Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“ZAKONIKU” I DUSHANIT – GURTHEMEL I MASHTRIMEVE TË HISTORIOGRAFISË SERBE!

by

– С. Новаковиђ: “Законик Стефана Душана, цара српског 1349-1354”,Београд, 1870 (Kanuni i Stefan Dushanit, perandor serb 1349-1354)

Jusuf Buxhovi/

Hagjiografia (literaturë kishtare), paraqet fundamentin e historiografisë serbe, mbi të cilin mbështeten dy nga mashtrimet më të mëdha të saj: shtetin mesjetar serb, gjoja nga mesjeta, i lidhur me dinastinë rasiane dhe Nemanjajt si dhe autoqefalinë e kishës ortodokse serbe nga shekulli XIII, kur dihet po ashtu se ka qenë vetëm një autonomi e përkohshme nga peshkopata e Ohrit (1204-1257),ndërsa autoqefalinë Kisha Ortodokse serbe do ta fitojë tetë shekuj më vonë, në vitin 1922! Në kuadër të këtyre botimeve, të rishkruara dhe të plotësuara në shekujt XVIII-XIX bien në sy: “Sveti Sava – Sabrana Dela” të botuara nga T. Jovanoviq, Beograd 1998, “Stevan Prvovenčani – Sabrana dela”, nga Georgievski-Jovanović, pastaj “Živopis Svetog Save” nga Teodosije Hilan-darski si dhe vepra e Konstantin Filozofit “Povest slovina – Žitije despota Srefana Lararevića“, Beograd 1989, me ç’rast, jo vetëm nga historiani i njohur I. Ruvarac dhe të tjerë, pranohet që ato janë të sajuara në Odesë në shekullin XVIII sipas disa rrëfimeve të priftërinjve të atjeshëm!

Ngjashëm ndodh edhe me veprën “emblematike” të S. Novakoviqi “Zakonik Stefana Dušana, cara srpskog 1349-1354” – (Kanuni i Stefan Dushanit, perandorit serb 1349-1354), Beograd 1870, në parathënien e së cilës, autori pranon se kanuni mesjetar nuk ekziston, por ai është arnuar nga rrëfimet në shekullin XIX në Prizren dhe rrethinë si dhe nga disa tekste nga kishat në Vllahi dhe Rusi (Petergurg), të cilat i ka ndërlidhë Shafariku në Vjenë më 1859.

Mënyra si është ngritur kjo vepër deri te shkalla e „testamentit“ shtetëror dhe juridik të „Perandorisë serbe“ së Stefan Dushanit në shërbim të krijimit të platformës ideologjike dhe politike të shtetit mesjetar serb për nevoja politike në shekullin XIX, që do t’i paraprijnë atij në hartën politike të Evropës të pranuar në Kongresin e Berlinit në vitin 1878, përkthimi në disa gjuhë dhe shpërndarja nëpër qendrat kryesore evropiane, tregon më së miri për ndërlidhjen e shumë faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm në konstruktimin e tij me anën e sajimit të dokumenteve të shkapërderdhura pa kredibilitet shkencor. Kjo formë e arnimit të „dokumenteve“ të „strukur“ nëpër kisha dhe biblioteka „të harruara“ pasqyrohet më së miri në veprën e Novakoviqit.

Autori, megjithatë, duke dëshiruar që të tregojë “për vjetërsinë” e kësaj vepre, që e ka të qartë se mungon, mbështetet mbi disa shtresime të sajimeve dhe përpunimeve të teksteve që kanë për qëllim „nxjerrjen në dritë“ të „dokumenteve autentike“ me anën e ndërtimit „të pjesëve të humbura“! Siç është thënë edhe më herët, bazë e kësaj pune kanë shërbyer punëtoritë e kishave të ndryshme, në radhë të parë atyre në Hilandar, dhe të tjerave në Rusi (Odesë) për t’i distribuuar dokumentet e përpunuara dhe të retushuara në Vjenë, te shkolla e njohur e sllavistëve, prej nga pastaj „dokumentet meritore“ janë trajtuar nga studiuesit e ndryshëm për t’u krijuar „dosjet“ si „Monumenta slavica“ e të tjera, me të cilat janë ushqyer historitë e serbëve, të bullgarëve, të rusëve me „dokumente autentike“.

Autori i „Zakonikut“, në parathënie, zbulon teknologjinë dhe infrastrukturën e përpunimit dhe të falsifikimit të dokumenteve kur merret me „historikun“ e Zakonikut, që doemos lidhet me Vjenën dhe punën e studiuesve të atjeshëm, në radhë të parë të atyre sllavë ose serbë. Kështu, pikënisja e „Zakonikut“ fillon te J. Rajiq, më 1859 te botimi „Istorie slovenskoh narodie“, për t’u bartur pastaj te Mikloshiqi, i cili do ta paraqesë në gjuhën gjermane „Lex Stepani Dušani“, Vjenë 1856, prej nga pastaj do t’i bjerë në dorë P.J. Schafarikut, i cili do ta përfshijë në librin „Pomatky drevnioh pismenietvi Jihostovanie“, në Pragë, 1860. Schafariku, tekstin nuk e dha në mënyrë integrale, meqë ai nuk ekzistonte, por e parashtroi në 9 dorëshkrime të ndryshme me pretendimin se ato „janë pjesëza të zbuluara në manastire të ndryshme (Ravanicë, Rudnik, Kazan e të tjera) gjoja nga ato të viti 1350 e deri në vitin 1700, e ku vend të rëndësishëm zë teksti nga Petërburgu i N. Nadežnjev, që njihet nga manastiri Bistrica i Vllahisë. Këto tekste, as gjuhësisht e as përmbajtësisht, nuk formojnë tërësinë e një kanuni, gjë që e pranon edhe Shafariku.

Por, Novakoviqi, në botimin e tij, copëzat e Shafarikut i ndërlidh me dy tekste „autentike“, nga shekulli XIX. Njëri nga Struga, i mbledhur nga një prift rus. Dhe tjetri nga Prizreni, po ashtu i mbledhur nga një prift i quajtur Sime. Tekstin nga Prizreni, gjoja nga shekulli XV, në Beograd e dërgoi mësuesi nga Smedereva, Nikolla Maslin, prej nga ai i përpunuar në Vjenë, iu dorëzua Novakoviqit që ta nxjerrë në dritë. Natyrisht se Novakoviqi u përpoq që „kredibilitetin“ dokumentues të veprës ta pasqyrojë me tekstet e Schafarikut në sllavishten e vjetër kishtare me atë serbe. Në parathënie Novakoviqi shpjegon origjinën e teksteve dhe mbledhjen e tyre nga dora në dorë, që sipas tij, plotësojnë Kanunin dhe frymën e tij. Kështu, 165 fletët (listina), vijnë nga 16 mbledhës të ndryshëm, të cilëve nuk u dihen emrat, pos që thuhet se një pjesë e madhe e tyre janë rishkruar nga 6 klerikë dhe dy xhakonë në Prizren.

Meqë botimi i parë i vitit 1870, ishte me shumë shpërputhje dhe si i tillë nuk i plotësonte sa duhet kriteret themelore për t’u marrë seriozisht, Novakoviqi, pasi që të jetë emëruar kryetar i Akademisë Mbretërore Serbe në viti 1886, paraqitet me versionin e dytë “të plotësuar” të “Kanunit” me disa copëza të “rizbuluara” të versionit të “Kanunit” të Strugës nga shekulli XIV dhe të Prizrenit nga shekulli XV. Aty përfshihen 106 nene, të cilat nuk paraqesin tjetër pos një bartje (kopjim) të drejtpërdrejt të akteve ligjore kishtare të Bizantit (Homokanon), të cilat, ishin në pjesë e të drejtës romake-bizantine në përputhje me kodin e Justinianit, por që rregullonin çështjet pronësor në raportet e kishës me Perandorinë, ku ajo ishte pjesëmarrëse në administrimin e pronave kishtare dhe atyre vendore. Këtyre neneve nga kodi bizantin do t’i shtohen edhe pjesët tjera, ku amputohen raportet me ritet kishtare (me katolikët) e ku shfaqen edhe disa dekrete me të cilat përcaktohen sjelljet e kishave, e ku nuk mungojnë edhe regjistrat rreth pasqyrës demografike të popullatës ku, krahas popullatës shumicë “serbe”, si pakicë, shfaqen “katunët arbanase” (arbanaski katuni) dhe “katunët vllehe” (vlaski katuni).

Nuk është për t’u habitur skenari i “pasqyrës demografike” të popullatë së “Perandorisë së Dushanit”, ku asokohe nuk ka pasë përkatësi kombëtare pos kishtare: e ritit ortodoks ( me gjuhën e liturgjisë kishtare sllaviste e vjetër dhe greqishte) dhe e ritit latin (me gjuhën e liturgjisë kishtare latinishte)! Por, është për t’u habitur, që ky konstrukt antihistorik dhe antishkencor, i sajuar nga kisha ortodokse serbe dhe historiografia serbe e shekullit XIX për qëllime hegjemoniste, është pranuar “si e vërtetë shkencore” dhe thuajse u ka shërbye që të gjitha disajnimeve të raporteve gjoja kombëtare në shtetin e imagjinuar mesjetar serb, ku ka pasë edhe disa “katune arbanase” (katolike) dhe vllehe! Kështu, ky diktat i falsifikuar i të ashtuquajturit “shtet mesjetar serb”, në saje të “verifikimit” nga historianët, linguistët, etnografët e shkollës së sllavistëve të njohur të Vjenës, është pranuar te një pjesë e mirë e historiografisë botërore edhe nga historianë të vonshëm, siç është N. Malkomi dhe O.J. Shmitt. Madje, N. Malkomi, në librin “Kosova – një histori e shkurtër”, krahas pranimit të Stefan Dushanit “perandor serb” dhe të autoqefalisë së kishës ortodokse serbe nga mesjeta (shekulli XIII), pak a shumë, pranon edhe tezën “e arnautashve” (serbëve të islamizuar në shekujt XVI dhe të shqiptarizuar në shekullin XVIII)!

Andaj, institucioneve shkencore akademike në Shqipëri dhe Kosovë, u bie barra që të ndërmarrin hapa të organizuar hulumtues-shkencorë për t’u lirua ngas diktati i falsifikimeve të historiografisë hegjemoniste serbe, veçmas kur ato edhe sot e gjithëditën trajtohen shfaqen si referenca të pashmangshme tek shumë historianë tanë, pa asnjë çasje kritike ndaj tyre. Ndonëse kjo, bazuar në qindra vepra të kësaj natyre të krijuar nga Akademia Serbe e Shkencave gjatë shekullit të fundit, nuk është punë e lehtë, megjithatë hartimi i një platforme të qartë të rishikimit të historisë në përputhje me të vërtetën shkencore, është e domosdoshme.

Idromeno, projektuesi i Shkodrës europiane

by

📸Nga “Foto Marubbi” në piedestalin e artit pamor modern 🖼. E si të mos mjaftonin zejet e fotografisë dhe të pikturës, artisti Nikoll Idromeno do të shenjonte edhe mjeshtrinë e arkitekturës, përmes disa prej projekteve që i dhanë Shkodrës një dukje europiane ⛪.

🏃Është e kotë të pretendosh se mund të baresësh në Shkodër, pa rënë në gjurmët e veprës së Idromenos 🎨, që të zë pritë ngado të hedhësh sytë. Pusi e hijshme, ama! Për vendësit, rreth 100 objektet e projektuara nga urbanisti dhe arkitekti Idromeno, përbëjnë fizionominë e qytetit, ndërsa për vizitorët, gjurmë plot analogji me kryeqendrat europiane.

📌Tri nga veprat më të rëndësishme të tij janë “Kafja e Madhe”, “Pjaca” dhe “Kisha e Madhe”, ku vëreht një gërshetim i traditës së ndërtimit të godinave qytetare me stile të ndryshme, veçanërisht të fasadave, dekoracioneve, kornizave, bordurave, mensola, ballkoneve të stisura dhe dritareve me grila.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave

Një udhëtim përmes kujtesës dhe vetëdijes kombëtare

by

Shënime mbi triologjinë “Pikëtakime historike, kulturore dhe identitare” nga Dorian Koçi.

Libri me tre vëllime “Pikëtakime historike, kulturore dhe identitare” i Dr. Dorian Koçit përbën një ndër kontributet më të rëndësishme në historiografinë dhe mendimin kulturor bashkëkohor shqiptar. Ai nuk është thjesht një përmbledhje studimesh, por një udhëtim reflektues që ndërthur historinë me kujtesën, kulturën me identitetin dhe shkencën me përsiatjen filozofike mbi qenien shqiptare në rrjedhën e qytetërimit europian. Dr. Dorian Koçi është historian, studiues dhe autor i disa veprave kushtuar historisë, kulturës dhe identitetit kombëtar shqiptar. Ai ka shërbyer si drejtor i Muzeut Historik Kombëtar(2017-2023) dhe është i njohur për kontributet e tij në fushën e muzeologjisë, kujtesës historike dhe studimeve kulturore.

Me një qasje ndërdisiplinare që bashkon historinë, letërsinë dhe antropologjinë kulturore, Dr. Koçi ka botuar një sërë studimesh që synojnë të ndriçojnë rrugëtimin e shqiptarëve në kontekstin e qytetërimit europian dhe të afirmojnë rolin e tyre në historinë e rajonit. Kjo vepër e gjerë, e ndarë në tre vëllime dhe që autori synon për ta zgjeruar me të tjera vëllime, synon të ndriçojë mënyrat përmes të cilave shqiptarët kanë ndërtuar vetëdijen e tyre historike dhe kombëtare në shekuj, duke e lidhur këtë proces me zhvillimet e mendimit europian, ndikimet kulturore ndërkufitare dhe përvojat e bashkëjetesës fetare. Nëpërmjet një metodologjie ndërdisiplinare që bashkon analizën historike, interpretimin letrar dhe përqasjen muzeologjike, autori krijon një tablo të gjerë të përpjekjeve të kombit shqiptar për të afirmuar identitetin e vet në skenën europiane.

Vëllimi I: Mesjeta arbëre dhe fillesat e vetëdijes kombëtare

Vëllimi i parë i “Piketakimeve” hapet me një analizë të thelluar mbi Mesjetën arbëre si periudhë themeluese të identitetit politik dhe kulturor shqiptar. Në kapitullin e parë, “Mesjeta Arbëre dhe impakti i saj në idenë kombëtare”, Dr. Koçi shqyrton faktorët që e bënë këtë periudhë burim frymëzimi për mendimin kombëtar të mëvonshëm — nga Statuti i Drishtit si shembull i hershëm i vetëqeverisjes qytetare, deri te koalicioni i Skënderbeut me Papën Kalisti III dhe aleatët europianë në përpjekjen për mbrojtjen e krishterimit.

Një pjesë e veçantë i kushtohet ndikimit të shkollës austriake të mendimit mbi albanologjinë, përmes figurës së Milan Šuflay-t, si dhe mënyrës se si kërkimet e tij ndihmuan në ndërtimin e një paradigme të re të identitetit historik shqiptar.

Kreu vijues, “Imazh dhe identitet”, përqendrohet në mënyrën si udhëtarët e huaj — Byroni, Leake, Lear e Durham — e perceptuan Shqipërinë dhe shqiptarët, duke formësuar në mënyrë të tërthortë edhe vetëdijen që shqiptarët krijuan për veten në raport me botën perëndimore. Në kapitujt pasues, autori ndalet në fillesat e nacionalizmit shqiptar, në përpjekjet e Rilindësve për ta shkrirë përkatësinë fetare në vetëdije kombëtare, si dhe në rolin që luajtën figurat si Naim Frashëri, Jeronim De Rada, Andon Zako Çajupi apo përkthimet e hershme të Child Harold-it në formësimin e një humanizmi kombëtar me prirje europiane.

Vëllimi mbyllet me një analizë të hollësishme mbi shqiptarët në periudhën e Luftës së Parë Botërore, ku përmes dokumenteve arkivore dhe objekteve muzeale, zbulohet ndikimi i Austro-Hungarisë dhe Italisë në formësimin e shtetit të ri shqiptar.

Vëllimi II: Nga mugëtirat e Mesjetës te shtetformimi modern

Vëllimi i dytë zhvendos fokusin drejt një periudhe kalimtare, ku kujtesa mesjetare ndërthuret me përpjekjet për modernitet. Në kreun e parë, “Nëpër mugujt e Mesjetës Arbëre”, Dr. Koçi ndriçon trashëgiminë artistike dhe fetare përmes monumenteve si kisha romaniko-gotike të Shqipërisë së Epërme apo Kisha e Shën Athanasit të Muzakajve në Kostur. Këto analiza plotësohen me një qasje kulturore ndërkombëtare që përfshin marrëdhëniet arbërore-hungareze gjatë “Motit të Madh” dhe praninë e figurës së Skënderbeut në botën gjermanike, duke nxjerrë në pah përmasën europiane të çështjes arbëre që në shekullin XV.

Në kreun “Art dhe etnos shqiptar”, autori sjell në vëmendje vlera të jashtëzakonshme të trashëgimisë materiale dhe shpirtërore shqiptare — nga ikonat e Onufër Qipriotit dhe argjendaritë e Lunxhërisë deri te poetët orientalë si Sulejman Naibi — duke dëshmuar ndërthurjen harmonike të Lindjes dhe Perëndimit në kulturën shqiptare. Kapitujt pasues rrokim periudhën e Pavarësisë dhe konsolidimit shtetëror, përmes figurave si Naum Veqilharxhi e Ismail Qemali, apo përmes episodeve më pak të njohura, si roli i ushtarakëve holandezë në krijimin e xhandarmërisë shqiptare.

Një vend i rëndësishëm zë trajtimi i çështjes së multikulturalizmit dhe imazhit të gruas shqiptare në kulturën europiane të shekullit XIX, një fushë ku autori ndërthur historinë e mendimit me ikonografinë dhe artin vizual. Vëllimi mbyllet me “Nokturnet historiko-letrare”, reflektime të hollë që lidhin universin e letërsisë me historinë kombëtare — nga simbolet e universalizmit europian te ndikimet e Child Harold-it në krijimtarinë e Kadaresë, duke dëshmuar vazhdimësinë e mendimit humanist shqiptar.

Vëllimi III: Nga Rilindja Europiane te bashkëkohësia shqiptare

Vëllimi i tretë i “Pikëtakimeve” është më sintetizues dhe njëherësh më reflektues, pasi bashkon figurat, idetë dhe motivet e tre epokave historike në një mozaik të vetëdijes europiane shqiptare. Në kapitullin e parë, “Nga Mesjeta në Rilindjen Europiane”, trajtohen tema që lidhin humanizmin shqiptar me atë europian: figura e Leonardo da Vinçit dhe lidhjet me familjen Arianiti, humanisti arvanitas Mikel Maruli, apo përqasja ndërmjet Pjetër Budit dhe Manoli Blessit luftëtarit dhe poetit arvanitas, bashkëkohës të Budit. Një analizë e veçantë i kushtohet historianit gjerman J. F. Fallmerayer dhe debatit mbi origjinën e shqiptarëve, temë që autori e shqyrton me qasje kritike e të balancuar.

Në kapitujt “Art dhe etnos shqiptar” dhe “Nga pavarësia drejt shtetformimit”, Dr. Koçi na udhëheq drejt trashëgimisë muzeale shqiptare — nga thesaret e Voskopojës, rasti i Elena Gjikës, te figurat patriotike si Selam Musa Salaria, Veli Hashorva apo martirin e Luftës së Parë Botërore. Themistokli Gërmenjin. Përmes dokumenteve dhe objekteve muzeore, krijohet një rrëfim i gjallë i patriotizmit dhe i përpjekjeve për modernizim politik e kulturor.

Në kapitullin “Multikulturalizëm dhe kulturë në etnosin shqiptar”, autori vendos në dialog artin dhe historinë, duke interpretuar piktura, gravura e objekte muzeale si dëshmi të shtresëzimeve identitare të shqiptarëve në hapësirën mesdhetare e ballkanike.

Në përmbyllje, “Nokturnet historiko-letrare” risjellin reflektime mbi raportin midis historisë dhe letërsisë, përmes një leximi krahasues të Kadaresë dhe Kazanzaqisit, reflektimit të poezisë të Frederik Rreshpjes dhe prozës të Sulejman Krasniqit — si dëshmi e vazhdimësisë së mendimit letrar si formë e rezistencës kulturore.

Një trilogji e vetëdijes kombëtare dhe europiane

Në tërësi, “Pikëtakime historike, kulturore dhe identitare” përbën një trilogji të vetëdijes kombëtare shqiptare. Dr. Dorian Koçi, përmes një gjuhe të matur, por të pasur në përftesa konceptuale, e vendos historinë shqiptare në rrjedhat e qytetërimit europian pa kompleks inferioriteti dhe pa mitizim. Ai rikthen në qendër figurat, objektet dhe ngjarjet që përbëjnë rrënjën e identitetit tonë dhe i interpreton ato në dritën e mendimit bashkëkohor.

Ky botim, më shumë se një vepër studimore, është një ftesë për reflektim mbi mënyrën se si e njohim dhe e përjetojmë historinë. Ai ndërton ura midis brezave, midis Lindjes dhe Perëndimit, midis kujtesës dhe modernitetit — duke e bërë “Piketakimet” një pikë reference për të gjithë ata që kërkojnë të kuptojnë më thellë rrugëtimin e kombit shqiptar drejt vetëdijes europiane.

( Gazeta Dielli )

FROM THE MEETING WITH SENATOR CORY BOOKER

by

Agim Aliçkaj
Executive Director of the Albanian American Civic League/

– A very important event organized by the Albanian American Civic League

From the moment Senator Booker arrived until the end, there prevailed a warm atmosphere and an open conversation. The entire meeting was dedicated to advancing Albanian and American interests in the Balkans.

The presentation by the leaders of the Civic League—the legendary figures of lobbying in America, Joe DioGuardi and Shirley Cloyes DioGuardi—and others, was at the highest level, marked by sincerity and professionalism.

Kosova was liberated from the claws of the Serbian beast thanks to the centuries-long resistance of the Albanian people, which culminated in the war of the Kosovo Liberation Army, supported from the air by NATO’s bombings led by America.

America helped create the state of Kosova, just as it helped create the state of Albania more than a century ago.

On the other side stands hegemonic Serbia, created by Russia, whose chauvinistic government continues its efforts to destroy Kosova and subjugate the Albanian nation. Unchanged since the time of Milosevic, it continues to act aggressively against neighboring states, destabilizing the Balkans and causing problems for Europe and the democratic world.

Senator Cory Booker, a member of the U.S. Senate Committee on Foreign Relations and the Subcommittee on Europe, is committed to peace, justice, and the protection of human rights around the world. In his remarks, he highly praised the close relationship between the two friendly peoples, the Americans and the Albanians.

We know the suffering of the Albanian people under Serbian occupation, the terrible crimes and the attempt at genocide with the aim of exterminating the Albanian people. We are also well aware of the Serbian government’s aggressive actions to undermine Kosova’s achievements, as well as the destructive activities of the current autocratic Serbian government, its ties and cooperation with Russia and other states hostile to America.

The Republic of Kosova is a peaceful, democratic state, with a people of deep tradition and a permanent friendship with America. America has invested greatly in Kosova and will continue to support it in the development and strengthening of its statehood.

I will use all the opportunities available to me, in my position on the Senate Committees and everywhere possible, to contribute to advancing America’s relations with Kosova in all fields, in the interest of peace and stability in the Balkans and Europe. Recognition of Kosova’s independence by all European states and by Serbia, and its integration into the democratic world, have no alternative.

The importance of this meeting was greatly enhanced by the participation of the delegation from the Presheva Valley, including the Member of the Serbian Parliament Shaip Kamberi, and patriotic activists Ragmi Mustafa and Ragmi Mustafi. The cooperation of the AACL with the leaders of Eastern Kosova has been at a very high level for the past three decades.

In his speech, MP Kamberi emphasized the continuous institutional discrimination by Serbia—the deactivation of addresses, denial of basic rights to Albanians—through the so-called “Serbian World” project, which poses a direct threat to peace and stability in the region. The role of the United States remains decisive in maintaining peace and supporting the new democracies in the Balkans.

After my brief remarks, I handed Senator Booker the full written version of my speech and the pocket-sized book by authors Nusret Pllana and Agim Aliçkaj, “Mos harro kurrë” (Never Forget), which summarizes documented information about the Serbian genocide against Albanians, carried out in five phases from 1884 to 1999.

This meeting represents a valuable activity within the historic mission of the Albanian American Civic League in defense of the interests of Kosova and the entire Albanian nation.

NGA TAKIMI ME SENATORIN CORY BOOKER

  • Një ngjarje shumë e rëndësishme e organizuar nga Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane

Që nga momenti i arritjes së senatorit Booker e deri në fund, mbretëroi një atmosferë e ngrohtë dhe një bashkëbisedim i hapur. I gjithë takimi iu kushtua avancimit të interesave shqiptare dhe amerikane në Ballkan.

Paraqitja e liderëve të Ligës Qytetare – figurave legjendare të lobimit në Amerikë, Joe DioGuardi dhe Shirley Cloyes DioGuardi – dhe të tjerëve, ishte në nivelin më të lartë, e karakterizuar nga sinqeriteti dhe profesionalizmi.

Kosova u çlirua nga kthetrat e bishës serbe falë rezistencës shumë-shekullore të popullit shqiptar, e cila kulmoi me luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të mbështetur nga bombardimet ajrore të NATO-s të udhëhequra nga Amerika.

Amerika ndihmoi në krijimin e shtetit të Kosovës, ashtu siç kishte ndihmuar në krijimin e shtetit të Shqipërisë më shumë se një shekull më parë.

Në anën tjetër qëndron Serbia hegjemoniste, e krijuar nga Rusia, qeveria shoviniste e së cilës vazhdon përpjekjet për të shkatërruar Kosovën dhe për ta nënshtruar kombin shqiptar. E pandryshuar që nga koha e Millosheviqit, ajo vazhdon të veprojë në mënyrë agresive kundër shteteve fqinje, duke destabilizuar Ballkanin dhe duke shkaktuar probleme për Evropën dhe botën demokratike.

Senatori Cory Booker, anëtar i Komitetit të Senatit të SHBA për Marrëdhënie me Jashtë dhe i Nënkomitetit për Evropën, është i përkushtuar për paqen, drejtësinë dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut në mbarë botën. Në fjalën e tij, ai vlerësoi lart marrëdhëniet e ngushta midis dy popujve miq, amerikanëve dhe shqiptarëve.

Ne e dimë mirë vuajtjen e popullit shqiptar nën pushtimin serb, krimet e tmerrshme dhe përpjekjet për gjenocid me synim shfarosjen e popullit shqiptar. Jemi gjithashtu të vetëdijshëm për veprimet agresive të qeverisë serbe për të minuar arritjet e Kosovës, si dhe për aktivitetet destruktive të qeverisë aktuale autokratike të Serbisë, lidhjet dhe bashkëpunimin e saj me Rusinë dhe shtete të tjera armiqësore ndaj Amerikës.

Republika e Kosovës është një shtet paqësor e demokratik, me një popull me tradita të thella dhe me miqësi të përhershme me Amerikën. Amerika ka investuar shumë në Kosovë dhe do të vazhdojë ta mbështesë atë në zhvillimin dhe forcimin e shtetësisë së saj.

Unë do të shfrytëzoj të gjitha mundësitë që më ofron pozicioni im në Komitetet e Senatit dhe kudo që të jetë e mundur, për të kontribuar në avancimin e marrëdhënieve të Amerikës me Kosovën në të gjitha fushat, në interes të paqes dhe stabilitetit në Ballkan dhe Evropë. Njohja e pavarësisë së Kosovës nga të gjitha shtetet evropiane dhe nga Serbia, si dhe integrimi i saj në botën demokratike, nuk kanë alternativë.

Rëndësinë e këtij takimi e shtoi pjesëmarrja e delegacionit nga Lugina e Preshevës, ku bënin pjesë Deputeti i Parlamentit të Serbisë Shaip Kamberi dhe veprimtarët patriotë Ragmi Mustafa dhe Ragmi Mustafi. Bashkëpunimi i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane me udhëheqësit e Kosovës Lindore ka qenë në një nivel shumë të lartë gjatë tri dekadave të fundit.

Në fjalën e tij, deputeti Kamberi theksoi diskriminimin institucional të vazhdueshëm nga Serbia – çaktivizimin e adresave, mohimin e të drejtave themelore të shqiptarëve – përmes të ashtuquajturit projekt “Bota Serbe”, i cili përbën kërcënim të drejtpërdrejtë për paqen dhe stabilitetin në rajon. Roli i Shteteve të Bashkuara mbetet vendimtar në ruajtjen e paqes dhe në mbështetjen e demokracive të reja në Ballkan.

Pas fjalës sime të shkurtër, i dorëzova senatorit Booker versionin e plotë të shkruar të fjalimit tim dhe librin e vogël xhepi të autorëve Nusret Pllana dhe Agim Aliçkaj, “Mos harro kurrë”, i cili përmbledh informacione të dokumentuara mbi gjenocidin serb ndaj shqiptarëve, të kryer në pesë faza nga viti 1884 deri në 1999.

Ky takim përfaqëson një aktivitet me vlerë të madhe brenda misionit historik të Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane në mbrojtje të interesave të Kosovës dhe të mbarë kombit shqiptar.

Agim Aliçkaj
Drejtor Ekzekutiv i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane

Kush do ta mbikëqyrë Qeverinë në detyrë – dhe cilat janë rreziqet që e presin Kosovën?

by

Analizë ekskluzive për gazetën “Dielli”, New York

Nga Washington D.C. – Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/

I. Qeveria në detyrë në një shtet që pret veten

Republika e Kosovës ndodhet sot në një nga momentet më të brishta të historisë së saj politike pas pavarësisë: një Kuvend që ende nuk ka arritur të konstituohet, një Qeveri që vazhdon të ushtrojë detyrat në cilësinë e “qeverisë në detyrë”, dhe një proces politik që është futur në qorrsokakun e refuzimit të mandatit për formimin e qeverisë së re.

Kjo situatë e krijon një vakum të trefishtë institucional – parlamentar, ekzekutiv dhe politik – ku partia e radhës, e cila sipas nenit 95 të Kushtetutës do të duhej të propozonte Kryeministrin, refuzon ta marrë mandatin dhe kërkon shkuarjen në zgjedhje të jashtëzakonshme.

Në këtë kontekst, pyetja themelore shtrohet me forcë të re:

Kush do ta mbikëqyrë Qeverinë në detyrë dhe si ruhet rendi kushtetues në mungesë të një shumice parlamentare funksionale?

Në republikën parlamentare, kontrolli parlamentar mbi pushtetin ekzekutiv është garancia më e lartë e demokracisë. Por kur ky mekanizëm bllokohet, qeverisja kthehet në administrim të përkohshëm pa përgjegjësi politike – një situatë që rrezikon të përmbysë parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve, thelbin e çdo rendi demokratik.

II. Bazamenti juridik dhe kufijtë e Qeverisë në detyrë

1. Parimi kushtetues i vazhdimësisë institucionale

Sipas nenit 95, paragrafi 5, të Kushtetutës së Republikës së Kosovës:

Ky parim siguron stabilitet institucional dhe parandalon boshllëkun ekzekutiv. Por ai nuk e pajis qeverinë në detyrë me legjitimitet të plotë politik.

Në këtë periudhë, Qeveria është kujdestare e rendit juridik, jo bartëse e një mandati të ri qeverisës. Prandaj ajo mund të ndërmarrë vetëm veprime të nevojshme dhe administrative, pa prekur politikat strategjike apo orientimin e brendshëm e të jashtëm të shtetit.

2. Kufizimet dhe ndalesat

Në asnjë rrethanë, Qeveria në detyrë nuk mund të ndërmarrë:

-marrëveshje të reja ndërkombëtare që krijojnë obligime të reja për shtetin;

-emërime politike, diplomatike apo ushtarake me karakter të përhershëm;

-ndryshime të buxhetit apo reforma ligjore me ndikim afatgjatë;

-vendime që mund të prekin sovranitetin apo territorin e shtetit.

Këto kufizime burojnë nga parimi i proporcionalitetit të pushtetit në fazat e tranzicionit politik. Çdo tejkalim i tyre përbën shkelje të Kushtetutës dhe hap rrugën për ndërhyrje të Gjykatës Kushtetuese.

III. Mbikëqyrja institucionale: kush ruan ekuilibrin kushtetues?

1. Roli i Presidentit të Republikës

Në situatën kur partia e parë dështon në formimin e Qeverisë dhe partia e dytë refuzon ta marrë mandatin, Presidenti bëhet hallka kryesore e stabilitetit kushtetues.

Sipas nenit 84 të Kushtetutës, Presidenti është “garant i funksionimit kushtetues të institucioneve publike” dhe ka detyrimin që:

-të sigurojë që procesi i formimit të qeverisë të ndjekë rrugën kushtetuese deri në fund;

-të konsultojë partitë parlamentare për zgjidhje të mundshme institucionale;

-dhe, në rast pamundësie objektive për formim të qeverisë, të shpallë zgjedhje të reja brenda afateve të përcaktuara nga Kushtetuta.

Në një fazë të tillë, Presidenti duhet të veprojë si arbitër kushtetues, duke garantuar transparencë, neutralitet dhe stabilitet institucional.

2. Gjykata Kushtetuese – interpretuesja e rrugës përpara

Nëse lind dilemë juridike mbi refuzimin e mandatit apo kompetencat e qeverisë në detyrë, Gjykata Kushtetuese është institucioni që përcakton kufijtë dhe rrugëdaljet.

Ajo mund të:

-interpretojë nëse refuzimi i mandatit përbën “dështim për formim qeverie” në kuptimin e nenit 95;

-të sqarojë nëse Presidenti ka të drejtë të shpërndajë Kuvendin dhe të shpallë zgjedhje;

-si dhe të përcaktojë kufijtë e veprimit të qeverisë aktuale deri në krijimin e një të reje.

Në këtë kuptim, Gjykata Kushtetuese është garancia e fundit juridike që parandalon devijimin e pushtetit dhe mbron ligjshmërinë e procesit demokratik.

3. Bashkësia ndërkombëtare – garancia e jashtme e stabilitetit

Në faza të brishta tranzicioni, partnerët strategjikë të Kosovës – SHBA, BE dhe shtetet e QUINT-it – ushtrojnë një rol thelbësor diplomatik.

Ata nuk ndërhyjnë në mënyrë juridike, por ndikojnë politikisht në ruajtjen e stabilitetit institucional dhe integritetit demokratik.

Ky dimension ndërkombëtar është pjesë e arkitekturës së sigurisë së Kosovës dhe shpeshherë ka shërbyer si mekanizëm i balancimit politik në periudha krizash të brendshme.

IV. Rreziqet që e presin Kosovën në mungesë të kontrollit efektiv

  1. Paraliza institucionale dhe boshllëku i përgjegjësisë politikeNëse Kuvendi mbetet i pazonjë të konstituohet dhe partia e radhës refuzon mandatin, vendi hyn në një periudhë pezullimi ku ekzekutivi funksionon pa legjitimitet të ri.Kjo gjendje e zgjatur do të krijonte një qeverisje teknike të paqëndrueshme, me pasoja për të gjitha proceset shtetërore.
  2. Rreziku i abuzimit me pushtetin administrativNjë qeveri në detyrë mund të keqpërdorë mekanizmat e administratës për qëllime elektorale, duke krijuar një terren të pabarabartë politik dhe duke cenuar parimin e neutralitetit të institucioneve publike.
  3. Kriza e përfaqësimit demokratik dhe humbja e besimit qytetarKur populli mbetet pa përfaqësim efektiv parlamentar, krijohet një hendek i rrezikshëm ndërmjet sovranit dhe pushtetit, që e minon besimin në institucionet demokratike.
  4. Rreziku i izolimit diplomatikNjë qeveri në detyrë, pa mandat politik, nuk mund të negociojë marrëveshje ndërkombëtare apo të përfaqësojë plotësisht shtetin në arenën ndërkombëtare.Kjo e dobëson pozicionin e Kosovës në proceset e anëtarësimit në Këshillin e Evropës, NATO dhe BE, duke krijuar perceptimin e një shteti në krizë funksionale.
  5. Rreziku i ndërhyrjeve të jashtme dhe rikthimit të ndikimit serbÇdo dobësi institucionale në Kosovë shfrytëzohet nga Serbia për të fuqizuar strukturat e saj paralele dhe për të penguar integrimin e veriut.Një periudhë e gjatë pa qeveri të re e rrit ndjeshëm këtë rrezik.

V. Perspektiva e domosdoshme: kthimi në rendin kushtetues

Për të rikthyer ekuilibrin dhe besimin institucional, Kosova duhet të ndërmarrë tri masa themelore:

  1. Konstituimi urgjent i Kuvendit ose shpallja e zgjedhjeve të reja – si rrugë e vetme për rikthim të legjitimitetit politik.
  2. Vendim i menjëhershëm i Gjykatës Kushtetuese, që sqaron kufijtë e kompetencave të qeverisë në detyrë dhe sanksionon çdo tejkalim të tyre.
  3. Koordinim i ngushtë me partnerët ndërkombëtarë, për të ruajtur kredibilitetin e Kosovës si demokraci funksionale dhe të përgjegjshme.

VI. Qeveria në detyrë dhe provimi i maturisë kushtetuese

Kjo fazë është testi më serioz i maturisë politike dhe kushtetuese të Republikës së Kosovës.

Nëse institucionet e saj arrijnë të menaxhojnë krizën me ndërgjegje demokratike dhe përkushtim ndaj Kushtetutës, Kosova do të dalë më e pjekur dhe më e respektuar ndërkombëtarisht.

Por nëse lejohet që vakumi politik të shndërrohet në mjet për përfitime partiake, atëherë rrezikohet jo vetëm funksionaliteti i institucioneve, por vetë kredibiliteti i shtetit.

Kosova ndodhet në udhëkryqin më të rëndësishëm pas shpalljes së pavarësisë:

Të tregojë se është republikë me institucione të pjekura, apo shtet që ende pret të bëhet plotësisht vetvetja.

Rrugëdalja është e qartë: kthim te Kushtetuta, respektim i afateve kushtetuese dhe përgatitje e përgjegjshme për zgjedhje të reja.

Vetëm kështu, Republika e Kosovës do ta kalojë këtë provim me dinjitet – si shtet i së drejtës, i maturisë institucionale dhe i partneritetit të përhershëm me demokracitë perëndimore.