Veshtrim per librin “Bir i shquar i Çamerise, Adem Zer Teme” te shkrimtarit Namik Selmani/
NGA SADIK ELSHANI*/
Diaspora shqiptare e Amerikes dhe ngulimet (kolonite) tjera shqiptare gjithmone kane luajtur nje rol te rendesishem ne çeshtjet kyce te historise sone kombetare. Atdhetaret e mehershem shqiptare ketu ne Amerike e gjetiu u angazhuan me tere qenjen e tyre per çlirimin e Shqiperise nga sundimi shumeshekullor Otoman,per mbajtjen gjalle te gjuhes dhe qenjes shqiptare. Por, nga gjitha keto shquhet bashkesia e shqiptareve te Amerikes. Kur bie fjala per shqiptaret e Amerikes mendja menjehere na fluturon te Organizata “Vatra”, gazeta “Dielli”, veprimtaret e saj mendjendritur,si: Fan Noli, Faik Konica, Sotir Peci, Kristo Dako, motrat Qiriazi, Koste Çekrezi e shume e shume te tjerete, te cilet punuan pa u lodhur per ngritjen e ndergjegjes kombetare, zhvillimin e arsimit , publicistikes, letersise dhe kultures sone kombetare.Keta emra ngacmojne ndjenjat e atdhedashurise te çdo shqiptari. Por, pervec tyre jane edhe mijera bashkatdhetare te thjeshte qe me punen dhe angazhimin e tyre kane dhene nje ndihmese te madhe dhe kane bere te mundur mbajtjen dhe funksionimin e ketyre organizatave, i kane dhene fryme e hov mireqenjes dhe rritjes se bashkesise shqiptaro – amerikane e nepermjet saj edhe mireqenjes se Shqiperise. Njeri nga keta bashkatdhetare te asaj periudhe te arte te emigranteve shqiptare eshte edhe Adem Zer Teme, biri i shquar i Çamerise, siç e ka cilesuar shkrimtari Namik Selmani qysh ne titullin e ketij libri. Per ne, emigrantet e mevonshem ketu ne Filadelfia, kjo figure eshte edhe me e afert, me e dashur, sepse ai kryesisht punoi e veproi ne Filadelfia. Eshte edhe babai i pese femijve te tij qe jetojne e veprojne ne Filadelfia: Abedini, Njaziu, Habibja, Inajeti dhe Drita. Zoti Abedin Teme, shok e mik i yni i ngushte, eshte duke shkuar gjurmeve te babait te tij, ai sot eshte veprimtar i dalluar i bashkesise shqiptaro – amerikane te Filadelfias dhe anetar shembullor i shoqates sone, “Bijte e Shqipes” Xha Ademi eshte edhe gjysh e sterrgjysh i shume niperve e mbesave qe jetojne, shkollohen e veprojne ne Filadelfia e ne shume vende te tjera te Amerikes.
Secili njeri ka nje histori, ka nje jeteshkrim, ka diçka per te thene, por rrefimi jetesor i Adem Temes eshte mjaft ineresant e terheqes, nje jete qe frymezon me te gjitha baticat e zbaticat e jetes – nje rrugetim jetesor i ndertuar mbi tri shtylla te forta, nje trekendesh i barabarte: Çameria, Shqiperia, Amerika, te cilat e kane formuar, skalitur, forcuar karakterin e tij burreror. Nje jete e jetuar mire ne sherbim te familjes, krahines dhe vendit, Shqiperise, çeshtjes shqiptare ne pergjithesi. Eshte nje thenie ne romanin “Lumi i vdekur” te Jakov Xoxes: “Lumin duhet shikuar nga buron, kah rrjedh dhe ku derdhet”. Ashtu eshte edhe me jeten e nje njeriu, nga i ka rrenjet (familja, rrethina), veprimtaria jetesore (puna, angazhimet) dhe si perfundon ajo jete. Nuk kane thene kot latinet e mençur: Finis coronat opus (fundi e zbukuron vepren). Sidomos e dyta dhe e treta jane te rendesishme. Prandaj, edhe autori, Namik Selmani, qe ne fillim te librit e pershkruan fshatin, Camerine dhe familjen nga rrjedhe Adem Teme, per te vazhduar pastaj me jeten e tij, emigrimin ne Amerike, kthimin ne vendlindje, punen qe ai ben atje, debimin e popullsise çame me dhune nga trojet e tyre nga forcat çnjerezore greke dhe ne fund ndarjen nga kjo bote te Adem Temes. Te gjitha keto te rrefyera me mjeshtri artistike, me nje stilt e rrjedhshem, episode jetesore qe e mbajne lexuesin te angazhuar e kurreshtar. Adem Teme ka jetuar ne nje hapesire dhe periudhe te caktuar historike, prandaj edhe rrethanat, ngjarjet e asaj kohe pasqyrohen ne kete liber, si dekori, skena ne nje shfaqje teatrore.
Adem Zer Teme lindi me 18 prill te vitit 1894 ne fshatin Mazrek te Çamerise, te zaptuar nga Greqia. Mazreku ne fillim te shekullit te XX-te kishte 600 shtepi, ndersa ne vitin 1944, 400 shtepi. Edhe Mazrekun pas Luftave Ballkanike e preku shperngulja, 200 shtepi te shperngulura ne Turqi. Tahir Mete ka qene delegate i Camerise ne Lidhjen e Prizrenit dhe pergjegjes si roje e Abdyl Frasherit. Me porosi te Lidhjes hapet edhe shkolla shqipe me mesues Mulla Zeneli (Hamzai). Si te gjitha krahinat shqiptare, edhe Çameria shquhet per traditat atdhetare, besen, mikpritjen e tolerancen nderfetare. Mazreku ka qene nje fshat me mireqenje ekonomike te mire: punishte te ullirit, miellit, dyqane. Babai, Zer Teme ka qene kryeplak i fshatit, burre i urte qe eshte shquar per mençurine, burrerine e trimerine e tij. Çamet kane krijuar tradita te forta kombetare, sepse ka qene dashte ta perballonin regjimin grek qe eshte munduar t’i zhdukte ata nga faqja e dheut, sikurse regjimi serb vellezerit e tyre ne Kosove. Me keto tradita u rrit edhe Ademi, me rrefimet e gjysherve per Skenderbeun, Pirron, Ismail Qemalin dhe ngritjen e flamurit ne Vlore, Hasan e Rexhep Caparin, kengen e Çelo Mezanit, Vallen e Osman Takes dhe historite qe lidhen me to. Babai e merrte me vete neper ndeja, kuvende per t’i treguar me shembuj konkret sesi kuvendojne burrat, rregullat e kuvendit qe duhej ndjekur- keshtu kalitej karakteri burreror i shqiptarit. Aneksimi i Çamerise nga ana e shtetit grek solli mizori te reja per popullsine shqiptare, shkombetarizimin e saj, debimin e popullsise per ne Turqi, me shkasin se ata jane turq.Keto tragjedi nuk e lane te paprekur as Mazrekun dhe padyshim keto ngjarje ndikuan edhe te Ademi i ri, ne formimin e karakterit te tij. Duhet theksuar se fatkeqsisht, Ademit heret i vdes e ema, duke e lene ate jetim kur ai ishte vetem 18 muajsh, Per te pastaj u kujdes xhaxhesha, Naso Cani.
Me pak fjale keto ishin rrenjet e Adem Temes, burimi i lumit te jetes se tij. Po tani nga do te rrjedhe ky lum, kah do ta shpien valet e jetes,barken e fatit jetesor te Ademit te ri? “Ne moshen 20 vjeç ai shprehu deshiren te behej pjese e emigracionit te Amerikes, te “Vatres”, te mbare diaspores shqiptare ne Amerike. Ishte pak me i vogel se ata burra qe kishin marre ne sy kurbetin, po ai e kishte nje obligim per vatanin ku kishte lindur” – shkruan autori ne faqen 30 te ketij libri. Familja atdhtatare e Çaparenjve i kishte dhene nje adrerse dhe ai me 15 shtator te vitit 1916, ne moshen 22 vjecare nga porti i Parges e nis udhetimin drejt Amerikes, duke i hapur atij horizonte te reja, duke filluar keshtu nje kapitull te ri, vendimtar ne jeten e tij. Ne Amerike arriti me 6 tetor ne portin e Nju Jorkut, ku e priste Jaho Çapari. Tani Amerika nuk ishte nje vend i larget e imagjinar i rrefimeve te bashkatdhetareve te tij, tani ajo po shfaqej para syve te tij me tere madheshtine, magjepsjen e saj dhe mundesite e pkufijshme qe ajo i ofronte. Ndryshim ky i madh per nje djalosh nga nje fshat i Çamerise, por Ademi i ri ishte i vendosur qe ta permbushte endrren amerikane me pune me djerse e me nder. Ne fillim punon si ndihmes kamarier, njihet me veprimtaret e “Vatres”, takon atdhetare te tjere. Ademi si nje djale i fuqishem, plot energji rinore, i zgjuar dhe i papertuar, me zjarrin atdhetar ne gji ai zhvillon nje veprimtari te dendur atdhetare duke u angazhuar per çeshtjen shqiptare dhe ne veçanti ate çame. Anetaresohet dhe merr nje rol aktiv ne Organizaten Panshqiptare “Vatra”, shoqaten “Çameria” dhe ne vitin 1917 me nismen e çameve te Amerikes formojne Partine Kombetare Politike. Ademi punon ne Nju Jork, Boston dhe pastaj vendoset ne Filadelfia. Ishin keto vite mjaft kritike per fatin e Shqiperise, prandaj kerkohej nje angazhim i vrullshem e i panderprere i te gjithe shqiptareve te Amerikes. Nder veprimtarite kryesore te Ademit dhe te shqiptareve te Amerikes ne kete periudhe vlejne te permenden ketu disa nga veprimtarite me te rendesishme. Nje nga keto ishte angazhimi per te siguruar perkrahjen e Amerikes ne Konferencen e Paqes ne Paris ne vitin 1919. Kete shqiptaret e arriten duke i derguar telegrame Presidentit Wilson (Noli e kishte takuar personalisht), duke marre kontakte me kongresiste e senatore amerikane. Ne nje leter derguar Presidentit Wilson figuron edhe emri i Adem Temes, por i shkruar si Adem Mazreku, nga emri i fshatit te tij. Nje ndermarrje tjeter me rendesi atdhetare ishte edhe Huaja Kombetare per te ndihmuar Shqiperine.ne nje çast mjaft kritik te historise se saj. Edhe ne kete veprimtari shquhet Adem Teme, duke dhene 350 franga ari, shume jo aq e vogel per kohen. Si deshmi familja Teme e ka faksimilin e kesaj huaja, qe paraqitet edhe ne liber. Pastaj eshte edhe ndihmesa e tyre per te derguar Banden frymore te “Vatres” ne Shqiperi per ta ngritur shpirtin atdhetar te shqiptareve dhe per ta perkrahur, mbrojtur Shqiperine nga sulmet qe vinin nga Greqia per ta pushtuar Jugun e Shqiperise. Nje tjeter veprimtari e bukur atdhetare eshte edhe pjesemarrja e shqiptareve ne Paraden e Kombeve qe organizohej ne Filadelfia. Edhe perkunder pengesave qe benin greket shqiptaret arriten t’i siguronin kostumet kombetare dhe te ishin te paret qe i prinin kesaj parade. Jane edhe shume veprimtari te tjera atdhetare ku Adem Teme e jep ndihmesen e tij dhe qe jane te paraqitura ne kete liber. Kuptohet, gjate gjithe kesaj kohe Ademi punonte shume, e ndihmonte familjen ne Çameri dhe bashkatdhetaret e organizatat atdhetare ne Amerike. Ne vitin 1929 ai behet qytetar amerikan dhe e merr pasaporten amerikane, qe do t’i mundesonte atij te udhetonte si qytetar i lire ne shume vende te botes. Ademi ishte nje djale i pashem, shtatgjate me tipare te theksuara burrerore, por nuk ishte vetem portreti i tij fizik qe e bente ate nje djale terheqes, por ishte edhe karakteri i tij i forte, dinjiteti dhe sjellja e tij shume njerezore dhe e perzemerte ne shoqeri. Prandaj, eshte e natyrshme qe te kete edhe nje episod dashurie. Vajza e bosit te tij, Jessy (Xhesi) kishte filluar te ineresohej dhe te behej e afert me te, por Ademi me zgjuaresi arrin qe ta largoje ate, sepse ajo ishte vajza e bosit te tij dhe kete ai e konsiderontesi nje shkelje te bukes, te te mirave te bosit te tij. Edhe pse ketu nuk ka asgje te papranueshme, jomorale, sepse qe te dy ishin te rinj, beqare dhe nuk kishin ndonje lidhje tjeter. Ne vitin 1930, pas 14 viteve Ademi kthehet ne Çameri dhe qendron atje disa muaj, fejohet me nje vajze nga nje familje fisnike, Emine Izetin. Te gjithe familjareve dhe te afermeve u kishte derguar dhurata me vlere, disave edhe ore dore te arta me emrin e tyre te shenuar ne to. Kthehet perseri ne Amerike per te vazhduar punen. Nje nate deerisa po priste shoket e tij ne nje lolal ku ata shkonin rregullisht ne fundjave, ai porositi darke per 8 veta edhe pse ai ishte vetem, sepse shoket po vonoheshin. Pastaj ata i treguan se e kishin takuar nje bashkatdhetar qe tani jetonte ne Londer dhe ai ate nate do te udhetonte drejt Londres, prandaj kishin kaluar pak kohe me te. Duke i pritur shoket ai ishte ndier pak si i deshperuar, pak i renduar shpirterisht, per te mos thene i trishtuar, dhe aty per aty kishte vendosur qe te kthehej ne atdhe, keshtu me nuk mund te jetohej. Amerika vertet i ofronte çdo gje, por nje gje ajo kurre nuk mund t’ia ofronte:atdheun, Sepse siç ka thene Gete: “Vendi i huaj nuk te behet atdhe”. Edhe Ademin po e therriste zeri i atdheut.
“Pas kesaj nate, m’u mbush mendja se do te ik nje ore e me pare ne vatan, pasi nuk dihet se ç’sjell koha Te mos na ndodhe qe te leme ketu kockat tona, ashtu si ndodhi me shokun tone para disa ditesh qe vdiq. Me perjashtim te neve shokeve te tij asnje nuk i erdhi ne varr. Ne vatan edhe vdekja ka lezet. Atje ka respekt, dhembshuri e shoqeri te shumte kur percillemi per ne banesen e fundit”, u tha shokeve ate nate Ademi. Kur ata iu pergjigjen se ai kishte te drejte, porse duhej qe te rrinin edhe pak sa te fitojne ca para te tjera, Ademi, atehere vazhdoi: “Degjomeni mua, njeriu nuk ka te ngopur me para, por mendimi im eshte qe duhet te mendojme edhe per femijet, shoket, miqte dhe per vendin qe na pret. Nuk thone kot qe guri i rende eshte ne vend te vet. Atje çmohemi mire e me vleren qe kemi. Mire thone qe koka peshon me shume ne vendlindje. Atje ku eshte me e embel balta. Te mos harrojme se fjala: “Amerike” do te thote:”Ha, merr dhe ik”! Keshtu duhet te veproje çdo njeri qe i thote vetes shqiptar dhe atdhetar (faqe 57). Te nesermen ne mengjes Ademi e njoftoi bosin e tij per vendimin qe ai kishte marre per t’u kthyer ne atdhe. Bosi u ndie shume i befasuar per kete vendimi dhe filloi ta “bombardonte” Ademin me shume pyetje per te mesuar se mos ai kishte ndonje pakenaqesi ne pune, por Ademi i tha jo dhe i tregoi arsyen e vertete. Me rastin e largimit te Ademit nga Amerika u organizua nje darke madheshtore ku merrnin pjese shume shoke e miq te tij, ndersa shpenzimet e darkes i mori persiper bosi.
Ne prill te vitit 1934 Ademi kthehet ne Çameri. Erdhi ne Amerike djale i ri, tani po kthehej si nje burre i pjekur me nje pervoje te pasur jetesore. Me parate qe ai i kishte derguar familja kishte siguruar nje gjendje te mire ekonomike.Ate vit martohet dhe pas nje viti, me 5 maj te vitit 1935 i lind nje djale, Abedini. Me parate e kursyera ai e permiresoi edhe me shume gjendjen ekonomike te familjes. Pervojen jetesore te fituar ne Amerike ai e shfrytezoi mire per te drejtuar ekonomine e familjes, per ta ndihmuar, per ta perparuar jeten e fshatit, ngritjen e vetedijes kombetare. U tregonte bashkefshatareve per veprimtarite atdhetare te shqiptareve te Amerikes, parakalimin ne Filadelfia. Me punen e tij te perkushtuar, urtesine e mençurine e tij,kujdesin ndaj fshatit e bashkefshatereve, ai e gezonte perkrahjen dhe adhurimin e te gjitheve. Prandaj ate e zgjedhin kryeplak te fshatit. Ne ato rrethana te ashpra, ku shteti grek mundohej ne çdo menyre per ta shtypur popullsine çame, kryeplaku duhej ta mbronte dinjitetin e fshatit dhe te qendronte i paperkulur perpara ketyre kercenimeve, shantazheve. Ai si kryeplak bente pajtimin e njerezve, ndihmonte bashkefshataret, uke u sherbyer me pervojen amerikane. Ai beri edhe perpjekje per shkollen shqipe, sepse e dinte fare mire se arsimimi i popullit ishte arma me e forte kunder prapambetjes, ishte burimi i perparimit dhe vater e atdhedashurise. U ndie shume keq kur i pa femijet shqiptare duke recituar greqisht, kur e pa se edhe djali i tij, Abedini po recitonte me ta greqisht. Vlen te permendet nje episod i bukur i kesaj periudhe: Disa kandidate per parlamentin grek po qendronin ne fshat dhe Ademi i fton ne darke. Ne kete darke merrnin pjese: nje prokuror, nje nepunes shteti dhe nje oficer me grate e tyre. Ademi i mirepret me shume perzemeresi, me te gjtha te mirat, sipas trditave tona, duke ua shpalosur atyre vlerat morale e njerezore te popullit tone. Urrejtja nuk luftohet me urrejtje, por me vlera. Vlerat jane arma me e forte kunder urrejtjes e paragjykimeve.
Tani vijme edhe te viti 1944, kur forcat greke me tere egersine e tyre e masakrojne popullsine çame, ndersa te tjeret i debojne me force nga trojet e tyre, djegin e shkaterrojne vendbanimet shqiptare. Ademi keto egersi i kishte perjetuar ne moshen e djalerise ne vitet 1912 – 1913, por shkalla gjenocidale greke kete here ishte shume me e pameshirshme. Ademi me familjen e tij vendosen ne Vlore. Aty i pret Qamil Tushi, vellau i Alikos me te cilin Ademi ishte njohur ne Amerike. Ata u vendosen ne shtepine boshe te Alikos. Me Qamilin e hapin nje restorant. Ademi u tregonte klienteve per Ameriken. Edhe ne Vlore dhe ne rrethin e saj Ademi u be i njohur dhe i dashur per te gjithe, nga respekti e quanin Adem Çami. Ai u ndihmon familjeve çame, kusherinjve, i sjell ne Vlore dhe i sistemon ata. Ademi ishte nen vezhgimin e Sigurimit te Shtetit, sepse ai kishte jetuar ne Amerike. Edhe pse Ademi ishte emigrant ekonomik dhe jo politik dhe ishte marre me veprimtari atdhetare, ata e mbajne nen vezhgim, sepse regjimi komunist e kishte shpallur Ameriken armikun numer nje te shtetit shqiptar. Ia terrheqin verejtjen, sepse ne dyqan i shkonte Sinan bej Vlora. Ademi i pergjigjet punonjesit te Deges se Brendshme se Sinani vinte nga nje familje atdhetare qe kishin bere shume per Shqiperine, por kush degjonte per keto. Ne vitin 1953 mbyllet dyqani, sepse prona private nuk ekzistonte me ne Shqiperi. Ne Vlore çifti Adem e Emine Teme e rriten familjen e tyre, dy djemte: Abedinin dhe Njaziun dhe tri vajzat: Habiben, Inajetin dhe Driten. Atyre u siguruan nje jete normale brenda rrethanave te asaj periudhe historike te Shqiperise. Abedini mbaron Institutin bujqesor, ndersa Njaziu shkollen e mesme per elektrik. Femijet ishin bere te zotet e vetes, ishim martuar e kishin krijuar familjet e tyre. Kjo sikur e shliroi pak çiftin Teme, sepse ata e kishin kryer me nder detyren e prindit, i kishin permbushur te gjitha detyrimet ndaj femijve te tyre. Por, pak dite pas marteses se vajzes me te vogel, me 18 nentor te vitit 1968, pas nje semundje te shkurter, Adem Zer Teme ndahet nga kjo bote. Xha Ademi e kishte mbyllyr me nder e dinjitet ciklin e jetes mbi toke, por ai nuk e kishte mbyllur kapitullin e jetes amerikane, nuk e kishte mbyllur deren e shpreses se endrres amerikane per femijet e tij – ai i kishte lene nje porosi, nje fshehtesi, nje amanet bashkeshortes se vet per te cilen do te flasim ne vazhdim pasi t’i themi disa fjale edhe per bashkeshorten e tij, Eminene.
Ne kete liber disa faqe i jane kushtuar edhe Emine Izeti – Teme, bashkeshortes se Ademit. Nje shkrim eshte nga vete autori, Namik Selmani me titull: “Me jep nje grua, te te jap nje familje”, ndersa shkrimi tjeter eshte nga Sali Bollati, veprimtar i çeshtjes çame dhe mik i familjes Teme: “Amaneti i nje nene qe nderroi jete ne Filadelfia”. Vete tituli i shkrimit te autorit Namik Selmani e ka permbledhur, percaktuar bukur portretin fizik e shpirteror te saj. Zonja Emine, Nene Mineja ishte nje grua e jashtezakonshme e pajisur me te gjitha tiparet tipike te nje gruaje shqiptare: nderi dinjiteti, qendresa, dashuria dhe perkushtimi per familjen, nikoqire e mikpritese shembullore – grua me karakter te forte per te cilat populli yne, si asnje popull tjeter, e ka krijuar fjalen: “burrneshe”. Ajo ka qene nje grua e zonja dhe mjaft e zgjuar, ka mbaruar medresene dhe ka patur nje shpirt artistik, ka shkruar mjaft poezi ne stilin popullor te tradites sone. Ajo ka qene edhe nje burim per folklorin çam, duke u dhene materiale folklorike studiusve te folklorit dhe kultures popullore, si, p. sh. studiusit Fatos Mere Rrapaj. Gjate ketyre hulumtimeve, ajo i ka dhene folklorit çam, histori, 23 kenge, gjegjeza, perralla, me vlera te rralla artistike. Si nuse nuk kishte pranuar te vinte ne Amerike me Ademin, por fati e deshi qe ajo te vinte tani ne nje moshe te shtyre.Ka nderruar jete ne Filadelfia ne vitin 2004.
Siç e kemi cekur me pare, Ademi ishte bere qytetar amerikan ne vitin 1929 dhe ishte pajisur me pasaporten amerikane. Kete pasaporte Ademi ia kishte lene amanet Eminese qe ta ruante dhe nje dite t’ia jepte perfaqesuesit, ambasadorit amerikan:“Kur te vije ai, ia jepni atij kete pasaporte, jepja Abedinit se ai di si te veproje pastaj”, e kishte porositur bashkeshorten. Ademi ishte i bindur se sistemi komunist ne Shqiperi do te permbysej nje dite dhe Shqiperia perseri do te vendoste marredhenie diplomatike me Ameriken dhe kjo pasaporte do t’ua hapte rrugen femijve te tij drejt Amerikes. Keto jane parashikime profetike te Adem Temes qe nuk mund te merren ne asnje universitet, por qe rrjedhin nga pervoja e pasur jetesore. Ai i kishte ndjekur disa takime ne Amerike ku dikush kishte thene se sistemi komunist nuk mund te jetoje per nje kohe te gjate. Po ne ato kushte qe ishte Shqiperia gjate diktatures komuniste, askujt nuk i ka shkuar nder mend nje parashikim i tille. Dhe vertet ashtu ndodhi, komunizmi ne Shqiperi u permbyse ne vitin 1991, u vendosen marredheniet diplomatike me Ameriken dhe ne vitin 1992 Ambasada Amerikane e leshoi lajmin se kush ka punuar, jetuar ne Amerike, kush ka dokumente amerikane t’ia paraqese ato ambasades. Vetem tani Nene Mineja ua tregoi femijveve pasaporten qe ajo e kishte ruajtur me shume kujdes gjate gjithe atyre viteve sipas porosive te Ademit. Kete askush nuk e kishte ditur gjer ate dite, as femijet dhe askush tjeter. Te tilla ishin kohet, “kur muret kishin veshe”. Ademi dhe Emineja e kishin bere kete per t’i ruajtur femijet nga ndonje e papritur, nga ndonje e keqe, sepse autoritetet shteterore do ta kishin marre vesh dhe do ta konfiskonin dokumentin dhe familja mund te vihej ne nje pozite te veshtire. Ruajtja e pasaportes amerikane ne rrethana normale nuk eshte diçka e jashtezakonshme, por ne rrethanat ne te cilat ishte Shqiperia ne ate kohe, atehere kjo i afrohet kufijve te pabesueshmerise. Me ane te kesaj pasaporte emigruan 65 vete nga familja e gjere Teme. Ne fillim, me 6 tetor te vitit 1992 erdhen: Abedini, Njaziu dhe Habibja, pastaj vazhduan te tjeret. Tani ata po jetonin ne qytetin ku kishte jetuar dikur babai i tyre, qytet per te cilin ata kishin degjuar vetem nga rrefimet e babait. Tani po ecnin rrugeve neper te cilat dikur kishte ecur babai i tyre. E kujt ia ka marre mendja se nje dite kjo do te ndodhte?! Nje gje e tille vetem dy vite me pare kishte qene jashte imagjinates se çdo shqiptari. Kjo eshte ajo forca e fatit, me e forte se çdo force tjeter. Tani familja Teme eshte bere perseri pjese e jetes se Filadelfias, bashkesise shqiptaro – amerikane, shoqates “Bijte e Shqipes”, e themeluar ne vitin 2002. Kete histori te bukur e te jashtezakonshme ata e kane paraqitur edhe ne nje takim, nje Konference Shkencore qe u organizua ne Fishtown ne vitin 2001, per te cilen kane shkruar edhe gazetat e Filadelfias.
Ne vitin 2004 familja i ka ngritur nje lapidar Ademit ne varrin e tij, por lapidari, permendorja (monumenti) me e mire, me domethenes e me madheshtore per te eshte botimi i ketij libri. Me kete liber, me kete histori te treguar aq bukur nga shkrimtari Namik Selmani ai nuk do te ngel vetem nje emer qe figuron ne ndonje liste, apo tregim dhe rrefimi i jashtezakonshem per jeten e tij nuk do te ngele vetem ne kujtesen e rrethit te ngushte familjar, por tani do te behet pjese e historise se bashkesise shqiptaro – amerikane, pjese e historise se Shqiperise. Eshte nje liber qe e pasuron biblioteken, literaturen per emigracionin e hershem te shqiptareve ne Amerike, duke u sherbyer brezave me te rinj te emigranteve shqiptare si nje pike referimi, si nje burim frymezimi per ta vazhduar punen e tyre, per t’i permbushur endrrat dhe synimet e tyre. Ajo qe te ben pershtypje ne kete liber eshte paraqitja reale e figures se Adem Temes, pa lavderime, pa sterzmadhime, qe per fat te keq eshte duke e karakterizuar nje pjese te literatures se kesaj natyre: monografike, jeteshkrimore. I falenderojme dhe i pergezojme: autorin Namik Selmani per paraqitjen me stil e me shije te holle artistike, rrefimin e drejtperdrejte e mjaft terheqes per jeten dhe vepren e Adem Temes dhe Z. Abedin Teme per furnizimin me materiale dhe historite e jetes se babait te tij, si dhe kujdesin per botimin e ketij libri te vlere. Ky liber na sjell edhe nje porosi sublime: Per te ndihmuar atdheun, per te punuar e luftuar per atdhe e çeshtje kombetare nuk duhet te keshe vetem tituj e grada shkencore, pozita shteterore, por ne radhe te pare duhet te keshe kembengulje, perkushtim e atdhedashuri, te jeshe shqiptar i mire si Adem ZerTeme. Do te sugjeroja qe ky liber mund te zgjerohet dhe te pasurohet edhe me shume, sepse ka ende per t’u thene per t’u analizuar per jeten dhe vepren e Adem Zer Temes, burrit te shquar te Çamerise. Ju faleminderit!
Sadik Elshani
Filadelfia, 29 qershor 2019
Shenim: Paraqitur ne veprimtarine qe shoqata “Bijte e Shqipes” e organizoi me 29 qershor, 2019, per te nderuar figurin e Adem Zer Temes dhe per te peruruar librin e autorit Namik Selmani: “Bir i shquar i Çamerise Adem Zer Teme”.
