s p – Page 1577 – Dielli

Fotografia si komunikim historik dhe etnografik

July 6, 2023 by s p

Albert Vataj/

Ka kaluar një shekull qëkur, fotografia, po aq sa çdo dëshmim tjetër historishkrues, ka treguar më shumë se me zë, me figurë; se cilave vlera shpirtërore i përkasim, përmes çfarë thesaresh i tregojmë botës së qytetëruat, kulturën dhe klasin tonë, atë me të cilën jemi identifikuar dhe përfaqësohemi dinjitetshëm.

Trajtimi me ngjyra, siç qëllimisht e përcolla në këtë qasje, ardhur përmes aplikacioneve dhe programeve grafike të dizajnit, tregon një interes në rritje për t’i sjellë këto foto, shumë prej të cilave krejt të njohura, në një dimension të ri. Pak a shumë një ngulm për ta përcjellë realitetin grafik përmes ngjyrës, si element shumë i rëndësishëm i komunikimit etnografik.

MË 9 GUSHT NË RUDINË TË NIKMARASHIT DO PËRKUJTOHET LUCË GJO’ MATI I TRIESHIT

July 6, 2023 by s p

Nga Gjekë Gjonlekaj/ New York/

Është detyrë njerëzore dhe kombëtare,nderimi,kujtimi dhe respekti për ata malësorë dhe malësore që vepruan e luftuan për të mirën e vendlindjes dhe kombit. Popujt e qytetëruar tanimë e kanë bërë traditë ndermin e rasteve më të ndryshhme, duke thënë lutje dhe fjalime pranë varrezave dhe monumenteve ku ata pushojnë në përjetësi. Në përvjetoret e ndryshme ata vendosin kurorë lulesh dhe simbole kombëtare e fetare pranë varrezave ose bustave të atyre personaliteteve që e deshtën aq shumë vendlindjen e tyre në vecanti dhe kombin në përgjithësi.I tillë ishte Lucë Gjo’ Mati i Trieshit. Për këtë burrë të madh dhe shumë të nderuar kisha dëgjuar qysh në fëmijërinë time të hershme.Dita e mortit më mirë me thënë dita e hatrit të Lucë Gjo’ Matitt ishte tepër e dhimbshme por më shumë se zakonisht sepse një burrë kaq i përmendur nuk kishte lënë djal dhe nga kjo anë hisja e tij ishte shkretëruar. Më kujtohen ato ditë bile edhe pas mortit triesh të parët e mi flisnin me shumë dashuri për këtë burrë të dalluar. Edhe gjëmëtarët e permendur sic kishin qënë Zef Tomë Hasuri, Nikollë Gali dhe Hilë Toma dhe shumë malësorë të tjerë në gjëmët e tyre epike kishin thënë shumë për këtë trim të përmendur të Trieshit. Zeri i tyre kumbonte dhimbshëm deri në majat e maleve të Vistarit, Sukës së Grudës dhe Kazhenikut. Natyrisht se ata e krahasonin Lucë Gjo’Matin me trimat më të njohur të Malësië. Një kapitull i vecantë i historisë se tij ishte udhëtimi shumë i gjatë dhe shumë i rrezikshëm për në ” Dheun e Përpjetjes” sic e quanin në atë kohë malësorët Rafshin e Dukagjint. Në atë kohë një grup banditësh shqiptarë të atij Rrafshi kishin rrëmbyerë pranë një burri të moshaur një vajzë të vendlindjes së tyre. Një vepër e mbrapshtë si kjo ishte e papranushme në shoqërinë e Malësisë. Lucë Gjo’Mati e Mal Vuksani kishin rënë dakord që së bashku do të shkojnë për të dënuar rrëmbyesin, Baram Bekën. Misioni i tyre kishte qënë shumë i rrezikshëm sepse do të kalonin nëpër male, fusha dhe pyje te panjohura. Kishte qënë rrugë e gjatë 7 ditëshs. Për atë kohë kjo rrugë ishte tepër e vështirë sepse do të kalonin malet pranë Bjeshkëve të Nemuna dhe ato lartësi të frikshme te Alpeve shqiptare. Është thënë e kënduar shumë për këtë ngjarje,Disa rapsodë të njohur në botën shqiptare kanë kënduar me shumë respekt e dashuri për Lucë Gjo’Matin dhe Mal Vuksanin, megjithatë në disa shënime kjo vepër është ekzagjeruar për shkak të lidhjeve familjare. Për njerun normal është e pabesueshme se nëna e Bajram Bekës i kishte shpëtuar pasi Luca e Mali kishin vrarë djalin e saj Bajram Bekeën. Për Luë Gjo’Matin nuk kishte nevojë të sajonin prralla për cfarë nuk kishte nevojë as për Mal Vuksanin.
Lucë Gj’ Mati ishte emër shumë i vecantë në Triesh dhe në Malësi, ngase ishte dalluar edhe në luftëra për lirinë e vendit. Këtë trimëri prej atdhetari e kishte treguar edhe në Luftën e Lemajës në tetor të vitit 1907. Për pjesëmarrjen e tj në këtë Luftë shkruan Gjergj Nikprelaj në një studim për Trieshin që ka mbetur në dorëshkrim. Gjergj Nikprelaj shkruan se Lucë Gjo’ Mati kishte marrë pjesë në Luftën e Lemajës. Kjo vepër shumë e mirë për të kaluarën e Trieshit nuk ka parë kurrë dritën e botimit. Të jetosh pothuajse një shekull sic ka jetuar Lucë Gjo’Mati ishte një sfidë e vërtetë. Të bësh një jetë aq të gjatë dhe kurrrë të mos cnjerëzohesh me asnjë malësorë tregonte më së miri se kush kishte qënë ky burrë i Trieshit. Lucë Gjo’ Mati kishte shërbyer për një kohë të gjatë si roja më besnike e Vojvodës së Trieshit, kapedan Marasha Markut. Pas shumë luftërash e tmerresh që kishte pësuar Trieshi, Marash Marku si vojvodë e kapedan kishte hyrë në shërbim të Malit të Zi, por me kusht që refugjatët trieshianë mund të ktheheshin në vendlindjen e tyre duke vazhduar traditën dhe duke ruajtur gjuhën dhe fenë e të parëve pa asnjë shtrëmbërim. Marash Marku ishte autoritet shumë i nderuar në Triesh. Knjaz Nikolla i kishte dhënë shumë pushtet. Ai kishte edhe burgun në shtëpinë e tij për ata që bënin faje kundër njëri tjetërit. Sundimi i tij prej burri të fortë nuk solli asnjë të keqe në Triesh. Si roje personale Lucë Gjo Mati nuk ishte cnjerëzua me asnjë trieshianë. Marash Marku nuk kërkonte kurrë vepra të dhunshme nga Luca, pavarësisht se ishte i armatosur e bëntë këtë me qëllim që të mos prishte imazhon e tij prej njeriu të ndershëm dhe atdhetar. Edhepse shërbeu për pothuajse dekada si roje personale e armatosur e Marash Markuty Lucë Gjo’ Mati nuk prishi miqësinë me asnjë trieshian, duke mos sharë ose fyerë asnjë bashkëvendas të tij. Trieshianët shumë herë kërkonin që Luca to mos ua lidhte duart që ishte procedurë e arrestimit por për të evituar këtë lloj turpërimi Luca kërkonte prej të akuzuarëve që t’i jepnin besën se nuk do të bënin përpjekje për arrati. Të pandehurit në rrugë e sipër për në Burgun e Marash Markut në Nikmarash arrinin marrëveshjen e pajtimit për teë mos iu nënshtruar denimit të Marsha Markut. Kjo kishte ndodhur mes dy burrave nga Delajt. Katundi Nikmarashi është mbase fshati më i përmendur i Trieshit kur është fjala për luftërat anti sërbo-malazeze. Për qëndresën e Nikmarashit është shkruar disa herë në revistat dhe gazetat e Shqipërisë sic është “Hylli i Dritës”. Këtu kanë lindur shumë trima dhe trimëresha të cilët me pushkë e pëndë e mbojtën nderin dhe dinjitetine Trieshit dhe kombit. Trieshianët sipas Marash Markut betoheshin në armët e Skenderbeut dhe sundonin me Kanunin e Lekë Dukagjinit. Për historinë e këtij vendi ku lirisht mund të përfëshihet edhe Lucë Gjo’ Mati mund të shkruen kapituj të shkëlqyeshëm të historisë së Malëssiëë së Madhe dhe shqiptarisë. Lucë Gjo’Mati ishte shumë i nderuar në kuvendet dhe takimet e Trieshit. Për këtë trim të përmendur dhe shumë të vecantë në oborrin e Kishës së Trieshit ruhej një gur i vecantë ku gjithëmonë do të ulej ky burrë fisnik Trieshit.
Kohë më parë vëllazërit Vasel, Rrok dhe Nik Gjonaj kishin vendosur të nderojnë këtë emër shumë të njohur të fisit të tyre Gjonaj.Bile babai i tyre Vsel Marku në kohën e rinisë së tij kishte jetuar për një kohë të gjatë në shtëpinë e Luë Gjo’Matit. Natyrisht se ishte kujdesur për të si të kishte qënë djali i tij.Vëllazërit Gjonaj që jetojnë në Shtetete e Bashkuara në Neë York dhe Michigan vëndosën ta përkujtojnë në mënyrë bujare, duke ngritur një gur varri ku është gëdhëndur portreti i tij dhe një epitaf. Udhëtarët mund të ndalen dhe të shikojnë atë portret të dhe lexojnnë ato fjalë të bukura për këtë trim të përmendur të Trieshit.Vlen për të shënuar se Lucë Gjo’Mati trashëgohet nga shumë nipa e stërnipa, mesa dhe stërmësa. Të gjithë këta janë nga dy bijat e tij të martuara në dy nga familjet e njohura të Lulgjurajëve të Grudës.Bile këtu në Neë York jeton nipi i tijj Lekë Gjoku Lulgjuraj shumë i ndruar kë komunitetin tonë.

Kryeministri Kurti priti në takim Ndihmës Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s për operacione, Thomas Goffus

July 6, 2023 by s p

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, priti në takim Ndihmës Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s për operacione, Thomas Goffus. Kryeministri Kurti e falënderoi atë për kontributin dhe rolin e domosdoshëm të NATO-s për çlirimin dhe sigurinë e Kosovës. Kosova me Forcën e saj të Sigurisë, të trajnuar e orientuar nga perëndimi duhet të bëhet anëtare e Partneritetit për Paqe të NATO-s sa më shpejt që është e mundur, theksoi Kryeministri.

Ai e informoi z.Goffus për kornizën kohore të ngjarjeve nga 5 nëntori i vitit të kaluar kur dhanë dorëheqje të organizuar katër kryetarët në komunat në veri të Kosovës, dhe tha se është i angazhuar për de-eskalim dhe normalizim.

Sundimi i ligjit, mungesa e protestave të dhunshme e aktiviteteve kriminale dhe zgjedhjet e hershme janë rruga përpara drejt de-eskalimit dhe për këtë qeveria është maksimalisht e angazhuar. Megjithatë, masat negative të Bashkimit Evropian ndaj Kosovës si vendi më demokratik në Ballkanin Perëndimor, që ka sanksionuar agresionin rus në Ukrainë dhe që është në harmoni me politikën e jashtme të BE-së, kanë krijuar asimetri në dialog, theksoi Kryeministri.

Ai gjithashtu ngriti shqetësimin për mungesën e ofrimit të qartësisë nga KFOR-i për ngjarjen e 14 qershorit 2023, kur u rrëmbyen tre zyrtarë të Policisë së Kosovës, përkundër evidencës së bollshme të ofruar nga institucionet e Kosovës. Po ashtu ngriti edhe shqetësimin për raportimet se në kishat ortodokse serbe është kontrabanduar armatim përmes ambulancave.

Kryeministri tha se Qeveria e Kosovës është e përkushtuar për bashkëpunim dhe bashkërendim të plotë me misionin e NATO-s, KFOR-in, dhe se ndarja e informacionit dhe koordinimi i mirë duhet t’i kontribuojnë si sundimit të ligjit në veri të Kosovës po ashtu edhe përmirësimit të situatës së sigurisë.

Në këtë takim të përbashkët ishin të pranishëm edhe Zëvendës shefi i stafit i operacioneve, Gjeneralmajor Mattew J. Van Wgenen, Shefja për operacione aktuale të NATO-s, znj. Ariella Viehe, komandanti i KFOR-it, Gjeneral Major Angelo Michele Ristuccia, Shefi i kabinetit në Komandën e KFOR-it, Giuseppe Sgueglia, Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Kosovës, Gazmend Hoxha, Koloneli i Forcës së Sigurisë së Kosovës, Ejup Maqedonci, këshilltari i Kryeministrit, Jeton Zulfaj dhe asistentja e lartë ekzekutive e Kryeministrit, Valë Gjonbalaj.

THE CHRISTIAN SCIENCE MONITOR (1927) / DIALOGU I VEÇANTË I AUTORIT TË LIBRIT “TWO VAGABONDS IN ALBANIA” ME DJALOSHIN SHQIPTAR NIKO PAPAJANI

July 6, 2023 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 6 Korrik 2023

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të premten e 17 qershorit 1927, në faqen n°11, dialogun e veçantë të autorit të librit “Two Vagabonds in Albania — Dy vagabondë në Shqipëri” asokohe me djaloshin shqiptar Niko Papajani, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Në Shqipëri — një dialog

Burimi : The Christian Science Monitor, e premte, 17 qershor 1927, faqe n°11

Po skicoja (vizatoja) poshtë mureve të kalasë, duke bërë një kompozim paraprak të qytetit poshtë meje me çatitë e kuqe dhe minaret e tij. Lugina matanë ishte në arabeskë me lumin dhe shpina e madhe e Tomorit shtrihej larg. Shkollari u afrua, ai ishte një djalë shtatëmbëdhjetë vjeç i shkolluar në Kolegjin Misionar Amerikan të Selanikut.

Djaloshi: “Mirëmbrëma, zotëri, a mund të prezantohem? — Niko Papajani; babai im është kryetar komune. Çfarë jeni duke bërë?”

Unë: “Unë jam duke bërë një vizatim, siç mund ta shohësh.”

Djaloshi: “E shoh. A është për hartën, supozoj?”

Unë: “Jo, nuk është për një hartë. Është një vizatim (imazh).”

Djaloshi: “E kuptoj. Ju do të përfaqësoni qytetin. Edhe unë kam bërë një vit vizatim inxhinierik në Kolegjin e Selanikut.”

Unë: “E shkëlqyeshme!”

Djaloshi: “Dhe ky vizatim — për çfarë është?”

Unë: “Është për ta vënë në një libër. Do të shkruajmë një libër për Shqipërinë dhe vizatimi (imazhi) do të vendoset për të treguar se si duket Berati.”

Djaloshi: “Faleminderit, zotëri. Shqipëria ka kohë që ka nevojë për mbrojtës fisnikë.”

Unë: “Libri nuk është një libër propagande; do të jetë thjesht një libër udhëtimi.”

Djaloshi: “Oh, zotëri, bëjeni poetik.”

Unë: “Ne nuk shkruajmë poezi. Ne shkruajmë atë që është e vërteta ashtu siç mund ta shohim.”

Djaloshi: “Oh, zotëri, ju lutem, bëjeni atë poetik. Çfarë jemi ne pa shkëlqimin e poezisë? Të dëbuarit e përbuzur.”

Unë (nën zë): “Bunkum.”

Djaloshi (pas një pauze në të cilën hodha disa rreshta): “A mund të ju pyes, zotëri, nëse librat tuaj janë të vulosur nga Ministri i Arsimit?”

Unë: “Nuk mund të them se ministri i Arsimit, me sa di unë, ka shprehur një miratim të tillë publik për punët tona. Pse pyet?”

Djaloshi: “O zotëri, mendoj se një shqiptar do të lexonte çdo libër që nuk ishte i certifikuar nga Ministri i Arsimit.”

Unë (për fat të keq): “Ne nuk mund ta pretendojmë këtë nder.” (Shkëlqyeshëm): “Por kopjet janë paraqitur në Muzeun Britanik.”

Djaloshi: “Ah, kjo do të jetë alternativa juaj. Do të më pëlqente, pra, të lexoja librat tuaj.”

Unë: “Tani, kam menduar për një çështje të vogël. Më duket se ajo që i duhet Shqipërisë është një prodhim i mirë i leximit të përgjithshëm të lirë: trillime, gjëra të përditshme, të përkthyera dhe të botuara me çmim të ulët, tregime dhe të gjitha ato lloj gjërash, të nxjerra pothuajse si një gazetë për t’i dhënë masës së njerëzve një ide të shpejtë, të lehtë dhe të përgjithshme të zakoneve të Evropës. Tani, më bëri përshtypje se një qëllim i tillë do të ishte i mirë që një ose dy nga ju djem të rinj të arsimuar ta merrnin: shumë më i dobishëm, në realitet, sesa politika”.

Djaloshi: Zotëri, jam dakord me ju. Unë vetë kam bërë tashmë një përkthim të ‘Hamletit’. Megjithatë, ai ende nuk është botuar. Por në një gjë e keni gabim: ne kemi tashmë shumë përkthime të librave të shkëlqyer; ekziston, për shembull, një version i shkëlqyer i ‘Othello’-s, i bërë nga peshkopi i mirë, imzot Fan Noli.

Unë: “Zot na ruaj! Nuk e kisha fjalën për Shekspirin apo ndonjë gjë të tillë.”

Djaloshi (i vërenjtur): “Megjithatë, zotëri, mund të ju them se ne shqiptarët e konsiderojmë zotin Shekspir si një autor shumë të mirë.” — Jan dhe Cora J. Gordon, në “Two Vagabonds in Albania — Dy vagabondë në Shqipëri.”

KORONAVIRUSI A KA SHANSE TË PËRSËRITET?

July 6, 2023 by s p

ASLLAN BUSHATI/

Ndjesë miq për mungesën e mëposhtëme të modestisë. Por unë nuk jam lajmtar i kronikës së zezë, as i ndjellakeqes e as i teorive antihumane, konspirative, iluzive e corjentuese. Përkundrazi, jam një ish ushtarak i lartë i sferave të mbrojtjes nga armët e dëmtimit në masë (ADM). Si i tillë kur flas në publik kam gjithë përgjegjësinë për ate që them. Ndërgjegjen e kam të qetë vetëm kur e them hapur rrezikun që “nuhas”. Këtë mungesë modestie po e them se që më 10 mars 2020 kam deklaruar në masmedia se Covid-19 është thjeshë një armë biologjike, në një kohë që shumë njerëz më quajtën të cmendur. Por sot ka plot fakte që e mbështesin “cmendurinë “ time.
Gazeta britanike “Sunday Time”, gjatë muajt qershor 2023 i u rikthye disa herë koronavirusit duke dhënë fakte e detaje të pa njohura më parë. Kështu ajo konfirmon se hetuesit amerikan shqyrtuan qindra dokumente, raporte konfidenciale, memorandume të brendëshme, dokumenta shkencore të institutit të virologjisë së Uhanit, ku arritën në përfundimin se shkencëtarët kinez po drejtonin një projekt sekret të armës biologjike. Në fillim të marsit 2023 Drejtori i Byrosë Federale të Hetimeve (FBI) Christopher Wray, tha për Fox News se:” institucioni i tij beson se: “koronaviruesi e ka origjinën nga një laborator i kontrolluar nga Qeveria Kineze”. Dhe më poshtë shton se: ”FBI-ja tani e një kohë vlerëson se origjina e pandemisë besohet shumë se është rezultat i një incidenti në laboratorin e Uhanit”.
“Sunday Time” shkruan se :”hetuesit amerikan janë të bindur se një program ushtarak kishte si qëllim ti bënte disa viruse të gjetura në minierën e Mojiang më infektive (më vdekjeprurëse) me programe laboratorike shtesë, për të cuar më pas në krijimin e virusit Covid-19”.”Po bëhet gjithnjë e më e qartë se si Instituti i Virologjisë së Uhanit ishte i përfshirë në krijimin dhe përhapjen e pandemisë Covid- 19, tha njeri nga hetuesit federal.
Profesori i Universitetit Rutgers, Richard Ebright i cili punon në Institutin e Mikrobiologjisë Waksman, tha se: ”eksperimentet ishin ndër më të pamendurat dhe më të rrezikshmet e ndërmarra në histoirinë njerzore.” Po ashtu nga gazeta e mësipërme britanike bëhet e ditur, se ekspertët e huaj nuk lejohen më nga autoritetet kineze të eksplorojnë në asnjë hapsirë që lidhet me hulumtimin e të dhënave për Covid-19. Pyetja shtrohet pse?
Ka të dhëna që edhe SARS (nga familja e koronavirusit) është krijesë laboratorike midis disa viruseve të provincës kineze të Guangdong dhe Institutit Ushtarak të Virologjisë. Ndërsa në 2012 një virus i SARS u bashku në laborator me WIVI (virus nga shpella Shitou) prej të cilëve doli një koronavirus shumë më vdekjeprurës, i testuar në minjt me “mushkri njerzore”. Mbi këtë eksperiment u provu vaksina përkatëse e parapergatitur e cila nuk rezultoi efektive në më shumë se 75 %.
Sipas hetuesve amerikan një nga arsyet pse nuk kishte informacion publik për këto studime, ishte për shkak se eksperimentet në institutin e Uhanit financoheshin drejtpërdrejt nga ushtria kineze. Kjo e fundit ishte e interesuar të prodhonte një vaksinë për viruset e mësipërme që ato të mund të përdoreshin në të pastajmen si armë biologjike.
Në këto kushte pyetja më e thjeshtë mund të jetë: a ka shanse që pandemia e koronavirusit të përsëritet? Për këtë qetësisht le të shtrojmë disa opsione.
Kur pandemia u përhap, teorikisht u tha se rezulton se mund të ketë 2700 mutacione. Në fakt masmedia njoftoi se praktikisht u cfaqën 540-542 mutacione. Po ashtu teorikisht nga 543 deri tek 2700 mutacione është një hapsirë e madhe. Aktualisht kjo mundësi teorike duket si në një “gjumë latent”. Ky gjumë është nga vaksinat, është natyrshëm i përkohshëm apo po ecën drejt vetasgjesimit? Nuk dihet.
Përjashtuar një përdorim të mirfilltë ushtarak të armës biologjike, mutacionet 543- 2700 a mund ti bashkangjiten SARS-it, gripeve sezonale, apo të cfaqen si një koronavirus i ri? Të gjitha opsionet janë të mundëshme.
Cmendurisht mund të shtrohet edhe pyetja: A ka qarqe të caktuara sot në botë që mbipopullimin global e konsiderojnë kërcënimin më madhor të së ardhmes? Në se po, a ka zhvillime të interesuara për uljen e numurit të popullatës me armë biologjike (kamufluar si semundje natyrale) sic ndodhi me pandeminë që mori gati 8 milion jetë njerzish, që dëmtoi miliona të tjerë në kujtesë, zemër, mushkëri, enët e gjakut, sistemin imunitar etj.? Ndoshta po, por nuk kam argumenta tani për tani. Ndryshimet e aferta gjeopolitike, a ka shanse te provokojne nje stuhi te re botrore? Ndoshta, cmenduria nuk njeh kufi normaliteti.