Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Nga kujtimet e Mid’hat Frashërit për Murat Toptanin

by

Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skendo”/

“Murat Toptani është një portret i përkryer i tipit analitiko-psikologjik. Gjithçka, edhe tiparet e fytyrës së Murat Toptanit, edhe virtytet e tij si patriot, orator, njeri me humor, edhe aftësitë e tij si piktor, poet, këngëtar, etj jepen nëpërmjet brendësisë së shpirtit të tij, psikologjisë së tij të veçantë. “I hollë, i ligur, fytyrë të kuqe ku qeshin sytë e tij të kaltër… Më të rrallë më ka takuar ta shoh Muratin të zemëruar, të vrenjtur ose serioz. Atëherë mërzia i mirrte një dukje tragjike, ngrinte zërin dhe pandehte njeriu se këta të skuqur dhe të egërsuar s’do t’i kthjellohej më. Po qe shtrëngatë e shkuarshme përnjëherë dhe me një shpejtësi të çuditshme nga mërzia në qeshje e fytyra i zbutesh nën shkëlqimin e syve të kaltër”.

Murat Toptani ka lindur më 13 korrik 1867 në Aka, (Kaukaz) në kohën e internimit të babait-Said Toptanit. Ai ka qenë patriot, atdhetar, ushtarak, poet, publicist, piktor, skulptor si dhe mësues, që punoi shumë për futjen e gjuhës shqipe nëpër shkollat turke. Gjithashtu zotëronte disa gjuhë të huaja si, turqisht, frëngjisht, arabisht, persisht, gjermanisht dhe italisht. Mësimet i filloi në shkollën “Madam Fyrer”, ndërsa studimet e larta i vazhdoi në “Gallata Saraj” të Stambollit. Gjatë vijimit të mësimeve në “Madam Fyres”, pati rastin të njihet me Asijen, vajzën e poetit komëtar Naim Frashërit. Kjo njohje motivoi lindjen e një dashurie të sinqertë në mes Muratit dhe Asijes, ndërsa më vonë me pëlqimin e vëllezërve Frashëri këta dy të rinj u martuan. Lidhjet mes familjes Toptani dhe Frashëri u forcuan edhe më shumë kur Vesimeja, motra e Murat Toptanit, u martua me më të voglin e vëllezërve Frashëri, me Mehmet Frashërin. Më 1912 Murat Toptani ka qenë përfaqësues i Tiranës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Aktin e Pavarësisë. Murat Toptani njihet si dhe një nga pionerët e skulptures shqiptare, me realizmin e bustit të Skënderbeut. Ai vdiq në Tiranë në vitin 1918.

Bota shqiptare e Branko Merxhanit

by

Ndriçim Kulla/

Një libër i shkruar në kohën e karantinës së pandemisë – Studimet e mia të thelluara më bënë të ndëgjegjësdohesha nga dita në ditë se Branko Merxhani jo vetëm duhej botuar por duhej bërë i lexueshëm dhe i interpretueshëm për lexuesin e sotëm shqiptarë. Një libër mbi jetën dhe idetë mjaft aktuale që ai zhvilloi mbi 70 vjet më parë do ta lidhte atë me lexuesin e sotëm dhe brezat e ardhshëm. Edhe pse librat nuk planifikohen më dukej e nevojshme që ky libër të bëhej sa më shpejtë që të ishte e mundur. Ndryshe nga një libër eseistik apo me letërsi të mirfilltë një libër studimorë si ky i shkruar në kushtet e jets së sforcuar të pandemisë ishte një sfidë tejet e vështirë.Por mbresat dhe përjetimet e fituara që në kohën e censurës komuniste kanë patur një rol mjaftë nxitës në shkruajtjen e këtij libri.

Ai vetë ka folur pak për jetën e vet, dhe nuk është bërë i gjallë pasi e la Shqipërinë, disa muaj pas pushtimit nga italianët…Pas përmbysjes së komunizmit janë bërë ca përpjekje të njërit apo tjetrit për të davaritur mjegullën që e rrethon jetën e këtij personazhi të rëndësishëm të historisë së Shqipërisë, por rezultatet kanë qenë minimale. Ai jetoi gjatë, vdiq në vitin 1981, dhe pas, përveç emrit të mirë e punëve të mëdha, ka lënë dhe plot pikëpyetje. Pse s’u bë i gjallë? Pse nuk e gjeti një mënyrë për të përcjellë një sinjal, se ai ekzistonte? Pse s’e gjeti një mënyrë për të thënë se ç’mendonte për parantezën shqiptare të jetës së tij? Pse askush nuk dinte gjë për të? Pse edhe të bijat kishin një informacion me pikatore për të? A ish Shqipëria e shqiptarët pjesë e mejtimeve të tij në ditët e fundit të jetës? Si vdiq? Kush iu ndodh pranë në momentet e fundit? Pse na la neve të dimë kaq pak për të?”

Ai është një studim i shkruar duke pasur parasysh shqiptarët e sotëm, shqiptarët e shekullit XXI dhe një botë reale, konkrete për ta, me të cilën të arrijnë të realizojnë në frymë, në gërmë dhe në lëndë, brumin e së ardhmes së tyre.

Kosova në objektivin e aparatit fotografik

by

Elona Gjata/

Libri “Kosova në 100 fotografi” ka dalë nga shtypi më 25 qershor të këtij viti në Prishtinë, me autorë Elona Gjatën dhe Hysni Ndreun. Ky libër ka për qëllim promovimin e trashëgimisë kulturore dhe historike brenda dhe jashtë vendit të Republikës së Kosovës, duke vënë në fokus ngjarje, vende dhe objekte të ndryshme që lidhen ngushtë me identitetin e vendit. Nëpërmjet kujtesës fotografike synohet të tregohet se si janë ruajtur traditat, kujtesa historike dhe kulturore te banorët e këtij vendi gjatë tranzicioneve të ndryshme politiko-shoqërore, si dhe ndryshimet që kanë ndodhur pas përfundimit të luftës së vitit 1998-1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë.

Libri “Kosova në 100 fotografi” është konceptuar në formatin e një Photobook-u, i shoqëruar me 100 fotografi nga i gjithë rajoni i Kosovës, të cilat evidentojnë dhe dokumentojnë pjesë nga trashëgimia historike dhe kulturore e vendit. Krahas çdo fotografie qëndron një tekst i shkurtër informues, por konciz, që përcillet në katër gjuhë të ndryshme: shqip, anglisht, gjermanisht dhe frëngjisht. Përkthimi në disa gjuhë të huaja është parë si mënyrë që krijon lehtësi në qasjen ndaj tekstit te gjeneratat e reja në vende të ndryshme të diasporës, për të mësuar dhe kuptuar më mirë është zgjerimi i rrethit te lexuesi i huaj në Europë dhe Amerikë, për ta njohur atë jo vetëm me atraksionet turistike të Kosovës, por edhe me kulturën dhe historinë e saj.  

Fotografitë janë ndarë sipas tipologjisë që përfaqësojnë: objekte dhe vende historike, trashëgimi kulturore, kulturë materiale dhe shpirtërore, objekte kulti, etnografi (veshje, valle, rite dhe festivale), gatime tradicionale dhe peizazhe natyrore.

Duke iu referuar Objekteve dhe vendeve historike midis të tjerave dallon historia e Kronit të Lotit në fshatin Gorozhup të Hasit, si vendi ku u vendos kufiri shqiptaro-shqiptar ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë në vitin 1948. Brenda kësaj kategorie, një objekt tjetër me rëndësi historike është dhe Memoriali Heroinat, i cili simbolizon 20 000 gratë shqiptare të përdhunuara, torturuara dhe vrarë gjatë luftës së vitit 1998-1999.

 Në pjesën Trashëgimi kulturore mjaft domethënëse është arti shkëmbor në Kosovë, ku dëshmohet për gjurmë të një popullsie mjaft të vjetër në këtë rajon, nëpërmjet së cilit mund të kuptojmë lidhjen mes kulturave dhe epokave të ndryshme. Mjaft domethënese janë pikturat e spiraleve në guvën e Vllashnjës (Guva e Kobit), të cilat i dominon e kuqja okër, apo gravimet e ndryshme në pllakat shkëmbore në fshatin Zatriq. Pjesë e trashëgimisë kulturore të Kosovës janë edhe varrezat e hebrenjve në lagje të ndryshme të Prishtinës (Velani, Arbëri), por edhe në qytete të tjera, të cilat tregojnë jo vetë praninë e komunitetit hebre në këtë vend, por edhe bashkëjetesën e tyre me komunitetin shqiptar përgjatë dy luftërave botërore.

Interes të veçantë, jo vetëm si alternativë fotografike, por edhe kundrejt interesave të tjera studimore, paraqet Kultura materiale dhe shpirtërore. Në këtë lëm, vend të veçantë zë plisi, si pjesë e pandashme e veshjes dhe si simbol i identitetit kombëtar, madje i kthyer tashmë në një  kremte, e njohur ndryshe si Dita e Plisit, e cila festohet çdo 17 shkurt në Kosovë. Lidhur me kulturën materiale mjaft domethënëse gjithashtu është dhe okarina, një instrument muzikor i punuar me argjilë, i konsideruar si një ndër eksponatet më të vjetra frymore të gjetura deri më tani në Kosovë dhe Europë.

Objektet e kultit gjithashtu janë një pjesë mjaft interesantë për cilindo lexues dhe studiues, ku dallohet lehtë bashkëjetesa fetare ndërmjet komuniteteteve të ndryshme në vend. Në këtë kontekst një histori të veçantë mbart kisha e Letnicës, ku përveç pelegrinazhit që zhvillohet çdo vit në muajin gusht nga njerëz të besimeve dhe komuniteteve të ndryshme (siç ëshë komuniteti kroat), aty është edhe vendi ku shenjtorja e parë shqiptare Shën Nënë Tereza mori vendimin për të filluar rrugëtimin si motër misionare.

Pjesë e pandashme e trashëgimisë kulturore të Kosovës gjithashtu janë veshjet, vallet, ritet, së fundmi dhe festivalet. Midis diversitetit të veshjeve tradicionale ajo që dallon ndër të tjera është veshja e Medvegjës, kjo për shkak të larmisë së simbolikës kozmologjike dhe astrale. Ndërsa nga ritet që vazhdon të praktikohet ende prej shqiptarëve të komunitetit katolik është Nata e Buzmit, festë e cila mbart gjurmë të paganizmit. Së fundmi në Kosovë një risi në kontekstin kulturor janë edhe festivalet Etnofest dhe Dokufest. Etnofest është një festival i cili ka karakter multimedial, me programe të bazuara në traditë si, shfaqje teatrale, ekspozita, koncerte, rite arkaike dhe shfaqje bashkëkohore, ndërsa Dokufest është një festival ndërkombëtar i filmit dokumentar dhe filmit të shkurtër, që mbahet çdo vit gjatë muajit gusht në qytetin e Prizrenit.

Gatimet dhe pijet tradicionale janë gjithashtu pjesë e trashëgimisë kulturore të vendit. Si  ushqim i veçantë i traditës buknore te shqiptarët është dalluar flija, forma diellore e së cilës dëften për praninë e kultit të diellit te popullata më e hershme. Ndërsa nga pijet është veçuar vera, si një nga pijet më aristokrate në vend, ku si për vendasit dhe të huajt dallon vera e Rahovecit, tashmë dhe me një shpërhapje në tregun europian.

Ashtu siç dihet, Kosova është e njohur edhe për bukurinë e peizazhe natyrore, ku një nga vendet që dallon për atraksionin e tij turistik dhe për zhvillimin e sportit të skijimit është Brezovica. Por në anën tjetër një tjetër pasuri natyrore e vendit janë edhe shpellat, ku ndër të tjera dallon shpella e Gadimës për shkak të kristaleve të ndryshme dhe formave që ato kanë marrë ndër vite.

Si përfundim, ajo çka mbetet evidente nga rrugëtimi i librit përgjatë hulumtimit të terrenit dhe literaturës është nevoja për prurje të reja shkencore në fushat e arkeologjisë, etnologjisë dhe antropologjisë, të cilat kanë kapacitet premtues.                            

MILAN KUNDERA, ME RASTIN E VAJTJES NË AMSHIM

by

Prof.Xhelal Zejneli/

Milan Kundera (Bërno/Brno; Çeki, 1 prill 1929 – Paris, 11 korrik 2023) është shkrimtar çek dhe francez. Njihet për shkrimet erotike dhe politike. Lindi në një familje të shtresës së mesme. Babi i tij, Ludvik Kundera (1891-1971), nxënës i kompozitorit Leosh Junaçek (Leoš Junáček), ishte muzikolog dhe pianist çek. Në vitet 1948-1961, ka qenë në krye të Akademisë Muzikore të Janaçekut në Bërno. E ëma quhej Milada Janosikova Kunderová. Milani i filloi studimet e muzikologjisë dhe të kompozimit. Në opusin e tij janë të shumta ndikimet dhe referencat e muzikologjisë. Në Pragë studioi edhe letërsinë dhe estetikën, por pas dy semestrave kaloi në Akademinë e Filmit të Pragës. Aty ndoqi ligjërata nga regjia dhe skenari. Diplomoi në vitin 1952, aty filloi të ligjërojë letërsinë botërore. Në ideologjinë e çekëve të rinj ndikuan me të madhe përvojat e Luftës së Dytë Botërore dhe të pushtimit gjerman. Kështu, në vitin 1948, Kundera i ri, iu bashkua Partisë Komuniste të Çekosllovakisë. Në vitin 1950, ai dhe shkrimtari çek Jan Trefulka (1929-2012), u përjashtuan nga partia për shkak “të veprimtarisë antipartiake”. Këtë incident, që të dy e shtjelluan në pikëpamje letrare. Kjo e frymëzoi Kunderën për temën kryesore të romanit “Shakaja” (1967). Në vitin 1956, Kundera përsëri u pranua në Partinë Komuniste. Në vitin 1970 për së dyti u përjashtua prej saj. Bashkë me artistët dhe me shkrimtarët e tjerë, si dramaturgu çek Vaclav Havel (Václav Havel, 1936-2011), në vitin 1968 edhe Kundera u angazhua në Pranverën e Pragës. Kjo ishte një periudhë e shkurtër e optimizmit reformist që u shua në gusht të po atij viti me invadimin sovjetik të Çekosllovakisë. Kundera edhe më tej mbeti i angazhuar në reformën e komunizmit çek dhe polemizoi publikisht ashpër, në shtyp, me Havelin, duke thënë se çdokush duhet të jetë i matur për arsye se “ende askënd nuk e burgosin për shkak të mendimit”, ndërsa “pesha e Vjeshtës së Pragës do të mund të ishte më e madhe se pesha e Pranverës së Pragës”.

Në vitin 1956 Kundera u martua me Olga Haasova – Smërçkova (Olga Haasová – Smrčková).   Në vitin 1967 u martua me Vera Hrabánková.   

*   *   *

Shënim: Më 16 janar të vitit 1969, studenti 20-vjeçar i historisë dhe i filozofisë i Fakultetit  Filozofik të Universitetit të Karlovit – Jan Pallah (Jan Palach), duke protestuar kundër pushtimit sovjetik të Çekosllovakisë, dogji veten në qendër të Pragës, në Sheshin Vacllav (Václav), para Muzeut Kombëtar. Vdiq pas tri ditëve. Lindi në Pragë më 11 gusht 1948, vdiq po aty, më 19 janar 1969. Para se të shkonte në pavdekësi, ky hero i shqiptoi fjalët: “Ka çaste në histori kur të duhet të bësh diçka”.        

*   *   *

Në fund Kundera hoqi dorë prej ëndrrave reformiste të veta dhe në vitin 1975 u shpërngul në Francë. Atje u afirmua si një autor i natyralizuar. Në vitet ’90 të shekullit XX shkruan vetëm në gjuhën frënge.

Prej vitit 1981 është qytetar i Francës. Në vitin 2019, pas dyzet vjetësh, Kundera mori shtetësinë çeke.       

*   *   *

Kundera është ndikuar nga tregimtari austriak me prejardhje hebraike, i lindur në Pragë, Franc Kafka (Franz Kafka, 19883-1924) si dhe nga filozofi dhe poeti gjerman Fridrih Niçe (Friedrich Nietzsche, 1844-1900). Veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të botës. Ai nisi të botojë në vitin 1953. Romanet e fundit i shkroi në frëngjisht.

Konfliktin e vet programor me letërsinë “të eks-statizmit lirik” e paraqet me shembullin e historisë së jetës të poetit të ri i cili talentin e vet dhe ambiciet rinore i vë në shërbim të ideologjisë komuniste. 

Në letërsi u paraqit në vitet ’50 të shekullit XX., me vargjet që i ngrënin lartë mitet komuniste si dhe me dramat me problematikë shoqërore “të angazhuar”. Në fillim të viteve ’60 të shekullit XX, u distancua nga fillimet e veta letrare që i quajti “periudhë e papjekurisë”. Në fund të dhjetëvjeçarit, d.m.th. në fund të viteve ’60 t qindvjeçarit të 20-të, u bë personaliteti kryesor i qerthullit të shkrimtarëve të cilët kishin mendime dhe qëndrime kritike ndaj regjimit stalinist. Paraqitja publike e tyre në vitin 1967, inicio “pranverën e Pragës” e cila, në gusht të viti 1968, përfundoi me ndërhyrjen ushtarake sovjetike.

Periudhën “e shtatë arritjeve kulmore” apo të “opusit”, siç i quan vetë ai, e fillon me romanin “Shakaja” (Žert, 1967) të cilin kritika çeke e pret në mënyrë të përmbajtur, ndërsa kritika e huaj – si një sensacion të dorës së parë. Historia jetësore groteske e heroit kryesor të veprës është një kornizë në të cilën autori i pasqyron ndryshimet në shoqërinë çeke në të ashtuquajturën periudhë të real-socializmit (realizmit socialist). 

Në përmbledhjen e tregimeve “Dashuritë qesharake” (Smešné lásky, 1970) renditen dramat e vogla, intime, në të cilat lojërat me objektin e pasionit, si rregull, shqiten nga duart e protagonistëve, duke përfunduar me dëshpërim. 

 Vepra “Valceri lamtumirës” (Valčik na rozloučenou, Toronto 1979), në frëngjisht “La Valse aux adieux”, 1986 është një thurimë e ndërlikuar intrigash dashurie, krijim në prozë plot konfliktesh të pabesueshme dhe përfundimesh të papritura. 

Vepra “Libër qeshjesh dhe harresash” (“Kniha smichu a zapomneni”, Toronto 1981), në frëngjisht “Le Livre du rire et de l’oubli”, 1985) përfshin shtatë tregime relativisht të pavarura me temën e qeshjes (që mund të jetë naive dhe intelektuale) dhe të harresës (që godet botën të pavetëdijshme për vazhdimësinë e vet). 

Vepra më e popullarizuar e Kunderës “Lehtësia e padurueshme e qenies” (Nesnesitelná lehkost biti, Toronto 1985), në frëngjisht “L’Insoutenable légèreté de l’être, 1987) merret me motivet e emigracionit, të idilit dhe të kiçit. Heronjtë e saj kthehen nga Zvicra në Çekosllovakinë “e normalizuar” për të kuptuar sesi në të vërtetë ikin nga vetvetja. Idilin provincial të tyre e ndërpret vdekja e papritur në qarkullimin rrugor. 

Romani filozofik “Pavdekësia” (në frëngjisht “L’Immortalité, 1990; në gjuhën çeke “Nesmrtelnost”, 1993), është një sintezë tipike e veprës beletristike dhe eseistike të Kunderës. Në qendër të tij ndodhet figura e njeriut të fundit të shekullit XX, qeniet në një botë pa Zot, të mbështjellë nga reklama, nga manipulimi i mediumeve dhe nga vlerat e rrejshme. 

Kundera është edhe autor dramash. Midis tyre “Monade”, “Lauresha”, “Zhaku fatalist dhe padroni i tij”.

*   *   *

Popullaritet ndër lexues i siguruan pesë romanet e tij. Me romanin “Jeta është gjetkë” (Život je jinde, Toronto, 1979), në frëngjisht “La Vie est ailleurs”, 1987, përqafon modernizmin e traditës kafkiane në kundër-lirizmin, në kundër-romanizmin, në skepticizmin dhe në kriticizmin e tij, së cilës i referohet në esetë të shkruara në gjuhën frënge “Arti i romanit” (L’Art du roman, 1986). 

Romanet dhe tregimet – Shakaja (Žert, 1967); Dashuritë qesharake (Směšné lásky, 1968); Jeta është gjetkë (Život je jinde, 1969); Valceri lamtumirës (Valčík na rozloučenou, 1976); Libër qeshjesh dhe harrese (Kniha smíchu a zapomnění, 1979); Lehtësia e padurueshme e qenies  (Nesnesitelná lehkost bytí, 1984); Pavdekësia (Nesmrtelnost, 1990); Ngadalësia (La Lenteur, 1993); Identiteti (L’Identité, 1998); Injoranca (L’Ignorance, 2000). 

Esetë – Arti i romanit (L’art du Roman, 1985); Testamentet e tradhtuara (Les testaments trahis, 1992); Perdja (Le Rideau, 2005).

Drama – Zhaku fatalist dhe padroni i tij  (Jakub a jeho pán, 1975); “Monade”, “Lauresha”.

*   *   *

Kundera është vlerësuar me çmime ndërkombëtare: 

Prix Médicis étranger, (1973);

Common Wealth Award of Distinguished Service, (1981);

Çmimi Jerusalem Prize for the Freedom of the Individual in Society, (1985);  

Çmimi Shtetëror Austriak për Letërsi Evropiane, (1987);   

Prix de la critique, (1987);

Çmimi “Nelly Sachsové”, (1987);

Medalja për Merita e Klasës së Parë (1995). 

Çmimi ndërkombëtar “Herder”, (2000); 

Çmimin Shtetëror Çek për Letërsi, (2007), etj.  

*   *   *

Sipas kritikëve të caktuar, Kundera e ka merituar edhe çmimin “Nobel” për letërsi, por nuk ia doli të laurohej.  

Prof.Xhelal Zejneli 

Papa Françesku, priti në një Audiencë private, grupin e punës së përgatitjes së librit” Historia e jezuitëve në Shqipëri ( 1841-1946), të autores Ines Murzaku

by

www.vaticannews.va/

Me datën 10.07.2023, Shenjtëria e Tij, Papa Françesku, priti në një Audiencë private, grupin e punës së përgatitjes së librit” Historia e jezuitëve në Shqipëri ( 1841-1946), të autores Ines Murzaku, profesore e religjionit dhe drejtoreshë e studimeve katolike në Seton Hall University në New Jersey.

Libri i përkthyer nga origjinali anglisht, në shqip nga Anna Shkreli, recensuar nga Dr. Markus, W.E. Peters, Prof. Asoc. Dr. Erenestina Gjergji (Halili), si dhe lekturuar nga Dasareta Mitro u botua nën kujdesin e Át Zef Bisha S.J, epror i Urdhërit të Jezuitëve në Shqipëri, i cili kryesoi grupin, në këtë Audiencë.

Ati i Shenjtë u interesua mbi aspekte konkrete të këtij studimi, duke theksuar se” Shqipëria ishte vendi i parë i vizituar në Evropë, prej zgjedhjes së Tij, Papë”, duke nënvijëzuar kështu rëndësinë dhe vëmendjen e Tij ndaj vendit e popullit shqiptar.

Studimi i prezantohet publikut në një vit të rëndësishëm historik, në 10-vjetorin e zgjedhjes te Atit të Shenjtë, Papa Françeskut në selinë e Shën Pjetrit.

Në letrën drejtuar eprorit të Urdhërit të Jezuitëve në Shqipëri, e cila është publikuar në botim, vetë Papa Françesku shkruan se “Jam i lumtur për publikimin e librit të historisë së jezuitëve në Shqipëri,” ndërsa Át Roberto del Riccio S.J, Epror Provincial i provincës Euro Mesdhetare (EUM) komenton, se “Misioni jezuit në Shqipëri u kurorëzua me një trashëgimi shkencore, arsimore dhe misionare, e cila pasohet nga brezi i ri i jezuitëve, si edhe me martirizimin, ku shenjtëruan me gjakun e tyre dashurinë për Zotin Jezus dhe për tokën e popullin shqiptar.”

Libri, si pasqyrë e kontributit të jashtëzakonshëm të jezuitëve në Shqipëri, do të jetë një vlerë e shtuar njohëse, si dhe divulgative për lexuesin e interesuar, si dhe për një publik të gjerë.

Takimi me Papa Françeskun, ishte tejet emocionues e i paharrueshëm, si dhe përkujtues i “ një populli të guximshëm e të fortë, që nuk u përkul para dhimbjes”- siç do të shprehej vite më parë, në vizitën e Tij në Shqipëri, në 21 shtator 2014.

Marrë me shkurtime nga Vatikannews.

Shkrimi i plotë:

https://www.vaticannews.va/…/at-zef-bisha-sj-papa-e…