Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Albanian Brain drain! Human Capital Flight!

by

“Largimi i Trurit” nga Shqipëria, arsyet, pasojat dhe zgjidhjet e mundshme. Dje, në emër të Diaspora për Shqipërinë e Lirë, kam pasur privilegjin të marr pjesë në Konferencën e Parë Ndër-universitare për Rininë, Edukimin dhe Kërkimin, e mbajtur në Kombet e Bashkuara, N.Y. Diskutimi im në panel u fokusua në çështjen e rëndësishme të “Largimit të trurit nga Shqipëria” duke eksploruar arsyet, pasojat dhe zgjidhjet e mundshme. Ç’ka më bëri pështypje gjatë konferencës ishte fakti se vendet e Amerikës Latine, quajtur ndryshe “Republikat e bananeve”, përballen me sfida të ngjashme në fushën e arsimit dhe kërkimit shkencor. Ky diskutim synon të hedhë dritë mbi rëndësinë e marrjes së masave për ikjen e trurit nga Shqipëria dhe zgjidhjet e propozuara nga Diaspora për Shqiperinë e Lirë.

Rëndësia e Arsimit dhe Kërkimit:

Diaspora për Shqipërinë e Lirë vlerëson se, një sistem arsimor i fortë është themeli për edukimin e brezave që vijnë dhe e udhëheqësve të ardhshëm, shumë të nevojshëm në zhvillimet e vendit. Është alarmante të analizojmë statistikat në të cilat individë të talentuar po largohen nga Shqipëria në kërkim të mundësive më të mira jashtë vendit.

Në statistikat mbi këtë fenomen, Shqipëria renditet në krye të listës, jo vetëm në Europë, por në nivel botëror. Gjatë vitit 2022 në burimin e mëposhtëm, kryeson Samoa, Jamaica, Palestina, Micronesia, Somalia, Eritrea, El Salvadori dhe në vend të tetë është Shqipëria.

Source: Fund for Peace, World Bank Official Boundaries

*Borders based on official boundaries shown by World Bank

Europa ka një % të moderuar të largimit të profesionistëve.

Mesatarja e 41 shteteve Europiane është 3.66. Sido në aspektin ndërkombëtar nuk është shifër e ulët, por sërisht ka raport të zhdrejtë në vende të ndryshme të Europës.

Sipas statistikave, Shqipëria kryeson listën në Europë me këtë index në vlerën 8.3 pikë, ndërkohë vendet që e vuajnë shumë pak janë: Suedia me 0.6 dhe Norvegjia 0.7 pikë.

Ky largim i profesionistëve, apo “ikja e trurit”, jo vetëm që e privon vendin tonë nga kapitali njerëzor i çmuar, por gjithashtu pengon zhvillimin e sektorëve të arsimit dhe kërkimit shkencor.

Arsyet dhe Pasojat:

Arsyet e largimit të trurit nga Shqipëria janë të ndryshme.

Faktorë si perspektivat e kufizuara në karrierë, pagat e ulëta, infrastruktura e pamjaftueshme dhe mungesa e investimeve në kërkim dhe zhvillim, korrupsioni, shërbimi shëndetësor i dobët, mungesa e shërbimeve sociale, sistemi i drejtësisë me probleme etj., kontribuojnë në eksodin e individëve të talentuar.

Pasojat janë të shumta, duke prekur ekonominë, inovacionin dhe zhvillimin e vendit.

Në sistemin e edukimit, ky element nuk mund të nënvlerësohet, pasi humbja e profesionistëve të aftë çon në mungesë të ekspertizës dhe një rënie të standardeve arsimore.

Gjatë konferencës, bëhej e qartë se vendet e Amerikës Latine përballen me sfida të ngjashme në sektorin e arsimit dhe kërkimit. Konferenca ishte një mundësi e mirë për diskutime, bashkëpunim dhe ndarje të njohurive.

Diaspora për Shqipërinë e Lirë propozon disa zgjidhje të mundshme për të zvogëluar largimin e profesionistëve nga Shqipëria:

1. Përmirësimi i Infrastrukturës Arsimore: Investimi në infrastrukturën arsimore do të tërheqë dhe do të mbajë individë të talentuar, duke u siguruar burimet e nevojshme për të shkëlqyer në fushat e tyre.

2. Stabilizimi i Kërkimit dhe Zhvillimit: Zgjerimi i mundësive dhe burimeve për iniciativat e kërkimit dhe zhvillimit do të nxisë inovacionin dhe do të krijojë një mjedis që inkurajon studiuesit të qëndrojnë në Shqipëri.

3. Promovimi i Bashkëpunimit: Ngritja e partneriteteve me universitetet dhe institucionet e kërkimit në vendet e huaja ku studentët shqiptarë preferojnë të studiojnë, do të lehtësonte shkëmbimin e njohurive, inkurajonte projekte të përbashkëta të kërkimit dhe do të krijonte mundësi për studiuesit shqiptarë të kontribuonin në përparimin botëror.

4. Krijimi i Stimujve: Ofrimi i pagave konkurruese, bursave, granteve dhe stimujve të tjerë do të inkurajonte individët e talentuar të qëndronin në Shqipëri dhe të kontribuonin në zhvillimin e saj.

Përfundim:

Konferenca e Parë Ndër-universitare për Rininë, Edukimin dhe Kërkimin ofroi një platformë për të adresuar çështjen kritike të edukimit dhe kërkimit shkencor.

Në këtë kohë kur teknologjia zhvillohet me ritme të shpejta, nevojitet të studiohet modeli arsimor, duke mos i futur të gjithë nxënës/studentë në një “palë këpucë” dhe duke përzgjedhur spektrin e metodologjisë, si dhe gjithëpërfshirjen.

Diaspora për Shqipërinë e Lirë mbetet e përkushtuar në përmirësimin e sistemit arsimor në Shqipëri, duke e njohur atë si një përbërës të rëndësishëm në edukimin e brezave dhe udhëheqësve të ardhshëm. Duke zbatuar zgjidhjet e propozuara dhe duke krijuar një mjedis mbështetës, mund të zvogëlojmë largimin e profesionisteve dhe të hapim rrugën për një të ardhme më të ndritshme për Shqipërinë.

Bashkë, le të punojmë për të krijuar një sistem arsimor dhe kërkimor që jo vetëm të mbajë individët e talentuar Shqiptarë, por gjithashtu të tërheqë më të mirët dhe praktikat me eficente nga e gjithë bota.

Përgatitur dhe referuar;

Marjola Bejkollari

Anëtare kryesie e Diaspora për Shqipërinë e Lirë

“DIELLI” ME SHQIPTARËT NË AUSTRI, TË MËSOSH SHQIP NËPËRMJET RADIOS

by

Desara Beqari Gjonej mësuese dhe producente e emisionit në radio “kikiriki-shqip me fëmijë” në Vjenë të Austrisë, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e gjuhës e kulturës shqiptare dhe zhvillimin e mësimit shqip nëpërmjet radios si media me pjesëmarrjen e fëmijëve shqiptare në Vjenë dhe krijimin e një platformë komunikimi radiofonike më fëmijë shqiptarë kudo në botë. Me mësuesen Desara Beqari Gjonej bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

TË MËSOSH GJUHËN SHQIPE NË MËNYRË ARGËTUESE

Metodikat që premtojnë për nxënësit sukses në të mësuar janë ata që fokusohen në projekte, në lëvizje gjatë mësimit, në bashkëpunim në grupe, në lojëra, në muzikë etj. Ne këtë e vërejmë më së miri te fëmijët tanë. Shpesh çuditemi sa shpejt dhe sa mirë e mësojnë ata psh. gjuhën angleze. Mirëpo po ta shohim me vemendje aty nuk ka asgjë për t’u çuditur. Ora e mësimit në gjuhën angleze është e tëra një argëtim i vërtetë dhe njëkohësisht çdo gjë është e mirëmenduar nga ana didaktikore. Muzika dhe bota kompjuterike, lojërat e ndryshme që fëmijët i bëjnë në gjuhën angleze në shkollë dhe në kohën e lirë i bën ata ta përceptojnë shpejt dhe ta duan këtë gjuhë. Ky është një koncept didaktikor që rekomandoj të ndiqet edhe nga mësuesit e gjuhës shqipe në mësimdhënien e shqipes me fëmijët shqiptarë që kanë lindur dhe po rriten në Diasporë. Metodika e mësimdhënies është diçka mjaft komplekse, të cilën mësuesit duhet ta zhvillojnë rregullisht dhe pa komplekse. Unë jam e bindur që vetëreflektimi dhe trajnimet e vazhdueshme të mësuesve na afrojnë kurdoherë ndaj suksesit që duam të arrijmë me nxënësit tanë.

NJË EMISIONI NË RADIO PËR FËMIJËT E DIASPORËS

Emisioni “kikiriki-shqip me fëmijë” u transmetua për herë të parë në qershor 2022 pas disa muajsh parapërgatije nga ana ime. Ai krijohet nën drejtimin tim nga disa fëmijë shqiptarë në Vjenë për fëmijët shqiptarë kudo në botë. Ky emision transmetohet në radion e lirë austriake Radio Orange. “kikiriki-shqip me fëmijë” është një emision gjithëpërfshirës, që do të thotë, ne flasim shqip në emision, jemi online dhe mund të dëgjohemi në tërë botën. Fëmijët shqiptarë anë e mbanë botës jo vetëm mund të na dëgjojnë, por ata mund të bëhen lehtësisht redaktorë të emisionit tonë, duke na dërguar inçizime të zërit me poezi, këngë ose kuriozitete dhe humor, të cilat ne i vendosim në emisionin tonë live. Emisionet tona prej qershorit 2022 gjenden edhe në arkivë, në faqen tonë të internetit www.ejamene.com.

Me fëmijët e radios unë takohem rregullisht një herë në javë dhe ne përgatitemi për emisionin që do të mbajmë live një herë në muaj, në të dielën e dytë të çdo muaji: ne ushtrojmë fjalorin, të shprehurin, bëjmë ushtrime zëri si dhe përcaktojmë temat për çfarë do të flasim. Pra emisioni në radio është në fakt produkti i punës dhe mësimit tonë.

Për fëmijët primare është që ata po argëtohen me projektin e radios dhe as që e vërejnë se realisht ata nga takimi në takim po përmirësojnë dukshën njohuritë e gjuhës shqipe. Gjithashtu edhe në shkollë këta fëmijë janë më të vetësigurtë në prezantime dhe gjatë referateve që mbajnë vazhdimisht në gjuhën e vendit. Ata dinë si t’i zgjedhin fjalët, si të rrinë, si ta nxjerrin zërin, si të flasin qartë dhe kuptueshëm dhe dinë si të thonë gjërat më të rëndësishme në një kohë të shkurtër.

EMISIONI PËR TË GJITHË FËMIJËT SHQIPTARË, KUDO NË BOTË

Ky emision dëgjohet në të gjithë botën dhe natyrisht falë internetit ne mund të arrijmë shumë dëgjues. Në faqen e internetit madje ka edhe materiale shtesë, fletë pune dhe lojëra online në gjuhën shqipe që janë krijuar nga unë enkas për secilin emision. Kështu pra, fëmijët nuk janë vetëm dëgjues pasivë, por ata mund të punojnë dhe mësojnë me materialet shtesë si dhe mund të bëhen redaktorët tanë aktivë. Kjo është një nismë që po pëlqehet dhe ndiqet gjithandej. Fëmijë shqiptarë nga disa vende na janë bashkuar si reporterë nga bota – ata jetojnë në Gjermani, Suedi, Itali dhe Shqipëri. Gjithashtu neve na dëgjojnë edhe në orën e mësimit të gjuhës shqipe në vende të ndryshme të Evropës dhe më gjërë. Emisioni është i njohur në shumë vende edhe falë mësuesëve të gjuhës shqipe dhe nëpërmes familjarëve që u rekomandojnë familjeve me fëmijë të moshave 5 – 15 vjeçare ta ndjekin këtë emision. Ky program ndiqet falas.

ARGËTIMI KËRKON SHUMËLLOJSHMËRI. PROJEKTI MË I RI…

Fokusi im është mësimi i nxënësve përmes argëtimit. Mirëpo siç e dimë argëtimi do shumëllojshmëri dhe nuk mbaron me kaq, prandaj as projektet nuk duhet të mbarojnë këtu. Projektit të emisionit në radio i bashkohet tani gazeta e parë në gjuhën shqipe për fëmijët e Diasporës. Ajo quhet “kikiriki-gaz(j)eta për fëmijë”, krijohet në Vjenë nën drejtimin tim nga disa fëmijë shqiptarë dhe lexohet në gjithë botën. Fjala “gaz(j)eta” mban në vete një lojë fjalësh – ne urojmë lexuesit tanë t’u shkojë jeta gaz e hare. Numri i parë i kësaj gazete u publikua më datë 28 nëntor 2023. Gazeta gjendet online dhe ofrohet falas – ajo mund të lexohet, shfletohet dhe madje mund të dëgjohet online në këtë link: www.ejamene.com/gazeta

RRËNJË DHE KRAHË

Me fëmijët e grupit “kikiriki-shqip me fëmijë” ne bëjmë edhe shfaqje për prindërit dhe publikun tonë të ftuar në sallë. Prindërit janë mbështetësit tanë më të mëdhenj dhe të rëndësishëm në këtë nismë. Shfaqja e ekipit tonë mbajtur në Vjenë, më datë 26.11.2023 me rastin e festave të nëntorit, ishte njëkohësisht edhe një festë donacioni, ku u mblodhën 430 Euro. Kjo shumë e dhuruar nga prindërit e fëmijëve “kikiriki-shqip me fëmijë” shkon e tëra në Fshatin SOS në Shqipëri në ndihmë të fëmijëve në nevojë – kjo ndodh përmes SOS Kinderdorf, Austri. Qëllimi ynë si prindër dhe si mësues është që fëmijët t’i njohin dhe t’i ruajnë rrënjët e tyre, mirëpo edhe të jenë më së miri të integruar në vendin ku kanë lindur dhe po rriten. Ndaj me grupin e fëmijëve “kikiriki-shqip me fëmijë” dhe me prindërit e tyre bëjmë edhe aktivitete të ndryshme që kanë lidhje me kulturën e vendit mikpritës, ku jetojmë. Tani në prag të vigjiljes së Krishtlindjes dhe Vitit të Ri ne pjekim biskota me fëmijët dhe i zbukurojmë ato siç është zakon në Austri. Gjithashtu ne takohemi edhe jashtë në qytet në tregun e madh të Krishtlindjeve dhe kalojmë një pasdite të bukur familjare shqiptare dhe vjeneze. Fëmijët e përjetojnë kështu gjuhën shqipe si një pjesë të bukur të idetitetit të tyre dhe e integruar natyrshëm në qytetin ku ato jetojnë. Fëmijët kuptojnë që këto dy kultura nuk e shtyjnë, por e mbështesin njëra-tjetrën për të nxjerrë në pah më të mirën tek secili prej nesh.

KUSH ËSHTË DESARA BEQARI GJONEJ?

Desara lindi dhe u rrit në Shqipëri, në qytetin e Shkodrës. Studimet e larta për Filologji Gjermane dhe Histori Arti i përfundoi në qytetin e Gracit në Austri, ndërsa studimet e larta për mësuese në shkollën fillore i përfundoi në Vjenë. Jeton me familjen e saj në Vjenë dhe punon në një shkollë shtetërore vjeneze. Në kohën e lirë Desara zhvillon projektet e saja që kanë lidhje me mësimin e gjuhës shqipe për fëmijë në mënyrë argëtuese.

KËNGA E GJORG GOLEMIT DHE FIGURA GJERGJ ARANITIT NË LETËRSI DHE ARTE

by

Shkruar nga Avni Alcani/

Në vitin viti 1938, zoti Shahin Zharri, ish nxënës i shkollës Normale të Elbasanit, botoi në revistën “Shkolla Kombëtare” (Nr.16-17, faqe 22) këngën historike me titull: “Kanga e Gjorq Golemit”, e cila është konsideruar si një ndër krijimet më të bukura të folklorit shqiptar. Kënga i kushtohet Gjergj Aranit Golemit, një nga figurat historike më të shquara të shekullit të 15-të.

      Që nga botimi i saj, kënga e Gj. Golemit, si dhe figura e Gjergj Aranitit, kanë qenë objekt studimi nga autorë të ndryshëm shqiptarë dhe të huaj, por edhe burim frymëzimi për krijimin e shumë veprave letrare dhe të arteve figurative.

      1. Gjorg Golemi në veprat letrare.

      Krijimi i parë letrar që njohim, i cili është frymëzuar me motivet e këngës së Gjorg Golemit, është novela “Ditët e sprasme të Gjorg Golemit: Lufta e Bekuar”, e shkrimtari Dhimitër Shuteriqi (Revista “Nëntori”, Nr. 3, Tiranë 1957, faqe 26–70). Si ngjarjet dhe personazhet u mbështetën në subjektin e këngës së Gjorg Golemit. Novela  pati sukses dhe u prit mjaft mirë nga lexuesit. Ajo u konsiderua nga kritika e kohës si një nga “krijimet më të bukura… (që) edhe tani lexohet me endje…” (D. Shapllo: “Në botën krijuese të një tregimtari të shquar”, “Nderim Dh. S. Shuteriqit”, Tiranë 2004, faqe 96). 

      Shkrimtari Sterjo Spasse, në romanin e tij epope “Pishtarët” (1975), një nga personazhet e shumtë të romanit të tij ishte Halit Bërzeshta (Bej Babai), i cili, shkruan autori, meditonte i ulur mbi minderin e shtëpisë së tij, për legjendën e Gjorg Golemit dhe  heroizmin e grave sopotare.

      Në vitin 1967, poeti i mirënjohur elbasanas Musa Vyshka, botoi një vjershë të titulluar “Gjorg Golemi”. Vjersha u botua në një antologji letrare, me rastin e 500 vjetorit të vdekjes së Gj. K. Skënderbeut, me titull: “Antalogji për Skënderbeun” (1967), në të cilën ishte përfshirë krijimtaria më e mirë letrare e autorëve shqiptarë në vite. 

      Në vitin 1968 shkrimtari  Kolë Jakova shkroi libretin “I fundmi i Golemëve”, me motive të novelës së Dh. Shuteriqit “Ditët e sprepsme të Gj. Golemit”. Kompozitori Nikolla Zoraqi i vuri muzikën libretit të Jakovës, e cila u shkruar me rastin 500 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut. Për fat të keq opera nuk u vendos kurrë në skenë, për shkak të mentaliteteve të kohës, të pretendimit absurd, pasi personazhi kryesor i veprës ishte një prift (!).

       Në novelën e shkrimtarit Ismail Kadare, “Prilli i thyer” (1978), personazhi kryesor e ka emrin Gjorg. Mendoj se emri Gjorg, i romanit të Kadaresë, është huazuar nga emri i personazhit kryesor të poemës së mirënjohur, Kanga e Gjorg Golemit. Gjuhësisht, forma e emrit Gjorg-Gjorgu, është varianti i emrit biblik Gjergj. Variantet: Gjorg, Gjorga, Gjorgu, qarkullojnë në trevat ku ruhen këngët dhe legjendat për Gjorg Golemin, si në Elbasan, Librazhd, Gramsh dhe Pogradec. Ende dhe sot e ndeshim në disa toponime, si: Mali i Gjorg Golemit (Polis-Librazhd), një përrua në Myzeqenë e Vogël (Elbasan), quhet Gjorgë, kurse nnë fshatin Gurakuq (Çermenikë-Librazhd) një fis mban si mbiemër (llagap) emrin Gjorga etj. 

      Figurën e Princit të Sopotit pati përfshirë në veprën e tij dhe poeti Koçi Petriti. Petriti ka qenë mësues në trevat e Librazhdit prej shumë vitesh (22 vjet), e cila i kishte dhënë mundësinë që ai të ishte në kontakt me krijimtarinë folklorike librazhdase kushtuar Gj. Golemit. I mbështetur te këto legjenda ai shkroi baladën “Golomarja” (1974). Disa vite më vonë ai e ripunoi baladën dhe i shtoi vjershës vargje të tjera, duke e transformuar në një poemë. Në vitin 1978, në kuadër të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, poema e K. Petritit “Golomarja” mori Çmimin e Parë Kombëtar. 

      Mbështetur në subjektin e këngës së Gjorg Golemit, shkrimtari Dilaver Baxhaku shkroi një dramën me titull: “Histori me rrënjët në legjendë – Historia e kalasë së Sopotit dhe e Gjergj Golemit”. Në vitin 1982 radiodramatizimi u regjistruar në Radio-Tirana nga një grup aktorësh të Teatrit Popullor të Tiranës dhe është transmetuar e ritransmetua disa herë në Radio-Tirana, gjatë emisionit: “Heroizmi i popullit tonë në shekuj” (Fondi i fonotekës së Radio-Tiranës, Nr. i regjistrimit 559).

      Shkrimtari i mirënjohur për fëmijë Odhise K. Grillo, shkroi një librër poetik me ilustrime, të titulluar : “Shpata e Gjorg Golemit” (2001). Subjektin e librit autori e mori nga legjenda dhe nga kënga e Gjorg Golemit, duke e përshtatur për fëmijë. Libri është ilustruar nga piktori Lulzim Mema. 

      Krijimi më i fundit letrar, që ka si personazh kryesor një personazh me emrin Arianit Komneni, është romani “Të jetosh në ishull” (2008), i autorit Ben Blushi. Personazhi i Blushit ka jetuar në shek. XVII dhe është stërnip i nipit të Gjergj Aranit Komnenit, princit të famshëm shqiptar të shek. XV, emrin e të cilit e ka trashëguar ai dhe djali i tij, Gjergji. Në hyrje të romanit, Arianit Komneni i rrëfen Ali Tepelenës, një tjetër personazhi historik, rrënjët e fisit të tij të Komnenëve dhe historinë e bëmat e stërgjyshit të tij të madh.

      2. Kënga e Gjorg Golemit dhe figura e Gjergj Ananitit në artet figurative.

      Figurës së Gjergj Aranitit i janë kushtuar mjaft vepra në artet figurative, si në pikturë, skulpturë, grafikë, qeramikë etj. 

      Me rastin e 500 vjetorit të vdekjes se Gj. K. Skënderbeut piktori Guri Madhi realizoi një kompozim në pikturë të titulluar “Sopotaret”. Tabloja evidenton heroizmin dhe vetëmohimin e grave sopotare, të cilat rrëmbyen armët në mbrojtje të Gjorg Golemit dhe të kështjellës së Sopotit. Piktura është mjaft e realizuar artistikisht dhe konsiderohet si një nga veprat më të bukura të piktorit Guri Madhi. Piktori Pandi Mele ka realizuar një portret në grafikë kushtuar figurës së Gjergj Aranitit. Portreti i Pandi Meles ilustron çdo shkrim kushtuar Gj. Aranitit. Gjithashtu, po në këtë kuadër, Piktori librazhdas Sami Roçi, i frymëzuar në këngën e legjendën e Gjorg Golemit, mbështetur dhe nga poema “Golomarja” e Koçi Petritit, në vitin 1978 realizoi një pikturë shumë të bukur kushtuar Marës së Golemëve. 

      Portreti i parë që njohim në skulpturë, kushtuar Gjergj Aranitit, është një vepër e Dhimitër Çanit, e realizuar në kuadrin e 500 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut. Në vitin 1981 skulptori Agim Rada realizoi një portret kushtuar Gjergj Aranit. Portreti ndodhet në muzeun Gjergj Kastrioti-Skënderbeu të qytetit të Krujës. Portreti më i fundit në skulpturë, kushtuar figurës së Gjergj Aranitit, është realizuar në vitin 1983 nga klasiku i skulpturës shqiptare, Odhise Paskali. Portreti i Paskalit kohët e fundit (2005) është derdhur në bronz dhe është i vendosur në sheshin kryesor të qytetit të Librazhdit.

      Piktori Sali Shijaku në vitin 1985 ka realizuar mbi një pjatë dekorative në qeramikë portretin e Gjorg Golemit, të cilin e pat titulluar: “Në Mal-Plak, mbi një breg, Gjorg Golemi thot’ jam Mbret!”. Titulli është marrë nga vargjet e këngës së Gjorg Golemit. Pjata dekorative ishte koleksion i një ekspozite me punime qeramike, që piktori Shijaku kishte hapur në vitin 1985 në Galerinë Kombëtare të Arteve Figurative të Tiranës.   

      Në vitin 2001 piktori Lulzim Mema ilustroi librin e sipërpërmendur “Shpata e Gjorg Golemit” të shkrimtarit Odhise Grillo. Piktori  ka realizuar rreth 16 ilustrime me ngjyra (kompozime), duke përfshirë edhe dy kopertinat. Piktori, për t’i vendosur ngjarjet në kohë, në shek. e 15-të, ka përdorur mjete dhe elemente artistike shumë shprehëse, si veshjet, armët e luftëtarëve shqiptarë, kështjellën, peisazhin etj., të cilat nxisin dhe zhvillojnë fantazinë e fëmijëve. Ilustrimet janë mjaft të arrira nga ana artistike.

      Kënga e Gjorg Golemit ka qenë dhe mbetet objekt edhe i krijimtarisë publiçistike. Në shtypin shqiptar janë shkruar me dhjetra artikuj, që i kushtohen ngjarjes së Sopotit dhe figurës së Gjorg Golemit.

C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\1. A Alcani e02af5d8-2013-4cd1-82de-885efb814e04 (6).jpg
C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\Sh Zharri Kanga e Gjorq Golemit...2.tif

                                 Avni Alcani                                 Sh. Zharri: Kanga e Gjorq Golemit     

C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\nr2-8.tif

                                                    Pandi Mele : Gjergj Aranit Golemi

C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\5. Guri Madhi Sopotaret.jpg
C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\S Roci Golomarja IMG_4678.jpg

                           Guri Madhi: Sopotaret                                         Sami Roçi: Golomarja

C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\gjergj araniti.jpg
C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\4. Agim Rada Gj Araniti Muzeu i Krujes Page0001.jpg
C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\3. Busti i Gjergj Aranitit i vendosur ne qender te qytetit te Librazhdit picture 077.jpg

         Dh. Çani: Gj. Araniti                     A. Rada: Gj. Araniti              O. Paskali: Gjorg Golemi 

Kujtojmë 226-vjetorin e lindjes së Naum (Bredhi) Veqilharxhit (1797-1854)

by

Muzeu Historik Kombëtar/

Ideologu i parë i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, mendimtar i shquar, illuminist e veprimtar i shkollës shqipe. Lindi në Vithkuq të Korçës, ku kaloi fëmijërinë. Para vitit 1806 mërgoi me familjen në Moldavi (Kishinjev). Më 1821 mori pjesë në kryengritjen e eteristëve në Rumani kundër robërisë osmane si një nga udhëheqësit e saj, bashkë me Shqiptarë të kolonisë së atjeshme. Iu kushtua çështjes së Çlirimit të Shqipërisë, duke u udhëhequr nga ideja themelore iluministe se një popull mund të dalë nga prapambetja vetëm po të shkruajë gjuhën amtare dhe po të përhapen arsimi dhe kultura kombëtare. Më 1824 nisi punën për përpilimin e një alfabeti të veçantë të shqipes me 33 shkronja, të pranueshëm nga të gjithë, për të kapërcyer dasitë që lidheshin me alfabetet e tjera. Synoi që sistemi shkrimor t’u përshtatej veçorive të fonetikës së shqipes. Me këtë alfabet botoi më 1844 të parën abetare të shqipes, “Evëtarin”. Abetarja u prit me entuziazëm dhe u përhap në krahinat Jugore të Shqipërisë. Për të plotësuar kërkesat e shumta që pati, e ribotoi më 1845 me titullin “Fare i ri Evëtar shqip”, të shoqëruar me një “E parathënme për djemtë e rinj shqiptarë”. Përgatiti gjithashtu një gramatikë dhe libra e dorëshkrime të tjera që nuk janë ruajtur. Më 1846 hartoi një “Letër qarkore” (enciklikë) greqisht, drejtuar bashkatdhetarëve ortodoksë në Shqipëri. Largpamësia e Naum Veqilharxhit qëndron, jo vetëm në shtytjen që i dha lëvizjes së popullit shqiptar kundër robërisë shekullore osmane, por edhe në faktin se është i pari që dalloi e paralajmëroi rrezikun që do t’i vinte kombit nga qarqet shoviniste greke e nga politika e Patrikanës.

Shqiptarët i shihte si komb me karakter të veçantë, me gjuhën e zakonet e veta, me një thesar kulturor të trashëguar. Kishte besim tek aftësitë dhe virtytet e popullit të vet dhe fshikulloi ata që ishin vënë në shërbim të të huajve. Naum Veqilharxhi e kuptoi rrezikun e madh të shkombëtarizimit që vinte nga shkollat e huaja dhe punoi për një shkollë shqipe me përmbajtje laike dhe për të gjithë fëmijët e popullit. E pasuroi shqipen me një varg termash të kulturës e të dijes. Naum Veqilharxhi u përpoq gjithashtu të krijonte një shoqëri kulturore që të bashkonte atdhetarët e tjerë. Vdiq në Stamboll, i helmuar nga Patrikana. Me veprën e tij u bë shprehës i një kthese me rëndësi në historinë e kombit shqiptar.

Imzot Lazër Mjeda, Veprimtar i dalluar fetar dhe kombëtar në kohën e rreziqeve (1909 – 1921)

by

Pa e njohur mirë rrethin, ambientin apo kontekstin jetësor, familjar, shoqëror, kombëtar dhe fetar, moral, s’mund ta njohim as njeriun apo personin. Imzot Lazër Mjeda lindi në Mjedë të Shqipërisë më 6 mars 1869, si biri i Jak Kryeziut dhe Luçie lind. Thaçi – Mjeda, i rritur si jetim së bashku me të vëllain Ndre Mjedën, me mësime dhe studime në kolegjin saverian.

Shugurohet meshtar me 6 gusht 1891 në kapelën e Seminarit në Shkodër. Ka shërbyer në këto famulli: Plan, Pog e Mëgullë në ipeshkvinë e Pultit. Ishte përpilues i disa këngëve – uratave me karakter shpirtëror dhe popullor.

Me 20 janar 1901 shugurohet ipeshkëv i Sapës në moshë shumë të re. Përpos Pultit, ishte ipeshkëv ndihmës i Shkodrës, kryeipeshkëv i Shkupit (1909 – 1921), pastaj kryeipeshkëv i Shkodrës deri në vdekje (1935).

Unë do të përqendrohem në shërbimin e tij arqipeshkvor në Shkup, si fetar zelltar, si në anën fetare, ashtu edhe atë kombëtare dhe kulturore, me shkolla dhe institucione shoqërore.

Ja edhe cilësimi i dr. Don Gaspër Gjinit, historianit tonë të shquar mbi Imzot Lazër Mjedën: “Në dioqezë zhvilloi një veprimtari të madhe baritore: ndërtoi disa kisha dhe themeloi disa famulli të reja. Kujdesej gjithashtu që dioqeza të ketë numër të mjaftueshëm të meshtarëve . Në qarkoret e tij baritore tregon dashuri të madhe për njerëzit që i janë besuar.”

Për rrethanat politike dhe shoqërore ai ka vuajtur shumë së bashku me klerin dhe Popullin e Zotit: rrënimi Perandorisë turke – otomane, Luftërat Ballkanike, formimi i Mbretërisë Serbe, Kroate dhe Sllovene, largimi apo transferimi nga Shkupi në Shkodër…

Në vitin 1914 ishte nënshkruar konkordati mes Selisë së Shenjte dhe Mbretërisë së Serbisë, ku “dioqeza e Shkupit u desh të bëhet sufragane e arqipeshkvisë së Beogradit.“

Pasojat ishin rrënuese: heqja e titullit të arqipeshkvisë në ipeshkvi, ndërtimi i seminarit në Prizren për nxënësit sllavë, përndjekjet e klerit dhe intelektualëve, mbyllja e shkollave shqipe, trysnitë e ndryshme, robëria serbo-sllave…

“Në fushën politike dhe kulturore, Imzot Lazri, punoi fort në ndërtimin e shtetit të ri shqiptar, u kujdes në ruajtjen e gjuhës shqipe dhe hapjen e shkollave të reja brenda kryedioqezës së Shkupit.”

Mbi rrethanat e transferimit të tij prej Shkupit në Shkodër ka pasur mjaft interpretime edhe qëllimkeqe dhe jo të sakta. Disa kanë shkuar aq larg sa që kanë shkruar se “arqipeshkvi Mjeda ka shkuar pa kurrfarë përshendetje të posaçme, duke e lëshuar arqipeshkvinë për të shkuar në Shqipëri”

“Aq më tepër e njëjta gazetë shkruan se si në gusht të vitit 1923., p. Buković-i „si përfaqësues i klerit të dioqezës së Shkupit në Kongresin Eukaristik, priftërinjët e kanë porositur të ndërmerrte diç që dr. Janez Gnidoveci të vinte për ipeshkëv.”

“Pastaj shkruan I njëjti Buković … “duhet të jetë Slloven dhe misionar dhe shpjegon se Slloveni do ta ketë më lehtë nga aspekti politik, ndërsa misionar për rrethana të veçanta.”

1. LETRA BARITORE PER LAMTUMIRE ARKIQIEÇEZIT T’ SHKUPIT:

Meshtarve t’ndershem e Popullit të dashtun t’Arkidiçezit t’ Shkupit, shrndet e bekim prej Zotit.

Dymdhet vjet janë mushë n’ket muej t’nandorit qi Na për me e çue n’vend fjalën e madhnueshme t’ Shejtit Atë Papë duelme prej Shkodret e erdhëm nder ju. Nuk kje punë e letë për Ne n’at koh me lanë vendin e t’lemit e Selinë e parë t@shypniës për me ardhë në këto vise, ku Feja shejte gjindej nder ngushtime e travaje. Por besimi i ngulët qi prej Zotit drejtohen t’tana të tana punët e rozzolimit, e qi shka t’ma mdllin për t’mirën tonë e premton i Lumi, ky besim Na forcoj zemren me qitë poshtë t’tana arsyenat e shekullit e me ju shtrue krah pa far pritjet asnji barrë qi dora e Zotit na ngarkon. E kjo e shtrume e unjishme vullnesës së Tenzot kjo cok njajo qi Na xuer prej Zotit hirin e fuqishëm me muejt per pak koh e me nji mëmdyerë fort t’letë me me i qirues zemrat e popullit e me hjek[ ç’fare do ndryshku ndërmjet t’ Ti e t’Meshtareve/ E jo veç kaq, por edhe me gjith kohna t’veshtira qi Na u desht me kalue Na ndihmoj Zoti ,e perparue e me ndërtesa t’reja, si me përmirësime t’vjetrave. Lavdi i kjoftë të Lumit! Por shka e kuer kjeme tuj ende giatë e ma mgiatë per me i dhanë shkëlqim shejtes Fe, e me e xe popullin ma fort kah shpirti, pa pritë e pa kujtue Na u këputen t’tana fijet. Ajo fjal e madhnueshme qi prej Shkodret Na prunë ktu, Na udrhnoj persri me kthye m’at gjytet. E asht e ditun, se t’betuem me nigiue, Na do të kryejmë pa kundërshtim urdhnin t’Parit. Por me gjith kte nuk mujtme me e ndalë qi zemra e jonë mos t’ndalë dhimtë, e dhimtë t’fort. E jo per vedi, pse sikurse e dini, nuk jena tuj shkue m’një ma te poshtër as nuk jena tuj dalë per ndonji punë t’pamirë, veç dhimten e ndieme per jue, qi mbas sa vjetëve po Na duhet me ju lanë. Jena ken msue me kja me jue e me jue me gzue; e dashtnija qi kishim me shoqishoj Na nepte fuqi me i ba balle sa t’ vshtirave qi na ranë nder këto vjet. Patme edhe kujtue se ky do të ishte caku ma i mbrami i joni se ktu do ta sosshë jetën; por Zotyn premtoj ndryshej, e kjoftë ba vullndesa et’Lumit. E mbasi ket punë Ne as nuk e lypme, as nuk e dishrueme kurr, duhet me thane se prej Zotit ka rriedhë, e prandej do t’jetë per t’mirë t’dyë palna. Ky mendim do t’ma nep zemer me ju shtrue perankim vullndeses s ‘Zotit. E tesh, ndoshta per t’mbramen herë, po m’hjek zemra me ja uthanun dojë fjalë. O ju Meshtarë qi ju ka vue Zoti me i prie popullit t’Krishten kah rruga e shelbimit, peshonie detyren t’uaj, e kujdesni me e krye. Dunie popullin, si Krishti don shpirtnat t’onë, e kjo dashtni ka me ju msue se si me i ardhë rreth popullit per me e shelbue. E ti popull i kti Arkidieçezit, nderoje e nigioje Meshtariën t’ande, ne daç me pasë bekimin e Zotit. Mos u dajë kurr prej ti, n’daçmos me dalë jashta rruges t’shelbimit. Dunie edhe shoqishojnë jo veçme fjalë, por edhe me vepra, qi t’shofë gjithkush se jeni besimtartë e vertetë t’Lumit J. Krisht. I lum Arkidieçezi ne ecshi mbas ktyne fjalve. – Ne e mbram tuj ju thanë lamtumirë po ju lypim t’falun per gjithshka qi dashtë pa dashtë kena muejt me folë e me ba kundra kuej; por ç’far do sendet qi ka muejt kuej me i ra n’syë e me i dhane shkandull; tuj ju sigurue se kundra kerkuj s kena pasë qellim t’keq por n’pasim reshqitë prej pa dies. Edhe Na juve ç’far do idhnim o fjalet po jau falim unjië, si miqve si anmiqve e kurrfarë ndryshkut kundra kuej s’ka me metë ne zerner t’Onë. T’gjith sa jeni kjoshi lirë e bekue, e Zoti i shpraztë hiret e veta permbi jue.Lutnie Zotin per Ne si Na jena lutë e kena per t’a lutë per jue, e sidomos lutnie Zotin pa da qi t’a çojnë nji Bari t’mirë, si e lypë nevoja e fesë shejte, dobija e shpirtnave t’uej, e lulzimi i atdheut t`onë.Bekimi i t’ Naltit kjofte gjithmonë me jue, e ju forcoftë me mbrie n’lumni t’pasosme.

Ne Perzerend me 27 nanduer 1921. Lazri, Argjipeshvi”

Nga përmbajtja e saj ne mund të nxjerrim një vlerësim tjetër përkitazi me arsyen e largimit të tij nga argjipeshkvia e Shkupit. Largimi i tij, del nga përmbajta e letrës, kishte qenë e përcjell me një dhimbje tejet të madhe, pasi ai e dinte saktësisht se ishte detyruar në gjendje nevoje të madhe ta linte grigjën e vet, dhe sa dashuri të madhe kishte ai ndaj popullit të argjipeshkvisë së Shkupit. Megjithatë këtë ai kishte mbet me shpresë të madhe në meshtarët, ku i porosit ta duan popullin e vet. Detyrimi që ta lëshoj Shkupin ishte e planifikuar e kurdisur mirë, sa “ikja” e tij në heshtje kishte qenë alternativa e vetme dhe më e arsyeshmja. Bile, fillimisht ai ishte i vendosur të rrinte me grigjën e tij në Shkup. Mirëpo kjo do të krijonte një situatë e papërballueshme kundruall zullumit të kurdisur nga pushteti i atëhershëm dhe në kundërshtim me vullnetin e eprorëve të tij.

Për gjendjen në fjalë edhe Vatikani ishte i informuar në detaje, për çka atij jepet detyra e re në argjipeshkvinë metropolitane të Shkodrës. Selia Shenjte ishe në dijeni për rastin e Lazër Mjedës se qeveria serbe nuk e donte aspak, dhe siç duket, Vatikani ishte i obliguar “ta largonte” Lazër Mjedën prej argjipeshkvisë Shkup-Prizren që t`i ikë konflikteve diplomatike në rajon. Atë e emëron argjipeshkëv metropolitan të Shkodrës me dekretin e datës 05.11.1921, kurse zyrtarisht më 3.12.1922 lajmërohet edhe qeveria në Beograd se është e pajtimit me largimin e Mjedës.

Lazër Mjeda kishte pasur shumë besim në Dom Tomë Glasnoviqin – Shala. Kardinal Gaspari kishte lajmëruar qeverinë serbe me 02..04.1922 se Dom Toma dhe Ferdinandi do të administrojnë ipeshkvinë deri në emërimin e ipeshkvit të ri, pra, të imzot Janez Gnidovec nga Sllovenia, që do të jetë ipeshkëv i parë i Shkupit, pasi që i merret titulli argjipeshkvi.

Përpos kësaj letre lamtumirëse arqipeshkvi Mjedja u kujdesua edhe për zëvendësin e vet të përkohshëm dhe si delegat e emëroi Don Tomë Glasnoviçin. Me këtë rast ai u shkruan kështu meshtarëve: “… Mbasi Zotyn neper gojë t’Shejtit Atë Papë Na urdhnoj me i lanë kto vende. Na për mosme metë Arkidioçezi pa prisë, e me prandim t’Selisë Shejte, kena sjellë fort t’ndertin Zotni D. Tomë Glasnoviçin për me ken sundues i Arkidioçezit, deri qi Rroma t’na ndreqin punen ndryshe…”

Shkëlqesia e Tij, Lazër MJEDA, së pari me uratë, shembull dhe fjalë filloi të punojë për mirëqenje dhe ngrohtësi të grigjës së besuar. Pas një kohe të shkurtër mund t`u shihte përparimi shpirtëror, fetar dhe kombëtar i popullit të krishterë.

2. Veprat kryesore të Imzot Lazër Mjedës si arqipeshkëv i Shkupit:

1. I pruri Jezuitët në kryeipeshvki.

2. Themeloi disa famulli të reja në Kosovë ;

3. I dërgoi nxënësit për priftërinj në Shkodër, ndërsa studentet e teologjisë në Innsbruck.

4. Në këtë mënyrë e siguroi ardhmërinë e kryeipeshkvisë së vet sa i përket priftërinjve; ndërsa për të mbajtur brezin e ri priftëror.

5. Ndërtoi një godinë të madhe në Shkup kundruall qelës.

6. La një fond prej 1.000.000 (milion) dinarësh për ndërtimin e seminarit të vogël.

7. Ai kishte raportuar dhe denuncuar krimet serbe, nëpërmjet Vatikanit dhe botës perëndimore, që i kishte shfrytëzuar publicisi prej Vjenës, Leo Freundlich për librin e tij “Golgota e Shqipërisë”.

Deri sa ishte ai kryeipeshkëv nuk i mungonte numri i priftërinjëve, sepse famullitë ishin plotësuar me famullitarët e vet, ndërsa aty-këtu ishin edhe dy dhe tre priftërinjë. Atëherë nuk ishte aspak nevoja për kolekte të hollash, as që ishin më parë taksat e tanishme. Krejt kjo zgjati pas shkuarjës së Shkelqësisë së Tij, argjipeshkvit Lazër MJEDËS. Ai në pastoral kishte angazhuar jezuitët, në Shkup dhe në rrethinë, kështu që arqipeshjvia e Shkupit lulëzonte në anën shpirtërore dhe kulturore. Ishte përkrahës i flakët i shkollave shqipe, pra, njeri me shumë virtyte dhe veti njerëzore, të krishtera dhe kombëtare.

Imzot Lazër Mjeda ka thënë në mënyrën përmbledhëse dhe profetike kështu:

Unë nuk di politikë tjetër, por me ba detyrën tims si shqitpar e si ipeshkëv. Krishti nuk ka bërë kurrë politikë. Ai ka folë qartë.

3. Arqipeshkvi Lazër Mjeda dhe familja Bojaxhiu në Shkup

Arqipeshkvi Imzot Lazër Mjeda kishte një miqësi dhe bashkëpunim të thellë dhe vëllazëror me familjen e Gonxhe Bojaxhiut, më vonë shën Nënës Tereze.

Ja edhe dëshmia konkrete: “Ndikimi i madh në jetën e saj ishte arqipeshkvi i Shkupit, Imzot Lazër Mjeda, që ishte mik i familjes Bojaxhiu, të cilën ai e vizitonte shpesh. Kolë Bojaxhiu, njeri i pasur dhe i mirë, e ndihmote me vetëdëshirë arqipeshkvin, Arqipeshkvi ishte shumë mirënjohës dhe e shprehte këtë mirënjohje duke u lutur për familjen dhe me ndonjë dhuratë të vogël, shpesh në formë të ndonjë libri të mirë, pasi që vëllai i tij, Don Ndre Mjeda ishte një shkrimtar i ri shqiptar (1866 – 1927), të cilin ai e ndihmonte dhe e mbante materialisht dhe shpirtërisht në punën e tij të rëndë krijuese si shkrimtar. Ai (arqipeshkvi vr. ime) shpesh thoshte: “Kolë, Zoti ta shpërbleftë ty dhe familjes tënde, në këtë dhe në atë jetë, për Kishën dhe popullin shqiptar.”

“Gonxhja lexonte shumë, i pëlqenon më së shumti vjershat e Don Ndre Mjedës si dhe të poetëve tjerë shqiptarë. “

Imzot Lazër Mjeda e kishte krezmuar apo përforcuar Gonxhe Bojaxhiun, më vonë Shën Nënën Tereze, me 28 nëntor 1916, ndërsa nun apo kumbar ishte Tade Simon Shiroka.

Shkup – Prishtinë, 5 dhe 6 dhjetor 2023 “Ditët e Imzot Pjetër Bogdanit”

Don Lush Gjergji

Foto: wikipedia.org