Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BESNIK MUSTAFAJ, NJË LABORATOR AKTIV NË KËRKIM TË HAPËSIRAVE TË PASHKELURA KRIJUESE

by

Një shkrmitar mund ta lexosh për efekte argëtimi, por kjo nuk është rruga e duhur pët ta njohur atë. Edhe njohja me shkrimtarin Besnik Mustafaj sikur e kushtëzon lexuesin të jetë më aktiv në procesin receptiv, sepse duke e njohur tërësoren e një shkrimtari, ne mund të valorizojmë edhe cilësinë e tij. Dhe cilësia e shkrimtarit Besnik Mustafaj është rrjedhojë e një letërsie të kultivuar në një laborator që është tepër aktiv në kërkim të hapësirave të pashkelura fabulash e motivesh, që vetëm një shkrimtar me senin e zhvilluar artsitik arrin t’i përpunoj në vepra të arrira letrare. Besnik Mustafajn duhet ta njohim edhe më tepër, për të depërtuar në thellësinë dhe gjerësinë e leximit hemanuetik të veprës së tij, sprovë kjo që shkon përtej kësaj qasjeje modeste times.

Nga Emin AZEMI

Në pamundësi të një paraqitjeje tërësore të gjithë krijimtarisë letrare të Besnik Mustafajt dhe duke mos pasur synim që të jepet ndonjë përshkrim telegrafik i gjithë kalendarit botues të tij, po zgjedh megjithatë të shtroj për diskutim disa teza që ndërlidhen me dy,tre aspekte më tipike të opusit krijues të shkrimtarit  Besnik Mustafa dhe të profilit të tij intelektual e qytetar. 

I ardhur në letrat shqipe si një individualitet që u krijua në një kontekst të caktuar letrar e shoqëror, fillimisht si poet në vitin 1978 me vëllimin poetik – “Buzëqeshje të gëzuara”, pastaj edhe si prozator e eseist, Besnik Mustafaj la gjurmë të pakontestueshme të formimit estetik në prodhimtarinë e tij letrare, por edhe në klimën krijuese së cilës ai i takonte. Grafikoni i formimit të këtij individualiteti ka ndjekur një kurbë që shkonte përtej milieut social, kulturor e shoqëror të ambienti që e rrethenonte paraprakisht adoleshentin Besnik Mustafaj, i cili derisa ishte në vendlindje e tij, në Bajram Curr, kishte arritur t’i lexoj gjithë librat e bibliotekës së shkollës, qytetit madje edhe të t’jatit dhe pastaj të riun Besnik Mustafaj, në kryeqytet, në Tiranë, me një ardhje shumë të hershme si poet në letrat shqipe. Nëse i hedhim një sy më përimtues këtij grafikoni nëpër të cilin lëvizi formimi i individualitetit krijues e njerëzor i Besnik Mustafajt, do të vërejmë një atipizëm që e shoqëronte këtë formim, duke qenë gjithmonë jashtë shablloneve që i diktonte koha. Për ta ilustruar këtë po përmendim vetëm prirjen e tij shumë të hershme qysh në moshën fëmijënore për të lexuar letërsi për të rritur, siç ishte, bie fjala përvoja me leximin e romaneve “Lufta dhe Paqja” të Tolstoit, apo “Madam Bovari” të Gustav Floberit. Për rëndësinë e këtij të fundit Besniku kishte kuptuar vetëm atëherë kur e kishte lexuar për here të dytë në original gjatë studimeve.  

Nisur nga kurreshtja e një vëzhguesi që ka ndjekur deri diku vazhdimësinë e punës së tij, kam vërejtur se një cilësi që e ka Besnik Mustafaj, nuk ndërlidhet gjithmonë vetëm me të bërit letërsi, por edhe me ofrimin e një modeli të të bërit qytetari në jetën tonë kulturore e shoqërore.
Ai pati oferta qysh i ri të merr poste shtetërore, por refuzoi me bindjen se nuk do ti qëndronte si duhet shtofi i një zyrtari të lartë. Ai madje edhe në fillimet e demoktacisë nuk u tundua nga ofertat që iu bënë nga udhëheqja e atëhersheme e dalë pas zgjedhjeve të para të lira e demokratike.  

Për Besnik Mustafajn, diplomacia, ose marrëdhëniet ndërkombëtare,megjithatë  ishte vokacioni më kreativ që nuk do ta detyronte të shndërrohej në një aparatçik shtetëror, por edhe një valvulë që i linte frymëmarrje të lirë për tu marrë me krijimtari letrare. 

I lidhur fillimisht me ambientin e vendlindjes, të cilin e kishte braktisur shumë herët, shkrimtari Besnik Mustafaj e përdori këtë ambienet si përpunim letrar në laboratorin e tij krijues, duke i transformuar disa topose dhe  arketipe në minzanskena fabulative, qoftë në romane, apo novela, “Dëmtuar gjatë rrugës”, “Autoportret me teleksop”,  apo edhe në ese, siç janë dy librat e tij me këtë zhanër “Midis krimeve dhe mirazheve” dhe “Bishti i Kometës”.   

I bashkëshoqëruar me gjithë këtë bagazh që ia impononte profili i dyzuar, herë si politikan, e herë si shkrimtar,në grafikonin e formimit si krijues ndërvepruan disa rrethana që në vetvete përbënin atë atipiken që e përmendëm më lartë.


Atipikja e parë, ndërlidhet me kohën kur ai doli autor me një vëllim poetik, qysh si student, atëherë kur bashkmoshanikët e tij nuk e kishin statusin që gëzonte ai në ambentin e atëhershëm letrar. Ky status mbase do t’i siguroj atij parakushte që të zhvillohet si një habitat socio-kulturor në kryeqytet, një privilegj ky që nuk e kishte kushdo nga gjenerata e tij.

Atipikja e dytë –  ai filloi të shkruaj prozë, i pari nga brezi i tij që ishin gjithë poet. Për këtë ndoshta duhet faleminderuar Ismail Kadarenë, i cili gjatë një shëtitjeje me Besnikun e kishte qortuar se pse askush nga brezi i tij nuk po merrej me prozë. Sepse, sipas Kadaresë, vetëm në prozë sprovohet pjekuria krijuese, gjuhësore e estetike e autorëve.  

Atipikja e tretë – Besniku është ndër politikanët e parë që politikën e braktisi për hir të letërisë. Ky divorc i letërisë nga politika, nuk nënkuptonte që ai të kalonte nga kolltuku I një burokrati në një vëzhgues pasiv të zhvillimeve politike në vend. Përkundrazi ai vazhdoi të kontribuojë me opinione e debate mbi politikën, por pa qenë pjesë e pushteteve, sepse, sipas arysetimeve që ka dhënë Besniku,inercioni i pushtetarit shkon duke marrë përmasat e një makine që lëviz sipas vullneteve që ti diktion dikush tjetër. Me fjalë të tjera pushteti ka disa manire të autodestruktivitetit njerëzor, dhe për rrjedhojë edhe një barrë më e madhe përgjegjësie për punët që jo gjithmonë janë në koherencë me pastëretinë etike të atij që është në pushtet apo afër pushtetit. 

Në mendësinë e Besnik Mustafajt, në vendet në tranzicion është heroizëm i madh të besosh në dobitë e shkrimit, aq më tepër kur autoriteti i shkrimtarit matet me aftësinë për të ndikuar te lexuesit në pasurimin e vetëdijes së tij letrare.

Duke qenë midis politikës dhe letërsisë, Besnik Mustafaj këtë status nuk e çoi kot, por pikërisht atë e ngriti në një referencë krijuese ku do të buronin disa prej dilemave të tij, që përms verprave konkrete sikur marrin përgjigjen e duhur.  Kështu, bie fjala, te libri “Bushti I Kometës”, jo vetëm që triumfon letërsia kundrejt politikës, por Besnik Mustafaj shndërrohet në një gurë peshoreje në sytë e publikut se nga duhet të lëviz ndërgjegja e shkrimtarit kur ai ndodhet para tundimeve të politikës dhe të pushtetit. Por edhe te romani “Autoportret me teleskop” shprehet më së miri divorci i letërsisë me politikën, vepër kjo që është një produkt i pastër letrar, që vjen pas një heshtje të caktuar krijuese, por që gjithë këtë heshtje ai sikur e justifikon me këtë libër, i cili për shumëçka është unik në mbarë letërsinë moderne shqipe. Madje në këtë roman, autori ka operuar mirë me një gjetje që i shkon më së miri metodës së tij krijuese duke e përdorur politikën si mundësi që ia jep narratorit për të krijuar një personazh (homonim) letrar. Por edhe te libri  “366 rrëfenja për të ndjellur gjumin” një prozë kjo krejt e veçantë, ndryshe nga të tjerat, Besnik Mustafaj është vet shkrimtari dhe  Besnik Mustafaj personazhi.

Duke iu rikthyer edhe një herë librit “Bishti i kometës” ia vlen të thuhen edhe dy –tri fjalë për rëndësinë e këtij libri në kuptimin më esencial që ndërlidhen me laboratoin e tij krijues dhe sidomos me aftësinë e shkrimtarit për të transferuar gjendje të ndryshme social-psikologjike e shpirtërore nga njëra epokë shoqërore te tjera dhe transformimi në rrugë e sipër i këndvështrimit të autorit për probleme të caktuara, përfshi edhe  lirinë e shprehjes. Në këtë libër, Besnik Mustafaj ndër të tjera flet edhe për dy vizita që i kishte bërë në Paris, njërën në kohën e diktaturës, në vitet  e fundit të saj, dhe tjetrën në kohën e  demokracisë. Përjetimet nga këto dy vizita janë të ndryshme, sepse përshtypjet e vizitës së parë, ai i mban për vete, nuk kishte si t’i manifestonte publikisht, për shkak të rrethanave ekzistuese, ndërkohë që për vizitën e dytë e realizuar pas rënies së diktaturës ai shprehet hapur dhe mezi pret t’iu rrëfejë njerëzve mbi atë që kishte parë në Paris.Pra është i njejti Paris, por nuk është i njejti Besnik, sepse bëhet fjalë për dy epoka ku individi në aspektin sociologjik është prodhim i atyre epokave. Për rrjedhojë edhe shprehja e përjetimeve është e varur nga raporti i individit me lirinë, ndonëse këtu kemi të bëjmë me një çështje shumë fundamentale që lidhet me vet shkrimtarin dhe me aftësinë e tij për të prodhuar vlera letrare atëherë kur biejnë kufizimet si produkt i rrethanave jashtëletrare. Libri “Bishti i kometës”, ndonëse ka për autor një shkrimtar që ishte sprovuar me këto rrethana në kohën e diktarurës, ai megjithatë sikur e  manifeston prirjen për të arsytuar talentin e tij në një  shoqëri të lirë. Vetëm shkrimtarët e patalentuar për mosuksesin e tyre fajësojnë pushtetet e shtetet.  

Kur flasin për Besnik Mustafajn që një kohë ishte marrë me politikë dhe pastaj iu kishte kthyer me kohë të plotë letërsisë, gazetarët dhe njerëzit e mediave përgjithësisht këtë e kanë bërë me një kapërcim shumë të shpejt të vëmendjes nga njëra fushë te tjera, pa u thelluar në specifikat dhe efektet që prodhonte në publik një figurë me profil të dyzuar.

Kur e botoi në Paris, në vitin 1993,  librin “Gjinkallat e vapës”, Besnik Mustafaj, duke qenë ambasador në Francë, në një komunikim me një gazetar francez, kishte adresuar një porosi publike për presidentin e atëhershëm francez Fransua Miteran, në prag të një vizite të Millosheviqit në Francë. Duke dalur jashtë këmishës së ambasadorit, Besniku e porosiste Miteranin me fjalët: Nuk mundet asnjëherë ta bëjë Millosheviqin njeri të paqes, pa i kërkuar llogari për luftën,që kishte bërë në ish Jugosllavi.

Një diskurs i tillë publik që nuk i shkonte fare ambasadorit, paketohej si produkt që vinte nga vokacioni i shkrimtarit dhe këtë në njëfarë mënyre ia kishte konfirmuar edhe vet Miterani në një pritje, teksa i kishte thënë Besnikut: Sa mirë e ke laujtur lojën me ato dy kapelat, duke aluduar në profilin e dyzuar shkrimtar/diplomat që e kishte ai. 

Besnikun sot nuk po e pyesim sa vjet i ka, por e dijmë se vitin e kaluar ka kremtuar dy festa: 65 vjetorin e lindjes dhe 45 vjetorin e karrierës letrare. Në këtë përvjetror ai erdhi me një dhuratë për lexuesit. Romani “Fati i marrë” quhej kjo dhuratë që brenda kopertinave mbarte një subjekt shumështresor ku ndërthureshin faktet historike me fiksionin letrar, dhe në horiziontet e largëta të imagjinatës krijuese nxirte krye një Shqipëri që nuk ekziston. Shtrati i këtij romani zinte fill në vitin e largët 1878, në kohën e Kongresit të Berlinit, kur në në Angli kryeministlr ishte  Benxhamin Dizrael. Ky i fundit ishte njëri prej personanezheve historik të romanit, bashkë me Skënderbeun, Janosh Huniadin e ndonjë tjetër. Ai kishte shkruar  një roman për Skenderbeun me titull “Naltësimi i Iskenderit” me subjekt të ngritur mbi një histori dashurie të Skënderbeut me të bijen e Janosh Huniadit, i cili i shërbyer Besnik Mustafajt për të thurrur fabulën e tij në formë palimsesti. 

Alegoria e romanit “Fati i marrë”, që ka zanafillë te një libër tjerër me novela  “Historia si një mushkë”, konkretisht te novela me titull “Ura si vend i punëve të dreqit”, është ndërtuar mbi një përrallë ku shkrimtari përfytyron se Shqipëria e kishte fituar pavarësinë që në vitin 1878, që më vonë do të jetë bashkëthemeluese e BE-së dhe NATO-s, se është një demokraci superfunksionale dhe është një vend me prosperitet dhe begati ekonomike më të madhe se Zvicra.

Në këtë roman ka pak personazhe, por ka shumë histori brenda dhe kjo e bën atë t’i nënshtrohet një procesi receptiv në dy rrafshe, sepse subjekti i romanit ngrihet mbi një imagjinatë, por ka fakte historike dhe logjikën e vërtetësisë së gjërave. Duke e gërshetuar imagjinatën me një sfond  personazhesh real dhe me ngjarje historike,që kishin ndodhur, autori në këtë roman sikur e ndjek një qasje që bazohet në thënien e  Gabriel Garsia  Markezit sipas të cilit: “Frymëzimi është vetëm ardhja e subjektit”, me çka pajtohet edhe Besnik Mustafaj, duke ia shtuar kësaj edhe punën e shkrimtarit.
Përpjekja e Mustafajt për të kuptuar dhe shpjeguar pasojat që ka pasur historia mbi fatin dhe dramën e individit shqiptar, në fakt është një parapërgatitje për të kuptuar më mirë lidhsmërinë e shqiptarit me vendin e tij, me identitetin e tij, por edhe me kontekstin kohor e politik në të cilin është ndodhur. 

Në këtë dipotri duhet shikuar edhe librin “Një roman i pamundur”,në të cilin procedeu  narrativ ngrihet mbi dy tragjedi në dy skaje të shek. 20. Në thelb të fabulës janë dy fëmijë që përjetojnë dy masakra të ndryeshme, në kohë e rrethana të ndryshme. Por njëri nuk shpëton, kurse tjetri i mbijeton masakrës e që bëhet shkas që të dyja historitë të përmblidhen në këtë vepër. Romani nis të tregoj për fatin e një shqiptari të lindur në çerekun e fundit të shek. 19 dhe të pushkatuar natën nga serbët bashkë me të birin 12 vjeç. Historia e këtij të fundit ishte bërë subjekt i një kënge, që autori Besnik Mustafaj e kishte dëgjuar shpesh kur kishte qenë fëmijë dhe ishte i vetmi moment, deri sa këndohej kënga, kur e gjithë shtëpia duhej të kishte një heshtje absolute. Sigurisht që Besniku si fëmijë nuk ka mundur ta kuptoj rëndësinë e këngës, por më vonë e ka kuptuar se subjekti i kësaj kënge mund të shndërrohej në një fabulë shkrimi aq më tepër që teksti i këngës për Shok Soklin është një nga tekstet më dramatike  që mund të ketë kënga shqipe. Njëherësh te kjo këngë shohim edhe një skenë ku po luhej një ngjarje tragjike. Aty janë gjithë burra me duar të lidhur prapa që ecin të kërcënuar nga kundakët e pushkëve dhe një fëmijë 12-13 vjeç, të cilin e kanë marrë me veti dhe është i vetmi që nuk e dinte ku po shkonin dhe kjo shprehet më së miri përmes vargjeve të rapsodit popullor: 

Tan po shkojnë tuj hallalu
Shok Sokoli shkon tuj knu

Fëmija i padjallëzuar e shihte se po hapen disa gropa, mirëpo nuk e dinte se ato ishin varre, andaj edhe babai i drejtohet:

Hajde bir me m’ndihmue

T’nxifsha kangën që je tu e knue


Tek dikur fëmija me instinktin e pafajësisë e kupton se diçka nuk është në rregull dhe e pyet babin:

Ç’janë këto vorre tu i pune?

Njuk janë vorre bab tuj punue

Por janë llogore për me luftue

I përgjgjet babi dhe me këtë don me zgjue brenda t’birit një sens burrnie e kurajoje.

Ishte lufta  në Kosovë  e fundit tël viteve nëntëdhjeta ato që e kthyen Besnik Mustafajn te një sinopsis i një proze të rinisë që nuk po bëhej dot roman. Por, kishte mjaftuar leximi i një artikulli në maj të vitit 1999, që trajtonte fatin e një 10 vjeçari me emrin Prenk Ceka nga Gjakova, i cili i kishte shpëtuar maskarës me 21 kufoma, për t’iu rikthyer edhe njëherë ribërjes së këtij projekti. Imazhi i këtij fëmije në gazetë, e kishte kthyer shkrimtarin Besnik Mustafaj te kënga e Shok Sokolit, te një tragjedi tjetër e ndodhur 90 vjet më parë.

Sipas Besnik Mustafajt ky libër dëshmon se mungesa e urrejtjes nacionaliste në letërsinë shqipe i atribuohet viktimave të cilat edhe në vuajtje kishin ruajtur brenda vetes një dozë të madhe të humanizmit. Kjo shpërfaqet edhe në rastin e fëmijës së shpëtuar nga masakra, ku në mesin e të vrarëve ndodhej edhe motra e tij dyvjeçare. Por, ai nuk ishte mësuar të mendoj keq, dhe me insinktin e humanizmit kërkonte një  dritë pozitive edhe te xhelatët teksa deklaronte: “Po ta kishin ditur serbët se motra e kishte atë ditë ditëlindjen, nuk do ta kishin vrarë”.  

Në praktinkën krijuese të Besnik Mustafajt nuk ka ndonjë metodologji strikte të të shkruarit, për arsye se jo gjithmonël një subjekt i nisur në formë proze përfundon brenda një kohe të caktuar, pasi që veprat i shkruan  në kohë të ndryshme. Vetëm dy romanet e fundit “Fati i marrë” dhe “366 rrëfenja për të ndjellur gjumin” janë romane që janë filluar dhe mbaruar pa u ndërprerë. “366 rrëfenja për të ndjellur gjumin” është një roman i shtrirë mbi dy botë, është një fabulë që ndërtohet mbi periudhën e errët të pandemisë Covid-19, me personazhe të marrë nga realiteti dhe të tjerë që janë produkt i imagjinatës. Në fakt romani më tepër bën fjalë për shtetrrethimin, me tanke dhe ushtarë të armatosur, për ankthin dhe ringjallen e frikërave të vjetra, se sa për pandeminë. Duke u nisur nga fakti se  frika shpesh ka prodhuar letërsi të jashtëzakonshme, Besnik Mustafaj me romani  e tij sikur bën përpjekje për të na bindur se si frika ndikon në imagjinatën e njeriut, në sjellje e tij, në në gjuhën e tij. Në disa qasje kritike ky roman  madje është krahasuar me “Fermën e kafshëve” të Gjorgj Orvelit.

Një shkrmitar mund ta lexosh për efekte argëtimi, por kjo nuk është rruga e duhur pët ta njohur atë. Edhe njohja me shkrimtarin Besnik Mustafaj sikur e kushtëzon lexuesin të jetë më aktiv në procesin receptiv, sepse duke e njohur tërësoren e një shkrimtari, ne mund të valorizojmë edhe cilësinë e tij. Dhe cilësia e shkrimtarit Besnik Mustafaj është rrjedhojë e një letërsie të kultivuar në një laborator që është tepër aktiv në kërkim të hapësirave të pashkelura fabulash e motivesh, që vetëm një shkrimtar me senin e zhvilluar artsitik arrin t’i përpunoj në vepra të arrira letrare. Besnik Mustafajn duhet ta njohim edhe më tepër, për të depërtuar në thellësinë dhe gjerësinë e leximit hemanuetik të veprës së tij, sprovë kjo që shkon përtej kësaj qasjeje modeste times.

“Udhëtimi i mbramë i Eugène dhe Hélène Pittard në Shqipëri. Gjenevë -Tiranë. Në gjurmët e Kryqit të Kuq shqiptar në Gjenevë”

by

Luan Rama/

Pas botimit në shqip, dje doli nga shtypi dhe versioni në frëngjisht i librit historik «Udhëtimi i mbramë i Eugène dhe Hélène Pittard në Shqipëri. Gjenevë – Tiranë. Në gjurmët e Kryqit të Kuq shqiptar në Gjenevë» i publicistit dhe studjuesit Kudret Isaj.

Një vit pas botimit të librit shqip në Tiranë në vitin 2023, shtëpia botuese «Les Livres Rama» në ditët e mesit të korrikut të vitit 2024 vuri në duart e lexuesve dhe kulturëdashësve zviceranë, francezë dhe frankofonë librin e studjuesit Kudret Isaj me titull: «Udhëtimi i mbramë i Eugène dhe Hélène Pittard në Shqipëri». Botimi i këtij libri në gjuhën e Molierit është një përpjekje për të kthyer një pjesë të borxhit moral që shqiptarët i kanë Zvicrës, Gjenevës dhe qytetarëve zviceranë në të gjithë territorin helvetik.

Ky botim është gjithashtu një shprehje mirënjohjeje e autorit dhe e studjuesit Kudret Isaj ndaj institucioneve kulturore dhe shkencore helvetike si dhe ndaj miqve zviceranë, të cilët e kanë ndihmuar dhe kanë bashkëpunuar pandërprerë me të për 15 vjet me rradhë duke e mbështetur moralisht dhe intelektualisht dhe duke i besuar ëndrrës së tij të kahershme për të arritur tek kjo ditë e bukur që Eugène dhe Hélène Pittard të flasin shqip dhe frengjisht. Nëpërmjet faqeve të këtij libri, në të cilin historia e marrëdhënieve të hershme ndërmjet dy vendeve tona mëton të ketë herë herë qasjen e një proze poetike, herë herë qasjen e narracionit të një romani, mbështetur fuqimisht në rigorozitetin e burimeve autentike arkivore, lexuesit frankofonë shqiptarë dhe lexuesit zviceranë, francezë dhe belgë do të kenë mundësinë të shfletojnë faqe të panjohura më parë për t’u njohur kësisoj me rrënjet e miqësisë së vjetër midis kombit shqiptar dhe Konfederatës Zvicerane.

Botimi i këtij libri voluminoz prej 1000 faqesh kushtuar Eugène dhe Helene Pittard (Noëlle Roger) dhe lidhjeve të ngushta vëllazërore midis dy vendeve tona përbën gjithashtu një befasi të bukur dhe një dhuratë të çmuar që iu bëhet qytetarëve të Republikës dhe kantonit të Gjenevës dhe përgjithësisht të gjithë qytetarëve zviceranë. Ky libër u botua frengjisht në sajë të mbështetjes financiare të familjes Pittard në Gjenevë si dhe të Ambasadës zvicerane në Tiranë. Një meritë të veçantë i duhet njohur përkthyeses së njohur dhe të talentuar Rina Cela Grasset, e cila e ka përkthyer dorëshkrimin e autorit Kudret Isaj frëngjisht që në vitin 2020. Falenderimet më të ngrohta u takojnë gjithashtu të gjithë tipografëve të shtypshkronjës Emal në Tiranë dhe drejtorit të saj zotit Astrit Muça.

Duke iu referuar librit, si botues theksoj se : « Gjatë qëndrimit në Shqipëri dhe në Zvicër në fillim të viteve 20-të të shekullit të XX-të Prof Eugène Pittard dha një kontribut të rëndësishëm në vendosjen e themeleve të shtetit të ri dhe të brishtë shqiptar duke mbrojtur me konseguencë tërësinë territoriale të Shqipërisë dhe duke paraqitur në kancelaritë e Gjenevës dhe të Parisit argumente të pakundërshtueshme historike dhe politike që Gjirokastra dhe Korça të mbeteshin brenda kufijve të shtetit shqiptar. Pritja e përzemërt që i bëri populli i Gjirokastrës në shenjë falenderimi në vitin 1921, Prof Eugène Pittard dhe bashkëshortes së tij Helene, ka mbetur e fiksuar në memorien dhe në zemrën e tyre, si dhe në celuloidin e fotografive. Qëndrimin konseguent të Prof Eugene Pittard ndaj çështjes shqiptare e dëshmon edhe një fakt tjetër kuptimplotë, të cilin po e zbulojmë më poshtë. Prof Eugène Pittard, i zgjedhur President i komitetit Zvicër -Shqipëri, i cili e kishte selinë e tij në Gjenevë, ndërmori në vitet 1945 -1946 një fushatë grumbullimi ndihmash dhe ilaçesh kundër malarjes për fëmijët e sëmurë shqiptarë, gjë që e realizoi me ndihmën e përfaqësuesve të Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të kuq në Shqipëri. Prof Eugène Pittard i shoqëruar nga bashkëshortja e tij Helene Pittard e njohur me pseudonimin Noëlle Roger në harkun kohor gusht -tetor 1921 kreu një vizitë në Shqipëri. Duke patur kontakte të ngushta me Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të kuq në Gjenevë dhe duke patur përkrahjen dhe mbështetjen e një grupi intelektualësh patriotë tiranas, duke patur mbështetjen e disa përfaqësuesve të bashkisë dhe të prefekturës si dhe të krerëve të të tre komuniteteve fetare, Prof Eugène Pittard iu bëri thirrje pjesëmarrësve të një tubimi të mbledhur në kryeqytetin e Shqipërisë në Tiranë që kishte ardhur ora të formohej Kryqi i Kuq shqiptar, i cili u pagëzua dhe u miratua me shumicë votash në 4 tetor të vitit 1921 në një vend me 70 % të popullsisë myslimane. Ata burra që në 4 tetor 1921 formuan në Tiranë Kryqin e Kuq shqiptar ishin mëmëdhetarë të vërtetë, sepse patën largpamësinë dhe qartësinë të mos e ngatërrojnë Kryqin me fenë, duke menduar dhe besuar që atë ditë Shqipëria kishte hedhur një hap të sigurtë drejt Europës së vjetër. Në fillim të vitit 1924, në Shqipërinë e veriut kishte pllakosur zia e bukës dhe jeta e qindra malësorëve dhe fëmijëve të tyre ishte vënë në rrezik dhe ndodhej në kufijtë e mbijetesës biologjike.

Në fillim të muajit mars, Lidhja e Kombeve në Gjenevë e ngarkoi Profesor Eugène Pittard me misionin e të deleguarit të saj për të mbledhur e administruar fondet dhe për të furnizuar me misër popullsinë e skamur të veriut të Shqipërisë. Prof Eugène Pittard i shoqëruar nga bashkëshortja dhe bashkëpunëtorja e tij e palodhur Helene Pittard (Noëlle Roger) në ditët e para të prillit të vitit 1924 u nis në Shkodër «në frontin e tij të luftës» dhe u takua me përfaqësuesit e autoriteteve lokale, të cilat i vunë në dispozicion listën e mijëra familjeve që kërkonin ndihmë nga malësia e Shkodrës, e Lezhës, e Mirditës, e Kukësit dhe e Pukës. Megjithëse Eugène dhe Helene Pittard mund t’i a shpërndante misrin banorëve të vobektë para hotel Europës në Shkodër, ata u ngjitën pa asnjë mëdyshje me dëshirën e tyre në disa fshatra të largëta në malet me dëborë për t’i takuar dhe përshëndoshur malësorët në shtëpitë e tyre të varfra dhe për të parë me sy, nëse nënat dhe gratë shkodrane kishin miell në magje për fëmijët e tyre. Prof Eugène Pittard luajti rolin e koordinatorit të veprimeve dhe të marrëveshjeve të nënshkruara midis qeverisë shqiptare, autoriteteve lokale dhe konsujve të konsullatave të huaja të akredituara në qytetin e Shkodrës. Do të mbeten të paharruara skenat apoliptike kur Prof Eugène Pittard priste në portin e vogël të Shëngjinit ditën dhe natën, në dëborë, në ngricë dhe në shi anijet e ngarkuara me misër të dërguara nga Lidhja e Kombeve në Gjenevë që prisnin urdhërin e tij të shkarkoheshin në breg. Kjo është njëra anë e çështjes. Ana tjetër dramatike ka të bëjë me gjendjen e vështirë shpirtërore të Eugène Pittard dhe përpjekjet e tij për të ruajtur të paprekur dhe për të mbrojtur kontigjentet me misër të dërguara nga Lidhja e Kombeve nga sulmet e kontrabandistëve të rrugës. Kurorëzimi me sukses i operacionit gjashtëmujor të Lidhjes së Kombeve në Shqipëri, i cili zuri fill në muajin mars dhe përfundoi në fund të muajit gusht 1924, dokumentohet me një telegram, nëpërmjet të cilit, ministri i jashtëm i Shqipërisë, Sulejman Delvina në emër të qeverisë shqiptare dhe të popullit shqiptar i shpreh falenderimet dhe mirënjohjen më të thellë, Lidhjes së Kombeve në Gjenevë. Duke shkruar për kontributin shkencor të Prof Eugène Pittard për shqiptarët nuk mund të mos ndalemi tek shqiptarët e Dobruzhës në Rumani, të cilët ai i njohu dhe i takoi për herë të parë në vitin 1899. Në vitin 1902, ai do të botonte një artikull shkencor për karakteristikat e tyre antropologjike në një revistë të Universitetit të Bukureshtit. Në vazhdën e viteve krahas artikujve shkencorë që Prof Eugene Pittard botonte për antropologjinë e Shqipërisë në revista zvicerane dhe franceze, një rëndësi të veçantë kanë studimet e thelluara të tij në këtë fushë të botuara në veprat e tij voluminoze shkencore Popujt e Ballkanit botuar në vitin 1920 dhe në veprën tjetër Racat dhe Historia botuar në Paris në vitin 1924. Gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri në vitin 1921, i shoqëruar nga bashkëshortja e tij Helene Pittard (Noëlle Roger) prof Eugène Pittard bëri disa gërmime në një shpellë afër fshatit Tren të Korçës dhe zbuloi për herë të parë në Shqipëri periudhën neolitike. Këtë zbulim të rëndësishëm për Shqipërinë, ai ia bëri të njohur qarqeve akademike zvicerane duke botuar një artikull të pajisur me fotografi në një revistë shkencore të Universitetit të Gjenevës. Do të citojmë një fragment të shkurtër të një artikulli me titull : «Përmes Shqipërisë» që Eugene Pittard ka botuar në gazetën Journal de Genève në datën 12 shtator 1921.

CILAT JANË GJASHTË OBJEKTIVAT E FSHEHTA TË SERBISË?

by

Prof. Milazim KRASNIQI/

Objektivi i parë serb është proklamuar të jetë forcimi i ndikimit të Serbisë me anën e instrumenteve destabilizuese në Kosovë. Destabilizimi synon të përfshijë, krahas veriut që është në jostabilitet permanent, edhe destabilizmin e institucioneve të vendit dhe nxitjen e konflikteve shumëplanëshe brenda shoqërisë së Kosovës. Pra, mbajtja e Kosovës në destabilizim permanent, duke i bërë presion me veriun e rebeluar dhe duke i destabilizuar edhe institucionet shtetërore të Kosovës dhe shoqërinë në tërësi, është objektivi kryesor strategjik i Serbisë. Pse insiston Serbia kaq fort në mbajtjen e jostabilitetit permanent në Kosovë? Sepse, sipas teorive të reja e të aplikueshme të ndërtimit të shtetit, shtetet e pastabilizuara, veçmas shtetet e dështuara, janë objekt legjitim i ndërhyrjes nga jashtë. Shtetet e dështuara paraqesin rrezik për stabilitetin rajonal e ndërkombëtar, sepse në atë rast mund të shndërrohen në strehë të agjentëve joqeveritarë siç janë organizatat terroriste. Rrjedhimisht shansi i vetëm i Serbisë 1) për ndërhyrje më të madhe në punët e Kosovës, 2) për aneksimin e veriut (me versionet e Abhazisë, Osetisë, apo edhe të Krimesë) ose 3) për ripushtimin e plotë të saj, mund të rriten vetëm në rast të dështimit të plotë të këtij shteti, e kurrsesi në rast se Kosova bëhet shtet stabil dhe i suksesshëm. Mbetja e veriut të Kosovës jashtë pushtetit faktik të UNMIK-ut që nga viti 1999 e deri në pavarësimin e vendit (2008) i ka mundësuar Serbisë të krijojë instrumente të forta destabilizues në territorin e Kosovës. Kur e ka rrumbullakuar procesin e krijimit të entitetit serb në veri, (me djegien e pikave doganore pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës), e ka pranuar procesin e Brukselit, për ta implementuar atë që ka fituar në terren. Prandaj, procesin e Brukselit Serbia e ka shfrytëzuar për legalizimin e ndikimit të vet brenda Kosovës dhe, më tutje, për ta shfrytëzuar atë kartë për destabilizimin e institucioneve shtetërore të Kosovës Në bazë të këtyre kombinimeve Serbia, (e ndihmuar nga Bashkimi Evropian, për faktin që BE-ja nuk e njeh Kosovën si shtet), tashmë e ka kartën e provokimit të jostabilitetit në dorë, si me bashkësinë e komunave me shumicë serbe, si pa të. Pra, destabilizimi permanent i Kosovës është konstruktuar dhe kalkuluar për një afat më të gjatë deri në momentin kur Serbia konsideron se ai destabilizim paraqet momentumin për ndonjë formë të re të kthimit të saj në Kosovën e dështuar, kinse për ta ndihmuar “stabilizimin” e saj.

Pika e dytë e objektivave serbe ka të bëjë me krijimin e instrumenteve të përshtatshme psikologjike, sociale e ekonomike për rritjen e natalitetit të serbëve në Kosovë. Natyrisht, kjo është një politikë e vjetër serbe, por fakti që nuk hiqet dorë prej saj, zbulon qëndrueshmërinë e politikës serbe në synimet e saj në drejtim të Kosovës. E lidhur me pikën e katërt të këtyre objektivave, që insiston në nxitjen e shpërnguljeve masive të shqiptarëve nga Kosova drejt Evropës, kjo masë bëhet edhe më serioze, siç plotësohet edhe nga objektivi tjetër, i treti në radhitje, që ka për synim serbizimin e goranëve dhe, mundësisht, kthimin e boshnjakëve të Kosovës në orbitën serbe të ndikimit politik e kulturor. Pika e pestë e këtyre objektivave bashkohet me të parën, duke pasur në plan forcimin e ndikimit të Rusisë në Ballkan e, edhe në Kosovë, por këtu duke e kombinuar me rritjen e ndjenjave antiamerikane në mesin e shqiptarëve. Ndërsa pika e gjashtë e këtyre objektive synon ta rikthejë në jetë idenë e mëparshme të Millosheviqit, për një aleancë serbo-greke, të cilën ai e pati quajtur “oksigjen për ortodoksinë”. Synimi i një aleance të tillë, e cila do të ndihmohej nga Rusia e rifuqizuar, do të ishte mbajtja e shqiptarëve nën presion, në një lloj sandviçi të hekurt, nga Greqia prej jugut e nga Serbia prej veriut. E me Rusinë mbi kokë.

Analiza krejtësisht sipërfaqësore e këtyre objektivave serbe zbulon se ato janë projeksione reale, të cilat edhe mund të realizohen nëse gjërat në Kosovë shkojnë keq. Destabilizimi i institucioneve tashmë ka prodhuar pasoja konkrete në shoqërinë tonë, po edhe dëm të konsiderueshëm për imazhin e Kosovës si shtet i qëndrueshëm. Me këtë dëshpërim që ka pllakosur shoqërinë nga jostabiliteti, i cili po e pengon edhe zhvillimin ekonomik, edhe integrimin e vendit në BE, shpërngulja masive e shqiptarëve nga Kosova është reale. Ajo mund të shkojë deri në përgjysmimin e popullsisë shqiptare në Kosovë, me çfarë do të krijohej raport tjetër demografik, natyrisht në favor të serbëve. Ndërsa rritja e ndikimit të Rusisë me frymën e saj destabilizuese, po ashtu është evidente. Kjo frymë destabilizuese është shoqëruar edhe me shpërthimin e një vale antiamerikanizmi. Pikat e tjera të këtij plani duken qartësisht të integruara dhe me funksione konkrete për rritjen e ndikimit, të pranisë, po dhe të rikthimit si tutorë të Serbisë në Kosovë, në rast se Kosova rrëshqet drejt dështimit si shtet. Në rast të dështimit të Kosovës si shtet, veçmas nëse rrezikon të bëhet edhe truall i ekstremizmit dhe terrorizmit, kujdestarinë mbi të pashmangshëm do ta merrte Serbia. Prandaj të gjithë ata që për çfarëdo arsyesh të proklamuara shkaktojnë destabilizimin e institucioneve të shtetit dhe e deprimojnë shoqërinë shqiptare në Kosovë, çojnë ujë në mullirin e këtyre objektivave serbe, të cilat, ndonëse nuk janë bërë publike, janë duke u zbatuar konkretisht.

Përvjetori i At Shtjefën Gjeçovit, personalitetit të përpjekjeve enciklopedike

by

Dr. Dorian Koçi/

Pardje ishte 150 vjetori i lindjes së At Shtjefën Gjeçovit, personalitetit të shquar të lëvizjes patriotike shqiptare, i njohur për përkushtimin e tij të jashtëzakonshëm në ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore shqiptare. Për fat të keq nuk pati asnjë konferencë, asnjë simpozium, asnjë përkujtimore, ndonëse kontributi kulturor i personalitetit të At Shtjefën Gjeçovit është gur themelor i kulturës sonë.

Një nga kontributet më të mëdha të Gjeçovit ishte mbledhja dhe botimi i Kanunit të Lek Dukagjinit, një dokument i jashtëzakonshëm ligjor dhe kulturor që përmbledh rregullat dhe normat e zakonshme të shoqërisë shqiptare të kohës, provës sociologjike se Kodi i Justinianit kishte mbijetuar në malet shqiptare, sëbashku me popullsinë autoktone të saj. Përmes përpjekjeve të tij të palodhur, Gjeçovi ndihmoi në ruajtjen e këtij kodifikimi të rëndësishëm të traditave dhe zakoneve shqiptare, duke kontribuar kështu në identitetin dhe vetëdijen kombëtare. Puna e tij jo vetëm që thekson rëndësinë e kulturës tradicionale shqiptare, por gjithashtu ofron një pasqyrë të çmuar për të kuptuar strukturën dhe funksionimin e shoqërisë shqiptare të periudhës së mesjetës.

Përveç kësaj, Shtjefën Gjeçovi kishte një ndikim të rëndësishëm në fushën e arkeologjisë dhe etnologjisë, duke bërë studime dhe mbledhje të rëndësishme për pasuritë kulturore të Shqipërisë. Ai kontribuoi në dokumentimin e artefakteve dhe strukturave që pasqyronin historinë dhe zhvillimin e krahinave shqiptare, duke ndihmuar kështu në ndriçimin e rrënjëve historike dhe kulturore të shqiptarëve. Përmes këtyre përpjekjeve, Gjeçovi nuk vetëm që ndihmoi në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore shqiptare, por gjithashtu i ofroi botës akademike së mëvonshme një burim të pasur informacioni për studime të mëtejshme. Angazhimi i tij i paepur dhe vizioni i thellë për ruajtjen e kulturës shqiptare e shndrruan atë në një figurë kryesore në historinë e lëvizjes patriotike dhe shkencore shqiptare.

100 vjetori i vrasjes se Azem Galicës – homazhe tek varri i Shote Galicës në Krujë

by

Fondacioni “Hasan Prishtina” i përfaqësuar nga Drejtori z. Mehmet Prishtina se bashku me përfaqësuesin e familjes se Heroit Kombëtar Azem Galica, stërnipin z. Qamil Sahit, z. Gazmend Boletini – stërnip i Heroit Isa Boletini dhe stërnipin e Shaban Polluzhes z. Xhavit Kastrati, e këtu kishte ardhur enkas nga Kanadaja z. Rexhep Musli Dervina me vajzën e tij Vjollca Dervina. Vlen të theksohet se Musli Dervina ishte djali i birësuar i Hasan Prishtinës dhe familja e Ajet Dervines dhe Dervinajt ishin te lidhur ngushtë me Hasan Prishtinën. Të gjithë bashkë bënë homazhe tek varri i Shote Galicës në Krujë – Shqipëri, ku dhe vendosen lule të freskëta me rastin e shënimit të 100 vjetorit jubilar të vrasjes së Heroit kombëtar Azem Galica. Për homazhe kishte ardhur edhe Kryetari i Vushtrrisë z. Ferit Idrizi, i shoqëruar nga një delegacion prej 10 zyrtaresh të kësaj komune. Përfaqësues të familjeve të heronjve kombëtar, vizituan edhe varrezat e dëshmorëve në Krujën e Skënderbeut, ku morën disa gurë për ti vendosur ditën e nesërme në varrin e Azem Galicës, me rastin e shënimit të 100 vjetorit të vrasjes se tij. Ky delegacion beri homazhe edhe të varri i Elma Omer Prishtinës, mbesës së Heroit Kombëtare Hasan Prishtina si dhe vizitoj shtatoren e Kryeministrit të VIII-të të Shqipërisë, Heroit Kombëtar Hasan Prishtina në Tiranë ku vendosen buqeta me lule. Delegacioni nga Kosova për homazh në varrezat e Tufinës u shoqërua edhe nga veprimtari i çështjes kombëtare, historiani dhe filatelisti me renome ndërkombëtare i cili kohëve te fundit u bë i zëshëm me reagimet e tij në mediat vendore dhe ato ndërkombëtare, duke protestuar kundër heqjes së emrit Hasan Prishtina nga Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina” qe u votua me 11.07.2024 nga Kuvendi i Republikës së Kosovës.

E veçanta e veprimtarisë kombëtare të Azem Galices në kontributin e tij në çështjen kombëtare ishte edhe fakti se ai u emërua Komandat i Krahut Ushtarak nga Hasan Prishtina në kuadër te Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës me seli në Shkodër. Azem Bejt Galica gjithmonë pas marrjes së urdhërave me shkrim nga Hasan Prishtina, thoshe “Urdhri i Hasan Prishtinës nuk diskutohet- zbatohet!

Lavdi jetës dhe veprës se Heroit Kombëtar Azem Galica dhe të gjithë heronjve të kombit shqiptar!