh serbë. Më vonë u konstatuan edhe autorët e artikujve të përfshirë në të. Babai i kombit – Qosiqi, nuk figuron si një prej autorëve, ndonëse ishte ati shpirtëror i pamfletit. Memorandumi i pseudoakademikëve serbomëdhenj u konsiderua si nekrolog i Jugosllavisë së AVNOJ-it.

Pas kësaj, amalgama jugosllave hyri në fazën e shpërbërjes së përgjakshme. 

Ideologjinë serbomadhe tentoi ta sendërtonte politika serbe e ndjekur dhe e zbatuar nga karagjorgjeviqët, Pashiqi, Rankoviqi dhe Millosheviqi.

Në prag të shpërbërjes së federatës jugosllave, në fillim të viteve ’90 të shekullit XX, serbët kryen dy revolucione të mëdha: 

– jogurt revolucionin (revolucioni i kosit) dhe

– balvan revolucionin (revolucioni i trungjeve) në Krainë të Kroacisë.

U quajt jogurt revolucion për arsye se çdo pjesëmarrësi në mitingjet dhe në tubimet e organizuara nga Millosheviqi dhe Vojisllav Shesheli, u ndanin nga një gjevrek dhe nga një gotë jogurt (kos).

Në këtë kohë, Serbia vuri në dorë ushtrinë jugosllave dhe kreu agresion luftarakndaj Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Kosovës.

Politika ekspansioniste serbomadhe u mbështet:

– nga kreu politik i Serbisë;

– nga Akademia Serbe e Shkencave dhe e Arteve;

– nga Shoqata e Shkrimtarëve të Serbisë, me seli në Rr. Francuska 7;

– nga kleri ortodoks serb;

– nga qarqet ushtarake serbe;

– nga mediumet serbe.

Fjala e lirë – u ndalua, mendimi ndryshe – u shua. Politika populiste imponoihomogjenizimine dhunshëm të shoqërisë serbe si dhe shtrirjen marramendëse të njëmendimit politik.

Beogradi vuri në veprim propagandën serbomadhe, luftën specialedhe luftën psikologjike.Serbët janë të njohur si mjeshtër planetar të gënjeshtrave politike, të shpifjeve dhe të insinuatave. Asnjë shtet i rruzullit tokësor nuk e ka aftësinë e Serbisë që gënjeshtrën ta paraqesë si të vërtetë.

Për zhbërjen e federatës jugosllave, Beogradi fajësoi:

– Gjermaninë;

– Vjenën;

– CIA-n;

– Vatikanin; si dhe 

– agjentin e Vatikanit – Titon.

                  Si pasojë e agresionit ushtarak serb, vetëm në Bosnjë dhe Hercegovinë u vranë mbi 100.000 vetë. Në Sreberenicë serbët ekzekutuan mbi 8000 boshnjakë.

* * * 

                  Ndërhyrja ushtarake e NATO-s – Për ta ndaluar tragjedinë dhe eksodin përmasash biblike, vendet anëtare të NATO-s, ndërhynë ushtarakisht kundër forcave ushtarake, policore dhe paramilitare serbe. Piromani i Ballkanit – Sllobodan Millosheviqi vuri në veprim në Kosovë makinerinë ushtarake vrastare serbe dhe detyroi që një milion shqiptarë të largohen nga Kosova.

                  Duke mos qenë për çfarëdo zgjidhjeje paqësore, vetë Serbia ia imponoi vetes ndërhyrjen ushtarake të Aleancës Veri-Atlantike.

                  Sot Serbia udhëhiqet nga politikanë ultranacionalistë, radikalëdhe luftënxitës.

                  Ish-kryetari i Serbisë – Tomisllav Nikoliqidhe kryetari i përtashëm, Aleksandër Vuçiqinë kohën e jogurt revolucionit i ngjitnin në muret e ndërtesave të Beogradit fotografitë e kriminelit të luftës – Vojisllav Sheshelit, ndërsa ministri i Punëve të Jashtme i Serbisë, Ivica Daciçi, e ngjiste fotografinë e zjarrvënësit të Ballkanit – Millosheviqit.

                  Politika e sotme e Beogradit përputhet 100% me politikën e Sllobodan Millosheviqit dhe të Vojisllav Sheshelit  të kohës së shpërbërjes së Jugosllavisë.

                  E mbështetur nga Moska dhe ngaVlladimir Putini, politika e sotme e Beogradit është destruktive, destabilizuese, luftënxitëse, autoritare, dhe antidemokratike.

                  Për krimet e kryera në Kroaci, në Bosnjë dhe Hercegovinë e sidomos në Kosovë, Serbia nuk ka marrë dënim të merituar. Brukseli nuk duhet ta ledhatojë një Serbi që vazhdon të ecë shtigjeve të Garashaninit.

                  Kancelaritë e Fuqive historike të kontinentit të vjetër duhet të jenë të mbyllura për politikanët siç janë Vuçiqi dhe Daçiqi.

                  Për të qenë pjesë e Bashkimit Evropian, Serbia mbi të gjitha duhet të heq dorë njëherë e përgjithmonë, nga ideologjia retrograde, anakronike, antihistorike dhe antidemokratike e krijimit të Serbisë së madhe. 

ARRESTMI I HARADINAJ, TRENI RUS DHE POLITIKA LUFTËNXITËSE E SERBISË

by

  Nga  Xhelal Zejneli/Pas kërkesës për arrestimin e Ramush Haradinajt, Serbia ndërmori një akt tjetër provokues ndaj Kosovës – e nisi në Mitrovicë trenin rus, me mbishkrime çetnikësh. Midis tyre, edhe me mbishkrimin “Kosova është Serbi“.Lidhur me rastin e sipërthënë, kryeministri serb Aleksandër Vuçiq përdori fjalë militante, si: tank, armë, luftë, vrasje, do t’i mbrojmë serbët…

Serbia ndaj Kosovës ndjek luftë speciale, luftë psikologjike, politikë luftënxitëse, politikën e forcës, të kanosjes, politikë agresive, destruktive dhe destabilizuese. Krerët serbë përdorin diskurs luftarak.

Beogradi është kundër bisedimeve në Bruksel me Prishtinën. Serbët marrin pjesë në bisedime vetëm formalisht. Ata kanë për qëllim të simulojnë se janë kooperues dhe konstruktiv. Me pjesëmarrjen në bisedimet e Brukselit, serbët në të vërtetë e maskojnë politikën e tyre destruktive.

Qendrat politike ndërkombëtare të vendosjes i mbyllën sytë para kërkesës së Beogradit që të krijohet në Kosovë bashkësia e komunave me shumicë serbe. Në fillim, kjo bashkësi do të ishte pa organe legjislative dhe ekzekutive. Por, shpejt pas themelimit të saj, serbët do të kërkonin edhe krijimin e organeve të sipërthëna. Menjëherë pas kësaj, serbët do të tentonin që këtë bashkësi, tanimë me organe legjislative dhe ekzekutive, ta shndërrojnë në entitet serb. Pasi ta krijonin entitetin serb, atëherë s’do ta kishin vështirë ta shkëpusin dhe t’ia bashkëngjesin Serbisë.

Nuk duhet harruar se Uashingtoni dhe Brukseli, sa kanë interesa strategjikë te shqiptarët, po aq kanë edhe te serbët. Një Serbi jashtë ndikimit rus, është interes i jashtëzakonshëm i Perëndimit.

Duket sikur midis Brukselit, në një anë dhe Beogradit, në anën tjetër, ekziston një marrëveshje e mjegullt për publikun: Të krijohet në Kosovë një bashkësi komunash me shumicë serbe, ndërsa Serbia, ushtarakisht të jetë neutrale ndaj NATO-së dhe Rusisë.

Me fjalë të tjera, Serbia të mos lidhet ushtarakisht me Rusinë, apo të mos lejojë vendosjen e ndonjë baze ushtarake ruse në territor të vet. Si kundërshpërblim, të krijohej në Kosovë një bashkësi komunash me shumicë serbe.

Beogradi i kanoset Perëndimit me rusët: Po qe se nuk i merrni parasysh interesat serbe në Kosovë, atëherë Serbia do të anojë nga Moska dhe do ta sjellë Rusinë në Ballkan.

Mbase edhe në çështjen e demarkacionit të kufirit me Malin e Zi, është implikuar faktori politik ndërkombëtar influent. Si duket, qendrat politike ndërkombëtare të vendosjes i thonë Podgoricës: Le të bëhet Mali i Zi anëtar i NATO-së, si kundërshpërblim, kufiri midis tij dhe Kosovës do të përcaktohej në dobi të malazezëve.

Hyrja e Malit të Zi në Aleancën Veri-Atlantike është edhe interes i shqiptarëve, por jo në dëm të tokave shqiptare. Uashingtoni dhe Berlini duhet ta kenë parasysh faktin se një pjesë e trojeve etnike shqiptare, që nga Kongresi i Berlinit (1878) deri në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1912-13) i është falur Malit të Zi, si: Hoti, Gruda, Plava, Gucia, Tuzi, Ulqini, Tivari, zona e Malësisë etj.

Shqiptarët nuk duhet të lejojnë që paqja në Ballkan të ruhet në dëm të territoreve të tyre, si dikur gjatë historisë. Sot Serbia dhe Mali i Zi nuk duhet të shpërblehen me toka shqiptare, si dikur në Berlin, në Londër dhe në Paris.

Shqiptarët në rajon duhet të kenë parasysh dy gjëra:

– e para, mbështetjen e miqve ndërkombëtarë që e kanë pasur që nga viti 1991 e këndej, sot e kanë më pak;

– e dyta, Rusia, për dallim nga viti 1991 apo 1999, sot tregohet më e konsoliduar.

Mbështetja e miqve ndërkombëtarë të shqiptarëve është zbehur për arsye të caktuara, si për shembull:

– gjatë periudhës së pluralizmit politik, klasa politike shqiptare dhe shoqëria civile, nuk kanë treguar kapacitet të duhur për të ndërtuar shtet ligjor dhe demokratik:

– segmente të caktuara të shoqërisë shqiptare, me pikëpamjet e tyre orientale, paraqiten si antiperëndimorë apo edhe si antiamerikanë;

– individë apo grupe të caktuara shqiptare nga Kosova, nga Shqipëria dhe nga Maqedonia, në kuadër të shtetit islamik, kanë marrë pjesë në luftëra të huaja, në Siri apo në Irak.

Kleri islamik shqiptar duhet ta ketë parasysh faktin se çështja shqiptare në Ballkan nuk është çështje fetare, por është një kauzë kombëtare, e cila nuk mund të zgjidhet pa ShBA-në.

Qëndrimet proturke, proarabe apo edhe proiraniane të një pjese të klerit islamik shqiptar si dhe të segmenteve të caktuara të shoqërisë shqiptare, shkojnë në favor të faktorit antishqiptar në Ballkan, sidomos të Serbisë, Greqisë dhe të Moskës, të cilat, para perëndimorëve i denigrojnë shqiptarët si mbetje turke në gadishull, si përçues të interesit turk në rajon dhe si popull që funksionon me sistem oriental vlerash, në Evropën demokratike.

Nuk mbrohet kombi shqiptar, aq më pak interesat strategjikë të tij, duke sharrë dhe duke mohuar figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, duke sharrë dhe duke mohuar Nënë Terezën.

Interes strategjik i kombit shqiptar nuk është lidhja me Turqinë, me botën arabe apo me Teheranin. Shqiptarët në Ballkan, të rrethuar nga grabitqarët sllavo-bizantinë siç janë Serbia, Greqia, Mali i Zi dhe sllavo-maqedonasit, nuk mund të mbrohen e as të zhvillohen pa ndihmën dhe pa mbështetjen e ShBA-së dhe të Gjermanisë.

Pa ndihmën dhe pa mbështetjen e Uashingtonit, Kosova nuk e ka lehtë të mbrohet nga agresioni serb, nga synimet ekspansioniste, hegjemoniste dhe kolonialiste të Serbisë proruse.

Për ta zhvendosur vëmendjen e Uashingtonit dhe të Berlinit nga kriza e Ukrainës dhe e Sirisë, Moska është e interesuar që të hapen vatra të reja krize, sidomos një e tillë në Ballkan.

Në Kosovë janë të pranishëm edhe faktorët ndërkombëtarë. Provokimet e Beogradit në kufi paraqesin sfidë edhe për bashkësinë ndërkombëtare.

Shqiptarët ndjekin politikë paqeruajtëse dhe stabilizuese në rajon. Serbia ndërkaq, e udhëhequr nga Nikoliqi, Vuçiqi dhe Daçiqi ndjekin politikë luftënxitëse. Beogradi fajëson Prishtinën për serbët e Kosovës. Ujku i thotë qengjit: Mos ma turbullo ujin!