Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Nikola Tesla, gjeniu që u fiksua pas pëllumbave dhe u dashurua me njërin prej tyre

by

Albert Vataj/

Nikola Tesla mbetet një nga figurat më paradoksale të modernitetit shkencor. Inxhinier dhe fizikant vizionar, autor i dhjetëra patentave që formësuan botën elektrike dhe teknologjike të shekullit XX, ai ishte njëkohësisht mishërim i mendjes racionale ekstreme dhe i një ndjeshmërie pothuajse mistike. Gjenialiteti i tij nuk banonte vetëm në laborator, por edhe në mënyrën e të jetuarit, shpesh të pakuptueshme për bashkëkohësit.

Ndër veçoritë më të spikatura dhe më të keqkuptuara të Teslës ishte lidhja e tij e pazakontë me pëllumbat. Gjatë viteve që jetoi në Nju Jork, ai kalonte orë të tëra çdo javë duke i ushqyer në parqe, duke i vëzhguar me një përqendrim që dukej më shumë shkencor sesa sentimental. Çdo pëllumb i plagosur bëhej menjëherë përgjegjësi e tij. I merrte në dhomën e hotelit, i ushqente, i mjekonte dhe i trajtonte me një përkujdesje që sfidonte çdo normë higjienike të kohës.

Kjo është veçanërisht domethënëse po të kemi parasysh se Tesla ishte një germofob i deklaruar. Ai kishte frikë patologjike nga mikrobet, ndotja dhe infeksionet. Lante duart në mënyrë kompulsive, shmangte kontaktet fizike dhe kërkonte kushte të rrepta pastërtie. E megjithatë, përballë pëllumbave, kjo frikë shuhej. Dritaret e suitës së tij i mbante të hapura që zogjtë të hynin e të dilnin lirshëm, duke e kthyer hapësirën e tij të jetesës në një kaos me pendë, zhurmë dhe erë, një kontrast i fortë me obsesionin e tij për rendin.

Në një rast, ai i kërkoi shefit të hotelit të përgatiste një përzierje të veçantë farash për “miqtë e tij me pendë”. Për Teslën, pëllumbat nuk ishin thjesht zogj qyteti, por qenie me individualitet, me karakter dhe, në një rast të veçantë, me një vend të pazëvendësueshëm në zemrën e tij.

Tesla nuk u martua kurrë. Ai besonte se intimiteti emocional dhe martesa do të ndërhynin në përqendrimin e tij shkencor. Me një sinqeritet brutal, ai shprehej: “Unë nuk mendoj se mund të përmendni shumë shpikje të mëdha që janë bërë nga burra të martuar.” Përkushtimi i tij ishte absolut, pothuaj asketik. Dhe megjithatë, ai pranoi se ishte dashuruar me një pëllumb të bardhë që e vizitonte rregullisht. Deklarata e tij është ndër më tronditëset dhe më poetiket që një shkencëtar ka lënë pas: “Unë e doja atë pëllumb ashtu si një burrë do një grua, dhe ajo më donte mua. Për sa kohë që e kisha, jeta ime kishte një qëllim.”

Në vitin 1922, Tesla rrëfeu se pëllumbi i bardhë i kishte fluturuar në dhomë për herë të fundit, sikur për t’i thënë se po vdiste. Në çastin e fundit, tha ai, një dritë e bardhë shpërtheu nga sytë e zogut, më e fortë se çdo dritë që ai kishte prodhuar ndonjëherë me makineritë e tij elektrike. Kjo përvojë, në kufirin mes vizionit mistik dhe simbolizmit të thellë emocional, e tronditi Teslën. Ai u tha miqve se në atë moment kishte ndjerë se puna e jetës së tij kishte përfunduar. Humbja e pëllumbit ishte, për të, mbyllja e një kapitulli ekzistencial.

Pëllumbat ishin vetëm një pjesë e mozaikut të idiosinkracive të Teslës. Ai ishte i fiksuar pas numrit 3, duke kryer rituale të përsëritura: lante duart tri herë, ecte rreth një ndërtese tri herë para se të hynte, zgjidhte dhoma hoteli që pjestoheshin me tre. Ai i urrente perlat dhe refuzonte të fliste me gratë që i mbanin ato. Këto sjellje, të pashpjegueshme në kohën e tij, sot interpretohen shpesh si shenja të një çrregullimi obsesiv-kompulsiv, por mund të lexohen edhe si përpjekje për të vendosur rend në një mendje që operonte përtej normës.

Dekadat e fundit të jetës së Teslës ishin të heshtura dhe pothuaj anonime. Njeriu që kishte ndriçuar botën me idetë e tij, shëtiste i panjohur nëpër Nju Jork, i gjatë, i dobët, i veshur me rroba të një epoke tjetër, duke ushqyer pëllumbat. Shumica e kalimtarëve nuk kishin asnjë ide se kush ishte. Fama e tij ishte shuar dhe brezi që e njihte kishte ikur. Edhe kur gazetat, herë pas here, botonin parashikimet e tij për të ardhmen teknologjike, askush nuk e lidhte emrin e madh me këtë figurë të vetmuar urbane.

Në këtë kontrast të thellë mes gjenialitetit dhe harresës, mes shkencës së ftohtë dhe dashurisë së pastër për një qenie të brishtë, qëndron madhështia tragjike e Nikola Teslës. Ai ishte dëshmi se gjenitë nuk jetojnë domosdoshmërisht në piedestale, por shpesh në skaje, të kuptuar keq, të vetmuar, duke ushqyer pëllumba, ndërsa mendja e tyre vazhdon të ushqejë të ardhmen e njerëzimit.

Bahamas njeh Kosovën!

by

Vjosa Osmani/

Edhe një vendim historik për vendin tonë.

Bahamas bëhet shteti i 121-të që njeh Kosovën si shtet të pavarur e sovran. Urime të gjithë qytetarëve të Republikës sonë!

Sapo kemi nënshkruar, këtu në kryeqytetin e Bahamas, marrëveshjen dypalëshe për njohje dhe vendosje të marrëdhënieve diplomatike me Kryeministrin e Bahamas, mikun tonë të mirë Philip Davis.

Më poshtë Deklarata e plotë:

Deklaratë e përbashkët e Komonuelthit të Bahamas dhe Republikës së Kosovës për njohje dhe vendosje të marrëdhënieve diplomatike

Komonuelthi i Bahamas dhe Republika së Kosovës njoftojnë se Komonuelthi i Bahamas e ka njohur Republikën e Kosovës si shtet të pavarur dhe sovran.

Të dyja shtetet njoftojnë gjithashtu vendosjen e marrëdhënieve diplomatike ndërmjet Komonuelthit të Bahamas dhe Republikës së Kosovës, me efekt nga data e nënshkrimit të Marrëveshjes së Përbashkët për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe Konventën e Vjenës për Marrëdhëniet Diplomatike të vitit 1961.

Të dyja shtetet riafirmojnë përkushtimin e tyre ndaj qëllimeve dhe parimeve të Kartës së Kombeve të Bashkuara, përfshirë respektimin e sovranitetit, barazisë së shteteve dhe zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve. Ato bien dakord ta zhvillojnë marrëdhënien e tyre mbi bazën e respektit të ndërsjellë, reciprocitetit dhe angazhimit konstruktiv.

Bahamas dhe Kosova shprehin synimin e tyre për të thelluar bashkëpunimin në fusha me interes të përbashkët, përfshirë konsultimet politike, tregtinë dhe investimet, turizmin, arsimin dhe kulturën, teknologjinë dhe inovacionin, bashkëpunimin në sektorin publik, si dhe shkëmbimet ndërmjet njerëzve, në përputhje me ligjet dhe procedurat e secilit shtet respektiv.

Komonuelthi i Bahamas dhe Republika e Kosovës mirëpresin ndërtimin e një partneriteti të ngrohtë dhe produktiv, i cili u shërben interesave të të dy popujve dhe kontribuon në paqen dhe bashkëpunimin ndërkombëtar.

Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç

by

Saimir Kadiu/

Një portier i talentuar dhe spektakolar, më i madhi në historinë e futbollit shkodran, por edhe i pafat për shkak të biografisë së tij.

Lindi në Shkodër më 19 dhjetor 1945.

Me Vllazninë fitoi dy Kupa të Republikës (1965, 1972) dhe një titull kampion (1972).

Ishte protagonist në fitimin e Kupës së parë të Republikës për Vllazninë në vitin 1965.

Strategu i fushës dhe i stolit, i madhi Skënder Jareci, asokohe trajner i Vllaznisë, besoi në talentin e Paulin Ndojës duke e vendosur midis shtyllave pa mbushur ende 20 vjeç.

Në atë edicion të Kupës së Republikës, në një ndeshje kundër Luftëtarit, ai priti katër penallti gjatë 120 minutave — një rekord ende i pathyer në historinë e futbollit shqiptar.

Ishte bashkëlojtar te Vllaznia me R. Rragamin, Selami Danin, Çapalikun, Zmijanin (babain), Bizin, Zhegën, Koçobashin, Hajro Lekën, Ismet Hoxhën, Esat Rakiqin, Durajn, Dedjen, Xhelal Jukën, Osman Gjepaxhian, Jonuz Telin, Halil Pukën, Viktor Plumbinin dhe Çesk Ndojen.

Ka luajtur për pak kohë edhe me “5 Shtatorin” e Skraparit, gjatë kryerjes së shërbimit ushtarak.

Kishte kundërshtarë në fushë dhe dashakeqë në tribunën qendrore, të cilët talentin e tij e konsideronin sfidë ndaj regjimit.

Nuk luajti asnjë ndeshje ndërkombëtare me Vllazninë jashtë vendit dhe, për ironi të fatit, e vetmja ndeshje me përfaqësuesen ishte kundër Kinës, në një takim miqësor në fillim të viteve ’70, në Tiranë.

Biografia e keqe i dha fund karrierës së tij në vitin 1973, kur nuk kishte mbushur ende 28 vjeç.

“​Mëkatet” e Ndojës ishin fakti që halla e tij ishte bashkëshortja e Kol Bibë Mirakajt, ministrit shqiptar që shpëtoi rreth 2000 hebrenj në vitin 1943, si dhe se vjehrri i tij ishte akuzuar për bombën në Ambasadën Sovjetike në Tiranë, në vitin 1951.

Pavarësisht fatit të keq në karrierë, Ndoja mbeti gjatë gjithë jetës “dashnor” i Vllaznisë.

“Vllaznia është jeta ime”, është shprehur legjenda e portës shkodrane.

“Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”

by

Bekim Adili/

Tematika bazohet në një qasje historiko-analitike dhe synon të identifikojë fazat kryesore të zhvillimit të kulturës diplomatike shqiptare në kontekstin e shtetndërtimit dhe integrimit euro-atlantik të vendit. Analiza argumenton se ky proces të paktën ka kaluar nëpër tri faza kryesore. Periudha e parë e cila lidhet me tranzicionin e viteve (1991–2001), të karakterizuar nga diplomacia e afirmimit të të drejtave dhe kërkesave për barazi. Periudha e dytë që fillon me institucionalizimin, pas Marrëveshjes së Ohrit (2001–2010). E cila krijoi bazat ligjore dhe politike për përfaqësimin e drejtë dhe përfshirjen e shqiptarëve në institucionet shtetërore. Si dhe periudha e tretë që karakterizohet me konsolidimin dhe profesionalizimin diplomatik (2010–2025). Fazë e cila shënon rritjen e rolit të kuadrove shqiptare në diplomacinë shtetërore, proceset euro-atlantike dhe diplomacinë publike.

Pra, punimi konkludon në faktin se diplomacia shqiptare ka evoluar nga një qasje kërkuese drejt një roli aktiv shtetformues, duke u shndërruar në një faktor të rëndësishëm për stabilitetin ndëretnik, integrimin evropian dhe orientimin strategjik të Maqedonisë së Veriut. Pra, që nga viti 1991 kur shteti i ri kërkonte të gjejë balancat e brendshme dhe orientimin e tij ndërkombëtar, shqiptarët u gjendën para detyrës së madhe për të afirmuar të drejtat kolektive. Për të mbrojtur identitetin e tyre dhe për të kërkuar një përfaqësim më proporcional në institucionet publike. Në këtë periudhë, kultura diplomatike shqiptare u formua si formë e durimit, argumentimit dhe këmbënguljes demokratike. Pas vitit 2001 Marrëveshja e Ohrit përbën pikën më të rëndësishme të transformimit diplomatik të shqiptarëve. Përmes saj, u krijuan mekanizma të rinj institucionalë që ndryshuan jo vetëm strukturën e shtetit, por edhe rolin e shqiptarëve brenda tij.

Përfaqësimi i drejtë, përdorimi i gjuhës shqipe, integrimi në sektorët e sigurisë u bënë bazë për ngritjen e një kulture diplomatike reale, të ndërthurura me përgjegjësi shtetformuese. Si epilog, konstatojm se në këto 35 vite, që nga koha e pavarësisë e deri sot, se shqiptarët në aktivitetin e tyre diplomatik kanë kaluar nga faza ku ishin palë kërkuese, duke u shndërruan sot në kontribues aktivë në proceset e stabilizimit dhe reformimit të vendit. Që do të thotë se në dy dekadat e fundit, qasja diplomatike e shqiptarëve në MV, ka marrë dimensione të reja.Ku, sot shqiptarët janë bërë pjesë e pandashme e orientimit euro-atlantik të shtetit, duke kontribuar në anëtarësimin në NATO, dhe aktualisht në përgatitjen për negociatat rreth antarësimit të vendit në Bashkimin Evropian si dhe në krijimin e një klime konstruktive ndër-etnike.

Rritje profesionale e cila përbën një tregues të maturimit të kulturës diplomatike të shqiptarëve në MV. Gjithashtu, një dimension i rëndësishëm, që në shumë raste nuk vlerësohet sa duhet nga studiues të ndryshëm është edhe roli i diasporës shqiptare. E cila ka shërbyer si urë komunikimi, si promotor i imazhit pozitiv të shqiptarëve dhe si forcë e heshtur diplomatike që ka kontribuar përmes lobimit në marrdhënjet ndërkombëtare. Megjithatë, sfidat për një të ardhme të sigurt ende mbeten objektiv i diplomacisë të shqiptarëve në MV. Të cilët vazhdojnë të përballen me nevojën e përfaqësimit etnik në qeveri, që nënkupton, koalicioni apo partia shqiptare e cila fiton më së shumti vota të shqiptarëve të ketë legjitimitetin politik dhe moral për të përfaqësuar shqiptarët në qeveri dhe për të marrë rolin udhëheqës në përfaqësimin e interesave të tyre.

Me përfaqësim më të drejtë dhe të thelluar në diplomacinë e jashtme. Me çështjen e zbatimit të barabartë të ligjit për gjuhën shqipe, të përfaqësimit në punësim dhe emrime si dhe të implementimit të një decentralizimi fiskal dhe të zgjerimit të kompetencave ligjore që pushteti lokal të jetë më autonom në vendimarrje. Gjithashtu, bazuar në zhvillimet globale që ndikojnë në prishjen e balancave në rajonin tonë, shqiptarët për të betonizuar statusin e tyre të barazisë, duhet të kenë si objektivë realizimin e modaliteteve që aplikohen në disa shtete të Bashkimit Evropian me situata të ngjashme me vendin tonë, si modeli belg, zvicëran apo ai spanjoll. Pra, forma të një shteti federal, konfederal, rajonal, apo të një autonomie politiko-territoriale.

Të arritura të cilat do krijonin paqe, qëndrushmëri dhe perspektivë afatgjate. Sfida të cilat nuk dobësojnë por forcojn shtetndërtimin e vendit e të cilat nuk duhet të merren si pengesa, por si një thirrje për një angazhim të ri strategjik. Kështu, sot kultura diplomatike e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut nuk matet vetëm me numrin e përfaqësuesve në institucione apo me raportet ndëretnike por ajo matet edhe me vizionin e tyre. Në këtë kuptim, shqiptarët e Maqedonisë së Veriut nuk janë vetëm subjekt i kulturës diplomatike, por ata janë edhe aktorë të rëndësishëm dhe të domosdoshëm në këtë shtet. Ku, me konsolidimin e elitave të reja pokitike dhe diplomatike, roli i shqiptarëve në diplomacinë e vendit do të mbetet thelbësor për të ardhmen euro-atlantike të Maqedonisë së Veriut.

Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare

by

Sakrifica, rezistenca dhe doktrina morale e lirisë shqiptare.

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Historia e kombeve nuk ndërtohet vetëm nga traktate, konferenca dhe marrëveshje diplomatike. Ajo ndërtohet, mbi të gjitha, nga gjaku i derdhur për liri, nga njerëz që në çastet më të errëta të historisë zgjedhin të mos heshtin. Marie Shllaku i përket pikërisht kësaj kategorie të rrallë njerëzish, për të cilët jeta personale ishte më pak e rëndësishme se fati i kombit.

Ajo ishte e re në moshë, por e pjekur në vetëdije kombëtare. Ishte e re në vite, por e përjetshme në ideal. Në këtë kuptim, Marie Shllaku nuk është vetëm figurë historike – ajo është koncept moral i rezistencës shqiptare.

Fjalët e saj, të shqiptuara me qetësi dhe dinjitet përballë vdekjes, janë ndër dëshmitë më të fuqishme të ndërgjegjes kombëtare shqiptare:

Këto thënie nuk janë vetëm emocionale. Ato janë tezë politike, akt akuzues ndaj shtypjes dhe program moral për brezat që vijnë.

Sakrifica si akt i vetëdijshëm politik: rasti Marie Shllaku

Në dallim nga viktimat e rastësishme të dhunës, Marie Shllaku ishte luftëtare e vetëdijshme për pasojat e zgjedhjes së saj. Ajo veproi në një kohë kur shqiptarët e Kosovës dhe viseve të tjera etnike përballeshin me represion të egër, ndjekje politike, burgosje, ekzekutime dhe mohimin sistematik të identitetit kombëtar.

Rasti i saj është i krahasueshëm me:figurat e rezistencës polake kundër nazizmit,rezistencën franceze,dhe lëvizjet çlirimtare të Evropës Lindore,ku individë të rinj pranuan vdekjen për të mos pranuar robërinë.

Ashtu si këto figura, Marie Shllaku e kuptonte se heshtja do të thoshte bashkëfajësi, ndërsa rezistenca – edhe me çmimin e jetës – ishte detyrim moral.

Dimensioni juridik: e drejta për rezistencë kundër shtypjes

Në aspektin juridik dhe të së drejtës natyrore, veprimtaria dhe flijimi i Marie Shllakut përfaqëson një formë të hershme të asaj që sot njihet si e drejta e popujve për vetëvendosje.

Në kohën e saj:shqiptarët nuk gëzonin barazi politike,nuk kishin përfaqësim real,dhe nuk kishin të drejtë të vendosnin për fatin e tyre.

Sot, kjo e drejtë është e sanksionuar në:Kartën e Kombeve të Bashkuara,Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut,dhe praktikën ndërkombëtare të dekolonizimit.

Marie Shllaku luftoi për një të drejtë që ende nuk ishte shkruar në ligje, por ishte e gdhendur në ndërgjegjen njerëzore.

Gruaja shqiptare në vijën e parë të historisë

Rasti i Marie Shllakut rrëzon një stereotip të vjetër historik: se gratë kanë qenë vetëm prapavijë e historisë. Ajo dëshmon se gruaja shqiptare ka qenë aktore e drejtpërdrejtë e rezistencës, jo vetëm nënë e motër e luftëtarëve, por luftëtare e vetëdijshme.

Në këtë aspekt, Marie Shllaku qëndron përkrah figurave si:Shotë Galica,Tringë Smajli,dhe heroinat e mëvonshme të rezistencës shqiptare.

Ajo mishëron lidhjen midis emancipimit kombëtar dhe emancipimit shoqëror, duke treguar se liria nuk ka gjini, por ideal.

Mesazhi i saj në kontekstin e Kosovës së sotme

Në Kosovën e pasluftës, shpesh flitet për lirinë si status politik, por më pak për përgjegjësinë morale që ajo sjell. Marie Shllaku na rikujton se:liria nuk është pronë e elitave,nuk është dekor ceremonial,dhe nuk është e përhershme pa drejtësi.

Rasti i saj është paralajmërim se shteti që harron martirët e vet rrezikon ta humbë shpirtin e vet.

Nga një jetë e re në përjetësi kombëtare

Marie Shllaku vdiq e re, por ajo nuk u shua. Ajo u shndërrua në përjetësi kombëtare, sepse sakrifica e saj u bë pjesë e themelit moral të Kosovës dhe të çështjes shqiptare.

Kosova jeton sot edhe sepse dikur, një vajzë e re, me bindje të palëkundur, zgjodhi të mos jetojë në robëri. Dhe për këtë arsye, emri i saj nuk është vetëm kujtim – është detyrim historik.