Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

JU FLET KOSOVA E LIRË

by

Agim Aliçkaj/

– Ju flet liria e Kosovës.

– Liria nuk falet, ajo fitohet.

– Kosova e fitoi lirinë me luftë, falë rezistencës shekullore mbarëkombëtare, trimave të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës-UÇK dhe NATO-s të udhëhequr nga Amerika.

– Jehona e Kosovës së lirë kumbonte edhe sot në malet e Berishës, te Bunkeri i radios i cili qëndron i pathyeshëm.

– Përjetim i jashtëzakonshëm për mua dhe baxhën Hasan Mexhuani, me luftëtarët e lirisë dhe anëtarët e ekipit të radios Kosova e lirë, Dr. Nusret Pllana dhe Rizah Berisha.

E kemi amanet dhe borxh nga dëshmorët tanë ta mbrojmë këtë liri me të gjitha mjetet dhe në të gjitha mënyrat.

FREE KOSOVA IS SPEAKING

– The freedom of Kosova is speaking.

– Freedom is not a gift, it must be earned.

– Kosova won its freedom by war, thanks to the centuries-old nationwide resistance, the braves of the Kosova Liberation Army-KLA and NATO led by America.

– The echo of free Kosova still resounded today in the mountains of Berisha, at the Radio Bunker which remains indestructible.

– An extraordinary experience for me and my brother in law Hasan Mexhuani, with the freedom fighters and the members of the team radio free Kosova, Dr. Nusret Pllana and Rizah Berisha.

It’s our testament and debt to our martyrs to protect this freedom by all means in every way possible.

Durrësi midis Perëndimit e Lindjes

by

Dr. Dorian Koçi/

Çdo qytet ka historinë e vet. Në të , si një mozaik të çmuar pasqyrohen të gjitha ngjarjet e rëndësishme që shënojnë jo vetëm të shkuarën dhe të ardhmen të qytetit por në disa raste dhe të vetë vendit. Kështu p.sh themelimi i Durrësit të vjetër dhe shndrrimi i tij në një qytet port të rëndësishëm të gjithë Mesdheut ndikoi kaq shumë jo vetëm në cilësitë e të qenit të veçantë si qytet i krahasuar me qytetet e tjera të Perandorisë Romake, por edhe pse ishte një pikë takimi shumë e fortë e kontaktit dhe shpërhapjes së kulturës latine në të gjithë territorin rreth tij. Egzistenca dhe shpërhapja e kësaj kulture latine bëri të mundur që territoret shqiptare të kishin një afërsi shpirtërore me Evropën që rilindi përmes kulturës antike në shekullin e artë të Rilindjes Evropiane.

Kjo afërsi shpirtërore dhe mbijetesa e një afrimi politik me Evropën bëri të mundur që 5 shekuj më vonë, Shqipëria ti bashkangjitej klubit të shteteve ballkanike që kishin shpallur pavarësinë nga Perandoria Otomane. Mirëpo kjo vazhdimësi latine e qytetit kish qenë e dallueshme dhe rrezatuese deri në 13 gusht të vitit 1501, pasi pikërisht në këtë vit, ku Durrësi me statutet e famshme të tij kish krijuar nje fiziomoni të veçantë nga qytetete tjera të Adriatikut lindor fati historik e solli të bjerë nën zgjedhën osmane ku fillon e ndryshon kryekëput i gjithë zhvillimi i qytetit.

Siç dihet, osmanët, pasi pushtuan Durrësin, e mbyllën qytetin në një territor më të vogël, me muret e një kalaje në formë katërkëndëshi afërsisht, që e ndërtuan me materialet e monumenteve antike. Qyteti rrudhet e pakësohet.Popullsia e qytetit u pakësua deri në 1000 banorë. Një relacioni anonim të vitit 1570 që flet edhe për Durrësin thuhet se : “Tek Bishti i Pallës, ku mbaron gjiri i Drinit, në jug, gjendet qyteti i vjetër i Durrësit dymbëdhjetë milje larg… e ky qytet tashti është i vogël në krahasim me madhësinë e parë e të moçme të rrethit të vet. Anijet (galerat) nuk mund të ndalohen veçse duke qëndruar larg e do të ishte e nevojshme të nxirreshin njerëzit në tokë me barkë dhe as këto nuk mund të shkarkojnë aty poshtë tek këmbët e qytetit, por do t’u duhej të ecnin nëpër ujë më shumë se një të hedhur shigjete”. Në këtë relacion flitet se kështjella është e rrethuar nga një hendek, se ndihet mungesa e ujit e se jashtë qytetit, në një të shtënë pushke larg, ka një pus me ujë ku mbush i tërë qyteti e se rreth e qark ka moçale të kriposura”.

Qyteti i madh i dikurshëm u shkatërrua dhe e humbi madhështinë e vet.Porti u shkatërrua nga osmanët për të shmangur çdo rizgjim interesi nga fuqitë evropiane dhe në fillim të shekullit XIX do të ketë një numër modest banorësh, rreth 8000.

Këtu duhet përmenduar dhe një farë llogarie e bilanci forcash logjik për Sinjorinë e Detrave-Venedikun që në paqet e veta me osmanët këmbëngulte që Adriatiku të mbetej një liqen venedikas duke mos lejuar osmanët nxjerrjen e flotës në det, por ky balancim forcash logjik për Senjorinë rezultoi fatal për brigjet shqiptare sepse në to nuk u zhvillua as dhe një port i rëndësishëm dhe në përgjithësi popullsia shqiptare u privua nga kultura e detit…

Shkolla Shqipe “Arbëria” në Chicago

by

Kemi kënaqësinë t’ju njoftojmë se regjistrimet për Shkollën Shqipe ARBERIA do të fillojnë Ne 25 Gusht.

Shkolla hap dyert ne 8 Shtator dhe ne mezi presim t’i mirëpresim fëmijët tuaj në një vit tjetër të shkëlqyer mësimor.

Nëse keni ndonjë pyetje, mos ngurroni të kontaktoni. Shpresojmë t’ju shohim ju dhe fëmijët tuaj ne 8 Shtator!

We’re excited to announce that registration for Albanian School will begin on August 28th! Classes start on September 8th, and we can’t wait to welcome your children to another great year of learning.

If you have any questions, feel free to reach out. We hope to see you and your kids there!

Veprimtaritë atdhetare, komercializimi i historisë, rasti i dasmës së Skënderbeut

by

Rafaela Prifti/

Martesa e Gjergj Kastriotit u riprodhua në Kishën e Dejës, Zadrimë, në mesin e muajit korrik, me mbështetje të komunitetit shqiptar në Austri. A sjell kjo veprimtari dicka të re në rrafshin e të dhënave historike për këtë pikë që është shumë nevojtare për prova dhe dokumente të mirëfillta apo duhet ta vlerësojmë si manifestim të ndjenjave dhe krenarisë sonë kombëtare? Pa e nënvlerësuar vendndodhjen edhe si tezë të mundshme historike, është me vend të pyesim për vendndodhjen e dasmës meqë për vite me radhë shfaqjet festive përkujtimore kanë qenë në Kaninë dhe në Manastirin e Ardenicës, përkatësisht me referencat “Martesa simbolike” dhe “kurorëzimi”. Për ato, ekzistojnë referenca në disa botime e studime, ndonëse në nivele të ndryshme shkencore, ndërsa për martesën në Kishën e dikurshme të Shën Mërisë, në Zadrimë, iu takon historianëve dhe hulumtuesve shkencorë të qëmtojnë më tepër për plotësimin e kësaj faqeje a kapitulli të së kaluarës sonë. kështu që si shfaqjet, e mbështetura nga pushteti, ashtu edhe historia, përherë e më pak e favorizuar nga i njëjti pushtet, të kenë vendin e vet.

Dasma në Kaninë – Burimet historike dëshmojne se dasma e kryeprincit shqiptar zgjati tri ditë nga 21 në 23 prill 1451 në Kaninë, Vlorë, vendlindja e Donikës. Vajza e madhe e Gjergj Arianitit dhe Marie Murzakës ishte lindur dhe rritur në Kaninë, nga ku doli nuse e Gjergj Kastrioit. Sipas gojëdhënave, kalaja e Kaninës ishte zbukuruar për festë dhe vallet e këngët kumbonin rreth e rrotull saj. Pasi shkëmbyen unazat, cifti u drejtua per në Qishbardhë (Kishën e Bardhë) afër Kaninës ku iu dha bekimi ungjillor.

Ardenica – Sipas të dhënave gojore dhe dëshmive të transmetuara nga murgjit brezi në brez, pas dasmës në shtëpinë e nuses në Kaninë, ceremoniali i kurorëzimit u bë në mesditën e datës 26 Prill 1451, i drejtuar nga Peshkopi Feliks, nën kujdestarinë e të cilit ndodheshin dy manastiret më të mëdha të Myzeqesë, ai i Apolonisë dhe i Ardenicës. Shpura shoqëruese e cila udhëtoi përmes rrugës së “Muzakies” në itinerarin Vlorë-Ardenicë, kishte Princat shqiptarë, fisnikë të familjeve të mëdha, ambasadorë të Napolit, Vatikanit, Raguzës dhe Proveditori i përgjithshëm i Venedikut në Shqipëri.

Dasma si Shfaqje – Të shtunën e fundit të prillit të çdo viti, për vite me radhë, shoqatat vendore organizojnë festimin e kurorëzimit të Skënderbeut me princeshën Donika në manastirin e Ardenicës (26 prill, 1451), me mbështetje nga pushteti vendor dhe nga Ministria e Kulturës.

Viti 2018 – 550 vjetori i vdekjes së Skënderbeut, “dasmorët” nuk vijnë në Ardenicë. Pas ceremonisë së “dasmës” në Kaninë pritej që “krushqit” dhe “çifti” të niseshin ta kurorëzonin martesën e tyre në Manastir, që, sipas dëshimeve, përkujton aktin ceremonial të mes-shekullit të XV. Në atë vit jubilar, sipas mediave, bashkëdasmorë me vlonjatët ishin edhe mbi 50 “dasmorë” arbëreshë, të ardhur enkas për këto dy ngjarje. Pas festimit në Kaninë, ceremonia në Ardenicë nuk u realizua dhe, sipas shtypit, nuk u dha shpjegim përse mbeti pezull.

Dasma në Zadrimë 2024 – Në pasditen e nxehtë të 16 korrikut, dasma e heroit kombëtar riprodhohet në qiell të hapur nga aktorë vendas në kishën e Dejës, ngritur në trojet e Kishës së dikurshme të Shën Mërisë, në zonën e Zadrimës. Cilat janë burimet mbështetëse? Historiani gjerman Markus Petërs pohon se “Kisha gotike e Vaut të Dejës, e vetmja e këtij stili në Shqipëri,…ishte kisha në të cilën ishte martuar Heroi Kombëtar katolik Gjergj Kastriot Skënderbeu”. Në librin “Arbëria dhe Gjergj Kastrioti” autori Athanas Gega argumenton se mbiemri Kastriot i takon të jetë i lidhur me toponimin Kastri, duke pasur parasysh vendndodhjen e pronave dhe tokave të familjes: “Mbiemri Kastrioti… që ka mbijetuar në histori, lidhet më shumë me lokalitetin e Kastrit në Mirditë, që ndodhet midis fshatrave të Dibrit, Mnelës, Kashnjetit e Vigut, se sa me lokalitete të tjera, që kanë të njëjtin emër”. “Kastriotët zotëronin …. territorin e përfshirë në verilindje të Shkodrës dhe të Lezhës e deri në Prizren”. Historianë si Milan Shuflai dëshmojnë se “Gjergj Kastrioti ishte Protektor i Shtetit të Arbërit” dhe meqë “qendra e Shtetit të Arbërit ishte Mirdita” është e arsyeshme të thuhet se aty ka qenë edhe dasma e Gjergjit me Donikën. Për kohën e produksionit të dasmës – në mesin e korrikut – nuk mund të gjendet shpjegim tjetër vec se një datë që ka qenë e mundur për realizuesit e shfaqjes të jenë aty.

Duke kujtuar se edhe për vendlindjen e Gjergj Kastriotit ashtu si për dasmën e tij ekzistojnë të paktën tri teza kryesore të njohura dhe një më e vonshme, vlen të përsërisim fjalët e Nolit që sjell mendimin e historianit austriak Jakob F. Falmerajer, i cili thotë: “Të gjesh origjinën e një kreu fisi shqiptar, është një mundim sa i kotë, aq edhe i padobishëm” ndonëse në të gjitha variantet e veprës për Heroin Kombëtar Gjergj Kastriotin, ai iu referohet të dhënave të historianëve mbi origjinën e fisit të Kastriotëve.

Në përfundim, festimi i dasmës në Zadrimë është një veprimtari atdhetare shumë e lavdërueshme por duhet pasur kujdes nga komercializimi i historise ngaqë një ngjarje kaq e etur për kthjelltësi dhe pune hulumtuese shkencore shërbehet thatësisht nga produksione dasmash në këtë korrik të nxehtë.

Kur Greqia njihte minoritetin shqiptar nën garancinë e Lidhjes së Kombeve

by

Arben Iliazi/

Pas Luftës së Madhe, dhe në përfundim të punimeve të Konferencës së Paqes së Parisit (1919), u hartuan Traktatet e Minoriteteve, të cilat lindën si një nevojë për të përballuar tensionet etnike që ishin ndezur për shkak të krijimit të shteteve komb. Shtete të shumta, i kthyen këto traktate pjesë të legjislacionit të tyre të brendshëm, ashtu sikurse dhe Greqia, e cila e ratifikoi këtë dokument në 29 Shtator të vitit 1923. Në prag të hartimit të këtyre marrëveshjeve nga shtetet përkatëse për mbrojtjen e minoriteteve, në një memo* të autoriteteve greke, ndër të tjera, për shqiptarët deklarohej, se:

“Edhe Shqiptarët mund të hapin shkolla speciale (për minoritetet), por ata nuk e kanë parashikuar këtë duke qenë se kanë ndërgjegje të pastër greke dhe dëshirojnë që fëmijët e tyre, pavarësisht se në ambientin familjar flasin gjuhën shqipe, të marrin një shkollim të pastër grek.” Një deklaratë e tillë nuk ishte e bazuar në të dhëna të nxjerra prej popullatës shqiptare, e megjithatë ajo mbeti e pandryshuar në mendimin e qarqeve greke ndër vite. Gjatë kësaj periudhe (1920-1923), çamët (shqiptarët) nuk mund të ankoheshin për shkeljet që autoritetet Greke bënin ndaj tyre, por edhe pas ratifikimit të këtij akti ndërkombëtar, çështjet e çamëve, të cilat dilnin në pah si rrjedhojë e shkeljeve të neneve të kësaj marrëveshje, nuk gjetën zgjidhje as në nivel ndërkombëtar, për shkak të mekanizmave të papërshtatshëm për shqyrtimin e këtyre rasteve. (Fletorja Zyrtare e Greqisë. Nr. 311. (30 Tetor 1923).

Sipas nenit 2 të Traktatit të Minoriteteve (1920), “Greqia merrte përsipër mbrojtjen e plotë të jetës dhe të lirive të të gjithë banorëve të Greqisë, pa dallim vendlindje, kombësie, gjuhe ose feje. Të gjithë banorët e Greqisë mund të ushtrojnë lirisht, në mënyrë publike ose private, çdo praktikë, fe ose besim, të cilat nuk shkojnë në kundërshtim me rendin ose moralin publik.”

Sipas nenit 1, të këtij akti ndërkombëtar, Greqia i njihte nenet 2 dhe 8 (të drejtën e shkollimit dhe të përdorimit të gjuhës amtare) si ligje themelore, mbi të cilat nuk do të dilte asnjë ligj tjetër, e aq më pak akt nënligjor.

Në nenin 8 deklarohej se minoritetet racore, fetare dhe gjuhësore duhet të gëzojnë të njëjtin trajtim prej ligjit si shtetasit e tjerë grekë. Për më tepër, ata duhet të kenë të drejtën të vendosin, administrojnë dhe kontrollojnë, me anë të shpenzimeve të tyre, institucione bamirësie, fetare ose sociale, shkolla dhe institucione të tjera arsimimi me të drejtën për të përdorur gjuhën e tyre dhe të praktikojnë fenë e tyre në to. Në nenin 3 deklarohej se nënshtetësia shqiptare njihej ipso facto dhe pa asnjë formalitet për banorët të cilët banonin në territoret që iu transferuan Greqisë në Traktatet pas datës 1 Janar 1913.

Sipas nenit 16, të gjitha të drejat që lidheshin me minoritetet racore, fetare ose gjuhësore përbënin detyrime të natyrës ndërkombëtare dhe ishin të vendosura nën garancinë e Lidhjes së Kombeve. Të gjitha nenet e kësaj konvente, të cilat duhet të zbatoheshin mbi çamët, nuk u morën në konsideratë gjatë harkut kohor 1913-1944.

Si paraqitet gjendja sot? Të dhënat zyrtare të Greqisë për numrin e grupeve etnike në këtë vend janë të pasakta. Numri i banorëve që u përkasin grupeve etnike në këtë vend është shumë më i madh se numri i pasqyruar nga politika zyrtare greke. Qeveria greke zyrtarisht njeh vetëm një minoritet – myslimanët e Trakisë.

Të gjitha provat historike tregojnë se në Greqi janë përdorur metoda asimiluese ndaj arvanitasve, apo çamëve, sllavo-maqedonasve, apo minoriteteve të tjera. Atyre u është mohuar etnia dhe në dokumentet zyrtare quheshin dhe quhen ende si “pakicë gjuhësore”, ose “grekë dygjuhësh”. Gjatë historisë, sllavët në Maqedoninë greke, Greqia i ka konsideruar grup linguistik dhe jo kombësi. I ka quajtur grekë sllavofonë ose grekë dygjuhësorë.

Në rastin e arvanitasve, propaganda dhe makineria nacionaliste greke ka funksionuar, duke u munduar që të shkëpusë lidhjet mes tyre dhe shqiptarëve të sotëm. Grekët i quajnë “arvanitas”, ndërsa shqiptarët e Shqipërisë “alvanos”, si dhe mohojnë me këmbëngulje lidhjen gjuhësore.

Në rastin e çamëve u përdor feja. Myslimanët u quajtën “turq” dhe të krishterët u asimiluan. Pavarësisht të gjitha këtyre masave, në disa fshatra në kufi me Shqipërinë e deri në Pargë flitet ende shqip.

Në fund të shekullit XIX dhe gjatë gjithë shekullit XX, ndaj grupeve etnike jogreke Greqia ka ushtruar gjenocid. Është i njohur në histori projekti i spastrimit etnik ndaj çamëve. Në qershor të vitit 1944, zervistët, të udhëhequr prej gjeneralit Napoleon Zerva (1881-1956), hyrën në Çamërinë e mesme, ndërsa në shtator të po atij viti, pushtuan edhe Çamërinë veriore. Gjatë këtyre ekspeditave vrastare kryen krime çnjerëzore mbi popullsinë e pafajshme shqiptare të Çamërisë, e cila u shpërngul në Shqipëri.

Shënim*- Memo nuk ka datë, as dërgues, as marrës. Nga dosja e shfletuar bëhet fjalë për draftet e paraqitura nga qeveria greke për të pasqyruar, sipas saj, gjendjen e minoriteteve nën qeverisjen e ligjeve greke. Dosja është e vitit 1922 sipas shënimit në fletën e parë, por disa prej dokumenteve janë të vitit 1919. IAYE. Zyra Qëndrore /1922/114/3/1/1/ Memoire sur les Droits des Minorites en Grece. [Memo mbi të drejtat e Minoriteteve në Greqi].