Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Konferenca e 27-të e Kartës SHBA-Adriatik (A5)*

by

Kjo konferencë mblidhet në një moment tepër delikat për sigurinë botërore. Zhvillimet e fundit tregojnë se sa i rëndësishëm është investimi në fushën e sigurisë dhe me sa rëndësi është krijimi i platformave të bashkëpunimit e ndërveprimit që promovojnë sigurinë rajonale duke krijuar kushtet për një mjedis më të qëndrueshëm dhe të sigurt.

Në këtë kontekst, suksesi i Iniciativës A5 është i padiskutueshëm. Që prej themelimit të saj në vitin 2003, si Iniciativë e A3-it, ajo ka dhënë një ndihmë të veçantë në procesin e integrimit të vendeve tona në NATO.

Bashkëpunimi ynë në kuadër të kësaj Iniciative ka shërbyer si një urë për ndërtimin e marrëdhënieve të forta jo vetëm midis vendeve tona, por edhe me partnerin tonë strategjik, Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Për Shqipërinë, anëtarësimi në NATO përbën një dëshmi të përkatësisë tonë në komunitetin Euroatlantik dhe një etapë të natyrshme në rrugëtimin tonë si komb. Ai nuk është thjesht për më shumë siguri, por edhe angazhim dhe bashkëpunim të thelluar ndër vete dhe me partnerët tanë.

Historia nuk duhet harruar, ndryshe rrezikojmë të përsërisim gabimet.

Unë besoj se përmes përpjekjeve të përbashkëta dhe angazhimit tonë ndaj vlerave Euroatlantike, ne jemi në gjendje të përballemi me këto sfida dhe të sigurojmë që Ballkani Perëndimor të ecë drejt një të ardhmeje më të sigurt e të qëndrueshme.

Në këtë kontekst, roli i Shqipërisë dhe i shqiptarëve në rajon është i qartë dhe konstruktiv.

Shqipëria ka luajtur dhe do të vazhdojë të luajë një rol kyç në ruajtjen e paqes dhe stabilitetit në Ballkanin Perëndimor. Shqiptarët e rajonit janë një faktor konstruktiv dhe i moderuar duke kontribuar në paqe, në siguri dhe stabilitet. Për më tepër, ata janë dëshmuar si mbështetës të palëkundur të së ardhmes evropiane dhe Euroatlantike të rajonit tonë.

Në bashkëpunim me aleatët tanë, kemi punuar vazhdimisht për të forcuar sigurinë në rajon dhe për të promovuar integrimin e plotë të Ballkanit Perëndimor në strukturat Euroatlantike.

Në këtë rrugëtim është me rëndësi të përfshihen edhe anëtarë të rinj që dëshirojnë të anëtarësohen në Iniciativën SHBA – Karta e Adriatikut dhe në NATO.

Anëtarësimi i Kosovës në këtë Kartë është thelbësor jo vetëm për sigurinë e Kosovës, por edhe për stabilitetin e të gjithë rajonit. Kosova, ndonëse është shtet i ri, ka treguar përkushtim ndaj paqes dhe bashkëpunimit, dhe përbën një faktor kontribuues për sigurinë në Ballkanin Perëndimor.

Iniciativa SHBA – Karta e Adriatikut ka treguar për vite me radhë se është një instrument i fuqishëm dhe efektiv për promovimin e paqes, sigurisë dhe bashkëpunimit midis vendeve tona dhe me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Jam i bindur se edhe në të ardhmen ajo do të vazhdojë të kontribuojë në integrimin e mëtejshëm të rajonit tonë në familjen Euroatlantike.

Bashkëpunimi ynë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbetet një gur themeli për të gjitha përpjekjet tona. Falë këtij partneriteti strategjik, të qëndrueshëm e të fortë, ne kemi sigurinë dhe besimin se Ballkani Perëndimor do të vazhdojë të jetë një rajon i paqes dhe stabilitetit.

Jo më larg se dje, të nderuar miq, në Shqipëri u bë një aktivitet me të rinjtë nga Mesdheu. Ishin 50 të rinj, të cilët iu përkasi. besimeve të ndryshme fetare. Jo pa qëllim u zgjodh Shqipëria si vend për organizimin e këtij aktiviteti, për faktin që ka treguar se bashkëpunimi ndërfetar, respekti dhe respektimi i tjetrit është shumë i rëndësishëm.

Unë besoj se atyre të rinjve dje dhe të rinjve të rajonit tonë sot ne duhet t’iu dërgojmë mesazhin që vetëm duke bashkëpunuar me njëri-tjetrin, vetëm duke punuar përditë e më shumë për të forcuar sigurinë në rajonin tonë, ne do t’u lëmë atyre një të ardhme më të mirë, një vend ku ata meritojnë të jetojnë, të zhvillojnë jetën e tyre.

Besoj se rinia e meriton këtë mesazh.

*Fjala e Presidentit të Republikës, Sh. T. Z. Bajram Begaj, në Konferencën e 27-të të Kartës SHBA-Adriatik (A5)

30 SHKALLËT E UNIVERSITETIT TË VLORËS DHE BIBLIOTEKËS SË TIJ

by

30 -VJETORI I UNIVERSITETIT “ISMAIL QEMALI”, VLORË

BIBLIOTEKA SHKENCORE “NERMIN VLORA FALASCHI” E UNIVERSITETIT “ISMAIL QEMALI”, VLORË

MSc. Albert HABAZAJ, bibliograf.

Përgjegjës i Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë

Libri është diell. Biblioteka e Universitetit të Vlorës i do rrezet e librit për studentët, pedagogët, stafin dhe studiuesit.

Shkurtore

Në këtë shkrim jubilar nderimi për 30-vjetorin e Universitetit tim të dashur, që mban emrin zyrtar Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, i cili përkon po ashtu edhe me datëlindjen e Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të këtij institucioni të lartë arsimor në Shqipëri, nuk kam dëshirë të merrem me historinë mbi 2600 vjeçare të Vlorës për liri, pavarësi e dituri përgjatë rrjedhave të kohës. Dëlirësisht nuk kam synim shkrimor të merrem as me parashikimin dhe dëshirën e madhe atdhetaro-romantike të Sami Frashërit që “Shkolla e Anijerisë duhet të jetë mbanë detit, tek të jenë  edhe anijet e luftës, në Durrës, anë Ujit të Ftohtë anë Vlorës; po aq, as me njërën nga dallëndyshet e para të arsimit shqiptar, siç qe Shkolla Tregtare në Ujë të Ftohtë, Vlorë, çelur më 8 Nëntor 1924, që përfshinte nxënës nga Vlora, Fieri, Ballshi, Berati, Gjirokastra, Elbasani, Durrësi e Kosova dhe që në vitin 1933 është quajtur edhe Institut i Tregtisë, e cila krahas Normales së Elbasanit e ca pak simotrave shqiptare, sfiduan furtunat perandrorake (të vjetra dhe të reja) dhe mbijetuan denjësisht. Thjesht do ta përmend që Shkolla e Lartë e Oficerëve të Florës Ushtarake Detare apo Shkolla e Lartë e Marinës (e cila më pas u emërua Akademia Detare), u hap për herë të parë në historinë e vendit tonë, ashtu siç ëndërronte Rilindasi i madh buzë detit të Vlorës, në Ujë të Ftoftë, më 4 shtator 1961. Po ashtu, thjesht sa do të përmend që Shkolla e Lartë Ushtarake e Aviacionit Shqiptar (SHLA) u hap më 11 maj 1962 po në Vlorë [edhe pse kam qenë vetë student për aviator (1979-1981) dhe kam mall, ndjej krenari e po aq trishtim].

Po ashtu, thjesht po e përmend Shkollën Mjekësore “Jani Minga”, të vetmen shkollë kombëtare me histori më tepër se gjysmë shekullore; Shkollën Pedagogjike, shkollat e mirënjohura të arsimit të përgjithshëm “Ali Demi”, “H. Xhelo”, apo Shkollën Industriale. Është i pamohueshëm për kulturën arsimore vendi dhe roli i Filialit të Fakultetit Ekonomik të Universitetit të Tiranës, i ngritur në Vlorë në periudhën 1970-1980 për degët Plan dhe Kontabilitet apo i Filialit i Institutit të Lartë Pedagogjik të Shkodrës për degët e Mësuesisë: Gjuhë – Letërsi, Matematikë – Fizikë, Biologji – Kimi dhe Histori – Gjeografi për periudhën 1969-1982. Këto instricione arsimore ishin fanarë ndriçues për udhëtimin dituror e dritëror të Vlorës dhe të devotshmëve të merituar për dije, por, sadopak, për hir të njohjes, mundësive dhe pozicionit organik të punës, do t’i bie pikës mbi ì për fillimet e Universitetit të Vlorës.

Fillimet e Universitetit

Për hapjen e Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, vendosi Këshilli i Ministrave të Shqipërisë me vendimin nr. 105, datë 28.02.1994, me kryeministër prof. dr. Aleksandër Meksi. Më 1 Mars 1994 u ngrit grupi i punës për të kristalizuar, për t’i dhënë formë e drejtim të qartë idesë për një shkollë të lartë në Vlorë, e cila kishte kohë që diskutohej në mjediset intelektuale të qytetit, vlonjatëve të Tiranës dhe miqve të Vlorës. Pra, ideja ishte e thjeshtë: Vlorës i takon se e meriton një universitet me 3 fakultete. Dhe kështu nisi punën grupi i punës apo bordi drejtues i ngritur posaçërisht për drejtimin e nëngrupeve, me përfshirjen serioze të të cilëve nisi veprimtaria për ngritjen e Universitetit në qytetin e madh bregdetar të Shqipërisë Jugperëndimore (i dyti qytet portual në Shqipëri mbas Durrësit).

Në bordin drejtues u emëruan 7 intelektualë, personalitette të dijes dhe arsimit: 

1. Dr. Sezai Bazaj – kryetar (diplomuar për ekonomi)

2. Dr. Spiro Caushi – nënkryetar (më vonë Prof. Dr. – diplomuar mësues fizike)

3. Kristaq Pavli – anëtar (diplomuar  për mjekësi, (kardiolog)

4. Janaq Vaso – anëtar (diplomuar  mësues fizike)

5. Pajtim Islami – anëtar (diplomuar  për inxhineri mekanike)

6. Dr. Nestor Tereska – anëtar (Prof. Dr., më vonë Akad., në atë kohë – Rektor i Universitetit të Tiranës, diplomuar  për mjekësi – nefrolog)

7. Dr. Gëzim Karapici – anëtar (më vonë Prof. Dr., në atë kohë – kohë – Rektor i Universitetit Politeknik të Tiranës, diplomuar  për inxhineri elektrike)

Për formimin e 3 fakulteteve të kësaj shkolle të lartë u krijuan 3 grupe që u ngritën dhe u drejtuan nga specialistë dhe akademikë me përvojë të përzgjedhur nga Universteti i Tiranës, Politekniku, si dhe ekspertë lokalë. Këto grupe drejtoheshin nga: 

  1. Dr. Halit Xhafa – kryetar i grupit të punës për ngritjen e Fakultetit të Tregtisë [sot: i Ekonomisë], (në atë kohë Zv/dekan i Fakultetit të Ekonomisë në Universitetit të Tiranës);
  2. Prof.dr. Rexhep Bregu – kryetar i grupit të punës për ngritjen e Fakultetit të Infermierisë [sot: të Shëndetit], (në atë kohë Zv/dekan i Fakultetit të Mjekësisë në Universitetit të Tiranës);
  3. Dr. Nikolin Pema – kryetar i grupit të punës për ngritjen e Fakultetit të Marinës [Sot: i Shkencave Teknike dhe të Natyrës], (në atë kohë Zv/dekan i Fakultetit të Inxhinierisë Mekanike në Universitetit Politeknik të Tiranës).

Më 3 Tetor 1994 nisi dita e parë e mësimeve në Universitetin e Vlorës, me 162 studentët e parë të shpërndarë në 3 fakultete: Fakultetin e Tregtisë me degët Biznes dhe Turizëm, Fakultetin e Marinës me degën Inxhinieri Navale dhe Fakultetin e Infermierisë për përgatitjen e infermerëve, të cilët i përshëndeti zëvendës rektori prof. Spiro Caushi. Më 10 Tetor 1994 u zhvillua ceremonia e përurimit të Universitetit të Vlorës. Në këtë festë të madhe arsimore për Vlorën dhe Shqipërinë mori pjesë edhe Presidenti i Shqipërisë në atë kohë prof. dr. Sali Berisha, ish – Ministri i Arsimit prof.dr. Xhezair Teliti, si dhe shumë personalitete të tjerë të ftuar.

Formimi i auditorëve dhe krijimi i një stafi akademik të denjë, kërkues e ambicioz, me të dhëna kurrikulare nga më të kompletuarat për kohën, të prirur për të zhvilluar aspektet e tyre akademike dhe fakultetet përkatëse gjithashtu, ishin kriteret përmes të cilëve u përzgjodhën, mes 130 kandidatëve, 10 pedagogët e parë efektivë dhe 31 pedagogë të jashtëm. 

Nderojmë dhe vlerësojmë ata që hodhën themelet e Universitetit tonë: dr. Sezai Bazaj, i cili me hapjen e Universitetit u emërua Rektor i këtij institucioni të ri të arsimit të lartë shqiptar; prof.dr. Spiro Caushi, i cili u emërua Zv/Rektor dhe dekan i Fakultetit të Marinës (i cili është cilësuar si dekan i Zëvendës Rektorëve të Universitetit të Vlorës, por ndoshta në rang Republike, sepse këtë detyrë e ushtroi deri ditën që doli në pension). Po me kaq nderim kujtojmë dhe vlerësojmë bërthamën e parë pedagogjike, që, përveç Rektorit dhe Zv/Rektorit, përbëhej nga pedagogët Selman Lamaj (dekan i Fakultetit të Tregtisë), Natasha Ahmetaj (pedagoge e Fakultetit të Tregtisë), Brunilda Lilaj (dekane e Fakultetit të Infermierisë), Kristofor Lapa (dekan i Fakultetit të Marinës, Flutura Kondili (pedagoge e Fakultetit të Infermierisë), Diana Kozdine (pedagoge e Fakultetit të Infermierisë), Vasil Mino (pedagog i Matematikës) dhe Mimoza Shtëmbari (pedagoge e gjuhës angleze).

Rektorët në vite:

Mbas dr. Sezai Bazaj, i cili është rektori i parë i emëruar i Universitetit të Vlorës (1994-1998), në vitin 1998, Rektor u emërua Dr. Bilal Shkurtaj (sot Prof. Dr.), i cili u zgjodh nga Senati për dy mandate. Në zgjedhjet e vitit 2008, Prof. Dr. Tanush Shaska u zgjodh Rektor i Universitetit të Vlorës, i cili kontribuoi deri në vitin 2010. Në vitin 2010, Prof. Dr. Albert Qarri u zgjodh Rektor i Universitetit të Vlorës. Në vitin 2016 u zgjodh Rektor i Universitetit të Vlorës, Prof. Dr. Roland Zisi, i cili vijoi në krye të Universtietit për dy mandate deri në vitin 2024. Në zgjedhjet e 21 Qershorit 2024 fiton postin e Rektorit Prof. dr. Aurela Dai Saliaj (e para grua fitimtare në garat për postin e lartë të Rektorit ndër vite), fakt, që, veç të tjerash, tregon se në Vlorë emancipimi i femrës po ravijëzohet  dukshëm dhe qartë si drita e diellit.

Dy piketa 

Gjatë udhëtimit 30-vjeçar të Universitetit tonë, vlen të theksojmë se në vitin akademik 2007-2008, Universteti i Vlorës arriti shifrën rekord të studentëve në 10 000 të regjistruar, nga të cilët 7400 studentë në sistemin me kohë të plotë dhe 2880 në sistemin me kohë të pjesshme, duke u renditur kështu i dyti në shkallë vendi mbas Universitetit të Tiranës dhe i pari midis universiteteve të rretheve (përfshi dhe universitetet e tjera të Tiranës).

Në ditët e sotme studentët vijojnë studimet në 15 departamente, të cilët janë në strukturën e organigramës së 4 fakulteteve: Fakultetit të Shëndetit, atij të Ekonomisë, të  Shkencave Humane dhe Drejtësisë, si dhe Fakultetit të Shkencave Teknike dhe Natyrore.

Studentët tanë në UV studiojnë në fusha e programe të ndryshme si: Ekonomik, Inxhinieri, Juridik, Infermieri, Pedagogji të Specializuar, Shkenca Kompjuterike, Informatikë, Gjuhë të Huaja, Gjuhë dhe Letërsi Shqipe, Mësuesi, Matematikë – Fizikë etj. Në total UV ofron 2 diploma tekniko-profesionale, 30 programe studimi Bachelor, 37 Programe studimi Master (Shkencor dhe profesional) si dhe një program doktorature. Në UV ofrohen edhe programe studimi: “Master Profesional” në “Udhërrëfim dhe Komunikim Turistik”, program studimi: Formim i vazhduar në fushën Psiko-Pedagogjike, programin e riorganizuar të Ciklit të Dytë në “Mësuesi për Arsimin fillor” dhe programi double degree në fushën e Turizmit në bashkëpunim me Universitetin “Aldo Moro”, Bari Itali. Gjithashtu aplikohen edhe dy programe të reja double degree: Bachelor në “Gjuhësi të Aplikuar në Fushën e Turizmit”, në partneritet me Universitetin e Salentos, Lecce, Itali dhe programi “Inxhinieri mekanike”, në bashkëpunim me Universitetin Politeknik, Bari, Itali. Gjithashtu në Fakultetin e Shkencave Hmane funksionon Doktorata “Studime Gjuhësore, Letrare dhe Kulturore”/ Doktoratë “Language, Literaty and Cultural Studies”.

BIBLIOTEKA E UNIVERSITETIT

Biblioteka Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” është çelur me themelimin e Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, në 10 Tetor 1994, i cili fillimisht kishte emërtimin Universiteti Teknologjik “Ismail Qemali”, Vlorë. 

Më 28 nëntor 2005, Biblioteka e Universitetit mori emrin “Nermin Vlora Falachi” për të nderuar kulturologen Nermin Vlora, mbesë e Ismail Qemal Vlorës.

Universiteti ka në dispozicion të studentëve, pedagogëve, studiuesve dhe stafit të këtij Institucioni të arsimit të lartë 3 (tre) biblioteka me 3 (tre) salla leximi, me personel 4 (katër) vetë, me vendndodhje, përkatësisht: Biblioteka shkencore qendrore nr.1, në Godinën A (Rektorati), kati II, që mbulon dhe Fakultetin e Ekonomisë me personel 2 (dy) specialistë; Biblioteka B, nr.2 në Fakultetin e Shkencave Humane dhe Drejtësisë, kati III, me 1 (një) specialist (që mbulon edhe Fakultetin e Shëndetit) dhe Biblioteka e Re, nr.3 në godinën C, kati I në Fakultetin e Shkencave Teknike dhe Natyrore, e cila është hapur më 28.03.2018 me 1 (një) specialist/e.  

Sektori i Bibliotekës Shkencore është njësi ndihmëse e Universitetit, strukturë ndihmës akademike me karakter administrativ në nivel institucioni dhe është në vartësi të Rektorit, sipas organigramës, nëpërmjet zv/rektorit Akademik që ndihmon në realizimin dhe mbështetjen e veprimtarive të mësimnxënies/ mësimdhënies dhe të kërkimit shkencor ose të zhvillimit të institucionit të arsimit të lartë (Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë.

Biblioteka Shkencore e Universitetit “Ismail Qemali” Vlorë është shtëpia e librit, sidomos për studentët, patjetër për pedagogët, stafin dhe studiuesit (jo vetëm personel i UNIVLORËS) që i mirëpret me dashamirësi nga ora 08.00-20:00. Biblioteka jonë është strehëza juaj e ngrohtë, e qetë, me hapësirë dhe me dritë, ku ju mund të studioni më mirë se kudo. Mirë se vini, miq e dashamirës të librit dhe shërbimit tonë si misionarë drite për mendim dhe veprim të mirë, të bukur dhe shoqërisht të dobishëm! Jeni të mirëpritur çdo ditë, jo vetëm gjatë sezonit të provimeve, studentë të dashur, po ashtu të mirëseardhur në konferencat, simpoziumet, tryezat shkencore, veprimtaritë kërkimore – shkencore apo letraro – kulturore, që kryen biblioteka universitare si pjesë e së tërës së UNIVLORËS!

Përnjohje e duhur profesionale

Sektori i Bibliotekës Shkencore pranë UV-s, ndjek një politikë të ruajtjes së trashëgimisë së tij akademike, kulturore dhe shkencore, duke shërbyer si një strukturë e depozitimit të infomacionit të shkruar dhe elektronik dhe të organizimit të aktiviteteve ku promovohen libra, autorë dhe tendenca bashkëkohore kulturore, shkencore e letrare. 

Orari i Bibliotekës: Biblioteka Qendrore në Godinë është e hapur: e hënë – e premte, ora 08:00-20:00, është në shërbim të studentëve, pedagogëve dhe stafit të Fakultetit të Ekonomisë dhe Rektoratit, mbasdite për të gjithë studentët dhe pegagogët e të katër fakulteteve të universitetit.

Dy bibliotekat e tjera kanë orarin zyrtar 08:00-16:00, fundjavë dhe ditë festash – pushim. 

Në Bibliotekën kryesore (Nr.1) është edhe Arkiva e e Bibliotekës, e cila kryen detyrat sipas standardeve të shkencës së Bibliotekonomisë për arkivat e bibliotekave universitare. Funksionon Biblioteka Online dhe Biblioteka Digjitale. Qysh nga viti 2013 Biblioteka është përfshirë në Sistemin Ndërkombëtar të Përshkrimit Bibliografik COBISS. Net, duke realizuar regjistrimin e njësive bibliografike libra dhe jolibra (botime monografike, (së pari ato tekste që janë në funksion të studentëve dhe pedagogëve), buletine e artikuj shkencorë, domosdoshmërisht artikujt e botuar në buletinet shkencorë, që nga ai nr. 1 (v. 2001) korrekt me standardet Ndërkombëtare të Bibliotekomonisë në këtë fushë.

Numri i vendeve për sallë përkatësisht: Total – 120, Bibloteka A – 60, Bibloteka B – 37,

Bibloteka C – 23. Numri i përdoruesve/ frekuentuesve: Total – 80, Bibloteka A – 45, Bibloteka B

– 20, Bibloteka C – 15. 

Gjatë vitit akademik 2019-2020, në mjediset e Bibliotekës Qendrore (Godina A) u krijua Arkiva e Bibliotekës, e cila kryen detyrat sipas standardeve bibliotekonomisë për arkivat e bibliotekave universitare. 

Koeficienti i shfrytëzueshmërisë, [llogaritur me numrin e përdoruesve të bibliotekës mbi numrin

e vendeve në çdo sallë (total bibliotekat)] është afërsisht 0.67 ose 67 % shfryëzohet. Sipërfaqja e

bibliotekës A është 252 m². Aty u krijua sipas standardeve dhe në mjedisin e duhur për Arkivin e

Bibliotekës. Sipërfaqja e bibliotekës B është 90 m², ndërsa Sipërfaqja e bibliotekës C është 80 m².

Pasurimi i fondeve të bibliotekës sigurohet përgjithësisht me pasurim korent dhe më pak me

pasurim retrospektiv. Burimet e pasurimit për librin në gjuhën shqipe janë: blerjet me procedurë

sipas buxhetit të përcaktuar me preventivat dhe specifikimeve teknike, miratur nga S.A dhe B.A.

[me tenderim], dhe dhuratat nga institucione shtetërore, organizata jofitimprurëse apo persona

privatë, për tekste që paraqesin interes për studentët, pedagogët e stafin. Për librin e huaj

nëpërmjet burimeve të ndryshme të pasurimit që gjenden në internet. Një adresë e tillë që kemi

shfrytëzuar është: http://www.amazon.com apo Barnes & Noble company http://.barnesandnoble.com

Ndihmesë të dukshme në dispozicion të studentëve kanë dhënë Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Akademia e Studimeve Albanologjike, KLSH, institucione të tjera apo personalitete të fushave të ndryshme të dijes e shkencës me literarurë fizike si: tekste mësimore bazë dhe literaturë ndihmëse në gjuhë shqipe apo të huaja, libra apo revista shkencore të nevojshme, të mjaftueshme dhe të përshtatshme për mbulimin e të gjitha moduleve e veprimtarive mësimore sipas natyrës e specifikës së programit të studimit.

Biblioteka funksion me fonde të hapura (salla leximi – të tri bibliotekat) dhe me fonde të mbyllura (biblioteka qendrore).

Në total, fondi i trashëguar (1994-2024 (me blerje dhe dhurata, shqip dhe në gjuhë të huaj) është: 55. 000 tekste në përreth 15.000 tituj. Blerjet dhe dhuratat kanë pasuruar burimet manuale të bibliotekës dhe e kanë freskuar ndjeshëm atë nëpërmjet përditësimit të literaturës ndërkombëtare, në shërbim të katalogimit dhe administrimit elektronik të fondit dhe periodikut. Biblioteka mundëson shfrytëzimin e të gjitha botimeve, që disponon nga përdoruesit e ndryshëm, nga çdo bibliotekë dhe laborator i fakulteteve përkatësisht. Ndërkohë, duke qenë në formatin digjital, i njëjti material/ botim mund të aksesohet nga më shumë se një përdorues njëkohësisht, dhe mund të lexohet në kohën që përdoruesi përcakton, pa pasur varësi nga disponibiliteti i ambjenteve të UV. Biblioteka Shkencore është shërbestare e studentëve dhe pedagogëve të Universitetit.

Biblioteka Shkencore për akreditimin e Universitetit

Institucioni siguron ruajtjen, mirëmbajtjen dhe zhvillimin e trashëgimisë së tij akademike, kulturore dhe shkencore. (Kreu III Standardi VII.4) UV ka vënë në dispozicion të studentëve, pedagogëve, studiuesve dhe stafit të këtij Institucioni 3 (tre) biblioteka me 3 (tre) salla leximi, me personel 4 (katër) vetë, me vendndodhje, përkatësisht: Biblioteka qendrore, në Godinën A (Rektorati), që mbulon dhe Fakultetin e Ekonomisë me personel 2 (dy) specialistë, Biblioteka B, në Fakultetin e Shkencave Humane dhe Drejtësisë me 1 (një) specialist (që mbulon edhe Fakultetin e Shëndetit) dhe Biblioteka e Re në godinën C, në Fakultetin e Shkencave Teknike dhe Natyrore me 1 (një) specialist/e. Sektori i Biblotekës Shkencore pranë UV-s, ndjek një politikë të ruajtjes së trashëgimisë së tij akademike, kulturore dhe shkencore, duke shërbyer si një strukturë e depozitimit të infomacionit të shkruar dhe elektronik dhe të organizimit të aktiviteteve ku promovohen libra, autorë dhe tendenca bashkëkohore kulturore, shkencore e letrare. Çdo pedagog (me kohë të pjesshme ose të plotë) dorëzon tekstet mësimore dhe/ose tekstet e ushtrimeve që ka përdorur dhe përdor në kurset e tij pranë Sektorit të Shërbimeve të Librit në Bibliotekën Shkencore për t’u ardhur në ndihmë studentëve, të cilët nuk kanë mundësi financiare për ti blerë ato [E2.65]. Theksojmë se çdo publikim i stafit akademik ka plotësuar kriteret e publikimit të tyre në përputhje me Vendimin e miratuar nga SA [E2.66]. Gjithashtu, çdo pedagog dorëzon listën e punimeve të diplomës së ciklit të dytë dhe të tretë në hard copy tek të dyja Biblotekat e UV-së (Sektori i Shërbimeve të Librit) [E2.65]. Çdo veprimtari kërkimore-shkencore e stafit akademik është në përputhje me “Rregulloren e Etikës mbi veprimtarinë kërkimore-shkencore dhe botuese” e miratuar me Vendim të SA-së [E2.67]. SA ka miratuar listën e disa botimeve që do të përbëjnë “minibibliotekë zyre” në formë pakete për zyrat e autoriteteve drejtuese, kryesekretareve, sekretarive mësimore dhe administratës (sektorë, drejtori) me qëllim që secili autoritet e punonjës i Universitetit të ketë njohuri të përgjithsme për gjuhën shqipe, shkrimin e saj, popullin shqiptar, identitetin, vlerat kombëtare, historinë, kulturën dhe letërsinë shqipe, Kosovën, arbëreshet etj. [E2.68]. UV ka marrë në pronësi Opusin e trashëgimisë kulturore të Lefter Çipës, të cilat përbëjnë një pasuri kombëtare jo vetëm për studentët e fushës, që vijojnë studimet e nivelit të dytë, por edhe për pedagogët dhe studiuesit shqiptarë apo të huaj. Gjithashtu, UV ka botuar Bibliografinë e “Botime të pedagogëve të Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, pjesa 1 (1994-2006). Po ashtu është botuar Bibliografia “Botime të pedagogëve të Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, Libra. Pjesa 2 (2006-2020). UV ndjek një politikë të vlerësimit dhe zhvillimit të pasurive të tij akademike, kulturore dhe shkencore, duke mbështetur stafin akademik në botimet e artikujve shkencore në Buletinin e UVsë, promovimin e librave dhe krijimin e arkivës dixhitale [E2.69]. UV promovon shembuj të praktikave të mira, nxit e inkurajon personelin akademik për përmirësimin e mëtejshëm të cilësisë së mësimdhënies e kërkimit shkencor nëpërmjet mbështetjes financiare [E2.70]. UV boton periodikisht dhe vë në dispozicion të stafit dhe studentëve Buletinin e saj Shkencor (nga viti 2013- me ISSN 2310-6719), i cili përmban artikujt shkencorë të pedagogëve të UV-së, të autorëve të tjerë shqiptarë apo të huaj. Ky Buletin është hapur në vitin 2001 dhe shërben si një pasuri jo vetëm për UV-në por edhe më gjerë. 13 buletinet e para (nga viti 2001- 2008) janë regjistruar në programin COBISS.Net dhe po vijohet me përditësimin e artikujve të buletinëve me ISSN. Për dixhitalizimin e standardizuar dhe të unifikuar të librit/ tekstit mësimor apo artikujve shkencorë të nevojshëm, UV është në proçes unifikimi me rrjetin e Bibliotekave Universitare me lider Bibliotekën e Akademisë së Shkencave, për përmbushjen e planit kombëtar për dixhitalizimin e Bibliotekave Universitare dhe atyre të rrjetit. 

Përditshmëria

Sektori i Bibliotekës shkencore, me të tre bibliotekat e fakulteteve është një mbështetje efektive e mësimit dhe hulumtimit të studentëve në literaturën e duhur bashkëkohore, revistat/ buletinet, etj.

Informacioni për bibliotekat dhe aktivitetet e tyre publikohet në faqen e internetit të Universitetit.

Orari i Bibliotekës: Biblioteka Qendrore në Godinë është e hapur: e hënë – e premte, ora 08:00-

20:00, është në shërbim të studentëve, pedagogëve dhe stafit të Fakultetit të Ekonomisë dhe

Rektoratit, mbasdite për të gjithë studentët dhe pegagogët e të katër fakulteteve të universitetit.

Dy bibliotekat e tjera kanë orarin zyrtar 08:00-16:00, fundjavë dhe ditë festash – pushim. Për të

llogaritur numrin e përdoruesve të Bibliotekës dhe koeficientin e shfrytëzueshmërisë përdorim

Statistitat vjetore, mujore dhe ditore, të cilat plotësohen sipas udhëzimeve që ka biblioteka dhe

ruhen në arkiv, sipas kritereve. Librat për përdorim jashtë bibliotekës huazohen duke plotësuar

kartelën e lexuesit/ përdoruesit sipas rregullores së bibliotekës.

Biblioteka ka Rregulloren e brendshme të saj të miratuar nga Senati Akademik i Universitetit.

Për bibliotekën online dhe atë digjitale:

1. Në softin COBISS3 uvl për digjitalizimin e katalogut bibliografik të koleksionit të Bibliotekës

përditësojmë tekste dhe artikuj shkencorë si pjesë e rrjetit në sistemin ndërkombëtar Cobiss. Net.

Studentët kanë kërkuar për materiale/ tekste, artikuj digjitalë sipas manualit të librarisë digjitale,

i cili ka shërbyer për të aksesuar shërbimin e librarisë digjitale, duke aksesuar këtë shërbim në

linkun: https://ulibrary.rash.al/

2. Biblioteka Digjitale

Për Bibliotekën elektronike online është punuar me burimet elektronike për Shqipërinë, ndërsa për digjitalizimin e standardizuar dhe të unifikuar të librit/ tekstit mësimor apo artikujve shkencorë të nevojshëm në fillim të viti 2021 ka filluar funksionimin Biblioteka Digjitale e Universitetit. Marrja në pronësi nga Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë e Opusit të trashëgimisë kulturore të Lefter Çipës, nisi me skanimin dhe digjitalizimit e dorëshkrimeve me vlerë dhe materialeve të rralla në version origjinal dhe kopje autentike të këtij autori polifon, etnofolkloristit dhe poetit atipik Çipa, që përbëjnë një pasuri kombëtare jo vetëm për studentët e fushës, që vijojnë studimet e nivelit të dytë, por edhe për pedagogët dhe studiuesit shqiptarë apo të huaj. Biblioteka shkencore Qendrore, ka gjithashtu në funksion të studentëve dhe pedagogëve edhe Bibliotekën digjitale të prof. Pietro di Marco. Për digjitalizimin libror, vijon puna përditshërisht dhe pa ndërprerje për skanimin, ruajtjen dhe vënien e tyre në dispozicion të përdoruesve, duke pasur përparësi botimet unikale, ato që nuk lejohen të dalin nga salla, enciklopeditë, fjalorët, dorëshkrimet, botimet  e vjetra, si dhe  ato tekste universitare, që janë më të rëndësishëm e të domosdoshëm për studentët së pari. Me këtë proces merret kryesisht specialisti Elton Brakaj.

3. Bibliografitë

Janë botuar 2 punime profesionale në fushën e Bibliotekonomisë: Bibliografia “Botime të pedagogëve të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, Pjesa 1 (1994-2006), ku përfshihen 65 autorë dhe 3 përkthyes – pedagogë të UNIVLORËS me 167 njësi bibliografike (tituj librash, regjistruar dhe në Sistemin Ndërkombëtar të përshkimit Bbliografik të njësive libra dhe jolibra) si dhe: “Bibliografia e Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë: Tekste mësimore universitare dhe monografi shkencore të pedagogëve të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë,  Pjesa 2 (2006-2023), ku përfshihen 179 tituj librash, nga të cilat 117 tekste mësimore dhe 62 monografi, prodhim intelektual i 108 pedagogëve të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, si dhe 17 përkthyes të këtij institucioni të lartë arsimor, përgatitur nga bibliografi Albert Habazaj, të cilat janë punime kërkimore – shkencore unikale me vlera serioze për universitetin dhe ndër të rrallat ndër universitetet shqiptare. 

Ndryshe nga e para, kjo bibliografi është e integruar në Sistemin dhe Shërbimet e Përbashkëta Bibliografike Online (COBISS), sipas standardeve ndërkombëtare të përshkrimit bibliografik, si edhe në Sistemin Informues për Veprimtarinë Kërkimore në Shqipëri (E-cris.AL). Në këtë Bibliografi, përveç njësive bibliografike – libra të pedagogëve të UV, janë përfshirë dhe punimet shkencore të figurave të njohura të shkencës shqiptare, si prof. Daritan Spahiu, Llukan Puka, Shaban Sinani, Sulo Hadëri, Sherif Bundo, Beshir Ciceri, Ilir Mandro Agron Xhagolli etj. që, në të Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë  gëzojnë statusin “Personel Akademik i ftuar”. Në fund të çdo njësie bibliografike, ndodhet ID përkatëse që e identifikon secilën njësi në këtë sistem.

Në Panairin e Tretë Mbarëkombëtar të Librit Akademik dhe Shkencor, zhvilluar në Tiranë në datat 23-25 prill 2024, organizuar nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë dhe Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës me bashkëpunimin e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, me pjesëmarrjen e mbi 35 institucioneve, universiteteve dhe subjekteve me veprimtari botuese shkencore, Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë, për herë të parë në historinë e tij 30 vjeçare promovoi në sallën “Aleks Buda” të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë,  dy botimet e tij:

  • Studime Ndërdisiplinore në Albanologji – autor Prof. Dr. Roland Zisi
  • Bibliografia e Universitetit “Ismail Qemali” Vlorë, pjesa II (2006 – 2023), përgatitur nga Albert Habazaj.

Drejtoi seancën: Albert Habazaj, paraqitën botimet: Prof. Teuta Toska, Akad. Vaso Tole, Albert Habazaj dhe Dr. Ermir Xhindi.

5. Janë regjistruar në Programin Cobiss/ Sistemi dhe shërbimet e përbashkëta bibliografike

online të gjithë artikujt shkencorë të pedagogëve të Universitetit "Ismail Qemali" Vlorë, të autorëve të tjerë shqiptarë apo të huaj, të cilët janë botuar në:

a) Buletinet shkencorë të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë (nga viti 2013- ) me ISSN 2310-

6719;

b)  Buletinet Shkencorë të Universitetit Teknologjik “Ismail Qemali”, Vlorë  (nga viti 2001-

2008, gjithsej 13 buletine pa ISSN), të cilëve u kemi vendosur numrin e brendshëm, Y990-8080,

përcaktuar nga Cobiss dhe njohur ndërkombëtarisht, regjistrime të krijuara dhe të shkarkuara në COBISS.AL, të cilat gjenden në online në: https://www.cobiss.net [LIBRARY INFORMATION SYSTEMS AND CURRENT RESEARCH INFORMATION SYSTEMS NETËORK], Library (Acronym) UVL, Cataloguer Albert Habazaj].

Me projektin e ri të Universitetit “Ismail Qemali” Vlorë, të Bibliotekës digjitale, e cila konsiston në konvertimin e të gjithë fondit të koleksioneve të Bibliotekës shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të UV nga libra fizikë – që janë akutalisht – në digjitalë, realizojmë automatizimin e Bibliotekës universitare, katalogimin dhe administrimin elektronik të fondit dhe periodikut sipas standardeve ndërkombëtare të shkencës së bibliotekonomisë. Përpunimi teknik sipas standardeve ndërkombëtare në shërbim të katalogimit dhe administrimit elektronik të fondit dhe periodikut, po e jep efektin tek rrit cilësinë, shpejtësinë dhe efektivitetin e shërbimeve të ofruar ndaj përdoruesve, tek mundëson qasjen me informacion në distancë të përdoruesve dhe shpërfaqjen e informacionit nëpërmjet burimeve alternative, duke përfshirë internetin, nëpërmjet motorëve kryesorë të kërkimit e shërbime të tjera, që i përkasin Bibliotekës digjitale. Kjo platformë mundëson aksesimin e të gjitha botimeve që biblioteka e UV disponon nga përdoruesit e ndryshëm, nga çdo bibliotekë dhe laborator të fakulteteve përkatësisht. Ndërkohë, duke qenë në formatin digjital, i njëjti material/ botim mund të aksesohet nga më shumë se një përdorues njëkohësisht, dhe mund të lexohet në kohën që përdoruesi përcakton, pa pasur varësi nga disponibiliteti i ambjenteve të UV. 

Stafi i bibliotekës është angazhuar edhe në veprimtaritë kërkimore – shkencore të Universitetit dhe të institucioneve të tjera të arsimit të lartë në Shqipëri  e jashtë vendit, ku kanë dhënë ndihmesën e tyre me botime të ndryshme të fushave, ku janë përfshirë.

Festa kulturore-artistike 

Kemi realizuar takime me shkrimtarë të shquar si Kadareja, Dritëroi, Ali Podrimja, Fatos Arapi, Nasho Jorgaqi, Fatos Kongoli, Xhevahir Spahiu, Flutura Açka, Maku Pone, etj., me fizikanin e shquar, prof. Niko Thomo, me studiuesit e njohur Anton Berisha, me akademik Gjovalin Shkurtaj, profesorët Rami Memushaj, Ymer Çiraku, Farudin Krutaj, Mësuesin e Popullit, të ndjerin Kristaq Shtëmbari, me albanologët arbëreshë, akad. Francesco Altimari e Matteo Mandalá, etj. Domethënëse dhe me mesazhe të larta njerëzore e kulturore janë bërë veprimtaritë për princin e lirikës shqiptare Ali Asllani, për poetin e studiuesin e spikatur Nexhat Hakiu dhe për kalorësin e lirisë së fjalës, personalitetin shquar të letërsisë bashkëkohore shqiptare Petro Marko, etj. Në këto veprimtari e konferenca shkencore roli i bibliotekës së Universtetit ka qenë i dukshëm, me kumtesat e përgatitura e të mbajtura nga specialistët e saj, të cilat dhe janë botuar, si dhe me faktin se veprimtaritë janë bërë në mjediset e bibliotekës universitare. Për mbarëvajtjen e tyre kemi patur bashkëpunim të frytshëm me Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Vlorës, që më vonë u riogranizua si Shoqata e Shkrimtarëve dhe Artistëve “Petro Marko” Vlorë. Ndihmesë të palodhur organizative ka dhënë dhe prof.dr. Bardhosh Gaçe.

Gjithashtu, Biblioteka “Nermin Vlora Falaschi” ka zhvilluar e zhvillon veprimtari letrare-artistike dhe kulturore, në të cilat përuron autorë e studiues vlonjatë, autorë të njohur shqiptarë dhe të diasporës shqiptare nëpër botë, ndër të cilët mund të përmendim autoritete të letrave shqipe si Rudolf  Marku, Primo Shllaku, Vllasova Musta, Daut Gumeni etj. Në Bibliotekën “Nermin Vlora Falaschi”, – siç shprehet mësuesi veteran dhe drejtues i arsimit,  poeti lirik Hiqmet Mehmetaj – jemi mbledhur shpesh dhe kemi shkëmbyer mendime, kemi përfituar nga njëri- tjetri, ndaj këtë sallë e quaj faltore, kishë, xhami apo teqè, si bekim i Zotit. E përmend këtë fakt se janë disa njerëz, humanë në universitetin “Ismail Qemali” Vlorë, që na i kanë krijuar këto mundësi”. Dhe kështu, pa u dukur, bëjmë gjëra të thjeshta, të mira e të dobishme, vërtet të vogla, por me dashuri të madhe, siç dëshironte dhe shenjt Tereza. Për çdo veprimtari, që zbukuron botën e qytetit, Biblioteka e Universitetit të Vlorës është një vatër e ngrohtë e shkrimtarëve dhe artistëve, e njerëzve të dijes dhe veprimit përparimtar.

Nuk mund të harroj stafin

Në stafin e bibliotekës, duke filluar që nga themelimi i Universitetit dhe deri në vitin 2024, që përkon me 30-vjetorin e Universitetit “Ismail Qemali” Vlorë kanë punuar apo punojnë: Ermira Sharra, Elisabeta Shehu, Lida Mezini, Albert Habazaj, Esmeralda Çelaj, Hatixhe Likaj, Gentjan Zejno, Elton Brakaj dhe Marieta Mërkuri.

Drejtues të Bibliotekës së Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë ndër vite kanë qenë: Ermira Sharra: 1994-2007 dhe Msc. Albert Habazaj: 2007 e në vijim. Mirënjohje, kolegë të dashur, ju që keni dalur në pension, apo që keni emigruar jashtë shtetit, si dhe ju që jeni në krahun tim në sektorin e Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali”Vlorë, si njësi ndihmëse e tij për edukimin akademik, qytetar dhe kulturor të studentëve tanë të dashur, pa të cilët ne nuk mund të funksionojmë në këtë institucion të lartë arsimor!

Ateizmi komunist nuk e mohoi Zotin, vetëm e zëvendësoi

by

Shaban Murati/

Ka një koncept të gabuar sikur komunizmi dhe regjimet komuniste janë ateistë. Nuk qendron aspak, sepse e vërteta është që në të gjitha regjimet komuniste udhëheqësit nuk e mohuan Zotin, vetëm e zëvendësuan atë. E zëvendësuan me Zotin e ri në tokë, që ishte Sekretari i Parë ose i Përgjithshëm i Partisë Komuniste, që sundonte vendin me kultin. autoritetin dhe glorifikimin e njejtë si Zoti. Kështu u bënë dhe u nderuan si Zot Stalini, Mao Ce Duni, Tito, Kim Ir Seni, Çaushesku, Gomulka, Zhivkovi, Enver Hoxha, Millosheviçi, etj. Pra çdo udhëheqës komunist glorifikohej si Zot në secilin vend komunist. Edhe feja e Zotit u zëvendësua me fenë e Partisë Komuniste, sepse regjimet komuniste nuk mund ta linin popullin pa fe dhe e imponuan komunizmin si fe e re.

Është fenomeni, që e ka konstatuar i pari Santiago Carrillo, Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste Spanjolle në vitet 1960-1982, i cili duke kritikuar komunizmin diktatorial të regjimeve komuniste të Europës Lindore, tërhiqte vëmendjen: “Është e habitëshme që të gjithë udhëheqësit komunistë në të gjitha vendet komuniste dalin hyjnorë dhe providencialë!”.

Kaq e rrënjosur thellë dhe normë është në regjimet komuniste diktatoriale idea megallomane e zëvendësimit të Zotit në qiell me Zotin e ri në tokë, pra me udhëheqësin komunist, sa që edhe pasi u shemb komunizmi dhe u vendosën formalisht brenda ditës regjimet demokratike, nuk ndryshoi gjë. Udhëheqësit komunistë të partive postkomuniste, që u caktuan në krye të pushtetit të ri “demokratik”, menjëherë ndoqën modelet e parardhësve të vjetër komunistë si Zot në vendin e tyre. Ata vendosën ikonën e fytyrës së tyre si Zot në parti dhe në shtet.

Shembullin më të turpshëm e kemi në Shqipëri, ku udhëheqësit komunistë të periudhës postkomuniste shpallën dhe imponuan venerimin e tyre si Zot, që nuk vdes kurrë në parti dhe në shtet, që nga Berisha, Fatos Nano e deri te Edi Rama. Ironia dhe tallja tipike klasore komuniste është se çdo udhëheqës i ri i Shqipërisë e paraqiste veten në mitingje njeri si katolik, tjetri si bektashi, tjetri si suni, por të gjithë punuan dhe vepruan egërsisht që të impoheshin si Zot në parti dhe në shtet.

Në këtë mënyrë Shqipëria mund të ketë çfarëdo regjimi, që mund të quhet me çfarëdo emri, por demokraci nuk do të jetë kurrë derisa populli i këtij vendi ish-komunist ta kthejnë Zotin në qiell dhe të shporrin Zotat e rremë në tokë të partive dhe të qeverive.

BASHKËJETESA  E  MREKULLUESHME  NDËRFETARE , THEMELI  I  QËNDRESËS  TË  MALËSORVE  SHQIPTARË…

by

NGA  NDUE  BACAJ/

Bashkëjetesa e mrekullueshme  ndërfetare  në  Malesinë  e  Madhe  që e ka falë Zoti , e ndarë  ropi me kufijë politik , ka qënë  themeli i qëndresës së Malësorve e shqiptarë ndër shekuj , qendresë  heroike e historike që i ka “pagëzuar” këto troje  nga më  shqiptaret dhe Europianet  e Shqiperisë Etnike.. Kjo bashkëjetesë e mrekullueshme ndërfetare ndër shekuj e mote ka qënë objekt i syrit dhe pendës të shumë studiuesve , albanologëve  e deri lapsaxhive të ndryshem europian, shqiptar  e më gjërë… Bashkëjetesa e mrekullueshme ndërfetare në Malësi (e Shqiperi) ka  mahnitur  Europen  e  Boten , por shpesh ka zgjuar edhe zilinë e armiqëve të shqiptarëve me në krye fqinjët e “vonë”  sllavë , të cilet me “stilin” hill gurin e fsheh doren janë munduar  të  minojnë ketë themel të qendresës  sonë , por  fatëmirsisht  pa sukses , per  meritë të  burrave trima  e  të urtë  të Malesisë e Shqiperisë.. 

“PAKË  SHEMBUJ” :

RRJOLL 1897…

Në vitin 1897 në varret katolike të Kokpapajve (Rrjoll ,Malesi e Madhe ), ishte thyer një Kryq ,per të cilin “hijena”  antishqiptare hapen fjalë se e kanë  thyer disa Musliman , ndaj duhej që katoliket të hakmerreshin. Per ketë një natë të 27 marsit të vitit 1897  “duar”antishqiptare paguajn disa malsore nga Rrjolli ,të cilet një natë presin një derr në derë të Xhamisë (Shkoder… ).Pas kesaje pritej  nga armiqt e malsoreve  një konflikt  vellavrases ,por perkunder kësaj Krenet ,Bajraktaret dhe Burrat e Urtë në bashkepunim me autoritet shtetrore e menaxhuan shkelqyeshem situaten. Së pari u formua Gjykata e  Xhibalit  e kryesuar nga Serxhedeja me 25 antarë (12 katolik dhe 13 musliman). Kjo gjykatë kerkoi ndeshkimin e fajtorve që ishin zbuluar (nga vetë populli per ti sherbyer paqes dhe harmonisë). Per të realizuar denimin e fajtoreve  u ngritë një ekspedit  ndeshkimore  me forcat Malsore  si me poshtë : Nga Bajraku i Grudes 50 veta,edhe nga Hoti 50 veta   me ne krye bajraktarin Met Çuni .Nga Kelmendi 100 veta me në krye bajraktaret Cana  Luca  e  Turk  Shabi. Nga Kastrati 50 veta  me në krye bajraktarin Nikoll Doda. Nga Shkreli 100 veta me bajraktarin Vat  Marashi, gjithashtu nga Reçi e Lohja 50 veta ,nga Kopliku 50 veta dhe nga vet bajraku i Rrjollit 150 veta. Ekspedita ndeshkimore  ndeshkoi  fajtoret në Rrjoll.. ,duke djegur shtepiat e fajtoreve ,dhe duke arrestuar 17 veta. Duhet theksuar se gjatë ekspedites jo vetem nuk shenohet asnjë kundershtim ,por kishte  një mbeshtetje të gjërë, gjë që bëri  që të vijojë bashkejetesa e mrekullueshme në mes banorve (musliman e katolik ) si vellezer të një gjaku ,pamvaresisht nga rruget që kishin zgjedhur secili per të besuar te  një  Zot…( Fulvio  Kordinjano ,“SHQIPERIA” Permes vepres dhe shkrimeve  të misionarit  madh  italian At Domeniko  Pazi  (1847-1914) vll.II ,fq.367-369). +Kahreman  Ulqini , Bajraku  në organizimin e vjeter shoqerorë  shek. XVII deri  me 1912 ,fq.125). Dikush mund të pyes per emrat e fajtoreve ,të cilet megjithse i kemi nuk ja vlenë per ti shenuar ,veç po kujtojmë se si ata të Rrjollit dhe ata të Shkodres janë të “perzier” u perkasin  të dy besimeve…E ndersa  “sponsorizimi”  kishte ardhur nga fqinjet sllavo-ortodoks…

 NË GRUDË… 

Prekë  Uli  prej Dinoshe , “simbol” i bashkjeteses vllazerore në mes katolikve e muslimaneve të Grudes , i cili per të mos “koritur” katundin  rrezikon  jeten nga ushtaret malazez ,të cilet një ditë  tek e gjejnë  Preken  çoban  me dele së bashku me  çobaneshen Bibe Keqja i thonë : ” Prej ka je ?  , dhe  Preka  u pergjegjet prej Dinoshet. Malazezet e pyesin ,a je musliman apo katolik ? , jam  katolik u thotë Preka. Keta ushtarë deshen me e  vertetuar këtë gja  ,dhe i thonë nese je katolik  ban  kryq !  Prek Uli u thotë : “Nuk  u  duhet ju  kjo gja me m’ba  me ba kryq.  Ata i thonë ose  ban  kryq ose te vrame, pasi ti nuk  na ke  kallxua të verteten ,se ndoshta nuk je katolik , dhe tre ushtarë ja kthejne pushket. Çobanesha  Bibe Keqja i thote  Prekë  ban kryq se të vranë ,se ti  perditë banë  kryq  disa herë. Por  ai  ja  kthen ,le të më  vrasin  nuk  baj kryq ,që të mos thonë se e bame  një musliman me ba kryq  (pasi në Dinoshë janë shumica musliman ,me perjashtim të pak shtepiave  katolike). Tre ushtaret malazez e panë që nuk po mujshin  me e detyrua  me ba  kryq  ketë grudas ,ndaj  ulen armet e shkuan…(Anton Çeta ,Nga folklori yne  III ,Prishtine 1995 ,fq.151-152).                                                                                                   SI U VENDOS FESTA FETARE E TË GJITHË GRUDES (ZOJA E GRUDES)..  

Duke qene se pas vitit 1870   Grudasit (si  të gjithë malesoret e shqiptaret) kishin nevoje  të ishin më të bashkuar se kurrë në rrugen  e tyre të qendreses  ndaj pushtuesve osman dhe  klysheve të rusisë sllavëve të jugut , ndaj edhe në Grudë lindi nevoja e një feste fetare të perbashket (pasi deri atehere çdo  katund i Grudes kishte festen e vete..)..Per të pasur  një festë të perbashket i gjithë Mali  apo Bajraku i Grudes (pa ndaluar festat e veçanta të katundeve), meshtari  i Grudes i asajë kohe u propozoi një kuvend historiko- fetare. Kuvendi i Grudianeve u bë pranë lumit Cem ,në breg të shpelles historike  Farkë ,në Grykellukë. Në krye të ketije  kuvendi padyshim ishte  bajraktari  famemadh i Grudes Smajl  Martini ,por edhe  Haxhi Ahmet Nikaj që perfaqesonte  banoret musliman të Grudes..Shpella  Farkë  vazhdimisht kishte qënë  vendi i kuvendeve të rendesishme së  Malit të Grudes  ,ku prej vitesh per të nderuar kuvendaret  Haxhi Ahmeti i Haxhajve  të Kesheves  pjekte ferliqe , por takimi që u bë  naten e 14 gushtit  të vitit 1871  kishte një kuptim të veçante bashkimi e gezimi per të gjithë grudasit e më gjërë. Thuhet se  atë natë historike kur Smajl Martini e Haxhi Ahmeti,kerkuan çobanet e tyre per të marrë  bagetin  e imte per ferliqe ,ata kishin ikur shumë large duke  u mahnitur në freskin e nates ,por keta dy burra  nuk u koriten pasi  në Ubel të Mileshit takuan  lopet e  Haxhi  Ahmetit  , i cili mori një viç (mzore) dhe e pjeku ferlik  në breg të Shpelles Farkë ,ku u festua    kjo natë dhe në nesre dita e 15 gushtit , duke mbetur në histori si festa e Zojes së Grudes, që vijon të festohet me madheshti edhe sot.. …(Lulash N.Palushaj ,Malesia  dhe Fiset e Saj ,pj.I., fq.254-255).                                                                                                                                NJË TRASHIGIMI PËR (RI)NDERTIMIN E KISHES SË SHKRELIT (BZHETË)

Një gojëdhënë që vjen nga qindra vite më parë  na tregon se per ndertimin e Kishes së Bzhetës kishte pasur mosmarëveshje në mes perfaqesuesve (katolik) të fshatrave dhe katundeve të Shkrelit ,të cilet  kerkonin secili ta  kishin famullinë apo kishen  në katundin e tyre..Per zgjidhjen e kesajë mosmarreveshje “nderhynë” si vëllezerit musliman të Zagores , të cilet me urtesinë e tyre u thanë perfaqesuesve katolik të fshatrave të Shkrelit se Kisha – Famulli është një vlerë madhore e shpirterore e të gjithë shkrelasve ,duke perfshirë edhe ata musliman ,ndaj per ketë  duhet të zgjidhet një vend që është i barazlarguar per të gjitha katundet dhe fshatrat e  Malit apo Bajrakut  të Shkrelit. Vëllezrit musliman të Zagores propozuan si vendin më të pershtatshem per ndertimin e Kishes-Famulli të Shkrelit , Bzheten (pikrisht aty ku është edhe sot…) ,gjë që e miratuan pa hezitim të gjithë perfaqesuesit e Shkrelit..(Fulvio Kordinjano ,SHQIPERIA ,permes vepres dhe shkrimeve  te misionarit te madh Italian At Domeniko  Pazi ,1847-1914 ,po aty..)

KUR KISHEN E BAJZES E (RI)NDERTOJNË KATOLIKËT DHE MUSLIMANET   

Në vitin 1887 kisha e Bajzes kishte pasur nevojë të rindertohet (ku disa disa shkrues apo studiues e shenojnë gabimisht si ndertim të ri). Kjo Kishë kishte  gati një shekull që ishte ndertuar  dhe banoret halleshumë nuk kishin pasur mundesi ta rikonstruktonin gjatë kesaj kohe. Mirpo kishte ardhur një moment dhe banoret e Bajzes e më gjerë po pergatiteshin  të punonin në kishen famëmadhe të Bajzes , pa deshiren e pushtetit osman i cili me “levat” e veta të dukshme dhe të padukshme kerkonte ta pengonte..(Lovro Mihaçeviq , Neper Shqiperi…1883-1907 ,fq.77-79).                    Në keto kushte banoret katolik të Bajzes e Kastratit ju kerkuan ndihmë vëllezerve të tyre musliman të Aliajve ,të cilet pa perfillur pushtetin osman në Shkoder u treguan të gatshem jo vetem të ndihmojnë me punë në rindertimin e kishes ,por mbi të gjitha burrat e urtë e trima të Aliajve me në krye Zenel Shabanin u organizuan  me armë  në dorë per të  mbrojtur puntoret e Kishes nga sulmet e mundeshme të zaptive osman që kerkonin të mos rindertohej kisha e Bajzes..

NJË MUSLIMAN SHQIPTAR VRET NJË TURK PËR T’I MARRUR GJAKUN  ‘VËLLAIT’ KRISTIAN 

Murat Agë Ganiqi nga Fushëbardha ,që e konsideronte veten me origjinë nga Kuçi (atehere tërsisht shqiptare..N.B.), një ditë mori vesh se një turk kishte vrarë dikë në Kuç dhe më pas i kishte prerë koken. Kur turqit i shkuan per urimet e Bajramit  ,Murat Aga e thirri turkun dhe e pyeti se çfarë i kishte thënë djali (katolik) nga Kuçi perpara se ai ti priste koken. Turku tërë mendjemadhësi i tregoi  se i kishte thënë : Mos më pre o turk  se do të dalë ndonjë vëlla prej Kuçi që do ma marrë hakun , e do të vdesësh edhe ti kështu si unë..Murat Aga duke ju drejtua turkut i tha: tamam të ka kuvendë, si per vëllanë ashtu edhe per vdekjen tënde . E pra unë jamë vëllai i tij ,dhe ja zbarzi dy koburet në ballë turkut të cilin e la të vdekur…(Mark  Milani , Jeta dhe Zakonet e Shqiptarëve ,fq.83..).

NjË NGARJE NË DINOSHË…  

Dinoshjanet i akuzuan tek fuqitë e mëdha se rrënuan kishen e cila gjendej në lamë të Beqit (fisi Beqaj), me ç’rast aty pranë në lindje të  fshatit ndertuan xhaminë , keshtu që perfaqesuesi i fuqive të mëdha i dergon protestë  kadisë në Potgoricë dhe kerkon pergjigje. Kadia  akuzoi dinoshjanet dhe per problemin e nxitur  filloi ti denojë duke u djegur  katër shtepia.  Shaban  Smajli Dukaj ishte trim ,guximtarë e shumë i zgjuar , dhe dinoshjaneve u ankon: “T’kisha  krahë , Dinoshen pata me ditë me e mbrojtë”. Tur  Sufi  Beqaj trim i rrallë e rrufe e gjallë i tha: “Ti  Shaban mbroje Dinoshen , e shkojmë te kadia  me ditë se desim t’tanë “. Kur  mberrinë në Podgoricë , Shabani hipi naltë në katin siper ,ndersa percjellesit  e armatosur mbeten duke pritur në fund të shkalleve. Kadia sapo e sheh Shabanin e pyet ,pse e rrezuat kishen e ndertuat xhaminë pa pyet ,se na shkaktuat probleme ? Shabani i pergjigjet , kishën në lamë të Beqit e kanë punua të paret tanë , me guret tanë e punen e tyre. Por pasi kisha filloi me u rrezua e na u islamizuam me ata gurë tanë e me punen tonë ndertuam xhaminë ,e as na ka e as i kem kujt gja borxh…(Sokol P. Lulgjuraj ,Malesia eMadhe Ndër Shekuj ,fq.69-70). Pra kjo ngjarje nese mundemi ta quajmë kështu tregon se grudasit dhe malësorët janë së pari vellezer të të një gjaku e një kombësie , ndersa besimet që ndryshuan ndër mote e shekuj janë “thjeshtë” rrugë që të çojnë te besimi në një Zot që është lart në qiell per të gjithë…

ZGJEDHJA E PARISË SË BAJRAKUT (FLAMURIT) TREGUES I QARTË I HARMONISË DHE BASHJETESËS SË MREKULLUESHME NDERFETARE TË MALËSORËRVE 

Mali ,Bajraku apo Flamuri i Hotit me perjashtim të një shtepie të gjithë ishin Katolik , bajraktarin e zgjedhin nga kjo shtepi muslimane që nuk i zhgënjeu kurr.. Fama e deres të bajraktarëve të Hotit njihet të pakten që nga  Çun  Mula e ketej… Gruda me shumë popullsi të besimit musliman (me në krye Dinoshen),bajraktarin e  zgjedhin gjithnjë nga një shtepi katolike , nga Ivezajt . Smajl Martini është simboli i bajraktarit apo flamurtarit të Grudeës ..

 BASHKË TË GJALLË E BASHKË TË VDEKUR… 

Malesoret (por edhe shqiptaret) ndonse historia i detyroi të marrin shpesh rrugë të ndryshme besimi ndër shekuj ata mbeten në përjetësi vëllezër të një gjaku , gjuhe e kombësie. Trashigimia është e mrekullueshme. Janë shembuj të shumtë që tregojnë se malësoret kanë festuar bashkë si festat e katolikeve dhe të muslimanëve . Ata respektonin njeri tjetrin jo vetem në  ditë festash e gezimesh ,por edhe në ditë detyrimesh ndaj besimit..Mua që po shkruaj keta  rrjeshta më kujtohet se si të paret e mi më tregonin per miqesi , probatini e  kumari me muslimanet . Ata më tregonin se si në ditet e agjerimit të Ramazanit, katoliket ruheshin të mos hanin , pinin ujë apo duhan në sy të shokeve të tyre musliman. Gjithashtu më tregonin se kur vinin per gosti shoket e miqtë e tyre musliman , në shtepiat e katolikëve kishin enet e veçanta  në të cilat gatuheshin dhe u servireshin ushqimet miqëve musliman. Po kjo traditë e mrekullueshme respekti ruhej nga familjet muslimane ndaj miqeve të tyre katolik… Ata ishin pra bashkë jo vetem në ditë festash e gezimesh ,por edhe në ditet e veshtira të luftes mbrojtese të trojeve tona nga shovenet fqinjë e pushtuesit aziatik..Ata luftonin  bashkë ,vdisnin bashkë ,por shpesh në kushtet e luftrave edhe hinin në dhe bashkë. Ata nuk i ndante asgjë… E bashkë  e vetem bashkë gjallë e të vdekur do të jemi “DIKUSHI” ,ndersa të ndarë e perçarë vetem “askushi” ,gjë që nuk e dëshirojnë Malesoret dhe Shqiptaret e vertet…Vijimësia e kesaj bashkëjetese  sa vjen dhe forcohet edhe per  brezat  e ardhëshem , ketë e tregojnë dhjetra  martesa të vajzave muslimane me djem katolik  apo të vajzave katolike me djem musliman, martesa të cilat tashma janë bërë të  zakoshme , pa paragjykime dhe  të pranueshme si nga familjet perkatëse dhe shoqeria malësore dhe shqiptare…

NË 90-VJETORIN E LINDJES SË ARBËRESHIT TË MADH ATË NDON BELUSHIT

by

Vilma Proko

Studiuese

QENDRA E STUDIMEVE DHE PUBLIKIMEVE PËR ARBËRESHËT/

Më 15 shtator të këtij viti u përkujtua 90-vjetori i lindjes së Atë Ndon Belushit (Antonio Bellusci), një nga Patriarkët e fundit të mëdhenj të Botës Arbëreshe dhe një figurë e veçantë kombëtare. Me plot kontribute të jashtëzakonshme si rrallëkush Papas Belushi do të mbetet jo thjesht një udhëheqës shpirtëror për Arbëreshët në Itali e gjetkë, por edhe për Arvanitasit në Greqi, për të cilët la pas të dhëna thelbësore. Papas Ndoni ishte një dijetar, kërkues e studiues me zemër e shpirt të madh! Si prift famullitar, mësues, shkrimtar, publicist, etnolog, gazetar dhe historian prej më shumë se gjysmë shekulli, me urtësi, pasion dhe përkushtim kontribuoi për njohjen, ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës, historisë, gjuhës dhe zakoneve të popullit arbëror dhe u shqua për veprimtarinë e paepur në përçimin dhe forcimin e identitetit kombëtar shqiptar.

Kam pasur fatin që të komunikoj personalisht me të nderuarin Zoti Belushi dhe kolegen e tij, Znj. Ornela Radovicka gjatë periudhës përgatitore për realizimin e Kuvendit të Parë të Studimeve Arbëreshe, që nga fundviti i 2020-ës e deri në ditët e fundit para zhvillimit të punimeve të Kuvendit, si edhe më 27 dhe 28 shtator të 2021-it (data në të cilat u mbajt ky Kuvend i organizuar nga Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA).

Gjatë një seance Papas Belushi e përshëndeti Kuvendin dhe të pranishmit përmes kamerave, pasi në atë periudhë të vështirë pandemie nuk e pati të mundur të merrte pjesë fizikisht. Citoj më poshtë studiuesin Kristaq Jorgo në statusin e tij të face book-ut më 20 qershor 2024, me rastin e ndarjes nga jeta të Atë Belushit (19 qershor 2024), i cili na mundësoi tanskriptimin e fillimit dhe të fundit të përshëndetjes së mrekullueshme të Papas Belushit dhe së Motrës, znj. Rina, që nisi e u mbyll me këngë e ngjalli emocione të rralla tek të pranishmit në sallën e Muzeut Kombëtar në Tiranë ku organizohej ky kuvend i parë arbëresh.

———-

Papas Antonio Belushi:

Faleminderit të gjithëve juve, vëllezër të dashur!

Ju kam në zëmrë e ju falënderoj shumë-shumë për këtë nderim të madh që më jipni sot. Fatkeqësisht nuk pata mundësi të vij në Tiranë.

Po këtu, te shpia ime, bashkë me motrën time fillomi kështu këtë bisedë me ju:

Është kënga e mërgimtarëve të Diasporës që një prift, Pietro Kamodeka nga Kastërneçi më 1890 bëri për ne Arbëreshët, për ne Arbëreshët:

“Me vërté të mirat tona,

Na i kemi te Korona.

Ësht’ një vend e mirë me ne,

Moj e bukura More.

Dhe unë pjas me lot në sí

Oj Arbresh, oj Arbëri.”

Kjo këngë vë kështu përpara sívet vendet tanë, varrezat e Atërve tanë të paharruar, atje në tokën e Moresë…

………………….

Na jemi gjallë!

Ju përshëndesim e ju urojmë shëndet të gjithëve dhe me motrën time ju lshomë (ndahemi prej jush – K.J.) me një këngë:

Eja mblidhuni këtu, këtu, këtu,

Eja mblidhuni këtu, këtu, këtu,

Eja mblidhuni këtu, këtu, këtu,

Bashkë me ne.

Eja mblidhuni këtu, këtu, këtu,

Eja mblidhuni këtu, këtu, këtu,

Eja mblidhuni këtu, këtu, këtu,

Bashkë me ne…

Rroftë Shqipëria e Zëmrës! Për shumë vjet!

Mirupafshim!

Mirupafshim!

Shumë të mira!

[Duartrokitje]

Ndoshta fjala e fundit publike e Tij, apo amaneti i Tij drejtuar Botës Shqiptare”.

Atë Antonio Belushi do të kujtohet si një atdhetar i madh, i cili, edhe pse i lindur në një ditë shtatori të vitit 1934, në një vend të bukur rrëzë Malit Pulin, në Frasnitë (Frascineto) të Kozencës dhe i rritur në Kalabri, me gjuhën e bukur shqipe, të përzier edhe me variantin e vjetër të saj, arbërishten, dha njoftime për historinë e këtij kombi të ndarë, duke pasur në mendje sidomos arvanitasit. Më 1962 Atë Belushi kreu studimet për filozofi dhe teologji në Universitetin Pontifik Gregorian të Romës dhe në vitet 1965–1973 shërbeu si famullitar në fshatin arbëresh Shën Kostandin (San Costantino Albanese) në krahinën e Potencës (në Jug të Bazilikatës), ndërsa në vitet 1973–1979 në Fallkunarë (Falconara Albanese), duke e rikthyer këtë Kishë Arbëreshe nga riti latin në ritin bizantin. Prej vitit 1979 deri në vitin 2000 shërbeu si famullitar në kishat arbëreshe të Kozencës dhe prej vitit 2000 në Kastrovilari. Krahas angazhimit baritor, Atë Belushi u përkushtua gjatë gjithë jetës për mbrojtjen, promovimin dhe vlerësimin e trashëgimisë arbëreshe. Duket se dëshira e Tij më e madhe ishte të rilidhte Arbëreshët e shpërndarë nëpër botë. Atë Ndoni është autor i 25 veprave shkencore mbi kulturën, etnografinë dhe historinë arbëreshe, ndët të cilët: “Këngë fetare arbëreshe” (“Canti sacri tradicionali albanesi”) 1971; “Magjia, mite dhe besime popullore” (“Magia, miti e credenze popolari”) 1983; “Fjalor Frazeologjik i Arbëreshëvet në Itali dhe Arbërorëve në Greqi” (“Dizionario fraseologico degli Albanesi d’Italia e di Grecia”) 1989; “Blegtoria e Frasnitës në tekstet origjinale arbëreshe” (“La Pastorizia a Frascineto nei testi originali arbëreshë” (“La pastorizia: – Ricerca etnografia tra gli albanesi di Frascineto”, 1991; “Arbërorët-Arvanitë” (“Gli Arbërori-Arvaniti–Un popolo invisibile–Ricerche etnografiche nell’Ellade (1965-2000), 2004; “Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Helladhës”, 1994, 2005; “Antologji arbëreshe” (Prozë dhe poezi gojore/Tekste në të folmet arbëreshe), 2009 etj.

Interesi i hershëm i Papas Belushit për punë kërkimore në terren vihet re qysh nga vitet e shënimit kur janë mbledhur këto vlera etno-folklorike dhe katundet ku janë regjistruar. Në bibliotekën e QSPA-së gjenden një numër i konsiderueshëm i librave të Atë Belushit si edhe dhe botime të autorëve të ndryshëm në nder të Tij, dhuruar nga biblioteka e Tij personale.

Atë Belushi qe nismëtar e luftëtar i betejave që kanë shenjuar një hulli të fortë: ruajtjen e vlerës unike të trashëgimisë arbëreshe. Në vitet 1966–1970 themeloi dhe drejtoi revistën e parë arbëreshe në krahinën e Bazilikatës “Vatra jonë” (“Il nostro focolare”); që nga prilli i 1980-ës themelues i revistës periodike “Lidhja” (L’Unione)-organ gjashtëmujor informativ, kulturor e shoqëror i qytetit të Kozencës dhe drejtues i saj. Me 4 vëllimet (Nr. 1, 1980 – nr. 20, 1988; nr. 21, 1989–nr. 36, 1996; nr. 36, 1998–nr. 54, 2005 dhe nr. 56, 2066–nr. 60, 2009) revista përbën një pasuri kulturore me vlerë të përhershme për gjithë Arbërinë, për Diasporën, për Shqipërinë, për Kosovën dhe për vëllezërit arbërorë-arvanitë në Elladhë. Në faqet e saj gjen informacione për të gjitha udhëtimet dhe reportazhet shqip të Papas Belushit me takimet dhe bisedat e tij me personalitetet më të shquar shqiptarë në botë. Në këtë vështrim kjo revistë shërben si një arkiv historiko-kulturor-etnografik e gjuhësor për t’u hulumtuar. Belushi është autor i artikujve e shkrimeve me tematikë të gjerë edhe në periodikë të ndryshëm: “Zgjimi”, “Katundi ynë”, “Studime filologjike”, “Përparimi” etj. Si mik, sivëlla e bashkëveprimtar i Ernest Koliqit kontribuoi me materiale arbëreshe në pasurimin e përmbajtjes së revistës albanologjike “Shêjzat”, e cila që nga themelimi (1957) shërbeu si tribunë dhe si dritare informimi mbi aktivitetet shkencore albanologjike në botë, duke vijuar traditën kulturore të Rilindjes dhe sidomos të revistave të periudhës mes dy luftërave botërore në Shqipëri.

Atë Belushi që nga viti 1962 ka kryer udhëtime, studime dhe kërkime etnografike në vende të ndryshme dhe ka marrë pjesë në veprimtari shkencore në kuvende, kongrese në Itali, Shqipëri, Kosovë, Itali, SHBA e Australi. Ishte i vetmi pjesëmarrës arbëresh në Kuvendin I të Studimeve Ilire që u mbajt në Tiranë më 15–20 shtator 1972, (edhe pse u ndalua të hynte në Shqipëri me avion, udhëton me traget për në Tivar e prej andej hyn në kufirin shqiptar përmes Hanit të Hotit).

Arkivi i Atë Belushit përmban me dhjetëra kaseta të incizuara tek Arvanitasit (parapëlqente t’i quante Arbërorë të Greqisë) dhe rreth 2500 foto gjatë hulumtimeve në terren për pothuaj 40 vjet tek Arvanitasit e Greqisë. Është autor i listës së 920 fshatrave arvanitase (arbërore) me toponimet e tyre origjinale, ku janë regjistruar dhe incizuar më tepër se 3000 vetë. Ai ka bashkëpunuar me studiuesit Aristidh Kola (Kollja), Vangjel Ljapis, Jorgo Mihas Marougas e shumë arvanitas të tjerë në përpjekjet për ruajtjen e identitetit të tyre arbëror. Për kontributin e Belushit në mbledhjen e lëndës etno-kuturore ndër Arvanitas Aristidh Kola do të shprehej: “Për studiuesin shkencor të ardhen, materiali që ka “fotografuar”, Papas Ndoni (siç e thërrisnin) do të jetë burim me vlerë të madhe studimi. Kërkuesi i ardhem do të mund të ndiekë zhvillimin e folklorit Arvanit për një kohë të gljat, ato të mund të benjë krahasime dhe referime, tuke ditur se nuk është bënë asnjë gjë e gënjeshtert, asnjë perpunim, asnjë ndërhyrje nga mbledhesi në këtë material”.

Si mbrojtës i Çështjes së Kosovës Atë Belushi ishte i pari që në vitin 1989 hodhi idenë e Kosovës Republikë. Në vitet 1998–1999 e konsideroi luftën ndaj Kosovës “gjenocid” dhe i dedikoi kësaj tragjedie ndaj popullit kosovar (po këtë vit) një numër special me artikuj dhe kapakun e revistës “Lidhja”.

Në vitin 1961 Atë Belushi themeloi Bibliotekën Arbëreshe Ndërkombëtare “Antonio Bellusci” që numëron mbi 10.000 tituj. Në vitin 1980 krijoi Qendrën e Studimeve Albanologjike dhe Kulturës Arbëreshe “Gjergj K. Skënderbeg” (Centro Studi Albanologici e Cultura Arbëreshe), duke qenë edhe drejtor i përgjithshëm i saj deri në fund të jetës. Në vitin 1994 çeli shkollën e parë për fëmijët shqiptarë në Diasporë pranë bibliotekës së tij të veçantë që të sjell më tepër ndër mend arkivat e pasura e të njohura, se sa një bibliotekë të thjeshtë ku mahnitesh me arkivimin e shtypit shqiptar gjithandej globit me aq saktësi e respekt dhe pa asnjë përjashtim. Në raftet e saj, mbushur plot e përplot me libra qëndron në vendin e merituar e me hijeshi busti i Skënderbeut.

Atë Belushi kishte shumë miq e dashamirë intelektualë, burrështetash, studiues e krijues nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe nga vende tjera të hapësirave shqiptare. Shtëpia e tij me kohë ishte bërë qendër “pelegrinazhi” për të gjithë ata që e vizitonin Kalabrinë e Sicilinë. Ndërkaq, në kasetat e incizuara rrëfen vështirësitë e pengesat që kish hasur nga autoritetet greke, me rastin e vizitave të vëllezërve shqiptarë, për qëllime studimore në hapësirat e shtrira që nga Morea deri në kufirin verior të Çamërisë.

Në shenjë mirënjohjeje për të gjithë veprimtarinë e tij për ruajtjen e identitetit arbëresh është nderuar nga komuna e Çiftit me titullin “Kalorës i Skënderbeut” (“Cavaliere di Skanderbeg”). Ndërkaq, për kontributet e dhëna në përhapjen, njohjen, studimin, ruajtjen dhe pasurimin e historisë, gjuhës, zakoneve dhe kulturës së rrallë arbëreshe, si dhe asaj arvanitase ka marrë vlerësime të larta e të merituara nga Presidenca e Republikës së Shqipërisë: Medaljen “Naim Frashëri” dhe Dekoratën e Lartë “Nënë Tereza”; Medaljen “Lidhja e Prizrenit” nga Presidenti i Kosovës asokohe Dr. Ibrahim Rugova; “Medalja Presidenciale” nga Presidentja e Republikës së Kosovës, Prof. Vjosa Osmani. Më 15 maj 1995 Akademia e Shkencave e Shqipërisë e ka vlerësuar me titullin e nderit “Doctor honoris causa” për veprën Kërkime dhe Studime ndër Arbërorët e Elladhës (Ricerche e Studi tra gli Arberori dell’Ellade) me motivacionin: “Për ndihmesën e veçantë që ka sjellë me mbledhjen, sistemimin dhe botimin e etnologjisë dhe folklorit të arbëreshëve të Italisë dhe arbërorëve të Greqisë”.

2. Kanë kaluar plot katër vjet që kur Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA), botoi veprën “Rrugëtim në ngulimet arbëreshe”, (50 kartolina gjigante arbërore në tokën italiane), e hartuar nga Papas Antonio Belushi në bashkautorësi me O. Radovicka. Me 452 faqe, të ndara në dhjetë kapituj, kjo vepër mbulon të gjithë tematikën që lidhet me historinë, jetën dhe të ardhmen e komunitetit arbëresh të Italisë, duke qenë një pasqyrë e përgjithshme për të njohur tërësinë, por njëkohësisht për t’u thelluar në interesa të veçanta, si: prejardhja e emrit, historia e ngulimeve të para, ndarja midis legjendave dhe fakteve, mozaiku i dialekteve, veçorive etnografike, personaliteteve historike e kulturore, vendbanimeve, por edhe problematikave aktuale të mbijetesës e ruajtjes së identitetit etnik e kulturor.

Ngulimet arbëreshe të shkëputura prej shekujsh nga trungu mëmë, të vendosura dhe të shtrira në disa rajone të Italisë, janë histori dhe realitet i prekshëm. Atë Belushi, si një personalitet i vërtetë i komunitetit të vet, me këtë studim në të shkuarën, duke u ndalur në mundimet dramatike e plot kthesa, por dhe në arritjet më të ndritura deri më sot, synon vazhdimësinë: që në këto ngulime edhe më tej duhet të jetohet arbërisht, të flitet arbërisht, të mendohet arbërisht.

Duke u ndalur te secili ngulim të dy autorët veçojnë karakteristikat e mjedisit, tipare të klimës, të bimëve, të drurëve monumente të natyrës, të malit, të pjellshmërisë së tokave, të rrjedhave të lumenjve, të krojeve – të poetizuar nga folklori e poetët – kroje dikur me ujin aq të nevojshëm për jetën e përditshme. Kjo i ka dhënë librit ngjyrë e njomësi, për kundër një përshkrimi të thatë e të rrafshët.

Si klerik Atë Belushi qëndron te kishat, te roli i tyre, te historia e ndërtimit, te arkitektura, te dekorimi, e për faktin se kisha e ritit bizantin ka rolin e saj të madh në mbrojtje të identitetit arbëresh, ndërsa ngulimet që e humbën këtë rit të origjinës dhe morën atë latin, me kohë e kanë humbur gjuhën e të parëve. Vëmendjen e tij, si vizatues i apasionuar dhe krenar i vetëdijes arbëreshe, e tërheqin gojëdhana, legjenda deri anekdota që lidhen me tipare të veçanta kulturore të ngulimeve. Kostumi i gruas arbëreshe, endja e pëlhurave, e qilimave, ndryshimi në ngjyra dhe në prerje nga një krahinë në tjetrën trajtohen me hollësi. E plotësojnë përshkrimin dhe të dhënat mbi ritet e dasmës, të vdekjes, të lindjes së fëmijëve, festat, vallet, gatimet. Shtëpia dhe “gjitonia”, lagjia janë në qendër të vëzhgimeve për çdo ngulim, se janë tipare aq dalluese arbëreshe në krahasim me fshatrat e vendasve italianë.

Libri është pasuruar edhe me aspekte të jetës shoqërore. Arbëreshi e filloi me shtëpitë e bëra me baltë e kashtë dhe krijoi qyteza që jetojnë edhe sot. Arbëreshët ndërtuan kolegje që prodhuan mësimdhënës në nivel dijetari, klerikë të lartë, peshkopë. Studimet në shkollat më të mira italiane nxorrën ushtarakë, poetë, mendimtarë, politikanë e revolucionarë. Garibaldinët arbëreshë u bënë dhe ministra.

Një tjetër aspekt në libër është mënyra se si u arrit krijimi i identitetit arbëresh nga zbrazëtia, pa një ndihmë nga shteti amë që atëherë nuk egzistonte. Dihet që për shkak të ritit në fillim ata i quanin grekë. Dijetarët arbëreshë, ndryshe nga Arvanitasit në Greqi që e humbën vetëdijen e origjinës, e pajisën me mendim qenien e tyre ndryshe nga Grekët dhe Italianët. Në fillim u mbështetën te gjuha, gjaku, besimi i ritit ortodoks, te historia, mitet, këngët e baladat mbi Skënderbeun. Kjo lëvizje e një vetëdijeje si Arbëreshë çoi dhe te kërkimi i origjinës pellazgjike, te Moti i Madh, te Skënderbeu, te shkrimi i gjuhës arbëreshe, mbledhja e botimi i folklorit, te trajtesat shkencore dhe në të tjera ide që u morën dhe nga Rilindja Shqiptare.

Një galeri e tërë personalitetesh arbëreshe hasen në libër pas të dhënave mbi historinë e çdo vendbanimi. Edhe pse një punë e mundimshme, autori ia ka dalë që të vizatojë në mënyrë sintetizuese shumë portrete ushtarakësh, klerikësh, poetësh, publicistësh dhe mendimtarësh arbëreshë, ku ndër të cilët disa përshkruhen me një material të ri dhe vizatime nga këndvështrime të panjohura në literaturën tonë, e madje me rëndësi për gjithë historinë dhe kulturën shqiptare. Libri është i mbështetur mbi një material të pasur bibliografik, rezultat i një pune të gjatë kërkimore dhe hulumtuese.

Ky libër përbën një thesar të trashëgimisë arbëreshe dhe, siç përmend prof. Sadik Bejko në recensionin dërguar në QSPA para botimit, “…libri ka vlerën e një monografie mbi atë që mund ta quajmë Botë Arbëreshe e më tepër se një histori, është një hetim i imët mbi ato dukuri që e bëjnë të veçantë atë që mund ta quajmë qytetërim arbëresh…..dhe përmbledh shumë lëndë mbi trashëgiminë arbëreshe, me vlera të mëdha njohëse, ……libër që herë-herë bëhet tërheqës dhe për stilin e rrjedhshëm e plot ngjyrim”.

Libri “Rrugëtim në ngulimet arbëreshe” (50 kartolina gjigante arbërore në tokën italiane) shërben si një enciklopedi e mirëfilltë e Botës Arbëreshe, duke qenë në të njëjtën kohë një studim i thelluar, një vademekum i dukurive të asaj bote, sa edhe një guidë për të gjithë ata që duan të vizitojnë virtualisht, apo fizikisht katundet arbëreshe. Në të jepen metodologji dhe mënyra të ndryshme të trajtimit të çështjeve të veçanta.

Në Kreun e parë, përmes katër nënkrerëve (f. 21-40): Prejardhja dhe shteti i Arbërit, Gjuha që flet arbëreshi dhe fillesat e shkrimit shqip, Arbëreshët dhe vendbanimet e tyre në Itali dhe Figura e Dhimitër Reresit (Demetrius Reres) ndeshemi me një përmbledhje të fakteve dhe opinioneve, pa analizë, anësi, apo pretendime shkencore, mbi lidhjen e emrit arbër me principatën e hershme mesjetare të Arbërit dhe me shfaqjen e parë historike të Arbërve dhe të gjuhës së tyre në dokumentet e shek. XI-XV, po aq sa edhe me vërtetësinë e ngulimeve të para të lidhura me emrin e D. Reres.

Kreu II me tri nënkrerë: Dukuria e mercenarizmit të Shqiptarëve, Kultura anzhuine në Shqipëri dhe Emigrimet e Shqiptarëve në Itali (f. 41-65), përbën në fakt hyrjen në temën e vërtetë të historisë së Arbëreshëve, shumë pak të njohur nga lexuesi shqiptar, që e zhvendos zakonisht emigracionin arbëresh pas vdekjes së Skënderbeut. Duke sintetizuar dhe sistemuar studime të ndryshme, autorët kanë dhënë për herë të parë një kronologji dhe dinamikë të atij emigracioni, në tetë valë që kanë filluar shumë kohë para epokës së Skënderbeut, për të vazhduar edhe disa shekuj pas vdekjes së tij, me motive dhe nga territore të ndryshme.

Kreu III, përmes pesë nënkrerëve në faqet 67-94, Arbëreshët dhe trashëgimia e tyre kulturore, Arkitektura dhe urbanistika rrethore e katundeve arbëreshe, Trashëgimia shpirtërore arbëreshe, Kisha ilire dhe Kostandinopoja dhe Arbëreshët identitet që ngjall admirim trajton trashëgiminë kulturore materiale dhe shpirtërore të Arbëreshëve, që jetojnë sot në 50 vendbanime të Italisë, me një popullsi prej rreth 100.000 banorësh. Në një përshkrim po aq të shpejtë, sa edhe inciziv, paraqiten format tipike të vendbanimeve, gjitonia, besa, kostumet, gjuha dhe riti bizantin si elemente të krijimit të kohezionit etnik dhe kulturor të Arbëreshëve.

Kreu IV Ngulimet arbëreshe në Kalabri përbën një guidë që na përcjell në të gjitha vendbanimet arbëreshe të Kalabrisë përmes tri nënkrerëve: Ngulimet në rajonin e Kozencës (f. 95-295), Ngulimet në rajonin e Katanxaros (f. 295-311) dhe Ngulimet arbëreshe në rajonin e Krotones (f. 312-322), e fillon pikërisht nga qendra kulturore dhe historike e tyre, Shën Mitri (San Demetrio Corone), që është edhe modeli i përshkrimit të një katundi arbëresh me historinë e themelimit, formën urbanistike, ritet, monumentet, si dhe me listën e gjatë të personaliteteve kulturore, fetare e politike, që ka nxjerrë gjatë shekujve. Pas Maqit (Macchia Albanese), vendlindja e poetit të shquar De Rada, autorët i japin një vend të veçantë Frasnitës (Frascineto), vendlindjes së vetë Atë Belushit, me arkitekturën e fshatit, historinë e tij e Bibliotekën, si një nga vlerat më të çmuara të Arbërisë kalabreze. Një vend të veçantë ka zënë edhe Shën Benedhiti (San Benedetto Ullano), për rolin që luajti Kolegji Korsini (1732) dhe figurat e shquara të familjes Rodota, apo heroi i luftës për bashkimin e Italisë, Agesilao Milani nga kjo komunë, dhe natyrisht Ungra (Lungro) për rolin e veçantë si seli e kryepeshkopit të Arbërisë dhe qendër shpirtërore e Arbëreshëve të Kalabrisë, por edhe Spixana (Spezzano Albanese), si venbanimi më i madh i Arbëreshëve të Kalabrisë.

Vijon përshkrimi i vendbanimeve arbëreshe të Italisë kontinentale në përputhje me kriterin gjeografik me Kreun V, Ngulimet arbëreshe në Bazilikatë (f. 323-335); Kreun VI, Ngulimet arbëreshe në Kampanjë (f. 337-350); Kreun VII, Ngulimet arbëreshe në Molize (f. 351-364) dhe Kreun VIII, Ngulimet arbëreshe në Pulje (f. 365-374).

Një kapitull të veçantë për ngulimet arbëreshe të Sicilisë përbën Kreu IX: Sicilia (f. 375-427). Pas një historiku të shkurtër për kohën dhe truallet ku u vendosën Arbëreshët në shek. XV-XVI, vendin kryesor e zë aty Hora e Arbëreshëvet (Piana Degli Albanesi), e njohur si Piana dei Greci më parë, me përshkrimin e vendbanimve, toponimisë, riteve dhe figurave të shquara të asaj treve.

Përshkrimi i vendbanimeve arbëreshe në Itali mbyllet me Kreun X (f. 429-437): Gjurmët arbëreshe në Venecia, që i kushtohet kryesisht figurave me prejardhje shqiptare që jetuan dhe punuan në Venecia gjatë shek. XV-XVI, si Marin Barleti, Marin Beçikemi, Leonik Tomeu etj.

Libri mbyllet me një bibliografi mjaft të pasur (14 faqe) mbi Arbëreshët e Italisë, ashtu siç është pasuruar edhe me fotografitë e pothuaj secilit vendbanim arbëresh dhe me Hartën e Bashkësive Arbërishtfolëse të Italisë (me ngjyra), përgatitur nga Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe të Universitetit të Kalabrisë.

Prof. Neritan Ceka recencën e botuar në nr. 1 të Revistës për Studime Arbëreshe “Continuum” e përfundon me frazën: “…libri është një thirrje, një program për të gjithë ata që nuk mjaftohen me kërshërinë mbi botën arbëreshe, por ndjejnë detyrimin për të ndihmuar në ruajtjen e vlerave dhe të integritetit kulturor e gjuhësor të kësaj bote kaq të dashur për çdo shqiptar”.

E gjej të arsyeshme të paraqes për lexuesin Hyrjen e përgatitur nga profesoreshë Pranvera Novi Bogdani në dhjetor të 2020-ës, gjatë përgatitjes për botim.

Hyrje

I nderuar lexues,

Në bibliotekën albanologjike ka munguar deri më sot një përmbledhje tërësore që të hedhë dritë mbi aspekte të realitetit dhe të historisë së vendbanimeve arbëreshe në Itali.

Kjo është arsyeja pse bota shqiptare pret me një gëzim të veçantë botimin e këtij libri, të titulluar “Rrugëtim në vendbanimet arbëreshe të Italisë”, realizuar falë nismës, angazhimit energjik e misionar, përkushtimit ndër dekada, skrupulozitetit e njohjes në detaje, deri në ato më të imta të jetës së arbëreshit dhe forcës e intuitës sintetizuese për të shpjeguar e kuptuar gjithçka (deri në të vërtetat e pakundërshtueshme, gati absolute) të universit arbëresh me rrënjë familjare shekullore studiuesi i talentuar, Anton Belushi (Antonio Bellusci).

Në këtë libër, autori e plotëson më së miri këtë boshllëk dhe i jep në dorë publikut shqipfolës një “enciklopedi” në kuptimin e vërtetë të fjalës, përmes një vështrimi tërësor gjeografik, historik, kulturor, mbushur me ngjarje e personalitete të shquara të jetës politiko-kulturore, figura të spikatura të penës e të shkencës. At Anton Belushi kapërcen e tejkalon haptazi kështu dëshirën e tij modeste (siç shprehet në parathënie të librit) për t’i paraqitur lexuesit 50 kartolina të vendbanimeve arbëreshe, sepse libri i tij është një celuloid i vërtetë i jetës disashekullore në këto vendbanime dhe më gjerë, duke nisur me valën migratore të arbëreshëve aty, një proces me tetë momente kulmore dhe duke vazhduar me luftën për mbijetesë që i përball me sfida të njëpasnjëshme.

Kjo ndodh sepse më mirë se kushdo më parë, At Belushi e ndjen dhe e kupton se gjithçka bëjnë dhe veprojnë arbëreshët e Italisë është shprehje e misterit të kodit të tyre komunikues. Postulati biblik “e para është fjala”, i jep atij fillin bazë për të endur dhe kuptuar pëlhurën historike, lëndën e librit. Vocërraku a vocërrakja arbëreshe merr përmes fjalëve të para të nënës a familjes së saj, aq të ndryshme e të pakuptueshme në mjedisin italian, medaljonin e vyer dhe vulën e dashur të identitetit të veçantë që e bën pjesë të një komuniteti me tradita të lashta, ku spikat mbi të tërë, figura e heroit kombëtar Gjergj Kastriotit Skënderbeut, simbol i shpirtit liridashës, human, altruist.

Në këtë kuptim, libri i Belushit është fryt jo vetëm i një pune të madhe në një studio të mbyllur, thjesht mbi libra, por është rezultat edhe i një vëzhgimi të imët në terren, të shkelurit me këmbë dhe të prekurit me dorë, të parit nga afër të realitetit sot dhe të gjurmëve të së kaluarës, në arkitekturë, veshje, këngë e valle, etj. Vizita në muzetë lokalë ka pasuar ndjeshëm e dukshëm lëndën e kësaj vepre, e cila ka rikonsideruar punën kërkimore të të apasionuarve vendas e të huaj.

Takimet dhe kontaktet personale në konferenca shkencore dhe tryeza frytdhënëse me një plejadë studiuesish bashkëkohorë shqiptarë dhe të huaj janë një tjetër burim që e frymëzoi dhe e mbështeti autorin. Me respekt ai veçon, ndër të tjerë, dy korifenj të studimit të gjuhës shqipe, profesorët Androkli Kostallari dhe Jup Kastrati.

Për të gjitha këto arsye, libri “Rrugëtim në vendbanimet arbëreshe të Italisë” është një libër që të grish, të ndjell, të fton dhe të mundëson një vizitë imagjinare, një udhëtim, apo qoftë dhe një pushim si turist a turiste kur të pajis dhe me hartën aq të qartë e të lexueshme të Universitetit të Kalabrisë, që sqaron adresën e saktë të secilit vendbanim arbëresh në provincat italiane të Kalabrisë, Kampaniës, Bazilikatës, Abrucos, Molises, Puljës e Sicilisë. Mrekullinë që zgjon brenda nesh libri i At Belushit do ta shijojmë në një rast të tillë me të gjitha nuancat siç na siguron dhe Ornela Radovicka, që meriton një falënderim të posaçëm përderisa vetë autori ndan me të bashkautorësinë.

Pranvera Novi Bogdani, Tiranë, dhjetor 2020

Ky libër, më shumë se një monografi, është testament i një Arbëreshi që ia ka kushtuar gjithë jetën ruajtjes së thesarit që e depoziton përmes fjalës. Janë shprehje e këtij testamenti frazat e Parathënies së shkruar prej tij: “Të jesh ndryshe, por i integruar, është një vlerë, një element i pasurisë dhe i rritjes morale para të qenurit civil… Arbëreshi nënkupton një vazhdimësi dhe po jeton…”. Në vijim po japim Parathënien e hartuar nga Atë Ndon Belushi me rastin e përgatitjes për botim të veprës nga QSPA.

Parathënie

Historia përbëhet nga personazhe, luftëra, beteja, simbole dhe, mbi të gjitha, nga vende. Territori, nga ana tjetër, nuk duhet të konsiderohet spektator pasiv ose një realitet amorf e i pashpirt; përkundrazi, është një dëshmitar i vërtetë i përpjekjeve të dëshpëruara, të historive e ndarjeve. Historia arbëreshe është një interpretim i vazhdueshëm. Personalisht, mendoj se historia është një ajsberg, ku ne po anashkalojmë pjesën e zhytur.

Identiteti dhe feja janë elemente shumë të ndjeshme të shpirtit të njeriut; ato janë koncepte, që kërkojnë një qasje të ekuilibruar, të vetëdijshme, të qetë e tolerante, duke synuar rritjen e diversitetit, por jo për ta luftuar atë. Të jesh ndryshe, por i integruar, është një vlerë, një element i pasurisë dhe i rritjes morale para të qenurit civil. Identiteti kulturor e trashëgimia duhet të ruheshin e të vlerësoheshin jo vetëm si të tilla, por edhe si një forcë lëvizëse e mundshme për zhvillimin social-ekonomik.

Në këtë përmbledhje ka të dhëna të grumbulluara për jetën, historinë, gjuhën, ritin, zakonet e për përpjekjet e këtyre njerëzve të mrekullueshëm arbërorë, të shtrirë në hapësirë e në kohë. Të vizitosh fshatrat arbëreshe nuk është njësoj si të njohësh arbëreshët nga maja e katedrës, apo të shfletosh ndonjë libër ku shkruhet për ta. Arbëreshi është një epope, që duhet kodifikuar.

Qëllimi i materialeve të mbledhura është pikërisht krijimi i një teksti të kodifikuar në gjuhën shqipe dhe një kopje të shpërndahet në komunat arbëreshe. Deri më sot, nuk ekziston asnjë lloj libri, ku të përmblidhen në një libër të vetëm shqip historiku, riti, urbanistika, apo dhe zakonet karakterizuese të 50 fshatrave.

Në këtë përmbledhje do të gjeni informacione, por, më së shumti, do të gjeni arbëreshin me dëshirën për t’u ringjallur; do të ndesheni me jetën e tij, historikun e tij, ku do të pikasë një popull shumë i përzemërt gjatë ditëve të festave; do të ndieni se mikpritja arbëreshe është diçka e shenjtë. Do të zbuloni hijeshinë e rrugëve, të sokakëve dhe ndjenjën e vërtetë të gjitonisë. Do të gjeni bustin e Skënderbeut, rrugët në dy gjuhë, do të përshëndeteni shqip, do të dëgjoni shpesh fjalën “bregu”, do të shijoni bukurinë e lindjes së diellit, perëndimin mitik të tij në sfond të shkrirë me relievin ku u vendosën, do të shijoni ritin e kostumet e bukura dhe të arta, që stilistët më të mëdhenj i kanë marrë si model.

Ne, arbëreshët, nuk dinim nga e kishim prejardhjen. Shqiptarëve mund t’u duket çudi ky fakt, por mos harroni se ne në shkolla nuk mësonim shqip. Unë mësova për herë të parë për gjuhën shqipe falë prof. Ernest Koliqit; gjurmët e para të shqipes i mësova prej tij. Më kujtohet edhe miku im Joseph J. Dioguardi, i cili më rrëfeu se e kishte kuptuar shumë vonë se gjuha që flisnin gjyshërit e tij ishte e ndryshme nga ajo gjuhë anglo-amerikane, ishte pikërisht gjuhë shqipe.

Nuk gjendeshin fjalorë që të studionim. Fjalori i parë, më ra në dorë rreth vitit 1975. Më vonë, më ra në dorë dhe fjalori i botuar në vitin 1980 nga prof. Androkli Kostallarit, që u bë dhe miku im. Ku ta dija unë që fjala “agim” korrespondonte me fjalën arbërisht “me- nat’” e kështu me radhë. Sistemi sinonimik i atij fjalori të limituar, përcillej “nga babai te djali”.

Ne e dinim se i përkisnim ritit bizantin e flisnim gjuhën e nënës, pa ditur asgjë për prejardhjen e saj. E flisnim gjuhën siç e dëgjonim dhe kështu e transmetonim. Mendoj se është shumë e rëndësishme që të njohim prejardhjen dhe se cilës popullsi i përket etnia jonë arbëreshe.

U bënë disa vite që nuk shoh akademikë, përveçse nga maja e katedrës apo thjesht në ndonjë konferencë. Filozofojnë dhe flasin vetëm për figurat e shquara të 800-ës, apo fillimi i 900-ës. Shumë prej tyre i kushtohen vetëm poezisë, imagjinatës, krijimit poetik, por nuk mjafton kjo. Arbëreshi është popullsi, nuk është një shprehje e shkuar. Arbëreshi nuk është “fantazi”. Arbëreshi është “situatë” dhe “fakt” e, si i tillë, arbëreshi nuk fillon dhe mbaron te Jeronim De Rada. Arbëreshi nënkupton një vazhdimësi dhe po jeton në një kontekst të tillë, që po i reziston atij pitonit asimilues, që dalëngadalë po e tkurr; ndaj dhe duhet kodifikuar çdo kontekst sa nuk është vonë. Deri tani, historinë tonë e kanë shkruar të tjerët, por ka ardhur koha ta kodifikojmë ne.

Shumë studiues kritikojnë dhe kërkojnë deri një formë akademike për të shprehurit gjuhësor të arbëreshit, po këta akademikë harrojnë se arbëreshët nuk kanë shkolla shqipe. Ne nuk kemi pasur dhe nuk kemi shkolla shqipe. Vetëm prindërit na folën shqip.

Kur drejtoja revistën “Lidhja”, sa e sa herë, u thosha miqve të mi “shkruani siç e flisni!”, sepse ne përdorim në gjuhën italiane karakterin latin në të shkruar, kështu që ishte forma më e thjeshtë për të shkruar shqip e për të mbajtur gjallë komunikimin shqip. Qëllimi ishte të kodifikohej çdo gjë arbëreshe, që mos të asimiloheshim.

Mendoj se klishetë nuk dëshmojnë plotësisht për pasurinë e trashëgimisë arbëreshe (pasi këngët nuk janë të përsosura te arbëreshët – në gjuhën arbëreshe ose në shqip; kostumet po ashtu, nuk janë më lart se niveli i rrobaqepësisë – nuk janë me qëndisje origjinale ari), por është e qartë se përdorimi i përhapur i kostumit tradicional femëror (kostumi mashkullor shqiptar nuk është i vërtetuar historikisht për arbëreshët) dhe këngët janë formë identiteti, janë elemente që i shërbejnë kauzës arbëreshe.

Elementet bazë të mosasimilimit nuk përforcohen me serinë e takimeve dhe të udhëtimeve në Shqipëri, apo në vendet europiane, ku të presin shqiptarët; dhe as nuk ruhet identiteti arbëror me ribotimin e një broshure që nuk do ta lexojë askush, apo me zhvillimin e një konference vjetore me tematikë sesi të ndryshohet ligji për mbrojtjen e pakicave. Këto veprime mund të quhen thjesht një investim vetëm për një pakicë intelektuale, që mbetet “hermetike” dhe një sfidë për investimin e tyre akademik personal. Nëse askush nuk flet arbërisht, nuk mban veshjet arbëreshe, nuk këndon në arbërisht, nuk mendon në arbërisht (sepse “vetëdija arbërore është vetëdija më e përparuar”), është e kotë të gjenden fonde ndërkombëtare për të financuar aktivitete dhe botime të librave, të cilat mbeten pa shpirtin e vetë popullit.

Akademikët, kërkuesit, janë ata që zbresin në terren e të tillë janë studiuesit, hulumtuesit, si: Robert Elsie, Alain Ducillier, Jean de Micelis, Gabriele Ciampi, Nasho Jorgaqi, Mahir Domi, Ali Xhiku etj. Të tillë studiues nuk sheh më. Dua të veçoj edhe dy miq të mëdhenj, të cilët, për mua, mbeten figurat më poliedrike të ndershmërisë intelektuale, profesorët Jup Kastrati dhe Androkli Kostallari. Këta dy të fundit, për mendimin tim, nuk janë vlerësuar ashtu si duhet. Punuan shumë. Janë një minierë e madhe, e çmueshme që vetëm duhet “të gërmohen”. Prof. Jup Kastrati ka lënë pas një thesar. Ishte i ndritur mendërisht e gjigant në shpirt.

Duhet punuar me këtë kategori njerëzish, qoftë dhe me ata me rezultate të vakëta, por që, me angazhim e krenari në rrugët e vendeve arbërore kanë prekur realitetin, duke ndihmuar për hapjen e shkollave në bazë, në fshatrat arbëreshe, ku pak rëndësi ka nëse shkruajnë shqip apo arbërisht, rëndësi ka që të fillojnë një herë. Arbëreshi nuk pret më, arbëreshi po lëngon.

Antonio Bellusci

Atë Ndon Belushi do të mbetet i gdhendur në kujtesën tonë si një personalitet dhe një veprimtar i shquar e i palodhur i jetës dhe lëvizjes kulturore shqiptare në shkallë kombëtare, një shembull i madh frymëzimi se si përpjekjet individuale, plot idealizëm, përkushtim dhe patriotizëm, i shërbejnë kombit dhe kulturës, jo vetëm arbëreshe, por edhe shqiptare, italiane dhe europiane.