s p – Page 1901 – Dielli

Fuçia e pashuar e barutit

January 3, 2023 by s p

Viliem Kurtulaj/

Është pothuajse e pamundur të mos të ketë zënë veshi shprehjen “Ballkani është fuçi baruti”. Kjo shprehje përdoret rëndomtë sa herë ka konflikte në rajonin tonë. Në fakt, në një rishikim të shpejtë, që prej krijimit të shtetit shqiptar nuk rezulton se ushtria shqiptare, apo segmente të saj, të kenë sulmuar në mënyrë të planifikuar e organizuar një shtet tjetër me synim aneksimin, pushtimin apo spastrimin etnik. Nga ana tjetër, vetëm në 30 vitet e fundit, ushtri të vendeve të tjera të Ballkanit e kanë bërë kasaphanë rajonin. Më 10 prill 1994, pjesëtarë të forcave të armatosura të Greqisë sulmuan një repart kufitar shqiptar pranë fshatit Peshkëpi të Dropullit, ku mbetën të vrarë dy ushtarakë shqiptarë, ndërsa tre të tjerë u plagosën. Nga ana e shtetit shqiptar nuk pati asnjë reagim ushtarak ndaj Greqisë.
Ndërkohë, te fqinjët tanë veriorë, sulmet ushtarake ishin bërë diçka e zakonshme në vitet ‘90. Në qershor-korrik të 1991, ushtria serbe sulmoi Slloveninë për të mos lejuar këtë të fundit të shkëputej nga Jugosllavia. Kjo luftë njihet ndryshe si lufta 10-ditore që përfundoi me marrëveshjen e Brionit e cila ndalonte ushtrinë federale jugosllave të kryente veprimtari ushtarake në Slloveni, çka, rrjedhimisht, i dha Sllovenisë mundësinë për t’u bërë shtet i pavarur. Kjo bëri që ushtria jugosllave (e dominuar dhe drejtuar nga serbët) të orientohej drejt Kroacisë dhe Bosnjës.
Në mars të 1991, trupat ushtarake serbo-jugosllave sulmuan disa njësi policore kroate duke vrarë një polic kroat, çka konsiderohet si pikënisja e luftës serbo-kroate. Më 19 maj 1991, Kroacia zhvilloi një referendum për shkëputjen e plotë të saj nga Jugosllavia. Referendumi kaloi me 94% të votave pro. Më 25 qershor 1991, parlamenti kroat shpalli pavarësinë e Kroacisë duke shkëputur varësinë e saj prej Jugosllavisë. Të njëjtën gjë kishte bërë dhe Sllovenia. Qeveria jugosllave u përgjigj duke deklaruar se shpalljet e pavarësisë nga Sllovenia dhe Kroacia ishin të paligjshme dhe në kundërshtim me kushtetutën jugosllave. Si reagim, ajo intensifikoi sulmet ndaj kroatëve çka prodhoi një luftë 4-vjeçare Serbi-Kroaci. Lufta përfundoi në 1995 me fitoren e Kroacisë e cila arriti qëllimet veta, përkatësisht, pavarësinë dhe ruajtjen e kufijve të saj.
Një tjetër luftë e përgjakshme në Ballkan është lufta e Bosnjës e cili nisi në prill të 1992 deri në dhjetor të 1995. Edhe kjo luftë ndodhi në kuadrin e shpërbërjes së Jugosllavisë dhe u zhvillua ndërmjet forcave serbe dhe boshnjake. Masakrat e ushtrisë serbe në këtu luftë ishin nga më të tmerrshmet të cilat kulmuan me masakrën e Serbrenicës ose, siç njihet ndryshe, gjenocidi i Serbrenicës. Kjo ngjarje famëkeqe u zhvillua në korrik të 1995 ku më shumë se 8000 burra dhe djem boshnjak u vranë nga ushtria serbe në Serbrenicë. Lufta përfundoi në dhjetor të 1995 me nënshkrimin e marrëveshjes e Dejtonit.
Më 1998, një tjetër luftë do të shpërthente në Ballkan, luftë në të cilën ndryshonte viktima por jo agresori. Nën udhëheqjen e Millosheviçit, më 28 shkurt të 1998, ushtria serbe do të kryente disa sulme ndaj shqiptarëve në fshatrat Likoshan dhe Qirez në Drenicë të Kosovës. Kjo konsiderohet dhe si pikënisja e kësaj lufte. Pas luftimeve dhe masakrave të përgjakshme nga ushtria serbe, lufta mori fund në 1999 me ndërhyrjen e forcave të NATO-s, kryesisht të ShBA-së, dhe nënshkrimin e marrëveshjes së Kumanovës. Prej 11 shkurtit të 2008, Kosova është shkëputur përfundimisht nga Serbia, duke shpallur pavarësinë si një vend sovran. Pavarësisht kësaj, aktualisht strukturat paralele kriminale serbe në veri të Kosovës vazhdojnë të mbajnë, prej disa ditësh, të paralizuar qarkullimin atje. Ndërkohë, pak ditë më parë, presidenti serb Aleksandër Vuçiç i bëri kërkesë zyrtare autoriteteve të KFOR-it për dërgimin e 1000 trupave ushtarake serbe në Kosovë, kërkesë kjo që pritet të refuzohet.
Në janar të 2001, sërish do të kishte luftë në Ballkan. Maqedonia e Veriut, e cila kishte arritur të shkëputej pa luftë nga Jugosllavia, nuk do arrinte t’i siguronte pothuajse asnjë të drejtë komunitetit shqiptar, gjë që do të çonte në shpërthimin e një lufte midis ushtrisë maqedonase dhe kryengritësve shqiptarë atje, të organizuar nën emrin e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare. Si shembull i të drejtave të mohuara mund të sjellim faktin se, në 2001, vetëm 2% e administratës publike maqedonase ishin shqiptarë. Lufta përfundoi më 13 gusht 2011 me nënshkrimin e Marrëveshjes së Ohrit.
Si përfundim, nga të gjitha luftërat apo konfliktet e përmendura më lart, të cilat kanë ndodhur në Ballkan gjatë tre dekadave të fundit, nuk ka asnjë rast sulmi nga ushtria shqiptare ndaj një vendi tjetër. Duket qartë që ushtritë serbe kanë qenë vazhdimisht nismëtare dhe flamurtare të luftërave, pa përmendur Luftën e Parë Botërore e cila, edhe ajo, nisi në Ballkan pas vrasjes së Franc Ferdinantit më 28 qershor 1914 në Sarajevë nga studenti serb Gavrilo Princip. E ndodhur në një rajon të ashpër, Shqipëria dhe shqiptarët më shumë janë dëmtuar sesa kanë përfituar nga marrëdhënia me fqinjët e tyre. E për ta riformuluar drejt shprehjen “Ballkani është fuçi baruti”, do të ishte më e saktë të thuhej “Serbia është fuçi baruti”.

Pikasmë: A mundet ti mbrojmë dhe si të ndalim humbjen historike të territoreve shqiptare?

January 3, 2023 by s p

Beqir Sina dhe Agim Alickaj/

Një komb i vjetër si Shqiptarët, më i vjetëri në Ballkan, dhe Europë, si jemi ne ilirjanët (shqiptarët), si ka mundësi që të vijmë në një situatë të tillë, që gjatë gjithë historisë së saj, vetëm me humb territore. Madje, për fatkeq edhe deri në ditët e sotme, po përjetojmë të njëjtin trend historik që e kemi përjetuar. Ndërkohë, që armiqët tanë shekullor në këtë drejtim – dihet se gjithmon kan punuar me plan, dhe një strategji. Aqsa ata dhe e kan shkruar atë plan, dhe në momente kurciale të historisë, ata vet kan provuar me sukses se si do ti coptojnë tokat shqiptare.
Copëtimi i Shqipërisë dihet se ishte procesi i ndarjes së trojeve shqiptare nga Kongresi i Berlinit deri në Konferencën e Ambasadorëve në Londër në 1913.

Copëtimi i 1913-ës la pasojë të rënda në kombin shqiptar dhe ishte tragjedia më e madhe kombëtare deri më sot, me pasoja që vazhdojnë të rëndojnë mbi kombin shqiptar i cili është në tkurrje e sipër si pasojë e këtij copëtimi edhe në ditët e sotme. Në fillim të shekullit XX-të, Çubruloviq, ka shkruar planin se si të zhduken shqiptarët. Vaso Çubrilloviqi, i cili ishte një historian, politikan dhe akademik jugosllav, i dekoruar me dekoratën e federatës Jugosllave për praktikimin e Doktrinës së shenjt serbe, ka kryer studime për zhdukjen e shqiptarëve.

Studimi i tij njihet me emërtimin “Iseljavanje Arnauta” (“Dëbimi i shqiptarëve”)

Ndërkohë, që ne shqiptarët asnjëher në historin tonë, nuk kemi pas ndonjë strategji kombëtare se si do ti mbrojmë ose si do ti marrim tokat e okupuara shqiptare. Ne vetëm kemi luftuar si kemi mundur për t’u mbrojtur me lëvizje patriotike të udhëhequr nga patriotë të mëdhenjë. Jo për të marrë ato tokat që na i kan marrë dhe na i kan okupuar me vite të tëra, por vetëm për t’u mbrojtur. Lidhur me këtë opinion dhe lidhur edhe me çështjen tonë kombëtare, me atë që po ndodh sot me trojet shqiptare, të okupuara nga Serbia, Maqedonia, Mali i Zi dhe Greqia, këta fqinjët tanë – armiqët tanë shekullor, domosdo shtrohet një pyetje drejtuar çdo shqiptari në pikasëm :

“A mund të kemi ndonjë strategji të përbashkët të paktën sesi me u mbrojtë në këtë situate që gjendemi ne si komb? Dhe, çfarë duhet të bëjmë ne shqiptarët ti dalim zot trojeve tona të okupuara, për të mbrojtur atë qënjen tonë kombëtare?

Pikërisht, atë që thamë në fillim që ne jemi kombi më i vjetër i Europës, që i kemi dhënë aq shumë këtij kontinenti, dhe për fatkeq nuk po mundemi të kemi të paktën një strategji mbarë kombëtare. Kjo është pikërisht edhe arsyeja që kemi arritur në këtë situat ku jemi, sot, megjithëse, duhet pranuar se kemi arritur të mbijetojmë si komb.

Bashkimi Kombëtar është ëndërr e të gjithë atyre që e duan kombin me zemër, është synim normal i forcimit dhe shpëtimit të kombit. Mbasi, edhe sot kemi njërëz brenda kombit tonë që veprojnë kundra interesave tona kombëtare.

Por, duhet punuar dhe parë si duhet punuar kombëtarisht për bashkimin kombëtar, që të kemi një strategji të përbashkët. Dihet dhe jemi të ndërgjegjëshëm që kjo nuk është punë e lehtë për shumë arsye politike, që në këtë moment do një përshtjellim më të madh. Por, së paku këtë trendin e humbjes së territoreve, me qëndrimet e politikanëve, sidomos ndaj të huajve (që shumica e tyre jan armiqët tanë) ta ndalim njëherë e përgjithmonë. Ti themi të gjithë së bashku Jo! Dhe të luftojmë të gjithë së bashku që të mos na ndodhë më ajo që ka ndodhur dhe po ndodhë në Kosovë, por ta kthejmë këtë trend në anën tonë.

Nëse i lëjmë mënjanë interesat dhe inatet personale, klanore dhe partiake kjo gjë është e mundur. Pra, të përpiqemi dhe të shpresojmë për një veprim të përbashkët gjat vitit 2023, gjë që do të sjellë mbarësi dhe ardhmëri të sigurt të kombit të ndritur shqiptar.

NAZIRE CURAJ-ZOGAJ, Femra krajane, atdhetare e shquar e çështjes kombëtare

January 3, 2023 by s p

Shkruan: Hamid Alaj

New York: 1.01.2023

Ti jipet epiteti një femre “Atdhetare e shquar e çeshtjes kombëtare” nuk është e paktë, sepse aty lypet, jo pak por shumë për të bërë e sakrifikuar, madje edhe deri në dhënie jete, e mos të flasim për të tjera gjëra që një femër duhet të kalojë gjatë gjithë jetës së saj për ideale dhe çështje kombëtare. Ajo është një dhe e vetmja femër krajane që sakrifikoi gjithçka për çështjen dhe idealet kombëtare, e quajtura Nazire Curaj-Zogaj.

Nazirja e lindur dhe e rritur në trevën e Krajës derisa mori rrugën e shkollimit të mëtejshëm, pastaj e shkolluar dhe e frymëzuar me idealet dhe çështjen kombëtare në Kosovë, ajo sot mund të bëjë krenar çdo femër krajane por edhe çdo banor të trevës që e kujtojnë me rrespekt dhe nostalgji edhe si mësuese por edhe si “femra” më e njohur krajane e idealeve kombëtare, e pse mos të thënë “heroina” e trevës së tyre. Ajo ka një biografi të gjërë edhe pse dominon vuajtja dhe sakrifica e saj për idealet dhe çështjen kombëtrae shqiptare.

Nazire Curaj u lind më 27. 12 (dhjetor) të vitit 1946 në fshatin Ostros i Madh (lagja, Curaj Poshtë) të Krajës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje në vitin shkollor 1960/61. Mbasi mbaron shkollën fillore Nazirja regjistrohet në Shkollën e Mesme në Ferizaj, në Kosovë, në vitin shkollor 1961/62 dhe përfundon në vitin shkollor 1964/65. Në vitin 1966 kthehet në vendlindje, si mësuesja e parë krajane dhe pikërisht më 1 shkurt të vitit 1966, fillon punën në arsim, pranë Shkollës fillore “Gjergj Kastrioti – Skënderbeu” në Ostros të Krajës. Në Shtator të vitit 1967, e lëshon Krajën dhe kalon ilegalisht në Shqipëri. Gjatë qëndrimit katërvjeçar në Shqipëri, (gjer më 1971), ajo ndiqte studimet për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe në Universitetin e Tiranës. Gjatë atyre viteve dha provimet e vitit të parë dhe të dytë të studimeve dhe njëkohësisht edhe punësohet për dy vite ku dha mësim në Shkollën Fillore “Vaso Kadija” në Zues të Shkodrës. Pas atyre viteve qëndrese në Shqipëri, ajo vendos të kthehet në vendliondje. Edhe pse kthehet në vendlindje Krajë asaj nuk i lejohet punësimi në komunën e Tivarit, gjegjësisht të punësohet si mësuese në trevën e Krajës aty ku për herë të parë filloi profesionin e saj dhe mori ditarin e mësuese në dorë. Edhe pas gjithë kësaj, ajo e etur për të punuar profesionin e vet vendos të shkojë në Kosovë dhe pranohet në Shkollën Fillore “Jeta e Re” në Komoran të Kosovës, ku punoi një vit shkollor. Pas një viti shkollor vendos të transferohet për të dhënë mësim në Shkollën Teknike në Ferizaj, në vitin shkollor 1972/73. Edhe në këtë shkollë punoi një vit shkollor. Po një vit shkollor dha mësim edhe në Shkollën Ekonomike në Ferizaj ku vazhdon punën edukativo-arsimore, si mësimdhënëse e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe. Gjashtë vite shkollore dha mësim në Shkollën Fillore në Babush të Ferizajit. Ajo, në mënyrë permanente, me vullnet e zell punoi për ngritjen dhe përsosjen profesionale. Për këtë qëllim regjistrohet në Fakultetit Filozofik, Dega Gjuhë e Letërsi Shqipe në Universitetit e Prishtinës, dhe diplomon në vitin 1980. Profesoresha atdhetare në vitin 1980 fillon të japë mësim në Shkollën e Mesme Bujqësore “Zenel Hajdini” në Ferizaj

Në një periudhë kohore dhjetëvjeçare (1971-1981) Nazire Curaj nuk rreshtë së punuari për çeshtjen kombëtare. Bile ajo së bashku me aktivistë tjerë si nga Kosova po ashtu edhe nga treva e Krajës, vazhdon aktivitetet e saj patriotike dhe kombëtare për t’u përgaditur për Pranverën e Madhe të vitit 1981. Ajo shkon në vendlindjen e saj Krajë dhe takohet me patriotët krjanan të idealeve kombëtrae si me Ali Perashin, i cili shprehet i gatshëm për të punuar për çeshtjen kombëtare, poashtu edhe me patriotët e tjerë krajan si me Xhafer Markashin, Salih Markashin e Hasan Perashin. Të gjithë së bashkut bien dakord që idealet e tyre patriotike ti shkrijnë për çështjen kombëtare shqiptare. Kjo ishte nisma e formimit të grupit ilegal “Jehona e Krajës”, protagoniste e së cilës ishte Nazire Curaj. Kështu, Nazire Curaj së bashku me Eshrefe Mujën në vitin 1982 shkojnë pësëri në Krajë dhe vendosen ilegalisht në lagjen Kacaj (fshati Martiq) në shtëpin e Et’hem Halilit, ku u zyrtarizua formimi i grupit ilegal “Jehona e Krajës”.

Nazirje ka ardhur shpesh në Krajë nga Kosova ku jetonte dhe vepronte. Sa qëndronte në vendlindje së bashku me patriotët e tjerë krajan formonin dhe shkruanin trakte të ndryshme kundër regjimit sllavo-komunist dhe njëkohësisht edhe i shpërndanin në mënyrë ilegale nëpër rrugët e Krajës. “Gjatë qëndrimit një javor në Kacaj, unë kam shkruajtur disa trekte për t’i shpërndar në mbarë Krajën dhe disa letra proteste, që t’ju dërgohen të gjitha instancave që nga Komuna e Tivarit e gjer në Federatë”, shprehet Nazire Curaj. Ajo me urdhër të aktivistit të njohur për çeshtje kombëtare nga Kosova patriotit Abdulla Prapashtica, shkonë në Krajë me detyrë që të formojë një grup të besueshëm atje i cili do të shërbejë si bazë e nevojshme për të bashkëpunuar me Shtetin Amë, me Shqipërinë.

Në prill (9 dhe 10) të vitit 1981 Nazire Curaj merret në pyetje nga policia e Ferizajit për aktivitetet e saj patriotike dhe me këtë rast dënohet dy (2) muaj burg, kurse më 18 prill po të atij viti e largojnë nga mardhënie pune. Kolektivi i shkollës ku ajo punonte dhe nxënësit e asaj shkolle protestuan për një kohë të gjatë, plot gjashtë muaj, për kthimin në punë të mësueses së tyre, por ai kthim i saj në mardhënie pune u mundësua në shtator të vitit 1992. Pasi lirohet nga burgu dy mujor, po në vitin 1981 ajo shkon në Krajë dhe njëkohësisht viziton edhe Ulqinin. Me këtë rast merret në pyetje nga UDB-ja në Stacionin Policorë të Ulqinit. Kthen në Kosovë dhe vashdon aktivitete e saj patriotike.

Në shtator të vitit 1983, Nazire Curaj merr detyrë që përmes Krajës, me ndihmën e anëtarëve të grupit ilegal “Jehona e Krajës” të shkojë në Shtetin Amë bashkë me Xhabir Morinën, me detyrë që të kontaktoj me udhëheqësit e Shtetit Amë dhe të kërkojë ndihma konkrete për fillimin e Luftës Çlirimtare në Kosovë. Kjo ishte Nazire Curaj e cila kishte guxim dhe vullnet ta kryente çdo detyrë që i ngarkohej asaj për çeshtjen dhe idealet kombëtare. Dhe ate e bënte. Niset për në shtetin Amë, Shqipëri dhe atje kërkon të takohet me disa udhëheqës të lartë shtetëror për të kërkuar ndihmë por siç shprehet ajo: “mbeta e zhgënjyer duke më thënë se nuk janë pjekur kushtet për një gjë të tillë”. Pasi kthehet nga Shqipëria ajo bie në depresion të thellë dhe njëkohësisht humb vetëdijen dhe ashtu në atë gjendje, pa pikë mëshire, policia fashite jugosllave e burgosin sërisht me një nga nxënëset e saj, Elmaze Graincën, në vitin 1985, ku ndaj saj ushtrojne dhunë të pa parë sa që brenda dy ditëve i thejnë 15 dhëmbë e dhëmballë, ku gjaku i shkonte curril nga hunda, veshi e goja, ku shpesh nuk ishte e zoja të ngrihej në këmbë, por ashtu në atë gjendje përpiqej të qëndrohnte në këmbë, gjë që e paraqet edhe në një poezin e saj të pa botuar, ku ajo shprehet: “Si feniksi unë jam ba / Shumë herë vdiqa dhe u ngjalla”. Po atë vit (22 tetor 1985) mbahet gjykimi i saj në Prishtinë me kryetar të trupit gjykues Shefki Sylaj, “udbashi” famëkeq shqiptar i asaj kohe i cili me këmbngulje kërkon që Nazire Curaj të dënohet me burgim të përjetshëm kurse eksperti ligjor boshnjaku Muhedi Salihamixhiqi-neuropsikiatë, insistonte që Nazire Curaj të dënohej me një vit burg, kurse ish-nxënësja e saj të lirohej në mungesë faktesh.

Pasi që Nazirja ishte me origjinë nga Kraja. Trevë e cila ishte nën juridiksionin e Malit të Zi, në burgun e Prishtinës ku Nazirja vuante dënimin vinë disa “udbasha” nga Mali i Zi me pretekst që ajo është nga Mali i Zi dhe që ajo të transferohet në burgun e Shpuzës për ta vuajtur dënimin, mirëpo një “udbash” shqiptar, njëfarë Arif Riza mundohet që Naziren mos ta lëshojnë në duar të malazezëve duke ju treguar atyre dosjen shëndetsore të saj “udbashave” malaziaz që kishin ardhur për ta marrë Naziren, dhe ashtu ndodhi, Nazirja nuk u trensferua në Mal të Zi në burgun e Shpuzës por e vuajti dënimin në burgun e Prishtinës aty ku ishte dënuar.

Në shtator të vitit 1988, Nazire Curaj përsëri dënohet me një vit burg dhe burgun e vuan në Mitrovicë dhe Beograd ku përsëri vazhdojnë torturat ndaj saj. Pasi lirohet nga burgu ajo përsëri shkon ilegalisht në Krajë për të vazhduar aktivitetet e saj patriotike dhe atdhedashëse. Nga përndjekjet e shumta nga policia sllavokomuniste jugosllave, Nazirja herë pas here detyrohet të kalojë në Shqipëri. Tani më në një gjendje të mjerueshme, e dalur nga burgu, pa punë, e me fëmijë të vegjël kalon në Shqipëri disa herë por edhe në këtë gjendje të rëndë psiqike policia malazeze e ndalin dhe e mbajnë në burgun e Shpuzës për pesë (5) ditë me pretekstin që pas pesë (5) ditëve të paraqitet në policin e Prishtinës. Pra, nga kjo shihet qartë se Nazire Curaj-Zogaj ishte një patriote e flaktë nga treva e Krajës, ishte e lidhur për të vazhduar veprimtarin e saj për çështje kombëtare, andaj ishte e ndjekur këmba-këmbës nga UDB-ja jugosllave, e cila torturohej fizikisht dhe mendërisht. Ishte e burgosur disa herë si në burgun e Ferizajit, Nishit, Prishtinës, Mitrovicës, Beogradit e të Shpuzës. Ajo u rezistoi të gjitha burgjeve, qoftë në Serbi, Kosovë e Mal të Zi dhe asnjëherë nuk u dorëzu përkundrazi dilte kryelartë në mbrojtje të idealeve të veta kombëtare. Edhe pas gjithë këtyre vuajtjeve e burgosjeve Ajo asnjëherë nuk u mposht edhe pse shpijunët e “udbashat” e policisë sllavokomuniste e torturonin ajo përsëri qëndronte kokëlartë. Të njëjtën gjë e bënte kudo ku vepronte si në vendlindje Krajë po ashtu edhe në Kosovë ku jetonte dhe kishte bazën e veprimtarisë së saj. Mbi të gjitha luftonte për çlirimin e kombit të vet nga thundrat sllavo komuniste jugosllave.

Fakti që Nazirja kishte krijuar një shoqëri patriotike si në Kososvë po ashtu edhe në vendlindjen e saj Krajë, kishte formuar dhe udhëhequr grupin ilegal “Jehona e Krajës” së bashku me patriotët e tjerë krajanë, ajo nuk mund të anashkalojë idealet dhe çeshtjen kombëtare që ja kushtoi tërë jetën e saj. Ajo nuk mund të pranonte diktaturë, dhunë policore e vuajtje të popullit të saj, ndaj dhe i shfaqi hapur bindjet e saja politike, por në të njëjtën kohë edhe policia sllavolomuniste jugosllave nuk mund ta pranonte Naziren, ndaj e goditi me burgime të një pas njëshme duke e ndjekur këmba-këmbës në veprimtaritë e saj. Ajo kurrë nuk u mundua për përfitime vetijake, politike e karrieriste, por veten e shkriu për idealet kombëare dhe bashkim të të gjithë trevave shqiptare në një shtet të përbashkët-Shqipërin Natyrele.

Nazire Curaj përveç që është marrë me veprimtari patriotike kombëtra, ajo njëkohësisht ëshjtë marrë edhe me shkrime të ndryshme e sidomos me poezi. Ka shkruar qysh në bankat e Shkollës së Mesme kur ishte në Kososvë. Kryesisht shkrimet e saja kanë qenë të orientuara me tema për vendlindjen, por ka shkruar edhe tematika të ndryshme e sidomos ato me tema atdhedashurie. Nuk janë të botuara deri më tani asnjë nga shkrimet e saja por shpresojmë që edhe ato një ditë ta shohin dritën e tyre në revista, gazeta e periodikë të ndryshëm, mbase në vepër të veçantë të saj.

Jo vetëm që Nazirja është marrë me shkrime të ndryshme, por për Naziren edhe kanë shkruar të tjerët qysh kur ajo ishte gjallë dhe në flakën e veprimtarisë së saj patriotike. Për Naziren kanë shkruar edhe emigrantët krajanë në New York, ku bukur mirë më kujtohet ku isha student në SHLT në Ferizaj në vitet ’80, një bashkëvendas i imi (i autorit të këtij shkrimi) në mërgim në New York me pseudonimin “Lulo” më dërgonte poezi kushtuar Nazires dhe më porosiste që t’ia dorëzoja asaj, mirëpo edhe pse unë (autori i shkrimit) nuk e kam takuar Naziren, por në distancë e kam parë disa herë, por jo folur apo ndejur me ta, sepse si student që isha na kaplonte friga t’i afroheshim një patrioteje si ajo me pretekst se do të na shpiunonte dikush në policin e Tivarit dhe do të humbesha të drejtën e shkollimit, dhe ato poezi i mbasha shumë të fshehura që të mos mi dinin as shokët e mi se unë i kam dhe kështu amaneti i “Lulo’s” kurr nuk u plotësua nga një student krajan, madje ato poezi gjatë një udhëtimi nga Prishtina për në vendlindje Krajë, ranë në dorë të policisë së Tivarit, në stacionin e autobusave në Tivar dhe kur më pyeten policët se: “C’farë janë këto”, unë u përgjigja se janë: “Domaći zadatak-Detyra shtëpie”), duke ju treguar se isha student dhe kisha detyra shtëpie për studime, dhe kështu i pështova bukur mirë një marrje në pyetje nga policia malazeze, burgosje disa ditëshe apo edhe disa viteve, mbase edhe ndërprerje studimesh të mëtejshme.

Nazire Curaj vdiq më 14 Dhjetor të vitit 2019 në Ferizaj të Kososvës por u varros atry ku e kishte lënë amanet në vendlindjen e saj në Krajë. Ajo u kthye në vendlindjen e saj në Krajë që e donte shumë, në arkivoli të mbështjellur me flamurin Kuq e Zi – Shqiptarë që e kishte në zemër por edhe si vene në trupin e vet. Për në banesën e fundit ajo u përcoll me nderime të veçanta dhe një respekt të madh nga pjesmarrja e bashkëvendasëve në ceremonin e varrimit të saj. U përcoll për në banesën e fundit edhe nga shumë veprimtarë të kohës kur ajo vepronte dhe punonte për çeshtjen kombëtare. Gjatë pëcjelljes së arkivolit të saj për në banesën e fundi ajo u përcoll edhe nga shumë banorë të Ferizajit ku jetonte dhe vepronte, nga familjarët, bijat, nipat e mbesat e saja dhe një numër i madh qytetarësh nga Kosova e më gjërë.

Gjatë ceremonisë së varrimit për veprën dhe figurën e atdhetarës krajane Nazire Curaj folën edhe figura të njohura politite e veprimtarë të ndryshë.

Edhe pas vdekjes së Nazire Curaj janë shkruar artikuj dhe poezi të ndryshme kushtuar kësaj “heroine krajane”. Me rastin e vdekjes së saj edhe autori i këtyre rreshtave ja ka kushtuar një poezi mësueses, atdhetares dhe patriotës krajane, titulluar “Heroinës krajane-Nazire Curaj”.

Jeta dhe veprimtaria patriotike dhe arsimore e Nazire Curaj, është një jetë e lavdishme dhe pothuaj se një historie e veçante sidomos në veprimtarinë patriotike, e cila jetë ishte edhe shumë e mundishme, për të kryer detyrat e saj arsimore-patriotike, e cila jetë pothuaj se gjysma e saj kaloi nëpër burgjet sllavo-komuniste, jugosllave. Me te duhet të krenohet e mbarë Kraja si dhe e gjithë shqiptaria. Sot popullata krajane duhet të jetë krenare me këtë bijë të tyre të pa harruar por edhe shembull se si duhet punuar dhe vepruar për idealet kombëtare. Ajo sot lirirsht mund të thuhet se gjendet në piedestalin e femrave veprimtare shqiptare për çlirim dhe bashkim kombëtarë. Ajo sot është heroinë e trevës së Krajës. Nazire Curaj mbete një emër i madh i femrës-gruas së panënshtruar krajane por edhe mbarë shqiptare e cila diti si të veprojë e punojë për çështjen kombëare.

I lehtë i qoftë dheu i tokës së Krajës që aq shumë e deshti.

Qoftë i paharruaj kujtimi i kësaj besnikeje krajane, kosovare e gjithë shqiptarisë.

GJERGJ ADHAMI, AKADEMIKU I ORIGJINËS PELLAZGE TË SHQIPTARËVE

January 3, 2023 by s p

ose si Dr. Adhamudhi kërreu origjinën e lashtë të shqipes

Nga Rafael Floqi

Figurat e Rilindjes shqiptare janë të njohura për mbrojtjen e të drejtave të kombit shqiptar dhe për lirinë e atdheut të tyre. Ata luftuan për të ndërtuar një Shqipëri të pavarur dhe të fuqishme, dhe ndikuan në ndërtimin e identitetit kombëtar dhe kulturor të Shqipërisë moderne. Megjithatë, ka figura historike që janë lënë mënjanë në histori, dhe që meritojnë të njihen më mirë për rolin e tyre në luftën për liri dhe pavarësi. Është e rëndësishme që të nderojmë dhe t’i njohim të gjitha figurat e Rilindjes shqiptare, pavarësisht nga popullariteti i tyre.

Gjergj Adhami Frashëri, i njohur edhe si Gaqo Adhamidhi ose Adhamidh Frashëri, ishte një mjek dhe figurë politike shqiptare në fillim të shekullit të 20-të. Ai lindi në Korçë gjatë pushtimit turk dhe më pas emigroi në Egjipt, ku studioi mjekësinë dhe u bë mjek personal i Abbas II të Egjiptit. Pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1914, Adhamidhi u kthye në Shqipëri dhe u bë Ministër i Financave në kabinetin e Turhan Pashë Përmetit. Gjatë Luftës së Parë Botërore, ai u vendos në Zvicër dhe u bë kryetar i “Këshillit Kombëtar Shqiptar” në Gjenevë. Ai gjithashtu përfaqësoi Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve.

“I njohur me pseudonimet Pano Bej Frashar apo Dr. Frassari Adamiti, të cilin Çajupi, për inate veç personale (pse Adhami nuk e bëri dhëndër të tij, nuk i dha vajzën për grua !) do ta shndërronte atë në personazh qesharak, “Dr. Adhamuti” apo “Adham –Uti”, siç e shkruan këtë nofkë Dr. Robert Elsie. Çajupi te komedia e tij Klubi i Selanikut e ndërtoi personazhin “Doktor Adhamudhi” duke portretizuar Adamidin. Përmes këtij personazhi autori trajtonte shqiptarin grekoman, zengjin, parazit e oportunist që gjendej rëndomë nëpër shoqëritë sekrete të Selanikut dhe gjetkë nëpër perandori. Arsyeja se pse Çajupi e trajtoi në mënyrë të tillë ka qenë sepse i kërkoi dorën njërës prej vajzava të familjes ku ishte dhëndërr Adamidi, sipas Krishti Frashërit ky i fundit kishte refuzuar ta kishte për baxhanak Andon Zakon; ku dhe gjeti burim mëria e shkrimtarit. Më 1908 u zgjodh njëzëri në krye të grupit “Bashkimi” të shqiptarëve të Egjiptit dhe mori pjesë në përgatitjet për Kongresin e Manastirit, ku ishte i prerë për vendosjen e alfabetit latin si dhe shkronjave “dh” e “th”.

Ai duke përfituar nga pozicioni që kishte në Egjypt ishte ndër të parët që hodhi me argumente historike tezën në kumtesën e tij “Les Pelasges et leurs descendants les albanais”, “Pellazgët dhe pasardhësit e tyre shqiptarët”, në institutin e Akademisë Historike të Kajros botuar në frëngjisht fillimisht me 1902

Një polemikë që ka vazhduar edhe ne buletinet e viteve 1904 -1906. Nuk po i hyjmë biografisë së këtij personaliteti të Rilindjes sonë më në thellësi , kur tashmë prof. Kristo Frashëri, ndër të parët, është ndalur posaçërisht te kjo figurë e nderuar patriotike. Doktor në shkencat mjekësore, fizike e historike, Gjergj Adhami Frashëri, intelektual me të paktën shtatë gjuhë të huaja (greqisht, latinisht, arabisht, osmanisht, gjermanisht, frëngjisht, italisht), ishte në shekullin XIX një anëtar aktiv i bashkësisë shqiptare të Egjiptit dhe anëtarë i Akademisë Historike aty.

Gjergj Adhami Frashëri, i njohur edhe si Gaqo Adhamidhi ose Adhamidh Frashëri, ishte një mjek dhe figurë politike shqiptare në fillim të shekullit të 20-të. Ai ishte i njohur për qëndrimin e tij patriotik dhe për erudicionin e tij të thellë në çështjen e kombësisë shqiptare të Epirit. Adhamidhi kishte ndërtuar një historik të plotë të Pellazgjisë, që e cilësonte si “Perandori pellazge”, e konsideronte si një qytetërim të lulëzuar me fise të ndryshme të përbëra nga një gjuhë të përbashkët pellazge në dialekte të ndryshme. Ai kishte argumentuar me shkencë përkatëse ndaj tezës së filologut grek Dr. Apostolidès se “Pellazgët u helenizuan tërësisht dhe u përthithën nga Helenët”, duke theksuar se “Pellazgët nuk u përthithën nga raca e vogël helenike, por vazhduan të mbijetojnë gjer në ditët e sotme si pasues të tyre me emrin shqiptarë”. Adhamidhi gjithashtu kishte botuar një referat me titull “Pushtimet e Racave Evropiane në Egjipt në Kohën Parahistorike”, ku argumentonte se pellazgët kishin shtrirë veprimtarinë e tyre deri në Egjipt.

Pushtimet e Racave Evropiane në Egjipt në kohën Parahistorike

“Falë monumenteve egjiptiane dhe teksteve më të vjetra që rreshtojnë dhomat mortore të piramidave të Pepit dhe Tetës, si dhe figurave të tridhjetë e shtatë amunëve të sallës funerale të Kh.-Hotepi i Beni-Hassanit dhe skllevërve të faraonëve Ramses, egjiptologët e ditur na mësojnë, se racat e huaja, Ha-neb-u, e kishin pushtuar Egjiptin nga ana veriore e Detit, qysh në kohëra të lashta dhe në periudha të ndryshme. Megjithatë, ne nuk kemi vendosur për llojet etnologjike që formuan elementet heteroktone të popullsisë së Egjiptit të lashtë. Kolegu i nderuar Dr. Apostolidès, duke u bazuar në stelin me trilinja të Canopus dhe tryezën e famshme të nëntë kombeve, ishte përpjekur të demonstronte përpara shoqërisë suaj të ditur se Ha-neb-u duhej t’i bashkohej racave helene, të cilat, pa ndërprerje, duhet të jenë vendosur në luginën e Nilit qysh nga kohërat parahistorike, por me të drejtë është vënë në dukje se veç këtyre popujve veriorë mund të kenë pasur raca të tjera evropiane, përveç helenëve, të cilët, sipas pohimit të ‘Herodotit, shfaqen vetëm për herë të parë në Egjipt. në kohën e mbretërimit të Psammitichus nën emrin e karo-jonianëve dhe si mercenarë të mbretit, përveç kësaj, emri i duhur i helenëve nuk përmendet, deri rreth shekullit të njëmbëdhjetë,( p. K) madje edhe vargjet që kanë të bëjnë me këtë racë, në poemën e Homerit, diskutohen nga Straboni se janë nga Epiri, nga një rajon i Thesprotisë. Atje na thotë Tukididi, helenët, ose Greci, ose Selli u grupuan rreth orakullit të famshëm pellazg Dodona, ku ruanin lopët Larini (në shqip: lopë gri) të Herakliut dhe quheshin Lopëssi (në shqip: barinjtë e lopëve), prej nga vjen rrethi Ellopia (në shqip: lopë fshati), emër i përkthyer nga athinasit në Euboia (vend i qeve).

Grekët formuan kështu një fis hierarkik të kaligrafive pellazgjikë të Dodonës, duke u shquar ndër fiset e tjera pellazge të Epirit, si dhe emrin e tyre Selli ose sylianët (në shqip: shpërthim drite, në greqisht selas = dritë tregon. atë dhe për Zeusin e tyre Sylian, perëndinë e tyre të dritës.) Ata emigruan vetëm në Thesali pas luftës së Trojës, në drejtim të fushave të Pelasgiotis (Thesalisë), por lanë gjurmë të origjinës së tyre, të maleve të Shqipërisë, aty ku etnografi Chopin i gjeti, në gjysmën e parë të shekullit të kaluar, një fis Greci, ndër shqiptarët e veriut. Emigrimi i grekëve dhe thesalianëve u pasua menjëherë nga ai i Heraclïdëve Dorianë, nën kryetarin e tyre Hyllus (në shqip: Hyll. është ylli, dielli), emigracion që sipas traditës ende kujtohet nga shqiptarët me emrin Kohë e Hirit (që do të thotë: koha e heronjve) është ήρωας Heroi në greqisht. Herakleidët janë zhdukur, nga vendi i Hyllianëve, një rajon në kufi me Thesprotinë; ata pra ishin fqinjë me pellazgët e Epirit. Ata janë ilirët ose hyllirët, sepse ilirët në latinisht, përmenden në mbishkrime edhe si Hyllirici, emër që kujton qartë Hyllianët.

Por nëse Dorianët Herakleidë janë ilirë, atëherë pse përmenden edhe nga autorët grekë si pellazgë? Është e njëjta gjë me Thesalinë, origjinën ilire të së cilës e demonstron gjerësisht profesori O. Müller. Ne kemi pasur rastin, për më tepër, të merremi me këtë çështje para jush në konferencat e mëparshme të Institutit dhe kemi vërtetuar se perandoria e pellazgëve përfshinte, përveç racave të shumta të gjithë Greqisë, edhe një numër të madh popujsh ilirë, të cilët quhen herë ilirë, herë pellazgë. Kështu Maqedonia, vendi i parthinëve (të bardhëve, shqip) ilirëve, për Justinin është vendi i Popullit të Pellazgëve; Epiri i lashtë është Kátu IIecoyis; Epiri i Epërm (Shqipëria e Veriut) është “Avo IIɛdæoyis; provinca shqiptare e Dardanisë është vendi i origjinës së dardanëve të Trojës, të cilët, duke qenë ilirë, përmenden edhe si pellazgë.

Së fundi, e gjithë Greqia, ne kemi demonstrime, mbante, para shfaqjes së helenëve, emrin e lledaoyía dhe gjithçka që ishte helene në kohën e Herodotit, më parë mbante emrin e pellazg, sipas pohimit të vetë këtij autori. Vetë babai i historisë na bën të analizojmë racat e ndryshme helene dhe na bind se Jonianët, Akaianët, Argjivët, Dorianët, Athinasit, të gjithë ata, më parë, kanë qenë pellazgë. Është e pamohueshme, pra, se një perandori e madhe pellazge dhe, për ta shprehur të vërtetën më mirë, një perandori e pamasë, e një boshti kryesor, Iliro-Pellazg pushtoi gjithë gadishullin ballkanik. Kjo tendosje etnike, arkaike dhe homogjene përbën thurjen e kanavacës së banorëve autoktonë, evropianë dhe arianë, mes thurjeve të së cilës, falë dyndjeve të përsëritura të kohërave parahistorike janë përmbledhur edhe elementë të tjerë heteroktonë. Duke hedhur një vështrim të shpejtë edhe mbi toponimet e ndryshme të këtij rajoni, si dhe në ndarjet filetike dhe gjeografike, vërejmë se iliro-pellazgët autoktonë kishin pushtuar, përtej Adriatikut, brigjet e Italisë së Jugut dhe të Siçilisë, e në të njëjtën kohë, duke kaluar Helespontin, ata kishin emigruar në Azinë e Vogël. Sinonimet e shumta të emrave të qyteteve dhe maleve, si dhe popujve të cituar nga gjeografët e lashtë, na kanë mundësuar të gjejmë gjurmët dhe rrugën e ndjekur nga emigrantët nga Evropa në Azi në një zonë që shtrihet nga brigjet e Italisë deri në Azinë e Vogël. Profesor Pauli, i goditur edhe nga ky homogjenitet etnik dhe toponimik i kësaj zone, ia atribuon atë tirreno-pellazgëve; por, po të kemi parasysh se gërmimet tirrenase mbivendosen mbi rrënojat shumë më të vjetra të pellazgëve dhe se sinkronizmi i këtyre dy popujve është i pamundur dhe raporti i tyre i dyshimtë, natyrshëm kthehemi në trungun arkaik të Ilirëve. Pellazgët, banorët e vërtetë të Evropës Jugore, emigrimin e të cilëve do t’i ndjekim deri në luginën e Nilit. Por kjo etnografi kolektive e iliro-pellazgëve kontestohet nga kolegu ynë D’Apostolidhes, i cili u përpoq të reduktonte perandorinë pellazge të kufizuar në një rreth të vetëm të Thesalisë dhe të përthithur me shpejtësi nga raca helene. Për të demonstruar origjinën e toponimeve ballkanike, ai fut në skenë skytho-tartarët ose turanët, me një interpretim krejtësisht të gabuar; kështu që “toponimet”, thotë ai, të maleve Skardos, Pindos, Olympos, etj., janë vetëm transkriptime të fjalëve turaniane Scharg-dagh, Pin-dagh, el-Bouz etj., emra që turqit i japin edhe sot (për fjalën “mal” si Karadagh, Mali i Zi, RF). Por emri Skardos ose Kardos, Skambe ose Kambe, Skambouni ose Kambouni i këtyre trevave janë nga fjalët shqipe. Skarde do të thotë greminë, rrëshqitje që vjen nga rrënja shqipe shkaet ose skas analoge me greqishten e vjetër oxàs dhe do të thotë rrëshqitje, anim. Është e njëjta gjë me skambin që në shqip do të thotë shkëmbinj. Pindus, në shqip do të thotë “krahët” pendët, Olimpes, në shqip është peloton (mal i kodrinuar), në analogji me malet Tempes dhe Dempeles (Dhëmbeli R.F) që do të thotë i dhëmbëzuar. Përsa u përket prapashtesave dagh, turqit qysh nga pushtimi i tyre e shtuan këtë fjalë për të treguar se bëhet fjalë për male. Sigurisht, D’Apostolidès u mashtrua nga prapashtesat “dagh” të gjuhës turke, këtë do t’i shmangej po të dinte shqipen, e vetmja mbetje e paprekur e të gjitha idiomave iliro-pellazgjike, gjuha pelake ose shqyp siç e quajnë shqiptarët. Ne kishim këmbëngulur tashmë në rëndësinë kapitale të gjuhës shqipe dhe të ndarjeve filetike dhe të emrave të fiseve që kombi ka mundur t’i ruajë të paprekura deri më sot, pavarësisht nga përmbysjet e mesjetës.

Kështu, për sa i përket dardanëve që z. Apostolidès i nxjerr nga Te-Thranes, tradita e mëposhtme e Plinit na jep çelësin e gabimit etimologjik të kësaj race të madhe dhe gjuha shqipe na e vërteton atë. Vëllai i Keltusit dhe Galatusit, Iliri, kishte tre vajza: Parthô, Dassurô dhe Darda, prej nga ishin fiset ose popujt e Parthenët ose Bartheni, që banonin në të gjithë Maqedoninë, Dasaretët që banonin në rrethin e Goricës dhe Dardanët e Dardanisë. Nga me shkop Skopi (shkopi, shqip). Epo, Parthô është e bardha, Dassurô është e dashura ose delet dhe Darda është dardha. Fshatrat Dardha ekzistojnë në shqip dhe banorët edhe Dardanët apo Dardharët. Dy vëllezër shqiptarë, në Aleksandri (mjek dhe avokat), mbajnë mbiemrin Dardha, të huazuar nga fshati ku jetojnë. Atëherë nuk mund ta kuptoj se si z. Apostolides mundi ta deshifrojë këtë emër të pastër dhe të thjeshtë shqiptar me një etimologji Te-Thrané.

Autorët latinë dhe grekë na përshkruajnë një seri të tërë fisesh të trungut iliro-pellazgë, disa prej të cilëve ruhen te shqiptarët e Epirit dhe të Shqipërisë së Epërme dhe që do të shërbejnë si filli i Arianës, si origjinë e racës së Brygeve ose Frigasve ( Frigjianët), Sekuliotët (Sikoulis), Chanes ose Chaones, Dardanët së bashku me Tros ose Teukrët dhe Mosches etj. Nga bregu i Adriatikut, duke iu afruar bregut të Italisë, më pas drejt ishujve Esperides, drejt Gjibraltarit, ku ndodheshin stelat e liderit të madh legjendar Herakliut. Më pas gjejmë Herakleidët që migrojnë drejt brigjeve të Afrikës, në Libi; ku Heracliu plak, pas triumfeve të piraterisë kthehet në Iliro-Thesproti, ku fillon një sherr për tufat e Gérysne, etj. Në çdo rast, pikënisja e këtyre aventurierëve është bregdeti i Iliro-Thesprotisë, bregdeti i Adriatikut. Është gjithashtu në një pikë të këtij bregdeti që zbarkojnë argonautët, të dëbuar nga kolkët. Ekspedita e Argonautëve është gjithashtu vepër e Iliro-Pellazgëve. Sipas traditës, aq të njohur, argonautët u larguan nga Yolcos për t’u kthyer në vendin e tyre të origjinës në bregdetin e Iliro-Thesprotisë, duke zbritur në Yleine. Këta dy emra topografikë, pika e nisjes dhe e kthimit, identifikohen duke përcaktuar ujkun në shqip, sepse shqipja yle është greqisht (lycos = ujk). Emërtimi Argo, për më tepër, të kujton fjalën aq të dashur nga pellazgët, duke qenë se i gjithë Argos ishte pellazgjik. Pa dyshim pra se në këtë fabul të bukur bëhet fjalë qartë dhe qartë për një sipërmarrje të iliro-pellazgëve, një sipërmarrje e ngjyrosur dhe e modifikuar sipas imagjinatës së çdo poeti më modern. “E njëjta gjë vlen edhe për ekspeditën më të famshme, Luftën e Trojës, e përjetësuar në Eposin e Homerit. Edhe pse tradita e priftërinjve të Tebës nuk përputhet me atë të poemës homerike, megjithatë emri i Argiens, nën të cilin janë përfshinte konfederatat e gadishullit helen, na kthen në një kohë para shfaqjes së racës së helenëve, kur Greqia quhej Pellazgji dhe qytetet e Argosit ishin të shumta pasi që i gjithë Argosi është pellazgjik, mjafton për të bindur. ne, që emërtimi i Argjienëve ishte sinonim i Pellasgëve dhe është i justifikuar mirë, pasi emri përgjithshëm i helenëve daton nga një periudhë shumë më e re, dhe ishte për shkak të shtëpisë mbretërore të racës akaike, një racë që përmendet vetë si pellazgjike dhe vjen nga rajonet veriore të Greqisë.

Ne e dimë, në fakt, se në Pelasgiotis të Thesalisë ekzistonte një Akaia, e cila më vonë u transferua tek ata në jug të Greqisë dhe se thesalët, ishin një racë iliro-pellazgjike, sipas 0. Müller të afërm të Akainjve, emigruan nga Pleasgis (Epiri) i poshtëm, që iu takonte Khaonëve dhe Chaones ose Kaos ose Chaios. Nuk ka dyshim se ata janë një fis iliro-pellazgjik dhe jo aziatik, siç pretendon D’Apostolidès; sepse çfarë lidhje mund të kishte midis popullit të Greqisë veriore, akaianëve dhe a-çashdëve të Azisë aq larg, farefisnia e të cilëve nuk përmendet aspak? Sa për Danaoï, ne e dimë se ky emër u imponua nga Danaus mbi Argjivët. Kështu poema e pavdekshme e Homerit na përshkruan një aventurë të konfederatëve iliro-pellazgë të Gadishullit Helen përpara mureve të Trojës. Agamemnoni dhe vëllai i tij, Menelausi biond, nuk mund të ishin A-chashdes ose Kaldeas, por Evropianë.

Egjipti nuk mundi t’i shpëtonte lakmisë së aventurierëve të tillë, të cilët kishin guxuar të lundronin nga Deti i Zi në Hesperidet dhe kishin pushtuar ishujt e Arkipelagut dhe Jonit. Tradita e njohur e ekspeditës së Herakliut, me bashkëshokët e tij ilirët (hilianët), në Gjibraltar, Libi dhe Egjipt, ku ishin robër, tashmë na vë në gjurmët e dyndjeve të iliro-pellazgëve në luginën e Nilit. dhe të burgosurit Ha-neb-u, të cilët ndjekin qerret triumfale të Ramsesit, dëshmojnë për pushtimin e këtyre nga “populli” tradicional i Detit të Veriut. Ne do të vazhdojmë këto gjurmë në hijen parahistorike falë shqipes edhe me. Phryges ose Bryges. Frigëve ose Brigëve. – “Një nga mbretërit më të lashtë të Egjiptit, Manes, ishte një Frig,” pushtuesi i parë i huaj i luginës së Nilit, sipas Plutarkut. Këtë e vërteton edhe Diodorius. Për të qenë pushtues, ky mbret duhej të shoqërohej nga bashkatdhetarët e tij, Frigas, të cilët duhej të largoheshin ose nga Evropa ose nga Azia. Frigjianë janë gjithashtu tridhjetë e shtatë amunët, të cilët shfaqen në sallën e funeralit në Beni-Hassan. “Me veshjet e tyre, frizurën e tyre dhe një lire frigjiane, ata u ngjajnë grekëve parahelenikë (prehistorikë). Ata janë Frigjianë ose Myzo-Frigjianë,” thotë studiuesi D’Apostolidès “Këta janë grekë të epokës parahelene”, konfirmon egjiptologu francez. Këta grekë parahelenë, siç e kemi treguar, janë iliro-pellazgët. Në të vërtetë, Frigët ose Frigët e Frigjisë në Azinë e Vogël, ishin nga zona iliro-pellazgjike, me banim në Maqedoni, fqinjë me Medët, pranë malit Bormia (në shqip do të thotë: mali i dëborës). Sipas Herodotit, vetë maqedonasit konfirmuan se “frigët ilirë bashkëjetonin me ta në Maqedoni dhe quheshin më parë Bryges, por me emigrimin në Azi e ndryshuan këtë emër në Friges”. Kjo është shumë e drejtë, sepse fiset e tjera, qoftë ilire qoftë maqedonase, përmenden nga autorë grekë apo latinë, me emrin Bryges apo Bruges apo Briges, Βρύξ, Βρέας, Βρεκεντίοι etj., etj., etj. Hesychius zbulon se Bçuk dhe Bpèxs identifikohen me Bpiyes. Është thjesht një fjalë topografike shqipe, Breg që ka shumës Brigje, Brekes, dhe që do të thotë male ose kodra. Kështu, në ditët e sotme, ne e quajmë Breg-Détis një rreth të Epirit, që do të thotë kodrat e Detis, deti, ku mbretëronte perëndesha Oétis dhe i biri i Akilit, Parisi ose Neoptolémos. Bryges pranë Dyrrhachium, citohen nga Appian, Briges pranë qytetit shqiptar të Korçës afër Maqedonisë, qytetet e trakëve që mbanin emrin Briga ose Brigje, janë krejtësisht analoge me emrin Brygé ose Bregun e shqiptarëve, që thonë: për Malin e Zi Brygué-Brygué, pra kodra-kodra. Nëse trakët nga Iliro-Pellazges shpërndanë toponimin Brigje në gjurmët e tyre të kalimit, Bryges ose Phryges me të vërtetë lanë gjurmë të origjinës së tyre përgjatë zonës gjeografike të Iliro-Pellazge. Ashtu si populli i thrakëve (thrakasve), raca e frigëve konsiderohej si një nga më të vjetrat dhe më të mëdhatë në Evropë dhe po ashtu fiset e trakasve, nga Bryges kishin emigruar në Azinë e Vogël, Frigji, duke ndryshuar theksin e fortë nga B në Ph (F). ; pra Phryges në vend të Bryges. Nëse Herodoti na mëson se “Πολλαι δ’ ομωνυμίαι Θραξί και Τρωσίν”, nga Platoni na thotë, se frigët janë të lidhur me grekët dhe shumë fjalë frigjiane janë të zakonshme. Kjo do të thotë se Bryges ose Phryges, të dy të Gadishullit Ballkanik dhe ata të Azisë, janë iliro-pellazgë, të afërm të grekëve, të cilët janë po ashtu vetë janë sipas studiuesit Apostolides. “Këta janë grekë të epokës parahelene”, konfirmon egjiptologu francez. Këta grekë parahelenë, siç e kemi treguar, janë iliro-pellazgët. Në të vërtetë, Frigët ose Frigët e Frigjisë në Azinë e Vogël, ishin nga zona iliro-pellazgjike, me banim në Maqedoni, fqinjë me Medët, pranë malit Bormia (në shqip do të thotë: mali i dëborës). Sipas Herodotit, vetë maqedonasit konfirmuan se “frigët ilirë bashkëjetonin me ta në Maqedoni dhe quheshin më parë Bryges, por me emigrimin në Azi e ndryshuan këtë emër në Friges”. Kjo është shumë e drejtë, sepse fiset e tjera, qoftë ilire qoftë maqedonase, përmenden nga autorë grekë apo latinë, me emrin Bryges apo Bruges apo Briges, Βρύξ, Βρέας, Βρεκεντίοι etj., etj., etj. Hesychius zbulon se Bçuk dhe Bpèxs identifikohen me Bpiyes. Është thjesht një fjalë topografike shqipe, Brek që ka shumës Bregues, Brekes, Bryrguès; dhe që do të thotë mali ose kodra. Kështu, në ditët e sotme, ne e quajmë Brek-Détis një rreth të Epirit, që do të thotë kodrat e Detis, deti, ku mbretëronte perëndesha Oétis dhe mbretëronte i biri i Akilit, Parisi ose Neoptolemi. Bryges ndodheshin pranë Dyrrhachium, (Durrësit) cituar nga Appiani, Briges pranë qytetit shqiptar të Korçës në Maqedoni, qytetet e trakëve që mbanin emrin Briga ose Brigje, janë krejtësisht analoge me emrin Brygé ose Brégué të shqiptarëve, që thonë: për Malin e Zi Brigje-Brigje, pra kodra-kodra. Nëse trakët nga Iliro-Pellazges shpërndanë toponimin Breg në gjurmët e tyre të kalimit, Bryges ose Phryges me të vërtetë lanë gjurmë të origjinës së tyre përgjatë zonës gjeografike të Iliro-Pellazgëve. Ashtu si populli i thrakëve (thrakasve), raca e frigëve konsiderohej si një nga më të vjetrat dhe më të mëdhatë në Evropë dhe po ashtu fiset e trakasve, nga Bryges kishin emigruar në Azinë e Vogël, Frigji, duke ndryshuar theksin e fortë nga B në Ph. ; pra Phryges në vend të Bryges. Nëse Herodoti na mëson se “Πολλαι δ’ ομωνυμίαι Θραξί και Τρωσίν”, nga citohet dhe Platoni na thotë, se frigët janë të lidhur me grekët dhe shumë fjalë frigjianase janë të zakonshme tek helenët. Kjo do të thotë se Bryges ose Phryges, të dy të Gadishullit Ballkanik dhe ata të Azisë, janë iliro-pellazgë, të afërm të grekëve, të cilët vetë janë Frigjianë dhe Thrakas, nga Pellazgjia ose Epiri (Shqipëria e Jugut) ose Thesprotia, shtëpia kryesore e iliro-pellazgëve. Përveç kësaj, Bryges kishin pushtuar edhe Greqinë. Këta banorë malorë, pra Bryges ose Phryges të shpërndarë në Evropë, erdhën në klimën më të butë të Azisë; me zakonet e këtij mjedisi të ri ata u rafinuan dhe në kontakt me aziatikët, evoluan krejt ndryshe nga prindërit e tyre në Evropë. Ashtu si pellazgët, edhe Frigjianët lanë monumente megalitike në Azi. Ashtu si trakasit, Frigjianët kishin lirën e tyre, dhe për këtë arsye ishin të përshtatshëm për muzikën. Por ç’të themi për shkrimin frigjian, që zoti Ewans beson – se e ka gjetur në Arkipelag dhe madje edhe në Kretë?

A duhen krahasuar këto pak elementë të qytetërimit frigjik me qytetërimin mjaft të përparuar të iberikëve, të cilët gjithashtu e kanë origjinën në Iliro-Thesprote? Kjo është një pikë shumë e rëndësishme për t’u studiuar. Sepse ne e dimë mirë se pellazgët hyjnorë të Epirit (Thesprotisë) kishin krijuar mitologjinë e parë të bukur greke dhe kishin përdorur alfabetin e parë parahelen dhe se edhe iberianët që ishin larguar nga Thesprotia përdornin një alfabet dhe poema shumë arkaike. A është i njëjti alfabet, e njëjta gjuhë e përdorur edhe nga Phryges të cilët gjithashtu lanë të njëjtin trashëgimi? Është e vështirë t’i përgjigjesh kësaj. Gjithsesi duhet të vërejmë se këta malësorë Bryges ose Phryges na lanë disa fjalë që janë të njëjta si te shqiptarët; kështu fjala becos, të cilën foshnja e burgosur nga Psammitichus e shqiptoi, është bukë në frigjianisht; tek shqiptarët ruhet si buk ose beke, si dhe fjalët e cituara te Platoni, si fjala bukëpjekëse e gjermanëve është e ngjashme me të, ashtu si berg është thuajse bregu i shqiptarëve dhe briga e skocezëve është afër bregut alban. Kjo tregon sërish se Iliri, vëllai i Keltusit dhe Galatusit, duhet të ketë pasur lidhje farefisnore gjuhësore me këto raca. Kështu kthehemi në përfundimin se Frigët ose Bryges janë evropianë iliro-pellazgë të vendosur në Azinë e Vogël dhe se Frigët e Kretës, të mbretit frigjian Manes dhe tridhjetë e shtatë amonët që mbanin lirën frigjiane, në Beni-Hassan, janë. aq shumë të njëjtë. Të njëjtat fjalë frigjiane gjenden identike në gjuhën armene; kjo është ajo që vërteton pohimin e Herodotit se “armenët e marrin origjinën e tyre nga Frigasit. ( Ka mjaft ngjasime në fjalë mes shqipes dhe armenishtes gjithashtu, deri më sot të pashpjegueshme nga lidhja duke pasur parasysh distancën gjeografike R.F) Shenjat e pushtimit progresiv të iliro-pellazgëve nga Ballkani, Greqia, në Egjipt. Sa për Muso-Fryges, ky koalicion na duket krejt i natyrshëm; sepse Muzat ose Mushët ose Moisiu kanë bashkëjetuar në Maqedoni me Bryges dhe maqedonasit e tjerë “μετά Μοισών μόνοι τότε οικούντες”, por ne e dimë se të gjithë banorët e kësaj treve mbanin një emër të përgjithshëm “Ilirë- Parthinë”, domethënë ilirët e bardhë në shqip. Mysët me Brygët, duke u larguar nga Maqedonia, emigruan me ta në Azi. Përveç Moises apo Myses apo Mushit formuan edhe një krahinë të madhe të Ballkanit, Moesia. Ata janë po iliro-pellazgë, dhe këta tridhjetë e shtatë amonët të Beni-Hassanit, këta Muso-Fryges të Dr. Apostolides, dhe kjo aleancë mes Frigjeve dhe Moisiut është e natyrshme. Teukrët dhe Dardanët Rreth shekujve të pesëmbëdhjetë dhe të tretë para Krishtit, pushtuesit e guximshëm Ha-ne-u nga Deti i Veriut u lidhën me zinxhirë pas karrocës triumfale të faraonit Ramses. Studiuesit egjiptologë kanë mundur të lexojnë midis këtyre të burgosurve Takra, Sacali ose Sekouli, Shardanët ose Dardanët, Achaionët ose A bajonet etj. Me emrat e Takrës dhe Shardanëve ose Dardanëve, ne njohim menjëherë Teukrët dhe Dardanët, të cilët së bashku, duke filluar nga Samothraka dhe Lemnosi, themeluan nga kolonia e tyre qytetin e Trojës; prej nga vijnë Troes ose Teukres ose Tros dhe Dardene të cituar nga Homeri, duke pasur si prijës Priamin dhe Enean. Qyteti i Trojës, quhet edhe Illion dhe Teukrët janë pranë Dardanëve dhe Pellazgëve. Këto sinonime midis këtyre kolonizatorëve dhe vendeve të tyre të reja, analoge me të ngjashmet në Gadishullin Ballkanik, na detyrojnë të mendojmë se Teukrwt dhe Dardanët u larguan nga Evropa për t’u vendosur në Azi. Pohimi i Herodotit se Teukrët pushtuan Evropën mund të jetë i vërtetë vetëm pas rënies së mbretërisë së Priamit. Por ekzistenca e një krahine të madhe iliro-pellazgjike në Evropë, Dardanisë, si vend i banuar nga Dardanët autoktonë, pasardhës të një fëmije të Ilirit, dhe analogjia e shpërnguljeve të Frigëve dhe racave të tjera trake, na detyron të mendojmë se Teukrët dhe Dardanët e Trojës e kanë origjinën nga Gadishulli Helen ose Ilirik. Krahas traditës, se dardanët vijnë nga Iliri njësoj si Parthenët, Daseretët etj., na jep çelësin, që vajza Parthô, është vajza e bardhë (Parth ose Bartho, në shqip është e bardha) dhe i dha Partheni, vajza Dasserô është “dashuri” ose dele dhe se Dassaretët dhe se Dardanët vijnë nga emri Darda ( dardha në shqip). Kjo është e vërtetë në kuptimin që emrat e vendeve dardha dhe banorët e Dardanëve apo Dardarëve përdoren edhe sot shumë te shqiptarët. Dardanët e Dardanisë, përmenden edhe herë si ilirë, herë si pellazgë dhe në çdo rast të lidhur me arkadët, pellazgë par excellence të Peloponezit. Por këta arkadë ruajtën gjuhën e tyre dhe zakonet e tyre pellazgjike, arkaike, me gjithë pushtimin e Dorianëve Herakleidë, me të cilët megjithatë kishin një marrëdhënie gjuhësore. Kjo na tregon se dorianët erdhën nga vendi i ilirëve (hillianët) të quajtur edhe pellazgë, me të mbërritur në Peloponez gjetën banorë arkaikë, të cilët ruajtën gjuhën e tyre primitive dhe se kjo gjuhë arkaike e arkadëve ishte pothuajse identike me atë të pushtuesit hyliano-dorianë, është pellazgjikja ose iliro-pellazgjikja. Atëherë është e lehtë të kuptosh marrëdhëniet e përmendura midis dardanëve dhe arkadianëve, të dy racat që vijnë nga i njëjti grupin iliro-pellazg. E njëjta marrëdhënie vërehet edhe midis Teukrëve të Kretës (Etookrestëve), Pellazgëve dhe Dorianëve, të cilët kanë jetuar së bashku në Kretë edhe para luftës së Trojës dhe para Dorianëve Herakleidë. Para Homerit, pra, kanë qenë dorianët iliro-pellazgë dhe teukrë, ku z. Ewans gjeti gjurmë të shkrimit trojan ose frigjik, gjurmë gjithmonë të kalimit të iliro-pellazgëve. Po këta Dardanë dhe Teukër u larguan nga Evropa dhe u vendosën në Azinë e Vogël, me një qytet Illion, kjo është ajo që kujton vendin e Hyllianëve, një rajon Dardania sinonim i Dardanisë shqiptare me kryeqytet Skopin (skeptri në shqip),(Skopi,Shkopi, Spektrim Shkupi R.F) ndërsa kalonte nga ishulli Candie, takoi të burgosurit e faraonit Ramses. Ndërsa të afërmit dhe paraardhësit e tyre, Phryges, shfaqen më tepër si pushtues në histori. Megjithatë, nuk është thelbësore të konkludohet se këta iliro-pellazgë kanë ndjekur gjithmonë të njëjtën rrugë, duke qenë se bregu i Adriatikut është mjaft afër ishujve të Jonit. Kjo ide na sugjeron Sekali ose Sekouli (Sikeliotët e Sicilisë), të cilët figurojnë në burg me konfederatat e tyre Teukras dhe Dardanët, të cilët janë të afërm shumë të afërt. Për të demonstruar lidhjen e tyre farefisnore, duhet vetëm të kërkohen ndër fiset shqiptare të ditëve tona, tek ato që mbijetojnë në Epir. Të lashtët na thonë se ka pasur disa fise sikuliotësh apo sikeli të vendosur në Sicili, Epir, Etoli etj. Ndër shqiptarët e Epirit kanë mbijetuar këto fise: Lyncheritët që kujtojnë Lynchistae të grekëve, Phliokiotët që citohen gabimisht si (Ani)philochioi, Sikuliotët, të cilët janë të njëjtët Sikuliotë të historianëve dhe në fund Hanetët që përfundojnë tek Khaonët ose Chaones e autorëve të lashtë. Të gjitha këto raca flasin shqip, qysh nga kohërat e lashta. Por edhe sikuliotët e Italisë, na thotë Straboni, ata që kishin ndërtuar qytetin e Brindisit, duket se flisnin të njëjtën gjuhë me sikuliotët shqiptarë të sotëm, domethënë shqip. Për çfarë tjetër është gjuha që, sipas Strabonit, a arrin e shpjegon emrin e qytetit të Brindrésit me “brirët e drerit”, siç e kishin quajtur banorët sikuliotë të Brindizit? Vetëm në shqip gjejmë këtë shpjegim: bri, është bri, ndrése-dreri. Veç kësaj, të gjithë autorët latinë na përmendin fise sinonime në Epir dhe në Sicili. Për më tepër, të burgosurit sikali ose sikuliotë të Ramsesit, sipas vëzhgimit të mjekut të ditur Abate Pasha, mbajnë në kokë brirët e drerit, si simbol të vendit të tyre. Këtu jemi përsëri një fis iliro-pellazg, i cili, me të afërmit e tyre, kishte vizituar luginën e Nilit. Nëse këtyre fiseve do t’u shtojmë Akaianët ose Abaiouches, të burgosurit e tjerë të Ramsesit, do të kemi akoma akaianët, ndoshta nga Thesalia. Kështu, ne u kujdesëm në praninë e konfederatëve të tjerë të eposit të Homerit, por këta pak të famshëm dhe me një fat shumë të trishtuar e paguajnë nga burgu shfrytëzimin e tyre të guximshëm. Të gjitha këto raca të aleatëve të robëruar e kanë pikënisjen në Gadishullin Ballkanik, të lidhura shumë ngushtë me fiset e ndryshme të shqiptarëve të sotëm, të cilët janë pasardhësit më të drejtpërdrejtë të iliro-pellazgëve, ashtu si dhe historia, etnologjia dhe gjuhësia e dëshmojnë këtë. Grekët, përkundrazi, falë apogjeut të tyre të qytetërimit, për kaq shumë shekuj, ndonëse të afërm të shqiptarëve, u devijuan shumë nga lloji i tyre primitiv, nga vëllezërit e tjerë iliro-pellazgë. Kjo është arsyeja pse ata vetë e kishin keqkuptuar marrëdhënien e ngushtë që i bashkon me shqiptarët apo arbrit, dhe për këtë arsye athinasit, edhe pse vetë pellazgët, kishin dashur t’i përçmojnë iliro-pellazgët e tjerë që banonin si në Greqi ashtu edhe në Epir, në Maqedoni dhe në Ilirinë greke. Ndaj si konkluzion, popujt e Detit të Veriut, Ha-neb-u i përkisnin llojit të grupit të madh të iliro-pellazgëve, të cilët ishin përpjekur vazhdimisht të banonin ose plaçkitshin Egjiptin në kohët e lashta, para shfaqjes së racës helene.

Kështu autori nuk mungon me këtë rast, të nënvizojë se i janë dashur njëzet vjet studime të thelluara për të ndërtuar të plotë historikun e Pellazgjisë (që e cilëson “Perandoria pellazge”), si një qytetërim i lulëzuar, i përbërë nga fise (të cilat i quan “popullata”) të ndryshme, me një gjuhë të përbashkët pellazge, por në dialekte të ndryshme qëndrime që po ta lidhësh gjuhësisht me gjuhën shqipe i qëndrojnë përqasjeve edhe pas një shekulli si ato të studiuesit Petro Zheji.

Nuk mund të kuptohet kjo anw e studiuesit pa patriotizmin e tij per tw cilin Sekretari i Komitetit kombëtar të Gjenevës, Visar Dodani, e përmend në kujtimet e veta, ku i kushton radhët “… Z. Dr. Adamidi […] është njeriu që ndihu pa masë të përparojë dëshir’e të gjithëve. Mik me Englezë, me Amerikanë, njerëz të mëdhenj […] të gjithë filloshqiptarë, Dr. Adhamidhi ka shërbyer çështjen shëntore plotësisht […] Dr. Gjorgji Adamidhi ka punuar dhe dëshëronj të kujtohet emër i tij për jetë.” Dhe ne besojmë se po hedhim një hap në këtë drejtim.

Literaturë

Thomas Frashëri,. “E vërteta e Dr. Adhamudhit: zbulohet profili “Pashait të Frashërit” i damkosur nga Çajupi. Botohet për herë të parë biografia e Dr. Gjergj Adamidi Frashërit, personalitetit të shquar të Rilindjes Kombëtare”. Shqiptarja.com. – Nr. 28. suplementi Rilindasi, II-5: 13–16.

Fotaq Andrea, https://shqiptarja.com/lajm/gjergj-adhami-nje-proteste-br-historike-per-kufijte-e-shqiperise

Dr. Dr. Adamidi, Institut égyptien. Bulletin De L’Institut Égyptien. Alexandrie Quatrieme Serie -N6 LeCaire Impremerie nathionale 1905 fq 77-87

In memoriam, Papa Benedikti XVI (2005-2013)

January 3, 2023 by s p

Kardinali Joseph RATZINGER, papa Benedikti XVI u lind në Marktl të Bavarisë më 16 prill 1927, të Shtunë e Madhe, dhe po atë ditë ishte pagëzuar. Shugurohet meshtar më 29 qershor 1951 së bashku me vëllain e madh Don Georg Ratzinger. Në vitin 1953 ka doktoruar teologjinë themelore mbi Shën Augustinin. Nga viti 1957 ishte profesor i telogjisë fundamentale, ndërsa gjatë Koncilit të Dytë të Vatikanit, teolog i kardinalit të Mynihut Josepf Frings, pastaj edhe teolog dhe ekspert i teologjisë së bashku me Henry De Lubac, Jean Danielou, Yves Congar, Edwar Schillebeeckx, Hans Kung e shumë të tjerë.
Emërohet ipeshkëv më 27 mars 1977, dhe kardinal më 27 qershor 1977. Emërohet Prefekt i Kongregatës për Mësimin e Fesë në Romë gjatë viteve 1981-2005.

Ishte Kryetari i Komisionit për përpilimin e Katekizmit të Përgjithshëm të Kishës Katolike gjatë viteve 1986-1992.
Zgjidhet Papë më 19 prill 2005 dhe e mori emrin Benedikti XVI.

Ka shkruar dhe shpallur këto enciklika:

“Deus caritas est” – Zoti është dashuri, 2006;
“Spe salvi” – Të shpëtuar me shpresë, 2007;
“Caritas in veritate” – Dashuria në të vërtetë, 2009.

Papa Benedikti XVI është një ndër teologët më të famshëm të Kishës katolike, studiues dhe shkrimtar shumë i frytshëm. Gjatë pontifikatit ka botuar trilogjinë mbi Jezu Krishtin:

Jezusi i Nazaretit, 2007;
Jezusi i Nazaretit. Nga hyrja në Jerusalem deri te ngjallja, 2011;
Fëmijëria e Jezusit, 2012.

Më 11 shkurt 2013 Benedikti XVI dha dorëheqje na shërbimi papnor në Selinë Apostolike nga 28 shkurti 2013.

ENCIKLIKA “CARITAS IN VERITATE
Papa Benedikti XVI në vitin 2009 e shpalli enciklikën “CARITAS IN VERITATE” (Dashuria në të Vërtetën), duke iu bashkangjitur kështu shtyllave dhe mësimit të Kishës për çështje aktuale shoqërore në botën e sotme.

Struktura e kësaj enciklike është kjo:

Hyrja (1-9);

Kreu i parë: Porosia e “Populorum Progressio” (10-20);

Kreu i dytë: Zhvillimi njerëzor në botën tonë (21-34);

Kreu i tretë: Vëllazëria, zhvillimi ekonomik dhe shoqëria civile (35-42);

Kreu katër: Zhvillimi i popujve, të drejtat dhe detyrat, ambienti (43-52);

Kreu i pestë: Bashkëpunimi i familjes njerëzore (53-67);

Kreu i gjashtë: Zhvillimi i popujve dhe teknika (68-77);

Përfundimi (78-79).

Papa Benedikti XV në enciklikën “Caritas in Veritate” e bën rivlerësimin e enciklikës së Palit VI “Populorum Progressio” në kontekstin e Traditës dhe të Fesë së krishterë jo vetëm për çështje apo tematikë shoqërore, por si tërësi vlerësimi dhe mësimi e porosisë së krishterë (Khs. CV 10). Këtë e bën në kontekstin dhe rëndësinë e Koncilit të Dytë të Vatikani (KDV), sidomos të “Gaudium et Spes” – Gëzimi dhe Shpresa.
“E tërë Kisha, në tërë qenien dhe veprimin e saj, kur shpallë, kremton dhe vepron në dashuri, synon promovimin integral të njeriut” (CV 11).

Pa prizmën e fesë, jetës me pasion “zhvillimi njerëzor në këtë mënyrë mbetet pa frymëmarrje” (CV 11).

Mu për këtë Papa Benedikti XVI ndër të tjera haptas dhe qartas thotë: “Ungjilli është elementi themelor i zhvillimit, sepse në atë Krishti, duke zbuluar dashurinë e Atin dhe dashurinë e tij, zbulon në plotësi edhe njeriun njeriut” (CV 18).

Mungesa e vëllazërisë së përgjithshme është shenjë që pa fe dhe jetë të krishterë s’ka as barazi, vëllazëri, thirrje tashendentale – të matanshme të Zotit për njeriun (Khs. CV 19).

Në kreun e tretë të enciklikës “Carias in Veritate” flitet për vëllazëri, për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror civil, ku njeriu është dhuratë, dhe si i tillë duhet të jetë i solidarizuar me të tjerët, pa të cilët s’ka drejtësi shoqërore. “Logjika e tregut” e shndërron njeriun në mjet, në vegël, në mall, pa “vetëdije morale dhe përgjegjësi personale dhe shoqërore” (CV 36).

Mungesa e vetëdijes morale, shpirtërore dhe fetare e degradon njeriun aq shumë sa që e bënë atë pa vlera dhe pa virtyte, rrezik për vetveten dhe për të tjerët.

“Çdo vendim ekonomik ka ndonjë pasojë të karakterit moral” (CV 37). Këtë e thoshte shumë bukur edhe papa Gjon Pali II kur në “Centesimus Annus” që kishte theksuar nevojën e një sistemi me tri subjekte: tregtia, Shteti dhe shoqëria civile” (CV 38).

Përse duhet kjo? “Për qytetërimin e ekonomisë” sipas nevojës dhe kërkesave të njeriut dhe të kohës (Lexo: CV 39-42).

Papa ndër të tjera rreth globalizimit shkruan kështu: “Globalizimi është një fenomen shumëdimensional dhe polivalent, që kërkon të praktikohet në të gjitha dimensionet e llojllojshmërisë dhe të bashkimit, si dhe në aspektin teknologjik. Kjo do ta mundësojë të jetohet dhe orientohet globalizimi i njerëzimit në terminet e racionalizmit, të bashkësisë dhe të bashkëndarjes” (CV 42).

Aty ku mungojnë të drejtat dhe detyrimet, respekti dhe zbatimi i tyre, pa dyshim shkohet kah arbitrarizmi, si formë e vrashtë dhe jonjerëzore e mbrojtjes së vetvetes, apo të sulmeve ndaj të tjerëve (Khs. CV 43).

Që ekonomia të jetë vërtet njerëzore, në shërbim të njeriut, të familjes dhe të shoqërisë, “ajo ka nevojë, pra, për etikë për funksionimin e saj të drejtë, jo për çfarëdo etike, por për etikën mike të personit” (VC 45).

Pa një etikë të mirëfilltë ekonomia, nëpërmjet saj edhe shoqëria, është në rrezik, siç shohim gjithnjë dhe kudo, me rrënimin e ambientit, njeriut, familjes dhe shoqërisë.

Papa BenediktiXVI insiston: “E vërteta dhe dashuria nuk mund të prodhohen, mund vetëm të pranohen. Burimi i tyre i fundit nuk është, nuk mund të jetë njeriu, por Zoti, Ai i cili është e Vërteta dhe Dashuria” (CV 52).
Zhvillimi ekonomik s’mund të jetë pa njerëz, pa politike dhe ekonomi e cila synon dhe vepron për të mirën e përbashkët (Khs. CV 71).

Përfundimi i papës Benedikti XVI është i mrekullueshëm: “Pa Zotin njeriu nuk di ku shkon dhe nuk e kupton kush është…”Pa mua s’mund të bëni asgjë” (Gjn 15, 5)… Humanizmi i cili e përjashton Zotin është humanizëm jonjerëzor…” (CV 78).

“Zhvillimi ka nevojë për të krishterë me duar të hapura kah Zoti në gjestin e uratës, të krishterë që janë të lëvizur nga vetëdija që dashuria e plotë me të vërtetën, caritas in veritate, prej të cilës rritet zhvillimi burimor, nuk prodhohet prej nesh, por na dhurohet” (CV 79).
Vlerësimi thelbësor e kësaj enciklike nuk është aspak i lehtë dhe mund të jetë edhe i njëanshëm dhe cungues. Sipas leximit dhe vlerësimit tim të thjeshtë mund të them kështu:

Enciklika Caritas in Veritate thekson mjaft mirë dhe bindshëm njeriun, zhvillimin dhe përparimin e tij integral dhe solidar, elemente këto që gjenden po ashtu edhe në enciklikën e Papës Pali VI “Popoulorum Progressio”.
Teknokracia disi ka zëvendësuar ideologjitë dhe rrezikon njeriun modern, sepse e shndërron atë në mjet pune, fitimi, teknicizmi, si vegël për t’i sunduar apo “blerë” të tjerët në të ashtuqajturin “tregun e lirë”.
Globalizimi gjithsesi na afron me të tjetër, sepse janë procese që gjithnjë e më shumë përhapen, pranohen, bëhen pjesë e jetës dhe e veprimeve tona, por fatkeqësisht nuk na vëllazëron, sepse ekonomia botërore, me këtë edhe shoqëria, është në krizë të madhe.
Zhvillimi njerëzor nuk është shpërndarë kudo në botë në mënyrë të njëjtë por ka krijuar shumë dallime dhe diskriminime, aq sa ekonomia është bërë mjeti modern i sundimit, shfrytëzimi, kushtëzimit. Pa një ekonomi solidare, njerëzore dhe vëllazërore, s’ka përparim. Prandaj edhe vetë titulli i jep të drejtë dhe primat Dashurisë mbi të Vërtetën dhe vetëm të dyja së bashku kanë mjete për zhvillim dhe emancipim të njeriut dhe të shoqërisë.
Pra, në qendër të vëmendjes është njeriu;
Në qendër të jetës është dashuria;
Në qendër të kërkimit është e vërteta;
Në qendër të veprimit është solidariteti;
S’ka ndarje mes Dashurisë dhe të Vërtetës.

PAPA BENEDIKTI XVI DHE SHËN NËNA TEREZE

Papa Gjon Pali II kishte një nderim, admirim dhe bashkëpunim të veçantë me Shën Nënën Tereze. Ajo pati ndikuar që ky Papë vërtet i madh të ishte edhe miku dhe përkrahësi i Kishës dhe Popullit Shqiptar në shumë kushte dhe rrethana.

Këtë drejtim dhe orientim e ka pasur edhe papa Benedikti XVI i cili në disa raste edhe botërisht e ka lavdëruar Nënën Tereze duke e paraqitur atë si shembull jete dhe dëshmitare bindëse të dashurisë së krishterë.
Në enciklikën e parë të tij “Deus Caritas est” (Hyji është Dashuri) Papa shkruan kështu për Nënën Tereze: “E Lumja Nënë Tereza e Kalkutës është një shembull shumë i dukshëm i faktit se koha që i kushtohet Hyjit në lutje jo vetëm nuk e dëmton efektshmërinë dhe zellin e dashurisë për të afërmin, por në realitet është burimi i pashterëshëm i saj. Në letrën e saj me rastin e Kreshmeve të vitit 1996 e Lumja shkruante kështu; “Ne kemi nevojë për këtë lidhje intime me Hyjin në jetën tonë të përditshme. E si mund ta sigurojmë? Përmes lutjes!”. (Benedikti XVI, Hyji është Dashuri, Letra enciklike mbi dashurinë e krishterë, Nën kujdesin e Arqipeshkvisë Shkoder – Pult, Qershor 2006, nr. 36, f. 98).

Më 16 dhjetor 2007, e diela e III-të e Ardhjes Benedikti XVI ndër të tjera tha: “Gëzimi i krishterë buron nga kjo siguri: Zoti është afër nesh, është me mua, është me ne, në gëzime dhe në pikëllime, në shëndet dhe në sëmundje, si miku ynë besnike…

E Lumja Nëna Tereze e Kalkutës a nuk ishte ndoshta dëshmitarja e paharrueshme e gëzimit ungjillor në kohën tonë? Ajo jetoi për çdo ditë në lidhje me mjerimin, degjenerimin e njeriut, me vdekjen. Shpirti i saj e ka njohur sprovën e natës së errët të fesë. Mëgjithatë ajo iu ka dhuruar të gjithëve buzëqeshjen e Zotit.

Në një shkrim të saj lexojmë: “Ne e presim me pa duresë parajsën, ku është Zoti, por ne kemi mundësi të jemi në parajsë qysh tani sa jemi në këtë botë, shi nga ky çast. Të jemi të lumtur në Zotin domethënë: të duam si do Ai, të ndihmojmë si ndihmon Ai, të dhurohemi si dhurohej Ai” (La gioia di darsi agli altri, Ed. Paoline, 1987, fq. 143).

Po, gëzimi depërton në zemrën e atij që vihet në shërbim të të vegjëlve dhe të varfërve. Kush dashuron kështu, Zoti banon në të, shpirti i tij është në gëzim…”

Papa Benedikti XVI më 4 janar 2008 e vizitoi shtëpinë e Misionareve të Dashurisë “Dono di Maria” (Dhurata e Marisë), të cilën Papa Gjon Pali II para 20 viteve ia kishte dhuruar Nënës Tereze në Vatikan, para Sallës së Audiencave “Pali VI”, për t’i pranuar dhe strehuar të varfrit e Romës, ata që nuk kanë as kulm mbi kokë.

Kjo shtëpi-strehimore pranon në ditë deri në 100 vetëve, disa edhe për bujtje apo për kërkim të punës dhe për çështje tjera, për një kënd sigurie dhe dashurie në botën anonime që shpesh i përbuzë të mjerët, sidomos botën femërore.

Edhe ky gjest dëshmon bindshëm sa Papa Benedikti XVI çmonte jetën dhe veprën e Nënës Tereze dhe dëshminë e dashurisë së krishterë të Misionareve të Dashurisë, si dhe të varfrit.

Me këtë rast ai ndër të tjera i tha fjalët e Nënës Tereze: “Është Krishtlindje sa herë i krijojmë Jezusit mundësinë t’i dojë të tjerët përmes nesh”.

Dhe vazhdoi kështu: “Vite të tëra, kur isha Prefekti i Kongregatës për Doktrinën e Fesë, kam kaluar shumë orë të mia afër këtij institucioni të merituar, që e ka dëshiruar paraardhësi im, Shërbëtori i Zotit Gjon Pali II, i cili ia ka besuar këtë të Lumes Nënës Tereze të Kalkutës…

Kushdo që trokit në derën tuaj merr si dhuratë nga Maria pritjen me krahë të hapur nga ana e motrave dhe e vullnetarëve… Uroj që ky stil i dashurisë ungjillore ta vulosë e ta dallojë gjithnjë thirrjen tuaj në mënyrë që, përpos ndihmës materiale, t’iu komunikoni atyre që i takoni për dite, të njëjtin zjarr për Krishtin, që gjallëroi gjithnjë jetën e Nënës Tereze…”.

Papa Benedikti XVI e kishte përfunduat këtë vizitë me këto fjalë: “Kjo shtëpi e ka një emër të bukur “Dhurata e Marisë”, dhe na fton të gjithëve, në fillim të vitit të ri, ta dhurojmë jetën tonë pa kurrfarë lodhje”.

Papa në dorëheqje Bendekti XVI ndërroi jetë dhe qetë kaloi në amshim më 31 dhjetor 2022. Fjalët e tij të fundit ishin: Jezus, të dua, ndërsa me dorë të tij i shkroi këto fjalë: në po vdes, por po shkoj në takim!

DISA VLERËSIME PËR PAPËN BENEDIKTI XVI

“Vetëm Zoti e di vlerën dhe fuqinë e ndërmjetësimeve të tija, të flijimeve të tija për të mirën e Kishës.” (Papa Françesku)

“Benedikti XVI ka qenë një Papa i madh në kryerjen e shërbimit të tij me çiltëri dhe të madhe. Ai gjithmonë ka mbetur i thjeshtë… Trashëgimia e tij do të ketë ndikim në madh në të ardhmen.” (Kardinali Reinhard Marx, arqipeshkëv i Munihut dhe Freissingut)

“Vdekja e Papës Benedikti XVI do të mbesë e paharrueshme për popullin italian.” (Sergio Matarella, Presidenti i Italisë)

“Papa Benedikti XVI ishte gjiganti i fesë dhe arsyes… Një i krishterë, një bari, një histori e madhe e cila kurrë nuk do të harrohet.” (Giorgia Meloni, Kryeministër e Italisë)

“Ishte njeri i kujdesshëm ndaj tjetrit, plot dashuri për bashkimin e Kishës, tejet i angazhuar për zbatimin e Koncilit të Dytë të Vatikanit.” (Matteo Zuppi, arqipeshkëv i Bolonjës dhe Kryetar i Konferencës Ipeshkvore të Italisë)

“Papa Benedikti XVI ishte teolog i jashtëzakonshëm i cili tërë jetën ia ka kushtuar Kishë.” (Joe Bidenm Presidenti i SHBA-së)

“Mendimet e mia janë me katolikët e Francës dhe të mbarë botës…Ai ka punuar për një botë më vëllazërore me shpirtin e tij inteligjent…” (Emanuel Macron, Presidenti i Francës)

Prishtinë, 2 janar 2023 Don Lush GJERGJI