Në shumë forume kishtare dhe laike bisedohet, shkruhet, shqyrtohet, analizohet, studjohet, ndriçohet një ndër ngjarjet e mëdha dhe të rëndësishme të shekullit të kaluar, Koncili II i Vatikanit (1962-1965), që për shumçka e ka shënuar dhe tipizuar shekullin e XX. Vlersësimet janë të llojlloshme, që unë i kam përmbledhur në tri kategori përfshirëse. 

Disa thonë se dukshëm e ka ndërruar, ka dhënë disa tipare dalluese dhe orjentuese, së pari Kishës katolike, krishtërimit, por edhe botës bashkëkohore. Grupi apo qëndrimi i dytë e shohin dhe vlerësojnë Koncilin e Dytë të Vatikabit si një ngjarje “kronike” thjesht kishtare, pa ndonjë domethënie më të thellë dhe gjithënjerëzore. Grupi i tretë janë “tradicinalistët”, të cilët jo vetëm që mohojnë rëndësinë dhe ndikimin pozitiv dhe kostruktiv të Koncilit të Dytë të Vatikanit në Kishë dhe në botë, por shkojnë aq larg, sa që theksojnë ndikimin e tij negativ në Kishë dhe në botë. Kreu i kësaj rryme pa dyshim ishte ipeshkvi françez  tashmë i ndjeri  Marcel Levfevre (1905 -1991), i cili kishte themeluar një lëvizje meshtarake “Shën Piu X”, për t’i kundërshtuar Papës, Kishës Katolike, sidomos reformave të Koncilit të Dytë të Vatikanit. 

Megjithatë, pa dyshim është një rast për të bërë një lloj “bilansi”, llogarie, që ky Koncil të kuptohet më mirë në rrethana, ngjarje, domethënie dhe porosi, jo vetëm për atëherë, por mbi të gjitha për të  sotmen  dhe  të ardhmen tonë.  

Para se të hyjmë në trajtim të kësaj tematike, duhet të themi me dhembje dhe keqardhje të madhe se në Koncilin e Dytë të Vatikanit nuk ishte i pranishëm asnjë ipeshkëv shqiptarë, sepse Shqipëria ishte nën sundimin dhe përndjekjen e tmerrshme komuniste dhe ateiste të Enver Hoxhës. Ipeshkvinë tonë, që atëherë ishte Ipeshkvia e Shkupit, ishte  ipeshkëv, prijës fetar dhe shpirtëror Imzot Dr. Smiljan Franjo Çekada (1902 -1976), kroat, me prejardhje nga Bosnja dhe Hercegovina, i cili ka udhëhequr ipeshkvinë tonë gjatë viteve 1940-1970.  

Në selinë e arqipeshkvisë së Tivarit ishte Imzot Aleksander TOKIQ (1911-1979), që rrjedhte nga familja e përzier dhe fliste mjaft mirë gjuhën shqipe. 

Në dy ipeshkvi lindore Arbëreshe në Kalabri dhe në Sicili, ipeshkëv apo eparkë ishin: imzot Giovanni MELE, në Lungro – Ungri të Kalabrisë (1911-1979), ndërsa në Horën Arbershe – Piana degli Albanesi, imzot Ernesto Ruffini, si Administrator Apostolik (1947-1967), më vonë arbëreshi imzot Giuseppe Perniciaro (1967-1981). 

Për ta vlerësuar, çmuar dhe shqyrtuar sa më mirë Koncilin e Dytë të Vatikanit, si dhe trashëgiminë e tij për ne sot, Papa Benedikti XVI, tashmë në dorëheqje, ka shpallur Vitin e Fesë (2012-2013), për vetëdijësimin e Kishës dhe të krishterëve për thesarin e fesë, i cili pa dyshim është dhurata më e madhe e Zotit, Kishës, traditës së të parëve, por mbi të gjitha duhet të jetë përcaktim, orjentim dhe zgjidhje, jetësim, dëshmi personale, familjare dhe shoqërore, për ne dhe për botën e sotme 

Protagonisti i parë nga aspekti njerëzor dhe kishtar i Koncili II të Vatikanit (KDV) është Shën Papa Gjoni XXIII, i cili e kishte ftuar dhe organizuar këtë Koncil. Përse dhe si ndodhi kjo gjë? Nën frymëzimin dhe ndikimin e Shpirtit Shenjt, ai si synim kishte këtë: të mësojmë nga historia, e cila është Mësuesja e jetës, që Kisha katolike ka nevojë të vazhdueshme për reformë, për ballafaqim të dyfishtë, me Zotin, por edhe me kohën  dhe rrethanat në të cilat jetojmë dhe veprojmë. Kjo mund të arrihet konkretisht në dy mënyra,  nëpërmjet besnikërisë dhe përtrirjes. 

Këtë porosi dhe frymëzim ai e kishte shprehur me një figur të bukur stilistike që ka domethënie vërtet jetësore: “Kisha katolike është kroni i vjetër që gjithnjë dhuron ujë të ri” thoshte Papa i Mirë –  Shën Gjoni XXIII. Apo: “T’i hapim dritaret që të ajroset Kisha me Shpirtin Shenjt, që most të jetë muze…” 

Koncili II i Vatikanit mund të shqyrtohet nga shumë këndvështrime, si histori, por edhe si ngjarje dhe aktualitet, ndikimi i tij në Kishë me 16 dokumentet bazë të aprovuara dhe ratifikuara nga etërit konciliarë nga mbarë bota.  

Shpalljen për thirrjen e KDV e bëri papa Gjoni XXIII më 25 janar 1959, tre muaj pas zgjedhjes së tij në Selinë e Shën Pjetrit, duke befasuar gati të gjithë, ndërsa mbyllja e tij kremtore ishte më 8 dhjetor 1965 nga Papa Pali VI. 

Gjoni XXIII ndër të tjera në shpalljen e thirrjes së KDV tha: “Të nderuar vëllezër dhe të dashur bijtë tanë! Shpallim para jush, me siguri dhe duke u dridhur nga ndjenjat, por edhe të vendosur me përvujtëri synimet, emrin dhe propozimin e kremtimit të dyfishtë: të një Sinodi për Qytetin dhe të një Koncili ekumenik për mbarë Kishën”. 

Më 16 maj 1959 Papa Gjoni XXIII ka emëruar Komisionin përgatitor për Koncil, të cilin e ka kryesuar kardinali Domenico Tardini (1888 -1961), për t’u këshilluar me të gjithë kardinajt e Kishës, ipeshkvinjët, kongregatatë romake, eprorët e bashkësive rregulltare, universitetet katolike, teologët në tërë botën. 

Më 25 dhjetor 1961 papa Gjoni XXIII shpalli dhe nënshkrojti kushtetutën apostolike “Humanae salutis” me të cilën edhe zyrtarisht e kishte ftuar KDV. 

Më 2 shkurt 1962  Papa promovoi motu proprio “Conslium” me të cilin përcaktohej data e hapjes së KDV,  e enjte, 11 tetor 1962. 

Gjoni XXIII në fjalës e hapjes “Gaudet Mater Ecclesia” ka theksuar këtë: vazhdimësinë dhe risinë e doktrinës së krishterë. Ai kishte thënë kështu: “Duhet të shkojmë përpara me shpirt të qetë, pa shvlerësuar asgjë në Aktet e Koncilit të Trentos… por duhet kjo doktrinë e sigurt dhe e pandryshueshme, të cilës duhet t’i mbesim besnikë, të thellohet dhe paraqitet sipas nevojës së kohës sonë…”

 Pastaj i kishte përpunuar dhe propozuar tri pika kryesore duke i ftuar të gjithë, 2778 pjesëmarrës nga mbarë bota, që të luten dhe punojnë në këto drejtime, që: 

•  Kisha të gjejë fuqi dhe frymëzim të ri për ta shpallur Shëlbuesin e botës, Jezu Krishtin, me fjalë dhe shprehje të reja, të kuptueshme dhe të përshtatshme për botën e sotme; 
• Kisha mos të largohet dhe distancohet më prej botës nëpërmjet mallkimeve dhe përjashtimeve, por të jetë “drita dhe kripa e botës”, ashtu si kërkon prej saj vetë Jezu Krishti; 
• Kisha sa më parë të kërkojë dhe të gjejë bashkimin e të gjithë të krishterëve, duke kërkuar atë që na afron dhe bashkon, e jo atë çka na ndanë dhe përçanë. 
  
  Pas vdekjes së Papës Gjoni XXIII, 3 qershor 1963, dhe zgjidhjes së Papës së ri, kardinalit të Milanos Giovanni Battista Montini – Pali VI, KDV do të vazhdojë me këto katër synime dhe orjentime bazore: 

• Definicioni më i saktë dhe përpiktë i Kishës në botën bashkëkohore; 
• Ripërtrirja e brendshme e Kishës Katolike; 
• Ribashkimi i të gjithë të krishterëve; 
• Dialogu i Kishës katolike me botën e sotme. 
  
  Koncili II i Vatikanit si ngjarje historike, ka një fazë parakonciliare, dhe një paskonciliare. Historiani i njohur francez  Etienne Fouilloux flet «për ndërrimin rrënjësor të shenjave që i kishte shkaktuar ngjarja”. Disa teologë, ndër të cilët mund t’i përmendim,  Congar, de Lubac, Daniélou, Chenu, “teologët e ri”, ishin  bërë disi mësuesit dhe interpretët autoritativ të dëshirave, kërkesave, nevojave, synimeve dhe reformave konciliare. 
  
  KDV ka përfunduar më 7 dhjetor 1965.  
  
  Ta shqyrtojmë përkatësinë dhe prejardhjen e etërve konciliarë:  

• nga Evropa ishin 1090;  
•  nga Azia 408; 
•  nga Afrika 351;  
•  nga Oqeania 74. 
  
  Nuk duhet harruar që pjesa dërmuese nga të ashtuquajturat “tokat e misioneve”, ishin misionarë. 
  
  Frytet e tija janë të shumëfishta, sidomos me dokumente, akte dhe shpirt të ri ungjillor, që hetohet kudo. 
  
  Nga KDV kemi trashëgiminë e katër Kushtetutave themelore: 

• SACROSANTUM CONCILIUM – mbi reformën liturgjike dhe përdorimin e gjuhëve amëtare, e aprovuar më 4 dhjetor 1963; 
• LUMEN GENTIUM – që papa Pali VI e quajti “Magna Charta” të KDV, e aprovuar më 16 nëntor 1964; 
• DEI VERBUM – mbi zbulesën e Fjalës së Zoti për ne dhe njerëzimin, e aprovuar më 18 nëntor 1965; 
• GAUDIUM ET SPES – mbi Kishën në botën e sotme, e aprovuar më 7 dhjetor 1965. 
  
  Përpos këtyre Kushtetutave, kemi edhe 9 Dekrete: 
• AD GENTES, mbi misionin dhe dërgimin e Kishës, 7 dhjetor 1965; 
• PRESBYTERORUM ORDINIS, mbi jetën meshtarake, 7 dhjetor 1965; 
• APOSTOLICAM ACTUOSITATEM, mbi jetën e laikëve në Kishë, 18 nëntor 1965; 
• OPTATAM TOTIUS, mbi formimin meshtarak, 28 tetor 1965; 
• PERFECTAE CARITATIS, mbi përtrirjen e jetës rregulltare, 28 tetor 1965; 
• CHRISTUS DOMINUS, mbi detyrat baritore ipeshkvore, 28 tetor 1965; 
• UNITATIS REDINTEGRATIO, mbi bashkimin e të krishterëve, 21 nëntor 1964; 
• ORIENTALIUM ECCLESIARUM, mbi Kishat lindore, 21 nëntor 1964; 
• INTER MIRIFICA, mbi mjetet e komunikimit shoqëror, 4 dhjetor 1963. 
  
   
  
  TRI DEKLARATA: 

• GRAVISSIMUM EDUCATIONIS, mbi edukimin e krishterë, 28 tetor 1965; 
• NOSTRA AETATE, mbi marrëdhëniet ndërfetare me fetë jo të krishtera, 28 tetor 1965; 
• DIGNITATIS HUMANAE, mbi lirinë fetare, 7 dhjetor 1965. 
  
   Interpretimi i Papës Gjon Pali II dhe Benedikti XVI, sidomos duke filluar nga Sinodi Ipeshkvor 1985, KDV e vendos më shumë në vrazhdën e traditës shekullore katolike, si vazhdimësi dhe risi, pa të cilat s’ka mirëkuptim reformë dhe traditë.  
  
  Në Jubileun e madh të vitit 2000 papa Gjon Pali II thotë kështu: «Kisha me shekuj i njeh rregullat për një hermeneutik të mirëfillët të përmbajtjeve të dogmës… Nëse duke lexuar Koncilin supozohet se është një ndërprerje me të kaluaren, ndërsa  vërtet është në përkim të fesë së përhershme, është padyshim e gabueshme. Ajo që kanë besuar të gjithë gjithmonë dhe në çdo vend është risia burimore, e cila mundëson që çdo periudhë duhet të jetë e ndriçuar nga fjala e zbulimit të Hyjit në Jezu Krishtin”. 
  
   Papa  tash në dorëheqje Benedikti XVI në fjalën e rastit me Kurinë e Romës më 22 dhjetor 2005 ka folur për dy lloj intrepretimi të Koncilit të Dytë të Vatikanit: e para, e gabuar, si “nterpretim i ndërprerjes me të kaluaren dhe historinë e Kishës”, që ka shkaktuar “tollovi”, dhe e dyta, e drejtë, si “interpretim i reformës, ripërtrirjes në vazhdimësi”, që “ka sjellur fryte”.  
  
  Prishtinë, 15 shkurt 2022                      Radio Maria – Kosovë               Don Lush GJERGJI