Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Presidentja Osmani takohet me kryeministrin kanadez Justin Trudeau

by


Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani ka takuar kryeministrin e Kanadasë, Justin Trudeau, me të cilin ka biseduar për thellimin e bashkëpunimit ndërshtetëror. Kryeministri Trudeau ka përgëzuar Presidenten Osmani për mandatin që ka për të shtyer përpara shumë nga vlerat që kanë rëndësi për Kanadanë. Tutje, ai theksoi se qëndrimi i vendosur i Presidentes për demokracinë dhe kundër korrupsionit, pikëpamjet progresive qoftë për mjedisin apo për fuqizimin e grave, janë fusha në të cilat Kanada pret të punojë me Kosovën.Presidentja Osmani ka potencuar shumë fusha në të cilat mund të hapen kapituj të ri të bashkëpunimit me Kanadanë, nga fusha e mbrojtjes e diplomacisë e deri tek tregtia e arsimi. Sipas saj, Kosova mund të përfitojë nga përvoja kanadeze, posaçërisht sa i përket përfshirjes së grave në vendimmarrje. Gjatë takimit, Presidentja Osmani ka falënderuar kryeministrin Trudeau për mbështetjen e Kanadasë ndaj Kosovës në periudha të ndryshme kohore. Në këtë kontekst, Presidentja Osmani i ka vlerësuar si të shkëlqyeshme marrëdhëniet me Kanadanë dhe ka përmendur se në këtë frymë gjatë kësaj vizite ka dekoruar Forcat e Armatosura të Kanadasë me Medaljen Presidenciale Ushtarake për kontributin e tyre në kuadër të forcave të NATO-s, gjatë intervenimit në Kosovë, më 1999 si dhe për shërbimin e tyre në Kosovë mbi dy dekada. Presidentja Osmani mori mbështetjen e kryeministrin kanadez për përpjekjet e Kosovës për anëtarësim në organizata ndërkombëtare dhe për procesin e njohjeve, duke theksuar se synimi i Kosovës është integrimi në strukturat euro-atlantike. Presidentja Osmani ka theksuar se Kosova po zbaton reforma gjithpërfshirëse, të cilat synojnë forcimin e rendit dhe ligjit, por edhe krijimin e një mjedisi të favorshëm për investime të huaja dhe për krijimin e vendeve të reja të punës. Duke folur për gjendjen aktuale në rajon, Presidentja Osmani ka theksuar se diskursi nxitës nga Serbia i mbështetur edhe nga shtrirja e ndikimit rus në rajon, paraqesin rrezik potencial për destabilizim të rajonit dhe janë në kundërshtim me vlerat euroatlantike.

Marrëdhënia e Midhat Frashërit me librin

by

(Fjalë me rastin e dhënies së çmimit për veprën më të mirë studimore në panairin e librit 2021)


Uran Butka


Vlerësimi nga ana e jurisë së panairit të librit 2021 me çmimin për veprën më të mirë studimore është një akt madhor, por edhe një domethënie për veprën e zgjedhur të Mid’hat Frashërit, e cila rrjedh nga një përcaktueshmëri genetike e hershme, nga një vullnet titanik, ndjeshmëri e lartë artistike, kulturë e gjerë evropiane dhe një mendje e ndritur. Ndoshta edhe një providencë, që vepra madhore e tij që i rezistoi kohës (shekujve 19, 20 dhe 21), përbaltjes dhe amnezisë shoqërore e politike, të rikthehet e të vlerësohet pas 140 vjetësh, kur është më i nevojshëm se kurrë.Gjithashtu është një akt kulture, sepse vlerësimi i kësaj vepre vjen nga njerëzit e kulturës, nga juria profesioniste e librit, por vjen edhe nga vetë libri, i cili ia kthen borxhin, mundin e mirënjohjen të Zotit. Libri ishte qenia më e çmuar e Midhatit, madje edhe përpara lirisë apo që të çon te liria, mjeti i ndriçimit, ndërgjegjësimit dhe përparimit të një kombi.Në moshën 17 vjeçare, djaloshi Frashëri, themeloi në Stamboll biblioteken personale “Lumo Skëndo”, duke dëshmuar një mëvehtësi dhe një mendësi kulture vetiake, në mjedisin e rilindës dhe të bobliotekave të Abdyl, Naim dhe Sami Frashërit.Botimet e para të tij ishin libra për shkollat shqipe, me të cilët fëmijët të mësonin gjuhën e mëmës dhe diturinë, si edhe përkthimet nga gjuhët e perëndimit të një letërsie artistike dhe edukative për të rinjtë, ndër të cilët edhe “Vilhelm Teli”, për të ngjallur ndjenjën e lirisë e të çlirimit kombëtar.Si kryetar i Kongresit të Manastirit (1908) ai ka meritën që ndihmësoi për miratimin e alfabetit plotësisht latin të shqipes, me të cilin ai shtypi librat, gazetat dhe gjithë literaturën e mëpasme.Më 1909 botoi revistën kuturore “Diturija”, që vijoi për 20 vjet dhe ishte një libër i hapur për shqiptarët.Haxhiqamilistët ai dogjën shtëpinë dhe bibliotekë në Elbasan më 1914, ku ishte mësues i shqipes, pas dorëheqjës nga qeveria e Ismail Qemalit. Më 1917, armiqtë e librit ia dogjën pasurinë librore, që e kishte sjellë nga Stambolli dhe e kishte vendosur për ta ruajtur në shtëpinë e Vrionasve në Berat. Atje, mes të tjerash, gjendeshin, sipas pohimit të vetë Mid’hatit, edhe dorëshkrimet e Abdyl Frashërit per Komitetin e Stambollit dhe Lidhjen shqiptare të Prizrenit.Por ai as nuk u thye, as nuk iu nda librit.Kur ndodhej në Evropë, në vitet 1914-1922: në Bullgari, Rumani, Gjermani, Zvicër, Angli dhe sidomos në Paris dhe Gjenevë, ku ai ishte kryetar I delegacionit shqiptar në Kongerëncën e Paqes dhe Lidhjen e Kombeve, ai shkroi dhe botoi veprat kryesore të tij si “Hi dhe Shpuzë”,”Letra nga një udhëtim në Zvicër”, “Rilindja shqiptare”, “Shqiptarë e sllavë”, “Rivendikimet shqiptare”, “Çështja e Epirit”, “Shqiptarët në vend të tyre dhe jashtë”, “Për Shqipërinë” etj. Po ashtu, mblodhi nektarin e literaturës evropiane, bleu me shpenzimet e tij veprat më të mira veçanërisht botimet për Shqipërinë, shënoi në çdo cep të tyre vendin, datën dhe çmimin dhe i solli në Shqipëri. Kjo pasuri librore prej mëse 40.000 vëllimesh, e sekuestruar në në fund të vitit 1944 nga komunistët, ndodhet sot në Bibliotekën Kombëtare dhe në institucione të tjera private e shtetërore. Një sallë e Bibliotekes kombëtare sot mban emrin dhe botimet e Lumo Skendos.Në vitet 1923-1926, kur ishte ambasador i Shqipërisë në Athinë, përveç mbrojtjes së fuqishme të çështjes Çame, ai nuk u shkëput nga libri dhe krijimtaria, madje prej andej dërgoi dhe botoi në Tiranë librin “Plagët tona”,(1924) një vepër më karaktes të theksuar sociologjik etjKur u kthye nga Greqia, pasi dha dorëheqjen si ambasador për faktin e shëmtuar kombëtar të shtetit shqiptar të faljes së Shën Naumit dhe të një pjese të Vermoshit -Jugosllavisë, bashkë me protestën midhatjane” Anjë pëllëmbë të mos japim nga trupi i mëmëdheut” , Midhati u shndrrua nga diplomat, historian, shkrimtar, publicist, biograf, albanolog, bibliograf, përkthyes, kritik gjuhësor dhe letrar etj, në një librar të thjeshtë. Çeli në Tiranë librarinë “Lumo Skëndo”, një vatër e librit dhe e kulturës shqiptare në vitet ‘30-’40, ku merrnin libra, por edhe shpjegime, udhëzime ,komente, porosi për to nga librari Lumo Skendo për intelektualët, por edhe për të rinjtë, nxënësit , njerëzit e thjeshtë. Ndërkohë, Libraria “Lumo Skendo” kishte marrëdhënie me libraritë dhe shtëpitë botuese të vendeve kryesore te Evropës, si edhe me dijetarë dhe albanologë të shquar evropianë si Shuflai, Pedersen, Jokli, Roques, Majer etj Jeta dhe puna në librarinë “Lumo Skendo” ishte periudha më e qetw dhe më e bukur në jetën e tij.

SHQIPTARI ABIDIN DINO…REGJIZORI I FILMIT TE FAMSHEM “GOAL” PER BOTERORIN E VITIT 1966…

by

“Goal” (1966) nga Abidin Dino (1913 – 1993)


Dergoi per botim: Saimir Z. Kadiu


55 vjet me pare, me 30 korrik 1966, Anglia mundi ne finalen e madhe RFGJ 4-2 pas kohes shtese dhe u shpall Kampione e Botes.Per aresye te moshes ( kam qene vetem 3 vjec) nuk kam patur fatin ta shikoja live kete boteror fantastik.Por disa vite ne pas do te ishte nje film fantastik per kete boteror te cilin do ta shikoja dhjetra here tek kinema Dajti. Dhe yjet e 66-tes Bobby Charlton, Bobby Moore, Jeff Hurst, Seeler, Beckenbauer, Eusebio, Haller, Jashin, Albert, Ratini etj. me dukeshin si fqinj qe i takoje cdo dite tek kinema Dajti…Filmi “Gol” do te behej nje dashuri e madhe e brezit tim qe luante “mendsh” per kembetopin…Por askush nuk e dinte qe ky film dokumentar i jashtezakonshem kishte lidhje edhe me shqiptaret…Nje nga regjizoret e tij, ai me artisti, ai me fantazisti, ai me romantiku ishte ne gjak shqiptar nga nje familje e madhe shqiptare..Quhej Abidin Dino…Abidin Dino vizatoi nje numër skicash të shpejta të skenave në Londër në vitin 1966 në format A4 në përgatitje të dokumentarit “Goal! World Cup 1966”. Me regji nga Abidin Dino dhe Ross Devenish filmi “GOAL”, fitoi Çmimin BAFTA për dokumentarin më të mire per Kupen e Botes 1966.Ka qene nje nga dokumentaret me te mire te historise se futbollit. Detajet fantastike te filmit jane te gjitha made in Abidin Dino…Nuk ishte thjesht nje film per futbollin… por perfshinte jeten, ndjenjat dhe boten e njerezve qe ndiqnin lojen magjike te topit.Keto vizatime te veçanta qe po postoj jane një imazh i gëzueshëm per njerëzit qe dëgjojnë një lojë futbolli në Rrugën Carnaby. Jane vizatime rastësore, por qe kapin energjinë dhe lumturinë e njerëzve që festojnë golin e shënuar. (Keto vizatime jane në koleksionin e Muzeut Sakip Sabanci, Stamboll, Turqi)Dino ishtë një nga mjeshtrat e pikturës moderne turke, me i madh piktor turk i shekullit XX.Ka lindur në Stamboll ne nje familje me origjinë shqiptare nga Çameria. Gjyshi i tij ishte Abidin Dino (lindur ne Preveze te Çamerise ne vitin 1843 dhe vdekur ne Turqi ne vitin 1906), Minister i Jashtem i Turqise dhe nje nga organizatoret e Lidhjes se Prizrenit. Nje personalitet i madh i kohes…njekohesisht edhe themeluesi i burses se Stambollit. Babai i Abidin Dinos se ri ishte Rasih Dino (1865–1928), Firmetar i Pavarsise me 28 nentor 1912.Në vitin 1913, Rasih Dino ishte kryetar i delegacionit të Shqipërisë se Ismail Qemalit ne Londer ne kohen e nenshkrimit te Traktatit te Londrës, i shoqëruar nga Mehmet Konica dhe Filip Noga. Ky delegacion i paraqiti kryetarit të konferencës, ministrit të Punëve të Jashtme të Perandorisë Britanike, Eduard Greit vijën e kufirit shtetëror të viseve etnike shqiptare, një pasqyrë të hollësishme të mbi përbërjen e popullatës që banonte krahinat që duheshin përmbledhur brenda shtetit shqiptar.Artisti i ardhshem jetoi bashke me familjen e tij në Zvicër dhe Francë deri në moshën 12 vjeç. Me pas filloi shkollën e mesme amerikane “Robert College” ne Stamboll, por u largua për tu bërë piktor. Punoi si karikaturist dhe ilustrues dhe i përfshirë në projekte në Leningrad, Moskë, Kyiv ( i ftuar nga kineasti i famshem rus Sergey Yutkevich, regjizori i ardhshem i fimit Skenderbeu), Paris. Dino projektoi gjithashtu Pavionin turk për Panairin e New York-ut në 1939. Pas luftes ai nuk parapelqehej nga politika turke e kohes … u internua në Turqinë juglindore dhe më pas me ndihmen e miqve te tij emigron në Paris, ku jetoi deri në vdekjen e tij ne vitin 1993.Mik i ngushte i personaliteteve te tilla si Picaso, Gertrud Stein, Tristan Tzara, Nazim Hikmet, Jashar Qemal, Max Ernst etj.Para dy vitesh isha per nje vizite pune ne Stamboll. Shfrytezova rastin edhe per te pare disa librari te famshme te qytetit me te rendesishem turk, midis te cilave edhe librarine e famshme Denizler Kitabevi ne Beyoglu, sidomos per librat e vjeter, hartat e shekujve te kaluar, gravurat, vizatimet e piktoreve te medhenj turq apo fotografite e te madhit Ara Guler …Krenari e veçante kur librashitesi shume i kulturuar permendi “arnautin” Abidin Dinon si piktorin me te madh dhe me te rendesishem turk te shekullit XX…Nga fisi Dino kanë dalë edhe dy piktorë të tjerë të shquar, Arif Dino (vëllai i Abidinit) i cili jetoi dhe krijoi në Stamboll dhe në Paris, si dhe Ali Dino (1890-1938), një nga piktorët më të njohur në Greqinë e viteve ’30-të si dhe deputet ne parlamentin grek.Motra e tij Lejla Dino ishte kryetare e Shoqatës së Grave shqiptare të diasporës që do t’i shkruante letër gruas së presidentit Wilson për mbrojtjen e kufijve të Shqipërisë pas mbarimit të Luftës së Parë Botërore. Vellai tjeter Ahmet Dino ishte nje nga vallëzuesit modernë më në zë të Zvicrës në kohën e vet.Ne atdheun e te pareve te tij, ne Sarande, ka nje rruge qe mban emrin Abidin Dino. Por nuk dihet eshte per gjyshin apo per nipin…(mendoj qe eshte per gjyshin. Nipin nuk e njohin)Perkthyesi i njohur Jusuf Vrioni (nga nena) eshte kusheri i afert i Abidin Dinos. Te dy personalitetet u takuan me njeri tjetrin ne Paris ne tetor 1992.Dergoi per botim: Saimir Z. Kadiu

KUR KOMODITETI TË SJELL BUZË GREMINËS

by

Qeveria e tanishme me të drejtë është pa nga shumë kush si qeveri e shpresës, mirëpo ka indikacione se partitë rivale, sidomos LDK dhe PDK, të trimëruara edhe nga rezultati në zgjedhjet lokale,  do të rigrupohen për një koalcion anti-LVV, me qëllim të përmbysjes së skemës së tanishme qverisëse dhe krijimin e një skeme të re

Nga Mehmet PRISHTINA

Kosova posa ka dalur nga procesi zgjedhor për pushtetin vendor, ku pati një garë dinamike e tepër sfiduese. Secila parti po i komenton nga këndvështrimi i saj fitoret dhe humbjet. Ata që humbën në zgjedhjet nacionale më 14 shkurt, po e konsiderojnë rikthim të tyre në zgjedhjet e tanishme lokale, ndërkohë që fituesi absolut i zgjedhjeve nacionale të 14 shkurtit – LVV bashkë me Listën ‘Guxo’, po pretendojnë se kanë avancuar nga zgjedhjet e kaluara lokale, kur i kishin  dy komuna, kurse tani, në këto zgjedhje, sipas tyre,  i kanë fituar katër komuna.

Matematikat zgjedhore janë bërë objekt analizash në një rrafsh më të gjerë të interesimit publik, dhe emërues i përbashkët i këtyre analizave është fakti se skena politike në Kosovë, përpos që po bëhet më konkurruese, ajo ka prirje edhe të profilohet më tepër. Kjo erdhi sidomos pas ndryshimeve që u bënë në drejtimin e partive LDK dhe PDK dhe për rrjedhojë zgjedhjet lokale dëshmuan se në garën politike të vendit po fillon një periudhë e re e, ku përballja do të jetë më e fortë në saje të ideve e programeve. Kjo përballje erdhi në shprehje edhe në këto zgjedhje ku LDK e PDK në njërën anë ofruan kandidatura konkurruese e sfiduese, kurse në anën tjetër LVV shkoi në zgjedhje me njëfarë komoditeti, duke llogaritur në jehonën e fitores së 14 shkurtit.

Këtë dobësi të LVV e  shfrytëzuan për mrekulli partitë rivale, të cilat arritën të imponohen me kandidatë konkurrues në disa komuna, ku Prishtina ishte modeli më i mirë i kësaj konkurrence. Humbja e Prishtinës për LVV mund të komentohet në mënyra të ndryshme, por shikuar politikisht ata që e humbin kryeqytetin llogariten si humbës moral të zgjedhjeve përgjithësisht. Partia që fiton në kryeqytet, i ndez motorët për fitore të tjera dhe, kryesisht në Evropë, kryetarët e kryeqyteteve më vonë janë bërë edhe kryeministra.

Kosova aktualisht ndodhet para sfidave të mëdha. Pandemia ende parqet rrezik kolektiv për shëndetin e qytetarëve, kriza energjetike po multiplikon kriza të tjera, kurse hasmëria e pambyllur me Serbinë, paraqet majën e ajsberkut të këtyre sfidave. Qeveria e drejtuar nga Albin Kurti i ka bërë disa hapa reformues, mirëpo afër tij ende rrotullohen do ministra që mbajnë hapur anën e bizneseve të caktuara, për llogari që vetëm ata i dinë. Kryeministri Kurti shumë shpejt duhet të mendojë për një riformatim të kabinitetit të tij qeveritar, sepse disa po “ia pijnë duhanin tinëz“. Biznset janë radiografia më e mirë e një shtetit. Nëse bizneset ankohen dhe ankesat  e tyre shkojnë në vesh të shurdhër, shumë shpejt ndodhë zhgënjimi dhe vota popullore i tregon më së miri përmasat e këtij zhgënjimi.

Qeveria e tanishme me të drejtë është pa nga shumë kush si qeveri e shpresës, mirëpo ka indikacione se partitë rivale, sidomos LDK dhe PDK, të trimëruara edhe nga rezultati në zgjedhjet lokale,  do të rigrupohen për një koalcion anti-LVV, me qëllim të përmbysjes së skemës së tanishme qverisëse dhe krijimin e një skeme të re.Prandaj edhe zgjedhjet e ardhshme parlamentare po shikohen si shansë për rikthimin në pushtet të partive rivale – LDK dhe PDK, të cilat do të detektojnë për çdo ditë dobësitë e Qeverisë dhe do t’i përkthejnë ato në platfoma zgjedhore.

Vend për komoditet tek LVV nuk ka, sepse siç po shkojnë punët, ajo do të përballet me një furtunë kundërshtarësh edhe politik, edhe social, edhe gjeopolitik. Nëse vazhdojnë të ndjehen komod, disa ministra të LVV shumë shpejt do të ndodhen në greminën e karrierës së tyre. 

Prishtinë, 23 nëntor, 2021

GJITHMONE KA SUPE E GJOKSE PER GRADA E DEKORATA TURPI

by

(Bashkia e Kukesit zhduk memorialin e kujteses ne nderim te 2400 kuksianeve te masakruar nga ushtria serbe ne nentor 1913)

REXHEP SHAHU

Tre vjet me pare, ne 2018, Bashkia e Kukesit ndertoi nje memorial te vogel e modest veshur me gure te zinj si pllanga gjaku ne nderim te mbi 2 mije kuksianeve te masakruar nga ushtria serbe ne 1913. Si keshilltar i atehershem i kryetarit te bashkise Kukes per art e kulture, jam propozuesi e ideuesi zyrtar i atij memoriali qe e konsideroja dhe e konsideroj si nje gur varri per kuksianet e masakruar prej serbeve. Me propozimin tim, me urdher zyrtar te kryetarit te bashkise date 10 shtator 2018, drejtorite perkatese te bashkise e projektuan, e zbatuan dhe punonjesit e bashkise e ndertuan memorialin prane Kulles se mikpritjes, ne cep te lulishtes kryesore, buze shetitores qe ta shihnin njerzit. 

Tre vjet me vone, ne nentor 2021, pasi ai memorial shqetesoi struktura te ndryshme dhe kujtesen serbe, autoritetet aktuale te Bashkise Kukes e ka shkule dhe zhduke memorialin.

Memoriali i kujteses i ngritur ne 105 vjetorin e masakres serbe nga bashkia e atehershme, u shkul e zhduk nga bashkia Kukes ne 108 vjetorin e masakres. Keshtu i nderoi dhe kujtoi sivjet te masakruarit nga Serbia bashkia Kukes ne 108 vjetorin masakrimit te tyre. 

Ne vend qe autoritetet te shkonin te vendosnin nje kurore te ai memorial, ata e rrafshuan dhe zhduken. Nderim i bukur eshte me e zhduke gurin mbi varrin e tyre. 

Bashkia Kukes e ka rrafshue vendin ku ka qene memoriali me zhduke çdo gjurmë dhe me mire nuk do ta kishte bere kete punë as Serbia as zyrtarët e punonjësit serbe po të vinin vete. Duhet lavdrue Bashkia e Kukesit për këtë skandal, turp e poshtërim që i ka bere atij guri varri dhe gjithe te gjalleve te Kukesit e Lumes. 

Memoriali i zhdukur ka qene nje memorial kujtese, nje gur varri, nuk ka qene lapidar, as permendore, as bust as shtatore. Nuk ka qene memorial per qendresen e kuksianeve apo lumjaneve, por ka qene nje shenje ne nderim te atyre 2 mije e sa kuksianeve qe i masakroi ushtria serbe ne 1913. Lapidaret e qendreses e trimerise jane per vitin 1912.

U shemb, u zhduk memoriali – guri i varrit qe na kujtonte rreth 2400 te masakruarit nga Serbia. Pune e madhe, asgje nuk eshte. Thjeshte nje skandal banal. Jane vra e jane zhduke 2400 njerez 108 vjet me pare ne Lume nga Serbia e nuk eshte bere nami, e po u beka nami se u zhduk guri i varrit te tyre. Kukesi e Luma ka mbijetue edhe pse ia masakruan mbi 2 mije njerez, femije, gra, pleq, burra e gra sic e pershkruan tmerrin Dimitrije Tuceviqi. Ka patur, ka e do te kete gjithmone prishes e vjedhes varresh, edhe rrehes varresh…

Gjithmone ka patur, ka e do te kete supe e gjokse per grada e dekorata turpi. 

Vaso Çubrilloviqi arkitekti i shfarosjes se shqiptareve shkruante ne platformen e tij se ne Tirane Serbia i zgjidh punet me pare. Ne Kukes nuk e di se si i zgjidh, por shkrimin e Tuceviqit ne anglisht e shkulen urgjent dhe heshten te gjithe… 

Veprat e tilla si memoriali i zhdukur, nuk i gjykojne dot estetikisht lloj lloj amatori, çobani e analfabeti qe ka nje telefon celular ne dore dhe shkruan ne fb marrezite e veta, pohon injorancen e vet duke hyre ne terma se cfare ishte ajo veper si e pse ishte, pa dite asgje. Te gjithe tregojne budallakine e tyre, flasin per gjerat qe nuk i dine ose qe i dine me keq, ju vjen turp per cfare jane por duan te hyjne ne fushen e dhenies se mendve, ne fushen e shkrimit e dijes, nuk u mjafton me shite kokoshka a banane…

Grumbull guresh, i paskan thene. Grumbull guresh jane gjithe ndertesat, pallatet jane grumbull tullash, malet jane grumbull guresh. Po, edhe memoriali ishte grumbull guresh.

Rrenuesit e shkaterruesit e kane bere mrekullisht punen e tyre, mbase presin se mos ju vjen ndonje dekorate apo ndonje pare nga Serbia. 900 kuksiane kane qene xhandare te Serbise dhe kane marre xhixha e dukata nga Serbia. Dikush me shume e dikush me pak, por ne themelet e shumekujt ka xhixha serbe. 

Memoriali jo kaba, jo kercites, jo bucites por i perunjur, i ulte 3 meter në kujtim të mbi 2 mije kuksianeve te masakruar nga ushtria serbe ne 1913 nuk ka qenë lapidar si ata që ngriheshin dikur sa më të lartë ne kohen e diktatures, me ia ba qejfin diktatures. Jo. Memoriali është konceptuar, menduar e ndërtuar si një gur varri. Nuk është lapidar i menduar e ndërtuar keq, është grumbull gurësh të zi të ngjitur mbi një masë betoni për me ndertue një gur varri. 

Jam ideuesi e propozuesi zyrtar i këtij memoriali sepse kam qenë 13 muaj këshilltar i kryetarit të bashkisë Bashkim Shehu. Atëherë mendoja te ngjisim 2400 gurë të zi te vegjel në atë memorial si pllanga gjaku të 2400 kuksianeve të masakruar. Por edhe aq gurë të zi sa u vunë aty e jepnin efektin. 

Ata dijetare që diskutojnë per memorialin e vogel me peshe te madhe sepse u ngrit pas 105 vitesh mungese, jo i keq, jo i mire, nuk i ka ndalur askush ta bënin një memorial të tillë, nese ishte i zi, ta benin nje te bardhe apo te kuq, ta benin nje qe mund ti pelqente edhe Serbise apo spiunave serbe apo ish zyrtareve te diktatures qe udheheqin e duan ta udheheqin edhe sot jeten kulturore e politike te vendit e te Kukesit, por këto pune me ngrite vepra te tilla, me lane akte kujtese duan punë e jo fjalë, duan koqe e jo llogje. 

Guri i varrit në kujtim të mbi 2 mije kuksianeve te masakruar nuk gjykohet a është i bukur apo i shëmtuar, guri i varrit sido që të jetë është gur varri dhe nuk gjykohet nga bukuria nje  gur varri. Marrja persiper nga analfabetet estetike te gjykojne shemtine ose bukurine eshte vrasese. Liria ua ka rrite shume veshet disave. Edhe thundrat. Per inate jashte memorialit pa lidhje me memorialin jane gati me ia vu dinamitin edhe truallit ku ka qene memoriali. Nuk i bihet memorialit me fjale as nuk goditet toka e memorialit me thuper pse kane inat ish kryetarin e bashkise apo mua, apo pse i mundon ndonje histori e vjeter familjare me pseudonime, me xhixha serbe, apo pse shkollimi i manget e sakat nuk u jep mundesine te gjykojne per estetiken dhe te dine kush e cfare eshte e bukur dhe kush e cfare e shemtuar. Ne kete rast vlen ajo thenia brilante e Dritero Agollit “sa di ti di bytha ime”…

Ai memorial ka qene i projektuar e ndertuar nga Bashkia me urdher ligjor te kryetarit te bashkise. Projektimi e ndertimi i tij eshte bere nga punonjesit e bashkise. Kryetari i bashkise nuk merr leje per objekte te bashkise, ai jep leje, firmos leje dhe urdheri i tij per ndertimin e memorialit eshte leja dhe cdo gje. Betonin per ate memorial e ka dhurue kompania Vega e zotit Zylfi Oruçi 3 metër kub beton. Pllakat e mermerit qe jane perdore per ate memorial dhe deshmitarin e vogel ngjitur memorialit jane blere tek firma e Vesel Lacit me rreth 75 mije leke te reja ose shtateqindepesedhjetemije leke te vjetra. Guret e zinj nuk jane blere, jane mbledhur andej kendej edhe ne Kosove nga punonjesit e bashkise. Pllaka e vogel e zeze ne memorial eshte dhurue nga Sef Bajraktari ne Tirane. Shkrimi mbi ate pllake eshte pague prej meje reth 7 mije leke te reja ose 70 mije leke te vjetra. Dy pllakat e verdha qe nuk jane metal por plastike per keto gjera, me shkrimin e Dimitrije Tuceviqit, Masakrimi ne Lume, ne shqip e anglisht jane prodhuar ne Tirane ne Kombinat dhe jane paguar prej meje. Njera pllake, ajo qe ishte ne anglisht, u hoq, u zhduk, u shkul disa kohe pasi u vune dhe e kam prodhue per se dyti pllaken ne anglisht dhe e kam pague vete. Edhe pllaken e vockel ne fund te deshmitarit e kam shkrue ne Tirane. Tri pllakat ne total me shkrimin e Tuceviqit dhe shkrimi ne pllaken e memorialit bashke me pllaken e vockel kane kushtuar rreth 300 mije leke te vjetra te cilat nuk i kam marre asnjehere nga Bashkia megjithese ia pata kerkue sekretarit te pergjithshem Bujar Mucmates dhe shefit te llogarise, Safet Miftarit, por u nderruan pushtetet dhe mbeta pa i marre. 

Ata qe mendojne se me ate memorial eshte vjedhe e eshte bere nami e kane mendjen vete vetem te vjedhja dhe kujtojne se te gjithe bejne sic ata mendojne, kujtojne se te gjithe vjedhin sic ata lakmojne. E nese jane zyrtare aktuale mbase duan te fshehin vjedhjet e tyre.

Ata që mburren se kanë ide, le ti zhvillojnë. Por shtrerpat e të sherrmit nuk pjellin as ide as vepra te mira. Ata jane shkaterrimtare, rrenues. 28 vjet demokraci askush nuk pengoi askend me nderue te masakruarit qe na i ka masakrue Serbia ne 1913. Kur u nderuan, kur u ngrit nje memorial jo i persosur, jo i perkryer, filluan shume veta te peshtyjne ne qiell.

Nese ishte memorial i keq, ta benin nje me te mire, nese ishte i vogel, ta benin nje me te madh, nese ishte i shemtuar, ta benin nje te bukur, nese ate memorial nuk e donin ata, ta benit nje qe e donin ata, por me ate nuk kishin asnje pune, pasi ka hapsira boshe e te shkreta qyteti i Kukesit me ngrite edhe mijera vepra te vogla arti. 

Asgje nuk i pelqen gjithkujt, por te gjithe jemi te denuar ta pranojme edhe tjetrin, edhe punet e tjetrit, edhe mendimet e tjetrit, edhe veprat e tjetrit. E kur nuk e pranojme e durojme tjetrin, atehere bejme ate qe don Serbia, rrafshojme kujtesen qe te mos shqetesohet Serbia, sic ka bere bashkia Kukes. 

Memoriali i të masakruarve nga ushtria serbe i shembur nga Bashkia Kukës është marre nga une si model pothuaj i ngjashem me memorialin Trinity Site National Historic Landmark që ka ngrite Amerika në vendin ku eshte provuar bomba e pare atomike qe ka tha e shkretue vendin sic ushtaria serbe thau, shoi e masakroi Lumen e rajonin e Kukesit ne nentor 1913 kur i masakroi 2400 njerez, femije, gra, pleq, burra e gra. Pra memoriali qe rrafshoi bashkia Kukes është një memorial i ngjashem me gure te zi, atje te nxire nga thirri i bombes atomike e ketu nga dhimbja e gjaku i derdhur i 2400 kuksianeve qe i mohon bashkia Kukes per hater te Serbise se mos zemerohet Serbia. Atje ne Amerike ky lloj memoriali vleresohet shume, ne Kukes e gjykojnë çibante e çobante a vlen apo jo, a eshte e mire apo jo. Ky model a jernek memoriali që për hir të së vërtetës e kam marre ne linqet qe me dergoi Qazim Rudi, një intelektual i angazhuar e dashamir ekselent i Kukesit qe eshte gjithmone i gatshem me nderue e ndihmue Kukesin, nuk eshte jernek shkine sic e duan rrenuesit e Kukesit e ish zyrtaret vendas e jabanxhij te diktatures ne Kukes qe kujtojne se kane mend e se kane qene te rendesishem… 

Pasi mora pelqimin e kryetarit te Bashkise e kam diskutuar modelin qe zgjodha me disa  njerez te dijshem ne Tirane e me asnje çoban ne Kukes. Jam pajtuar se pari me mikun tim Izet Durakun qe ben ky memorial. Izeti njehere mendoi ta ndertonim ne formen e lapsit 6 kendesh, qe te pohojme se eshte shkruar ajo tragjedi ne kujtesen e historise dhe vazhdon te shkruhet. Ai bashke me Shefqet Hoxhën, dy njerzit me të ditur të fushës së letrave, albanologjise e estetikes nga Kukesi që njoh unë e pranuan kete memorial. Teksti i pllakes se memorialit qe e gjykojne sot çobane te ndryshem eshte bere nga Izet Duraku dhe profesori i gjuhësisë Shefqet Hoxha. Nuk ka të gjalle në Kukës që dinë më shumë e me mire se ata të dy se ku duhet me germe te madhe a te vogel dhe kjo nuk eshte pune spurdhjakesh, magazinieresh a shitesish kokoshkash. Deshmitari qe eshte ne krah te memorialit mbi te cilin eshte vendosur ne shqip dhe anglisht shkrimi i Dimitrije Tuceviqit Masakrimi ne Lume eshte ide e Izet Durakut dhe jam shume entuziast per kete gjetje te tij. 

Kur është inagurue ky memorial në 105 vjetorin e masakrimit të kuksianeve kanë ligjerue Prof Shefqet Hoxha, Fejzulla Xhabri, Izet Duraku, Sulejman Dida etj., me te diturit e Kukesit per keto pune, ata qe kane studjue. 

Para memorialit qe u inagurue ate dite kam ligjerue unë, kam rrëfye historinë e tij dhe kam falenderue gjithë politikanet kuksiane qe per turpin e tyre kane mungue atë ditë ne kete ceremoni kujtese te 2400 te masakruarve nga Serbia. 

Duke shalue inate me kryetarin e bashkisë Bashkim Shehun dhe me mua ndoshta, ata munguan ate dite ne inagurim ne ceremoni. 

Kush nuk eshte i zoti me ndreqe, prish. Edhe aftesia me prishe eshte e vleresuar. Te pakten eshte nje menyre me hy e me mbete ne histori. Kush nuk hy ne histori si ndertues hyn si shkaterrues, e rendesishme me hy ne histori edhe me turp e per turp. Prishja e zhdukja e memorialit te kujteses ne Kukes eshte skandali me i rende politik qe ka ndodhe, eshte atentati me i rende kunder kujteses.

Guri i varrit eshte gur varri. Mund te jete gur i zakonshem, gur qe gjendet ne rruge, mund te jete mermer, mund te jete granit, mund te jete gur i zi si gjak i mpiksur i atyre njerzve qe masakroi Serbia.

Por prishesit e gurit te varrit, prishesit e varreve i urrejne varret e atyre qe ka masakruar Serbia. Sepse ne nuk duhet te kemi te masakruar, mendojne ata, ne duhet te jemi masakrues te serbeve, ne duhet te rrejme veten se vetem kemi masakruar serbe, ne kemi ba namin, e kemi farue Serbine, por vec 2400 te masakruar i kemi qe na i ka masakrue Serbia ne Kukes si hakmarrje ne nentor 1913. 

Ata qe prishin guret e varreve e varret kane me vete edhe ata qe heshtin kur kryhet ky krim. Heshtja eshte bashkefajesi. Kjo me ka trishtuar ne fakt, mungesa e solidaritetit intelektual pasi turma dihet se eshte e verber. Ky eshte i vetmi trishtim real qe kam.

Jane knaqe duke e prishe memorialin se u eshte duke sikur jane te rrezue ish kreyetarin e bashkise qe e ka miratue e ngrite ate veper, sikur jane te me rrezue edhe mua, sikur jane te me rrafshue edhe mua qe kam propozue, negocue dhe nxite ndertimin e saj. 

Edhe ata qe kane heshte jane knaqe qe po zhduket ai memorial kujtese sepse pervecse ai memorial u kujton se Serbia na ka masakrue 2400 njerez e ne nuk duhet ti harrojme jo per te ngjalle urrjetje por per te mos na u perserite, per te mos harrue, jane knaqe edhe se po zhdukin kujtesen per mua e njerzit qe e ngriten ate memorial kujtese. Ndryshe si eshte e mundur qe asnje shok, asnje mik, asnje njeri nga ata qe me jane sjelle te afert e as nga ata qe me jane sjelle si pordha neper breke nuk me tha asnjehere se nuk ben kjo veper, eshte e shemtuar kjo veper. Si heshten dhe e duruan tre vjet ate veper. Ata qe lumturohen dhe duartrokasin zhdukjen e memorialit kane inate jo me memorialin por me ish kryetarin e bashkise. Kane inate se ndonjerin nuk e ka marre ne pune, ndonjerit nuk ia ka marre ndonje te aferm ne pune, nuk ia ka marre nusen e vellait ne pune, ndonjerit nuk i ka dhene leje ndertimi per lavazh, ndonjerit nuk i ka dhene fonde, ndonjerit nuk i ka dhene leje taksie…. Pra lumturohen se u shemb memoriali se kujtojne se po shembin ish kryetarin me duart e kryetarit aktual. Te vegjel, bubrreca. minoritare te nje lloji te vecante qe kane me mbête te huaj gjithmone ne Kukes.

Une nuk zhdukem se une e shkruaj historine e tyre te turpit. Ata e bejne historine e turpit une ua perjetesoj ne liber. Ai memorial, shume foto te tij, fjalet per te, jane botuar ne librin tim ne njemije kopje dhe eshte shperndare ne gjithe boten. Ai memorial eshte ne dhjetra e qindara foto, video, emisione, kenge.

Enderroj qe kur te ikin çibanet ta ringre aty ku ka qene ate memorial ashtu sic ishte me fondet e mia. Ai memorial nuk kushton me shume se 1200 euro per tu ngrite. Endrra mbetet, endrrat nuk i shkul dot bashkia.

Serbia ka bere dhe ben perpjekje kolosale qe te zhduke gjurmet e krimeve te veta. Ka angazhuar gjithmone resurse njerzore e mjete te medha financiare qe te paraqitet ne opinionin publik boteror e rajonal si viktime e jo si agresore e xhelate. Sidomos ne raport me shqiptaret ajo ka synuar fort qe te mos shfaqet pushtuese, dhunuese, agresore por viktime.

Per kete ajo ka bere te pamunduren qe te mos permenden askund viktimat e saj, viktimat qe ka shkaktuar ajo kunder shqiptareve e te tjereve ne rajonin e Ballkanit. 

Serbia eshte e lumtur qe te degjoje shqiptaret e kenget e tyre se e kemi shkepe Serbine, se e kemi munde Serbine, se i kemi vra 12 mije ushtare serbe ne Lume. E bile shqiptaret qe jane tellalle te mire te Serbise e kane rrite shifren 12 mije ne 18 mije. Pra sikur lumjanet kane vrare 18 mije serbe ne 1912. Lexoni librin e Sali Onuzit per betejen e Lumes te 1912 qe te beheni esell te gjithe ju qe i skuqni telat e ciftelive me trimerite e rreme… 

Serbet nuk duan kurre te flitet per masakrat qe kane bere ndaj shqiptareve. Shqiptaret, sidomos ata me patriotet, ose patriotet e hamamit, ashtu sic don Serbia, nuk duan te flitet per masakrat serbe ne Lume e ne Kukes, nuk duan ti pranojne masakrat serbe, nuk duan ta pranojne se serbet kane pre ne qafe ne Topojan e Perbreg mbi nje mije vete e ne gjithe fshatrat e Kukesit mbi 2400 kuksiane i ka masakrue ne 1913 duke marre hak per 1912 ku ushtria serbe u shpartallue ne Lume.

Te huajt, por edhe vete serbet qe e kane pa dhe e kane shkrue ate masaker e kane shpalle ate genocid serb ne Lume, kane alarmue boten per cfare po ndodhte. 

Shkrimi i Dimitrie Tuceviqit i atyre diteve te 1913 eshte akuza me e rende kunder Serbise. Shqiptaret bij spiunash patriote te Serbise e urrejne dhe duan ta zhdukin edhe shkrimin i Tuceviqit me titull Masakrimi ne Lume, shkrim qe eshte shume i botuar e i perhapur ne shqip, anglisht e serbisht, shkrim qe i poshtron serbet por edhe i ben me turp shqiptaret qe shiten trima dhe qe mendojne se kane bere namin ne lufte.

Kush e ndihmon Serbine qe te zhduken gjurmet e masakrave serbe, te zhduken e te mos permenden te masakruarit prej saj, te mos mbetet askund asnje gjurme, te mos ngrihet as te mos mbetet asnje gur varri per te masakruarit prej saj, i ben Serbise nje sherbim te madh. 

23 nentor 2021

———–

Me poshte vijon fjala ime diten e inagurimit te memorialit te kujteses qe sot e kane zhduke.

REXHEP SHAHU

MONUMENTI I MARTIRËVE TË LUMËS

(Kush e mban kryet pas nga e kaluara iu qorroftë njëri sy, kush e harron të kaluarën iu qorrofshin të dy sytë – thoshte shkrimtari i madh rus Aleksander Solzhenicin.)

Faleminderit të gjithëve që keni ardhë këtu.

Faleminderit të gjithve që mungojnë. Deputetëve, politikanëve dhe të mëdhejve që mungojnë se nuk e kanë konsideruar të madhe këtë ngjarje. Mungesa e politikanëve e deputetëve dhe e gjithkujt që shitet njeri i angazhuar, në këtë ceremoni, verteton se nuk janë politikanë as deputete dhe as njerëz të angazhuar edhe pse marrin rroga e benefice si të tillë. Ngjarje të tilla si e sotmja, ndertime e inaugurime veprash të tilla si ky memorial kujtese e nderimi për martirët, që kanë të bëjnë me kujtesën kombëtare, me shpirtin tonë, janë para së gjithash politike dhe shumë politike. 

Ky monoment me gurë të zij është i ndërtuar me pllanga gjaku të mbi dy mijë lumjanëve të masakruar para 105 vjetëve prej ushtrisë së Mbretërisë Serbe.

Është hera e parë që ne nuk na vjen turp me pohue se ne na kanë masakrue, na kanë shkatërrue, na kanë djegë por kemi ngelë gjithmonë duke u mburrë se kemi lanë nam. 

Ky memorial që është një antiserbizëm pa fjalë, flet më shumë se një mijë fjalë a libra kundër Serbisë, si busti dhe shtëpia e Havzi Nelës flet sa një mijë fjalë a pallavra nëpër kafe kundër komunizmit dhe enverizmit.

Këto gurë të zinj, si pllanga gjaku të këtij Monumenti kujtese,  janë mbledhë nga ana e anës për me ndërtue një gur vorri te kryet e sejcilit shqiptar të masakruar prej ushtrisë serbe në Lumë 105 vjet më parë, në vjeshtën e vitit 1913.

105 vjet ka munguar ky gur te kryet e rreth dy mijë martirëve të Lumës për fajin tonë, për frikën tonë dhe kemi shaluar telat e çiftelisë e kemi luftuar në këngë. Ka munguar ky nderim, ky memorial sepse shpesh litari serb i lënë jashtë vende vende ka kërcënuar ndokënd dhe i ka kujtuar ndokujt ndonjë lugë çorbe të prishur serbe ngrënë nga paraardhës të hershëm kohëve të pushtimeve serbe.

Ka lapidarë që përkujton masakrat ndaj martirëve në Pobreg e në Topojan në dy fshatrat që u faruan e shuan pothuaj komplet në vjeshtë 1913, por në qendër të qytetit, në qendër të bashkisë u ndërtua sivjet në 105 vjetorin e masakrave serbe ndaj martirëve. 

Martirë të masakruar ka në shumë zona e fshatra të Kukësit por jo si në Topojan e Përbreg për hir të të cilëve ky monument vihet në qytetin e Kukësit.

Duke besuar se gjithë shqiptarëve, përveç peshqve, u vjen mirë që u ngrit kjo vepër e vogël modeste, si një njeri i përfshirë që në krye në ndërtimin e saj, ndjej se duhet ta falenderoj kryetarin e bashkisë Bashkim Shehu për vendimin e prerë pa mëdyshje për ndërtimin e kesaj vepre që është e vogël në dukje por e madhe në histori. 

Duhen falenderuar punonjësit e bashkisë të cilët e kanë ndërtuar këtë vepër, arkitekti Edrion Laçi, drejtori i shërbimeve Sabajet Cengu, gjithë punonjësit, shoferët e specialistët që kanë gjetë e sjellë gurët e zij nga ana e anës, që e kanë ndërtuar e kuruar veprën, sekretari i përgjithshëm i bashkisë Bujar Muçmata për  angazhimin, mbykqyrjen e ndjekjen të punimeve deri në detaje, Sef Bajraktarin që ka dhurue pllakën e granit që është vendosur të Memoriali i Martirëve të Lumës.

Këtë vepër e ka ndërtuar bashkia Kukës me punonjësit e specialistët e saj. Betoni është bërë dhuratë nga firma Vega e zotit Zylfi Oruçi 3 metër kub beton. Memoriali ka kushtuar në total 1200 (njëmijëedyqind) euro. 

Kjo vepër është njëlloj madhështore kundër masakruesve serbë të 1913 siç janë madhështore kundër komunizmit sllav dhe enverizmit ndërtimi i bustit dhe shtëpisë së poetit martir Havzi Nela. 

Anti shovinistë serbë e antikomunistë me fjalë e pallavra ka plot kafeneve e zyrave të partive e shoqatave fantazma gjobvënëse, por me vepra si ky monument kujtese dhe si busti e shtëpia e Havzi Nelës nuk pati këto 28 vite postdiktaturë në Kukës. Ka mijëra punë të vogla pa bërë, por janë tri punë të mëdha që mbeten në histori.

Me ndërtimin e kësaj vepre ndoshta iu prish qejfi Serbisë së vjetër dhe komunistëve të vjetër që simpatizojnë Serbinë që nga themelimi prej serbëve të partise komuniste të Shqipërisë.

Falenderoj mikun tim Izet Duraku me të cilin kemi konsultuar dhe vendosur për çdo detaj të kësaj vepre modeste, falenderoj profesor Shefqet Hoxhën dekanin e Lumës, përsonin që ka bërë më shumë se çdo i gjallë tjetër për trashëgiminë shpirtërore të Lumës e të Qarkut të Kukësit, që kujdeset për çdo gjë që i jep vlerë dhe emër Kukësit, falenderoj disa intelektualë e akademikë të njohur të Tiranës që u përfshinë në konsultime me ne për këtë memorial të vogël me peshë të madhe në histori. 

Ky memorial peshon në histori më shumë se gjithë malet e urrejtjes serbe ndaj shqiptarëve, ndaj kuksianëve e lumjanëve, peshon mijëra herë më tepër edhe se urrejtja e ndonjë bir a nip spiuni serb, bir a nip enveristi kundër Lumës e lumjanëve, urrejtje të cilës nuk ia ul flakët përcëlluese as shpallja e Serbisë në listën e vendeve mike apo aleate strategjike…

Ky monument kujtese është i veçantë. 

Deshmitari i asaj kohe, siç e quan Izeti monumentin e vogël mbi të cilin është vendosur shkrimi i Dimitrije Tucoviqit, krahas monumentit me gurë të zij, dëshmon se për dy orë në Topojan u prenë 500 shpirta. Deshmitari spjegon shqip e anglisht për krimin e shëmtuar serb para 105 vjetëve. Ne vetëm duhet ta lexojmë dëshminë e deshmitarit dhe të mos vjellim urrejtje që helmon edhe peshqit në liqen, helmon edhe enveristët deri në Amerikë. Ja cfarë shkruhet në pllakën e Deshmitarit në krah të Memorialit: 

“… Kur trupat serbe e shkatërruan këtë fshat, në fshat nuk kishte burra. Oficerët rezervë që morën urdhër ta djegin fshatin dhe gjithçka që gjejnë në të ta vënë nën thikë, kot kundërshtonin, kot i përsëritnin fjalët “të gjithë a?”, kot e njoftuan disa herë komandantin se në fshat, përpos grave e fëmijëve, nuk ishte askush tjetër. “Të gjithë!”, kjo ishte përgjigjja e njëfarë kapiten Jurishiqit, i cili punonte në marrëveshje me nënkolonelin Miliqeviq. 

Të shtënat i rrëzonin gratë që i mbanin foshnjet në gjinj; skaj nënave të vdekura qanin fëmijët e tyre të vegjël që rastësisht kishin shpëtuar nga plumbat: trupat e malësoreve të bukura, belholla si bredhat, përdridheshin si krimbat në fushë; gratë lindnin nga frika. Për dy orë u vranë 500 shpirtra. 

Therja u ndal kur një pjesë e oficerëve bënë protestë energjike, duke e pranuar: se shqiptarët e “egjër” ushtarët tanë të zënë robër i çarmatosin dhe i lëshojnë, kurse ushtria jonë e “kulturuar” e shekullit XX po i vret fëmijët e tyre! Por, vonë. U bë vetëm ajo që ende mund të bëhej: kufomat u futën në shtëpi e shtëpitë u dogjën – që krimit t’i fshihej gjurma…” 

Ne nuk kemi pse marrim leje askund për ta vendosë këtë monument të munguar kujtese e nderimi për martirët sepse e kemi detyrë të shenjtë që të nderojmë ata martirë që i ka pre në plumba e bajoneta ushtria mizore serbe. 

As nuk kemi kujt pse t’i kërkojmë ndjesë ndonjë frymori të gjallë që turpshëm i rëndon tokës dhe shënon gjurmë shëmtimi ngado që ecën me hapat dhe hijen e tij. 

Ky monument do të mbetet si një punë shumë serioze e bashkisë Kukës krahas bustit dhe shtëpisë së poetit martir Havzi Nela që nuk u ka pëlqyër spiunave dhe enveristëve.

U kërkoj ndjesë gjithë atyre që nuk janë dakort me ne që nderojmë martirët që shpesh quhen viktima.

U kërkoj ndjesë gjithë atyre që nuk dinë çfarë është ploja serbe e 1913 kundër Lumës. Le të mësojnë, le të lexojnë. Le ta dinë se këto gurë të zij janë gurë të nximë prej dhimbjes.

Vështirë të mos gjendet familje a fis në Lumë e Kukës që të mos jetë prekë nga ploja serbe. Askush nuk fton askeënd të nxisë e mbjellë urrejtje për holokaustin e parë në Europë ai i ushtrisë serbe kundër kuksianëve, por askush nuk fton as nxit askënd të harrojë. 

Harrimi është mëkat, nderimi ndaj martirëve është detyrim madhor. 

(Fjala e plotë në ceremoninë e inaugurimit të Memorialit të Martirëve të Lumës në Kukës, me 14 dhjetor 2018)