s p – Page 53 – Dielli

Liza Laska, artistja që nuk kërkoi estetikë, por ngjethje…

November 8, 2025 by s p

Aleksandër Çipa/

Liza Laska është një artiste që e ka shumëfishuar jetëgjatësinë e emrit të vet, përmes artit vetiak në skenë dhe kinematografi. Së bashku me Albert Verinë, sivëllain e saj skenik e artistik në Vlorë, përbëjnë modulin e lartë të një kuote artistësh që kanë bërë dhe rrojnë artistikisht në diferencë me të tjerë…Kjo zonjë vlonjate e artit skenik shqiptar është shëmbëllim i mbartjes së asaj që mund të thuhet në frymën e Bernard Shawt: Liza Laska nuk luan gra që duhen gjykuar, por qenie njerëzore që duhen kuptuar…

Karakteret e saj janë skulptura në mendje.

Në interpretimet e saj gjenden zonja e nëna me një botë të vetëdijshme që shpikin veten. Ajo nuk mbeti aktorja e roleve që shkruan të tjerët, por u moshua si artistja që çdo rol, si akt emancipimi artistik, e krijoi përmes syve të vet. Në rolet e kinemasë sonë, Liza Laska mbeti një energji e dalë prej saj për ta ndjerë dhe mbartur të tjerët, pra publiku. Me shikimin dhe heshtjen skenike, arriti më shumë se me dialogët. (Dhe kjo është një hise e autenticitetit prej artisteje që mishëroi në krijimtari, ose më saktë, në jetën e artit të vet.) Ajo nuk kërkoi kurrë deklamativisht të pëlqehet, por të trondiste. Sikundër e thotë Margaret Atwood: kjo është mënyra më e ndershme për të qenë e pavdekshme në skenë…

Ishte në klasin e përhershëm, të skulpturimit në mendje të publikut, të karaktereve të veta me aftësinë dhe cilësitë prej Nëne arti. Sikundër mund ta thoshte Artaud: “Trupi i saj në skenë nuk kërkoi estetikë, por ngjethje — ajo lozi me dritën dhe errësirën e shpirtit njerëzor.” Karakteret e Liza Laskës krijoheshin në çdo rol për çdo premierë. Inteligjencën e mishëronte dhe e mvishte tek seicili prej roleve, madje edhe duke e lënë si identitet shikimi në ato role të cilat përbëjnë galerinë e saj të aktrimit, 22 në filma dhe mbi 100, në skena teatrore…

Nëna në “Shtigje lufte”, Mara tek “Dimri i fundit”, pastruesja tek “ Lulëkuqe mbi mur”, Evgjenia në “ Në prag të lirisë”, hallë Sofia tek “Gurët e shtëpisë sime”, etj, etj, janë imazhe dhe karaktere që sintetizojnë një cikël karakteresh sa distante aq edhe shtuese të njera-tjetrës. Si në talentin e një letërsie të madhe, aktorja jonë nuk ka shkruar karakteret labërore të nënave dhe motrave, por ka krijuar imazhet e plota imponuese, ka lënë pazhbëshmërisht asosacionet dhe perceptimin e gjithëhershëm për to. U desh kjo foto bashkëshoqëruese e këtij teksti, të më tërhiqte në gravitetin e një in memoriam, për këtë mike të shenjtë të vatrës sime familjare, për këtë artiste imponuese të Vlorës, për këtë talente të hijshme të interpretimit dhe verbit skenik e filmik në botën shqiptare.

Artiste Liza Laska, …

sa shumë udhëtim jetues ke, mes nesh dhe pas nesh!!!!

Vlorë, nëntor 2025

Pasqyra e trashëgimisë arkeologjike në filatelinë e Kosovës

November 7, 2025 by s p

Besnik Fishta/

Arkeologjia dërgon një mesazh të qartë: “Ne jemi një popull me rrënjë të lashta, me kulturë që lidhet me fillimet e qytetërimit evropian.”

Në filatelinë botërore paraqitja e motiveve arkeologjike fillimisht u shfaq si pasqyrim i trashëgimisë kulturore të qytetërimeve të lashta. Pasi pullat e para postare përfshinin vetëm figura mbretërore dhe simbole shtetërore, me kalimin e kohës ato nisën të përfshijnë edhe motive kulturore, monumente, skulptura e tempuj antikë. Greqia, Egjipti, Italia dhe Iraku ishin ndër vendet e para që e shndërruan arkeologjinë në subjekt të filatelisë së tyre, duke e lidhur artin postar me trashëgiminë historike. Në Evropë, tematika arkeologjike u bë një pjesë e qëndrueshme e filatelisë. Shtete të ndryshme paraqitën në pulla figura mitologjike, monumente dhe objekte muzeale, duke i dhënë kështu një dimension edukues dhe kulturor këtij mediumi. Në Ballkan, Greqia dhe më pas vendet e tjera të rajonit pasqyruan në pulla trashëgiminë e tyre antike, si tempuj, skulptura dhe lokalitete të hershme arkeologjike. Në hapësirën shqiptare, filatelia u përdor për të promovuar trashëgiminë kulturore kombëtare. Në Shqipëri u realizuan seri të ndryshme kushtuar monumenteve arkeologjike të Butrintit, Apolonisë e qyteteve të tjera të lashta, duke e shndërruar pullën në një dokument vizual të historisë kombëtare. Në Kosovë, lidhja ndërmjet filatelisë dhe arkeologjisë ka marrë një kuptim të veçantë. Kjo marrëdhënie është shndërruar në një mjet për të dëshmuar vazhdimësinë historike dhe për të afirmuar identitetin e saj kulturor. Kosova përfaqëson një hapësirë të pasur arkeologjike, me dëshmi të jetës njerëzore që nga periudhat prehistorike deri në ato romake dhe bizantine. Ndër lokalitetet më të rëndësishme përmenden Ulpiana,Vlashnja etj që dëshmojnë për zhvillime të hershme urbane, kulturore e fetare. Këto pasuri janë bërë pjesë e serive filatelike të Postës së Kosovës, duke krijuar një ndërthurje mes shkencës arkeologjike dhe artit vizual të pullës postare. Shumë prej tyre shoqërohen me përshkrime dygjuhëshe dhe materiale shpjeguese, që synojnë të komunikojnë vlerat e trashëgimisë edhe përtej kufijve shtetërorë. Në aspektin simbolik, filatelia e Kosovës funksionon si instrument i kujtesës kombëtare dhe si mjet i diplomacisë kulturore. Përmes motiveve arkeologjike, vendi afirmon lashtësinë e pranisë së tij kulturore në hapësirën ballkanike dhe kontribuon në njohjen ndërkombëtare të trashëgimisë së vet. Pullat shndërrohen kështu në “artefakte të reja”, që bartin jo vetëm vlera estetike, por edhe njohuri historike. Ato mund të konsiderohen si një formë e arkeologjisë vizuale, ku imazhi lidh të kaluarën me identitetin bashkëkohor. Në planin krahasues, trashëgimia arkeologjike e Kosovës paraqet ngjashmëri të dukshme me atë të Shqipërisë, çka lidhet me përkatësinë e përbashkët etnike dhe historike të popullsisë shqiptare në të dy anët e kufirit. Kjo afërsi reflektohet edhe në motivet e përzgjedhura në filatelinë përkatëse: Shqipëria ka paraqitur në pulla monumente të Butrintit, Apolonisë, Bylisit, ndërsa Kosova ka vënë në qarkullim imazhe të Ulpianës e Vlashnjës, duke ndërtuar një narrativë të përbashkët kulturore. Të dyja vendet ilustrojnë mënyrën se si filatelia mund të shërbejë si mjet komunikimi për historinë e përbashkët dhe qytetërimin shqiptar ndër shekuj. Arkeologjia, në këtë kontekst, bëhet një urë bashkuese që forcon lidhjet kulturore dhe kombëtare. Pulla postare, përtej funksionit praktik nuk është vetëm një pasqyrë e trashëgimisë arkeologjike, por edhe një formë interpretimi të historisë kombëtare përmes imazhit, që ndihmon në afirmimin kulturor të shtetit dhe në ruajtjen e lidhjeve natyrore me hapësirën më të gjerë të kulturës shqiptare.

Fig 1. 2005

Në figurën 1 paraqitet emetimi i vitit 2005, periudhë kur Kosova ishte nën mbikëqyrjen e UNMIK-ut, dhe në imazhet e pullave ende nuk figuronte emërtimi “Republika e Kosovës”. Në këtë emision të parë paraqiten katër pulla postare me motive arkeologjike shqiptare.Në imazhin e pullës së parë paraqitet një objekt arkeologjik metalik (duket si fragment fibule ose mjet simbolik prej bronzi), që duhet t’i përkasë periudhës prehistorike ose asaj ilire të hershme.E dyta tregon figurinën e një atleti vrapues (statujë bronzi), të periudhës antike të qytetërimit iliro-helenistik, e cila përfaqëson forcën fizike dhe shpirtin sportiv të qytetërimeve të lashta në zonën e Epirit dhe të Ilirisë së Jugut.Pulla e tretë paraqet bustin e një gruaje (skulpturë guri, ndoshta hyjneshë ose figurë romake), që mund të jetë gjetur në një qytet antik ilir dhe tregon arsimimin, qytetërimin dhe artin e zhvilluar në periudhën romake.Pulla e fundit paraqet maskën funerare ose rituale prej bronzi (me brirë të vegjël dhe sy të theksuar), të periudhës prehistorike ose ilire, që simbolizon besimet dhe kultet shpirtërore të popullsive të lashta shqiptare.

Fig 2. 2011

Në figurën 2, në emisionin e dytë të vitit 2011, paraqitet një seri pullash postare kushtuar “Ulpianës së Vjetër”, një prej qendrave më të rëndësishme arkeologjike të Kosovës dhe të gjithë Dardanisë së lashtë. Përdorimi i pullave si mjet komunikimi kulturor e bën këtë seri një mjet promovues të trashëgimisë historike dardane.Pulla e parë paraqet një pamje të varrezave antike në Ulpianën e Vjetër, ku duken sarkofagë guri të zbuluar gjatë gërmimeve arkeologjike. Kjo pullë tregon nivelin e zhvilluar të kulturës funerare në periudhën romake, që i përket periudhës së shekujve II–IV pas Krishtit. Në pullën e dytë përshkruhet një zonë tjetër e nekropolit me strukturë varresh dhe sarkofagë të hapur, qe thekson rëndësinë e arkeologjisë si dëshmi e jetës urbane dhe e ritualeve të lashta.Pulla e tretë paraqet një sarkofag monumental me reliev antropomorf, ndoshta figurë e personalizuar, portreti i të ndjerit. Ky lloj sarkofagu është tipik për periudhën romake të shekujve II–III p.K., kur Ulpiana ishte qytet i organizuar me status municipiumi.

Fig 3. 2015 Labirinti Smires

Në figurën 3, emetimi i vitit 2015 paraqet “Labirintin rrethor të Smirës”, pjesë e serisë filatelike që trajton trashëgiminë arkeologjike të Kosovës. Imazhi paraqet një motiv shumë interesant dhe simbolik. Ky objekt është një mozaik ose simbol guri me formë rrethore dhe vijëzime gjeometrike të ndërthurura, që krijojnë modelin e një labirinti.Labirinti, si simbol, përfaqëson harmoninë, udhëtimin e njeriut drejt njohjes dhe përjetësisë. Ky motiv njihet në arkeologji si simbol i rrugëtimit shpirtëror dhe i jetës, i lidhur me kulturën antike mesdhetare.Labirinti në Smirë dëshmon praninë e ndikimeve helenistike dhe romake në Dardani, zhvillimin e artit dekorativ në strukturat arkitektonike të periudhës së antikitetit të vonë, si dhe nivelin e lartë kulturor e estetik të banorëve të asaj kohe. Kjo pullë është një homazh ndaj qytetërimit të lashtë dardan, që kishte lidhje me qendrat më të zhvilluara të Mesdheut.

Fig 4. 2016

Në figurën 4, emetimi i vitit 2016 paraqet një pamje me temë arkeologjike, ku shfaqen figura antropomorfe të lashta, të punuara në terrakotë (argjilë e pjekur). Në pullë shfaqen dy figura të vogla arkeologjike, objekte të trashëgimisë prehistorike, me trupin e njeriut, por me tipare të thjeshtuara dhe të stilizuara. Janë figura femërore, gjë që nënvizohet nga forma e ijeve dhe qëndrimi me duar mbi supe ose mbi bel. Këto figura janë simbol i jetës, pjellorisë dhe krijimit. Siç njihet në kulturat e lashta të Ballkanit dhe të Mesdheut, figurat femërore prej terrakote (si “Venuset prehistorike”) përfaqësonin nënën Tokë burimin e jetës, fuqinë riprodhuese dhe mbrojtëse të natyrës, balancën midis njeriut dhe tokës, trupit dhe shpirtit.Forma e thjeshtë e trupit, pa detaje të fytyrës, sugjeron se nuk përfaqëson një person të veçantë, por parimin e përbotshëm të feminitetit, të qenies nënë, krijuese dhe ruajtëse të jetës.

Fig 5. 2017 Pagezimorja e Ulpianes

Në figurën 5 tregohet emisioni i vitit 2017 me titull “Pagëzimorja e Ulpianës”, e ndodhur afër fshatit Graçanicë, rreth 9 km në juglindje të Prishtinës, në territorin e Dardanisë antike, që gjatë shekujve V–VI pas Krishtit ishte pjesë e Perandorisë Bizantine.Ajo është pjesë e kompleksit të Bazilikës së Madhe Paleokristiane, një prej monumenteve më të rëndësishme të krishterimit të hershëm në Kosovë, e destinuar për kryerjen e ritit të pagëzimit.Pagëzimorja ka formë tetëkëndëshe (oktagonale), formë që në simbolikën e krishterë përfaqëson ringjalljen dhe fillimin e një jete të re shpirtërore. Në qendër ndodhet pishina pagëzimore, e cila përdorej për zhytjen e besimtarëve gjatë aktit të pagëzimit. Dyshemeja e saj është e zbukuruar me mozaikë shumëngjyrësh me motive gjeometrike dhe bimore.Pagëzimorja e Ulpianës është një nga monumentet më të ruajtura të arkitekturës paleokristiane në Kosovë dhe në Ballkanin Perëndimor. Ajo përfaqëson një vlerë të veçantë të trashëgimisë shpirtërore dhe kulturore shqiptare, duke dëshmuar vazhdimësinë historike të qytetërimit në këtë trevë.

Fig 6. 2022 Pikturimi Vlashnjes

Në figurën 6 paraqitet emetimi i vitit 2022, i kushtuar trashëgimisë kulturore parahistorike të vendit, me titull “Pikturimi parahistorik i Vlashnjës”, që i referohet vizatimeve shkëmbore të zbuluara në shpellën e Vlashnjës, pranë Prizrenit,një nga dëshmitë më të hershme të artit në Ballkan.Këto vizatime shkëmbore paraqesin një nga dëshmitë më të lashta të shprehjes artistike në rajon. Në qendër shfaqen figura të stilizuara kafshësh (me gjasa drerë), të realizuara me ngjyrë të kuqërremtë, duke imituar pigmentet natyrore që përdornin njerëzit e epokës së gurit. Kjo përfaqëson mënyrën se si njeriu parahistorik dokumentonte jetën, gjuetinë dhe botën përreth përmes artit.

Fig 7. 2023 Fibulat ilire

Në figurën 7, emetimi i vitit 2023 paraqet një bashkësi sendesh që krijojnë temën “Fibulat ilire”, të cilat janë ndër artefaktet më të rëndësishme të zbuluara në lokalitete arkeologjike në Kosovë.Fibulat bëjnë pjesë në objektet më të përdorura të zbukurimit nga të gjitha fiset ilire. Në disa raste, përmes stolive është dëshmuar edhe përkatësia etnike ilire. Format dhe varietetet ishin të ndryshme: disa të thjeshta në formë harku, e disa të ndërlikuara, si fibula me dy spirale të ngjitura në mes.Forma të tjera që shfaqen në epokën e hershme të hekurit përfshijnë fibulat me hark, karficat në formë kafshe, karficat në formë gjarpri etj.Fibulat janë pjesë e trashëgimisë me vlera të veçanta për territorin e Kosovës, pasi dëshmojnë për diferencimin social dhe ekonomik të individëve apo të shtresave elitare në periudhën e neolitit dhe në kohën e vonë të hekurit.

Fig 8. 2024 Cjapi bronzet

Në figurën 8 paraqitet një emetim interesant, i titulluar “Cjapi i bronztë”. Kjo pullë, me motivin e saj, paraqet një gjetje arkeologjike të rrallë dhe të veçantë, figurën e bronztë të një cjapi të ulur, që i takon shekullit VI p.e.s. Sipas të dhënave, ajo është zbuluar rastësisht në vitin 1939, në Jaglenicë, një lagje periferike e Prizrenit.Figurina ka gjatësi 6,5 cm, gjerësi rreth 3 cm dhe peshon 380 gram. Aktualisht, kjo figurë e cjapit të ulur është e ekspozuar në Muzeun e Vranjës (në Serbinë jugore).

Fig 9. 2025 Ulpiana

Në figurën 9, pulla e parë paraqet imazhin e një mozaiku të zbuluar në Ulpianë. Në të shihet figura e një zogu, e realizuar me gurë mozaiku shumëngjyrësh, të vendosur mbi një sfond të ndritshëm. Motivi i zogut është mjaft i pranishëm në artin romak dhe bizantin, veçanërisht në mozaikët që zbukuronin dyshemetë e bazilikave, banesave dhe objekteve të kultit. Në kontekstin e Ulpianës paleokristiane, zogu zakonisht simbolizon shpirtin që ngjitet drejt qiellit, ringjalljen apo paqen shpirtërore. Përdorimi i ngjyrave neutrale dhe të errëta për trupin e zogut, në kontrast me sfondin e bardhë, dëshmon për një kompozim realist dhe dekorativ tipik të shekujve IV–VI pas Krishtit. Në pullën e dyte shihet një mbishkrim latin i gdhendur në gur, pjesërisht i dëmtuar nga koha. Pjesët e lexueshme përmbajnë fragmente fjalësh dhe emrash që i përkasin periudhës romake (rreth shek. II–III pas Krishtit). Mbishkrime të tilla janë zakonisht dedikime zyrtare ose lapidarë përkujtimorë, që mund të lidhen me ndërtimin e një ndërtese publike (si tempull, banjë, apo rrugë); nderime ndaj perandorit ose një zyrtari romak apo përkujtim të një ngjarjeje fetare ose civile. Megjithëse Posta e Kosovës, me korrektësi të plotë, emetoi tematikën “Europa 2025”, që këtë vit kishte pikerisht temen e arkeologjise, ajo nuk mori pjesë në konkurimin për pullën më të bukur “Europa 2025”. Kjo ndodhi për shkak se filatelia e Kosovës ende nuk është anëtare e Unionit Postar Universal (UPU), një status që shpresojmë ta kete së shpejti. Për kureshtjen e lexuesit, tregojme se vendin e parë në këtë tematikë e fitoi Norvegjia, te dytin Holanda ndërsa të tretin Grecia.

“DËSHMITARI I RREMË”- NJË MONUMENT ARTISTIK PËR SHERIF MERDANIN

November 7, 2025 by s p

Çerçiz Loloçi/

Promovohet në librari “Onufri” romani i shkrimtarit Bujar Skëndo.

Në takimin e organizuar para pak ditësh në Librarinë “Onufri”, në prani të kamerave të disa TV-ve, ishin të pranishëm shkrimtarë, studjues të letërsisë, poetë e lexues të shumtë, botuesja Enxhi Hudhri. Ishin, gjithashtu, bashkëshortja e këngëtarit të madh zonja Rozalba Merdani dhe djali Geri Merdani. Po ashtu, edhe motra e kompozitorit të famshëm Kastriot Gjini, zonja Luljeta Gërmenji.

Promovimin e moderoi redaktorja e romanit Kadia Dedja.

K. Dedja: Romani “Dëshmitari i rremë” merr shkas nga ngjarje të vërteta të ndodhura 54 vjet më parë, pikërisht pas Festivalit të 11-të të Këngës në Radio Televizion dhe që u pasua me dënimin dhe ndëshkimin e shumë protagonistëve të këtij festivali. Përse pritët kaq gjatë për ta shkruar?

B. Skëndo: Nuk kam një përgjigje të saktë për këtë pyetje. Dhe ndoshta, as nuk mund të ketë. Por në kujtesën time dhe të gjeneratës sime kjo ngjarje ka lënë shenja të forta, të pashlyeshme nga koha. Unë e ndieja praninë e saj, por nuk guxoja ta prekja. Dhuna e përbindshme ndaj artistëve, shtypja, fyerja e rëndë e qindra mijëra adhuruesve të këngëve të Sherif Merdanit, nga njëra anë dhe urrejtja ndaj artit e artistëve, arrestimi, dënimi me burg, syrgjynosja nëpër miniera e kantiere, ishte një tradhëti e pacipë e diktaturës ndaj një një brezi të tërë admiruesish për prirjet e reja të letërsisë e arteve dhe posaçërisht për këngëtarin Sherif Merdani dhe të këngët e tij. Nuk e tepëroj aspak të them se ai ishte “Xhon Lenoni” i brezit tonë. Romani lindi nga pakënaqësia e thellë, refuzimi, trishtimi, zemërimi ndaj asaj diktature të etur për dhunë e burgime artistësh. Vërtet tepër vonë, 54 vjet, por kur nisa ta shkruaj romanin, nuk m’u deshën më shumë se pesë muaj për ta mbaruar. Shkrimtari nuk shkruan kurrë nga lumturia. Nobelisti hungarez i këtij viti thoshte se shkruan nga pikëllimi për fatet e zymta të njerëzimit…

K. Dedja: Sandër Baraj (dëshmitari i rremë) dhe Seran Mejdani (Sherif Merdani), dy personazhet qëndrore të romanit, përfaqësojnë dy forma të kundërta përballë sistemit dhe vetvetes. Si e konceptuat këtë kontrast?

B. Skëndo: Janë dy figura antitezë që përballë njëri tjetrit zbulojnë vetveten dhe tjetrin. Kështu funksionon zakonisht në jetë dhe në letërsi. E mira përballë të ligës. Më e mira përballë më të ligës. Serani- Sandri janë dëshmi artistike të kësaj të fundit. Talenti nga njëra anë dhe mediokriteti nga ana tjetër. Njeriu i vlerave të larta dhe karikatura. Këngëtari me talent hyjnor, njeriu I vlerave të larta morale dhe dëshmitari i rremë, i pistë, mashtrues, shitës i shpirtit tek një blerës edhe më i pështirë, diktatura.

K. Dedja: Sa e rëndësishme është për juve të theksoni këtë kontrast?

B. Skëndo: Po ky kontrast është vetë romani. Kështu është konceptuar. Romani është një himn për këngëtarin e rinisë të viteve ’70- ’80 Sherif Merdani dhe të gjithë artistët e mëdhenj që u dënuan si Bujar Kapexhiu, Mihallaq e Edi Luarasi dhe dhjetra të tjerë nga teatri, drama, piktura… Dhe përballë tyre diktatura përplot me spiunë, dëshmitarë të rremë, sigurimsa, sekretarë të parë, hetues, prokurorë. Nga fundi i piramidës deri në majë të saj. Të gjithë të etur për dhunë, burgime e pushkatime, armiq të kulturës e artit. Një qarkore e partisë sipas së cilës çdo rreth, çdo qytet, siç ka planet e realizimit të korrje- shirjeve, duhet të ketë edhe planet e zbulimit dhe dënimit të armiqve të tij. Pas kësaj, në qytetin provincial të Librazhdit zorëron një klimë terrori, frike e ankthi të pandërprerë. Nisin arrestime, dënime të rënda. Përgatitje dosjesh për arrestime të reja, si dosjet e dy poetëve nga fshati Bërzeshtë që u pushkatuan për poezi gjoja armiqësore, moderrniste…

Diskuton Sadik Bejko, shkrimtar i mirënjohur, studjues, bashkëautor i parathënies: Romani “Dëshmitari i rremë” është një monument që Bujari i ka ngritur Sherif Merdanit. Por edhe një simbol për gjithë artistët e dënuar e të persekutuar nga diktatura pas Festivalit të 11-të. Por dëshiroj të theksoj se këta artistë nuk u dënuan vetëm nga diktatura, por edhe nga heshtja e shoqërisë së kohës. Romani është shkruar bukur, me stil të rrjedhshëm dhe gjetje interesante formash strukturore, sikundër edhe dy romanet e mëparshme. I uroj sukses Bujarit.

Fjala i jepet zonjës Rozalba Merdani, bashkëshortja e këngëtarit të madh: “Për mua dhe Gerin ishte shumë befasuese të merrnim vesh se një roman i ishte kushtuar njeriut tonë më të shtrenjtë. Nuk e kishim idenë se mund të ndodhte diçka e tillë: Të shkruhej një roman për Sherif Merdanin. Por ja që ishte e vërtetë. Zoti Skëndo ka shkruar një roman të shkëlqyer për një artist të madh si Sherifi. Nga dosja që kemi në shtëpi, kam kuptuar personin e vërtetë që fshihet pas titullit, personazhi Sandër Baraj. Në roman ndihet neveria për dëshmitarin e rremë, të cilin e kemi takuar një herë bashkë me Sherifin në Tiranë, pas viteve ‘90. Sikundër ndihet adhurimi në përshkrimet psikologjike dhe shumë detajeve artistike për këngëtarin e admiruar nga brezat e asaj kohe. Romani ka një vërtetësi rrëqethëse, stil dhe shumë dashuri në përshkrimin e heroit, Seran Mejdanit. Është vërtet një monument artistik që shkrimtari Bujar Skëndo i ka ngritur bashkëshortit tim, Sherif Merdanit. Për mua gjithçka ishte shumë prekëse. Duke e lexuar romanin kam përjetuar momente të paharrueshme. I jemi shumë mirënjohës shkrimtarit. Ka shkruar një roman të jashtëzakonshëm. E falënderoj”…

Luljeta Gërmenji, motra e kompozitorit Kastriot Gjini (që në roman vjen me emrin Olti), pasi e vlerësoi romanin, solli kujtimet e saj për një kartolinë që Sherif Merdani i kishte dërguar nga burgu i Burrelit kompozitorit të këngëve të tij, Kastriotit, me rastin e një Viti të Ri. “Kishte edhe katër vargje me nëntekst që vetëm Kastrioti i kuptonte, u shpreh ajo. – E kemi ruajtur atë kartolinë për vite të tëra. Por për fat të keq nuk e kemi më. Diku ka mbetur, gjatë transferimeve të familjes nga një shtëpi në tjetrën. Ndoshta është diku, në bibliotekë, por deri më sot, megjithë kërkimet, nuk e kemi gjetur. Faqet e librit në të cilat shkrimtari ka përshkruar një vizitë imagjinare të Oltit në qelinë e Seranit, ishin mjaft të ndjera, ishin të mrekullueshme. E përgëzoj shumë zotin Bujar Skëndo”.

K. Dedja: Në burg Seranit i shfaqet një ëndërr- hije, një vizitë e pazakontë nga miku dhe krijuesi i këngëve të tij, Olti, që ju e jepni me një togfjalësh shumë të bukur, “vizitë e ëndërrt”. Një gjetje interesante, mbresëlënëse.

B. Skëndo: Të falënderoj për vlerësimin. Kjo vizitë, si të thuash, prej ëndërre, e vetmja në qelinë e Seran Majdanit, ishte tepër mallëngjyese për këngëtarin. Mes përgjumjes dhe mosfjetjes ai dallon midis errësirës së qepallave dhe “natës së përhershme të qelisë”, hijen e mikut të tij të shtrenjtë. Një skenë plot mistere e kumte. I kishte bashkuar talenti, kjo dhunti e natyrës, kjo dhunti e Zotit. I kishte ndarë diktatura. Dhe njëkohësisht, u kishte burgosur edhe këngët e mrekullueshme. Atë ditë që jam ulur përpara laptopit, siç ndodh zakonisht me shkrimtarët, nuk e kisha idenë çfarë do shkruaja. Por pasi kisha shkruar dy- tre radhë pavetëdijshm, po kuptoja çfarë po shkruaja. Nuk po u besoja syve. Ndërkaq, vetëdijshëm kisha “dalë nga mjegulla”. U ndjeva aq i lumtur. I gëzuar për gjetjen e “vizitës së ëndërrt” dhe dialogut midis të burgosurit dhe hijes se kompozitorit më të talentuar të kohës. Iu riktheva sërish dhe shkrova pa ndërprerje, pa lëvizur nga vendi, ato dhjetë faqe të vizitës. Për mua, por edhe për disa lexues, janë nga faqet më të bukura të romanit. Në mos më të bukurat.

Diskuton Bardhosh Gaçe, Profesor Emeritues, Akademik: “E konsideroj një prurje të rëndësishme romanin ‘Dëshmimtari i rremë’ të Bujar Skëndos për disa arsye:

Së pari, romani është një prerje e imtë e kohës, ku raporti i individei me kohën ka qenë i censuruar, i kontrolluar dhe i orientuar nga ideologjia dhe mekanizmat e saj; Së dyti. romani, përveç kujtesës, njohjes për kohën që mbart bremda vetes, ai e pasuron me një ngjarje të një natyre tipike, brenda sublektit të romanit ka ngjarje e episode artistikisht të vërteta e realiste; Së treti, autori vazhdon të pasurojë profilin e tij prej romacieri, duke krijuar një lloj kredoje për shkakun e natyrës së thellë psikologjike e psikoanalitike të mjediseve, gjendjeve dhe karaktereve, të cilët përbëjnë tharmin e qëndrueshëm të një vepre”.

Diskuton shkrimtari Izet Duraku: “Romani ‘Dëshmitari i rremë’ është një vepër e shkruar me thellësi mendimi, stil dhe forma shprehëse të gjetura. Nxjerrja që në titull e “dëshmitarit të rremë”, është diçka e re në letërsinë tonë. Nuk e kam ndeshur kund. Romani ka skena dramatike, ankth, frikëra, por edhe grotesk. Të dyja me të njëjtin synim artistik: Zbulimin sa më të plotë të tërbimit dhe verbimit të diktaturës në shtypjen, dhunën ndaj qytetarëve të vet dhe armiqësinë ndaj artistëve të vërtetë e të talentuar. E uroj Bujarin për këtë roman mjaft të mirë”.

Në promovim folën edhe mjaft shkrimtarë të tjerë.

LIRIA NUK GJYKOHET — DREJTËSIA NUK DUHET TË NDËSHKOJË ÇLIRIMIN E KOSOVËS

November 7, 2025 by s p

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Kundërshtim kombëtar dhe institucional ndaj përpjekjeve për kriminalizimin e Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës

I. Qëllimi dhe thelbi i projekt-peticionit

Në emër të së drejtës historike, morale, juridike dhe ndërkombëtare të popullit të Kosovës për liri dhe vetëvendosje,

Prof. Dr. Fejzulla Berisha, profesor i së drejtës publike dhe të drejtave të njeriut,

ngre këtë Nismë–Projekt Peticion Kombëtar, me qëllim që institucionet e Republikës së Kosovës – Kuvendi, Qeveria, Presidenca, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës (ASHAK), Universiteti i Prishtinës dhe të gjitha institucionet akademike e publike – ta kanalizojnë këtë iniciativë në mekanizmat kompetentë kombëtarë dhe ndërkombëtarë, përfshirë Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe Dhomat e Specializuara në Hagë.

Ky peticion përfaqëson ndërgjegjen kombëtare, juridike dhe akademike të Kosovës, që synon të mbrojë dinjitetin historik dhe legjitimitetin e luftës çlirimtare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), si dhe të denoncojë çdo përpjekje për ta vendosur Lirinë e Kosovës në bankën e të akuzuarve.

II. Liria e Kosovës – rezultat i rezistencës legjitime dhe i ndërhyrjes ndërkombëtare

Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) është shprehja më autentike e të drejtës së popujve për vetëvendosje dhe rezistencë të armatosur ndaj shtypjes sistematike dhe gjenocidale.

Ajo lindi si reagim ndaj politikës së shfarosjes së kombit shqiptar në Kosovë, e ushtruar për dekada nga regjimi serb, i cili mohoi lirinë, identitetin, gjuhën, arsimimin dhe ekzistencën e popullit shqiptar.

UÇK-ja u mbështet nga populli i Kosovës, nga vullneti ndërkombëtar për drejtësi dhe u përmbyll me ndërhyrjen humanitare të NATO-s në vitin 1999, ndërhyrje që ndali një gjenocid dhe hapi rrugën për krijimin e shtetit të pavarur e demokratik të Kosovës.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në vitin 2010, konfirmoi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk ka shkelur asnjë normë të së drejtës ndërkombëtare, duke përforcuar legjitimitetin juridik të shtetit të Kosovës.

Prandaj, liria e Kosovës nuk është dhuratë politike, por produkt i sakrificës njerëzore, i drejtësisë ndërkombëtare dhe i ndërgjegjes universale për liri.

III. Dhomat e Specializuara – deformim i drejtësisë dhe ndëshkim i lirisë

Dhomat e Specializuara në Hagë, të ngritura mbi raportin e manipuluar dhe politikisht të motivuar të Dik Martyt (2010), përbëjnë një devijim të thellë nga parimet e drejtësisë ndërkombëtare.

Në vend që të shërbejnë drejtësisë, ato janë shndërruar në mekanizma të drejtësisë selektive, ku agresori amnistohet, ndërsa viktima gjykohet.

Në thelb, ato:

-Cenojnë sovranitetin kushtetues të Republikës së Kosovës, duke ushtruar juridiksion jashtë kornizës së ligjit themeltar të saj;

-Kriminalizojnë luftën e drejtë çlirimtare të UÇK-së, duke e barazuar atë me agresionin e ushtruar nga Serbia;

-Krijojnë precedent të rrezikshëm ndërkombëtar, ku luftërat për liri trajtohen si krime, ndërsa shtypësit mbeten të paprekur.

Ky është deformim i drejtësisë, sepse drejtësia që ndëshkon lirinë pushon së qeni drejtësi – ajo bëhet padrejtësi e institucionalizuar.

IV. E drejta ndërkombëtare në mbrojtje të luftës çlirimtare

E drejta ndërkombëtare njeh dhe garanton të drejtën e popujve për vetëvendosje dhe rezistencë kundër dominimit, okupimit apo regjimeve raciste.

Kjo e drejtë bazohet në:

-Rezolutën 1514 (XV) të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për Dekolonizimin (1960), dhe

-Rezolutën 2625 (XXV) për Marrëdhëniet Miqësore ndërmjet Shteteve (1970),

-të cilat sanksionojnë se popujt që luftojnë për çlirim kombëtar kanë të drejtë të përdorin të gjitha mjetet e nevojshme për arritjen e lirisë, përfshirë edhe rezistencën e armatosur.

Në këtë kontekst, lufta e UÇK-së nuk është konflikt etnik apo luftë për pushtet, por rezistencë për mbijetesë dhe dinjitet njerëzor.

Asnjë gjykatë nuk ka mandat moral apo juridik për ta gjykuar këtë të drejtë, sepse ajo është e garantuar nga ndërgjegjja njerëzore, nga ligji natyror dhe nga parimet universale të së drejtës ndërkombëtare.

V. Kërkesat institucionale

Ky Projekt–Peticion Kombëtar kërkon nga institucionet e Republikës së Kosovës:

Kuvendi i Republikës së Kosovës të miratojë një Deklaratë Kombëtare për Luftën Çlirimtare të UÇK-së, duke e shpallur atë pjesë të identitetit, sovranitetit dhe legjitimitetit kushtetues të shtetit të Kosovës.

Qeveria e Republikës së Kosovës, përmes Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe të Drejtësisë, të paraqesë një kërkesë zyrtare në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë për rivlerësimin e bazës juridike dhe legjitimitetit të Dhomave të Specializuara.

ASHAK dhe Universiteti i Prishtinës të themelojnë një Këshill Shkencor–Juridik për Mbrojtjen e Luftës Çlirimtare, me mandat për përgatitjen e memorandumeve akademike, juridike dhe diplomatike ndërkombëtare mbi legjitimitetin e luftës së UÇK-së.

Të gjitha institucionet shtetërore, akademike dhe shoqërore të bashkërendojnë një front të përbashkët moral, politik dhe diplomatik për mbrojtjen e së vërtetës historike dhe dinjitetit të Kosovës në arenën ndërkombëtare.

VI. Thirrje për ndërgjegje, unitet dhe përgjegjësi kombëtare

Liria nuk është krim — ajo është themeli i ekzistencës kombëtare.

Ky Peticioni Kombëtar nuk është vetëm shprehje formale, por akt moral, politik dhe historik, që do të shërbejë si dokument institucional i ndërgjegjes kolektive për mbrojtjen e Lirisë, Dignitetit dhe Së Vërtetës së Kosovës.

Në këtë frymë, kjo nismë është thirrje për unitet kombëtar, për bashkim institucional dhe për ringritje të vetëdijes historike të popullit shqiptar, që Liria e Kosovës të mos gjykohet kurrë, por të mbrohet e të nderohet përjetësisht.

Pamflet: Premtimet me lugë floriri: Zohran Mamdani dhe kriza e arsyes politike”

November 7, 2025 by s p

Nga Rafael Floqi

Në çdo epokë të turbullt, lind një figurë që premton shpëtim. Në vitet e pasluftës, shqiptarët dëgjuan Enver Hoxhën të premtonte se do të hanin “me lugë floriri” — dhe përfunduan në një realitet të varfërisë, frikës dhe izolimit. Sot, në zemër të New York-ut, një version më modern i këtij premtimi po vjen nga krahët e majtë të politikës amerikane: Zohran Mamdani.

Në shekullin e mashtrimeve të sofistikuara, duket se qyteti ynë ka rënë sërish në grackën e “reformatorit me shpirt të pastër” që premton të çlirojë popullin nga zinxhirët e korrupsionit… ndërsa mpreh zinxhirët e vet. I paraqitur si simbol i ndershmërisë dhe si “zëri i njerëzve të thjeshtë”, Mamdani e ka kthyer fjalën “reformë” në mall të shtrenjtë elektoral. Por pas çdo slogani për “transport falas”, “banesa për të gjithë” dhe “shpresë për punëtorët”, qëndron e njëjta logjikë e rrezikshme e utopisë ideologjike: premtime të mëdha pa mekanizma reale për t’u mbajtur.

Nga protestat në politikë

Nga pankartat në rrugë tek fjalimet në podium, Mamdani ka ndërtuar figurën e “aktivistit që guxon”. Por në realitet, ai përfaqëson një brez të ri politikanësh që e ngatërrojnë idealizmin me aftësinë për të qeverisur. Çdo qytet mund të frymëzohet nga idealet, por asnjë qytet nuk mund të mbahet gjallë vetëm me to. Ai flet për “shpresë” dhe “drejtësi” me një pasion që ngjall simpati, por kur zbret në tokë, premtimet e tij duken të shkëputura nga realiteti ekonomik i qytetarëve. Nju Jorku nuk ka nevojë për poetë të sistemit, por për drejtues që kuptojnë se çdo ide ka një kosto, dhe çdo kosto bie mbi taksapaguesin.

Affordability – fjala që të gjithë e përdorin, por pak e kuptojnë

Në qendër të debatit politik amerikan qëndron një fjalë e vogël por e rëndë: affordability – përballueshmëria e jetesës. Në thelb, ajo nënkupton aftësinë e qytetarëve për të mbajtur një standard jetese të denjë, pa e kthyer çdo muaj në një betejë për mbijetesë. Republikanët dështuan në këtë drejtim sepse e reduktuan problemin në matematikë fiskale: ulja e taksave u paraqit si zgjidhje universale. Por tregu i lirë pa kontroll social nuk e bën jetën më të lirë – e bën më të ashpër. Ata harruan se affordability nuk është çështje ideologjie, por dinjiteti.

Në anën tjetër, progresistët si Mamdani bien në kurthin e kundërt: besojnë se çdo problem mund të zgjidhet me rritje shpenzimesh publike, pa analizuar pasojat ekonomike afatgjata. Nga një ekstrem në tjetrin, qytetari mbetet mes dy zjarreve — njëri që i ul taksat por i ngre çmimet, tjetri që i jep subvencione por i shtrëngon mundësitë.

Nga utopia tek realiteti

Historia ka treguar se ideologjitë që premtojnë barazi absolute përfundojnë duke krijuar një klasë të re privilegjuar. Premtimet për “transport falas” dhe “banesa për të gjithë” tingëllojnë bukur në slogane, por shpesh shndërrohen në varësi nga shteti dhe burokracia. Në Shqipërinë e Hoxhës, slogani i “lugës së floririt” solli dekada errësire dhe mungese. Në Nju Jorkun e sotëm, rreziku është ndryshe, por paralelizmi mbetet i njëjtë: premtime të ndritshme që fshehin pasoja të errëta.

Ideologjia si pasqyrë mashtruese

Politikanët si Mamdani nuk janë të korruptuar në mënyrën tradicionale. Ata janë të rrezikshëm sepse besojnë sinqerisht në iluzionin e tyre. Por sinqeriteti nuk është zëvendësim për kompetencën. Integriteti pa përvojë është si një fener pa dritë – frymëzon, por nuk ndriçon rrugën. Nëse republikanët humbën terren për shkak të arrogancës ekonomike, progresistët rrezikojnë ta humbasin për shkak të romantizmit ideologjik. Në të dy rastet, qytetari është ai që paguan çmimin – në taksa, në qira, dhe në shpresë të humbur.

Demokratët dhe kanioni Mamdani

Rasti Mamdani ka kthyer Partinë Demokrate në një arenë debati publik, ku kohezioni duket si një kujtim i largët. Disa e mbrojnë Mamdanin si një hero të drejtësisë, të tjerë kërkojnë shpejt masa disiplinore, duke e kthyer çështjen në një spektakël të hapur të mosmarrëveshjeve interne. Çarja midis fraksioneve progresiste dhe të moderuara nuk është thjesht një debat ideologjik; ajo tregon një mungesë të qartë udhëheqjeje dhe strategjie, duke lënë votuesit të hutuar dhe skeptikë për aftësinë e demokratëve për të menaxhuar çështje të ndjeshme. Në vend që të bashkohen rreth parimeve, partia duket e angazhuar më shumë në një lojë pushteti të brendshëm, duke i dhënë publikut imazhin e një organizate të shpërndarë dhe pa busull. Rasti Mamdani është reflektim i një dileme më të madhe: a mund demokratët të jenë një forcë e besueshme kur ndarjet e brendshme mbizotërojnë rendin publik?

Mësimi që nuk mësohet kurrë

Qytetet që harrojnë historinë janë të dënuara ta përsërisin atë në formë karikature.
Nju Jorku, me gjithë madhështinë dhe energjinë e tij, po rrezikon të bjerë në grackën e një idealizmi të vjetër me një fytyrë të re. Shpëtimtarët me slogane kanë kaluar shumë herë nga këtu. Disa kanë premtuar rend, të tjerë drejtësi, e të tjerë “revolucion”. Të gjithë, në fund, kanë lënë pas zhgënjim. Në fund të ditës, qytetarët nuk duan të hanë me lugë floriri. Ata duan të hanë me dinjitet, në një qytet ku premtimet maten me rezultate dhe jo me retorikë.