Analizë nga Rafael Floqi/
Sistemi ndërkombëtar është gjithmonë në ndryshim. Zakonisht zhvendosja i një pjese në një kohë, por secila prej tyre kufizohet nga sistemi duke zbehur ndikimin – dhe kështu duke ruajtur ekuilibrin dhe stabilitetin. Shumë vite më parë, për shembull, kur Kina hyri në një periudhë të rritjes ekonomike të frikshme, ajo e bëri këtë pa investimet dhe tregtinë amerikane të nevojshme për të stabilizuar ndikimin global të rritjes së saj. Megjithatë, sistemi ndërkombëtar në tërësi mbeti i balancuar. Bota është krijuar për të menaxhuar ndërrime të veçanta dhe të kufizuara, siç dëshmohet nga dekadat që u deshën për të krijuar diçka aq të ndërlikuar si Bashkimi Evropian. Por është shumë më pak komode të menaxhosh ndërrime relativisht të papritura dhe të përhapura – që është pikërisht ajo që po ndodh tani.
Cila është domethënia e Propozimit të Putinit për paqe
Në kufijtë e Rusisë, presidenti Vladimir Putin ka paraqitur një propozim paqeje, i cili në thelb është një pranim i faktit se Rusia nuk ka fuqinë për të rimarrë të gjithë Ukrainën dhe do të kënaqej me lëshime të vogla. Kjo është, në vetvete, e dukshme. Para luftës, Rusia mendohej gjerësisht se kishte rimarrë shumë nga fuqia ushtarake dhe politike që humbi në rënien e Bashkimit Sovjetik. Propozimi i Putinit konfirmon se rimëkëmbja e Rusisë ishte një iluzion dhe, duke e bërë këtë, po informon në heshtje kombet e tjera se ata duhet të rishikojnë strategjitë e tyre ndaj Rusinë në përputhje me rrethanat. Ndërkohë, Bashkimi Evropian është në rrëmujë. BE-ja që ndihmoi në stabilizimin e një rajoni të dhënë pas luftës, duke përqafuar ideologjitë e përbashkëta liberale, duke hedhur poshtë fuqinë e saj perandorake dhe duke u rreshtuar tok me Shtetet e Bashkuara. Një botë e rregulluar për dekada nga globalizimi dhe gjeoekonomia është bërë shpejt një botë e bazuar në rrezik gjeopolitik. Goditjet e akumuluara si pandemia COVID-19 dhe konflikti Rusi-Ukrainë kanë vazhduar, duke riorganizuar ndjeshëm strukturat dhe marrëdhëniet globale në vitin 2024. Ndërsa politika e SHBA-së është të konkurrojë me përgjegjësi me superfuqitë rivale ndërsa ndjek interesat e veta, tensionet gjeopolitike po rriten.
Rreziqet kryesore gjeopolitike të vitit 2024
Energjia dhe ndryshimet klimatike vazhdojnë të jenë çështje polarizuese politikisht, me progresin global që mungon veçanërisht në tranzicionin klimatik. Megjithatë, tronditja e fundit e çmimit të energjisë në vazhdën e pushtimit rus të Ukrainës duhet të katalizojë përpjekjet për dekarbonizimin dhe Akti i Reduktimit të Inflacionit ofron stimuj të rëndësishëm për burimet e rinovueshme dhe mundësi investimi në SHBA.
Reagimi global ndaj COVID-19 është një tjetër temë polarizuese me pasoja të panumërta ekonomike dhe sociale. Midis këtyre pasojave është një lëvizje drejt rimendimit të globalizimit, ndërsa vendet kërkojnë të mos rrezikojnë. Sulmet kibernetike po bëhen gjithnjë e më të shpeshta dhe të rënda dhe po përdoren gjithnjë e më shumë si një mjet për krijimin e shtetit. Ndikimi njerëzor dhe financiar i sulmeve vazhdon të rritet në përputhje me digjitalizimin në rritje të infrastrukturës kritike.
Tensionet Rusi-NATO
Konflikti Rusi-Ukrainë vazhdon të përbëjë një rrezik të konsiderueshëm gjeopolitik në vitin 2024. Ai ka nisur një krizë humanitare dhe ka shkaktuar ekspozime më të mëdha ndaj rrezikut në flukset e kapitalit, tregtisë dhe tregjeve të mallrave në mbarë botën. Tensionet gjeopolitike kanë qenë të larta midis NATO-s dhe Rusisë për disa kohë, dhe pushtimi rus i Ukrainës i ka marrëdhëniet NATO-Rusi në më të pasigurt që nga Lufta e Ftohtë. Këto marrëdhënie vazhdojnë të testohen nga sanksionet ekonomike të vendosura ndaj Rusisë dhe nga mbështetja e vendeve të anëtarësimit në NATO për Ukrainën në formën e ndihmës financiare dhe ushtarake.
Me asnjërën nga palët që duket se nuk ka gjasa të prodhojë një fitore përfundimtare në një afat të afërt, dhe një armëpushim apo zgjidhje që duket e pamundur, lufta vazhdon. Ndërsa ndodh, ekziston gjithmonë rreziku i përshkallëzimit të qëllimshëm ose aksidental. Një konflikt i drejtpërdrejtë global, megjithëse nuk ka gjasa, do të kishte pasoja shkatërruese. Të gjitha palët do të përpiqen ta shmangin këtë me çdo kusht, por natyra e paparashikueshme e konfliktit dhe synimet e presidentit rus Vladimir Putin, kanë shkaktuar rrezik të madh.
Sulmet kibernetike
Sulmet kibernetike janë një rrezik gjeopolitik në rritje, duke u bërë më të mëdha, më të ndërlikuara dhe më të pamëshirshme. Ato janë një kërcënim i rëndësishëm për organizatat individuale dhe sigurinë kombëtare.
SHBA po përballet me një problem të përhapur të ransomware dhe qeveria amerikane po kërkon masa mbrojtëse më të rrepta për të ndihmuar në mbrojtjen kundër kërcënimeve të tilla. Faqja e internetit të Parlamentit Evropian u bë e paarritshme për disa orë në nëntor 2022, me një grup pro-Kremlinit që mori përgjegjësinë për sulmin kibernetik. Qeveria e Moldavisë pësoi një shkelje të të dhënave deri në janar 2023, dhe kompania e dytë më e madhe e telekomit në Australi, Optus, pësoi një shkelje të të dhënave në shtator 2022. Ndërhyrjet iraniane ne sistemet e-Albania treguan dobësinë e këtyre sistemeve.
Dixhitalizimi i infrastrukturës kritike kombëtare (CNI) do të thotë se shumë shërbime thelbësore, duke përfshirë rrjetet e energjisë, rrjetet e furnizimit me ujë dhe sistemet e transportit, janë gjithnjë e më të prekshme ndaj sulmeve kibernetike. Një sulm i suksesshëm kibernetik ndaj secilit prej këtyre sistemeve mund të ketë pasoja të rënda, duke përfshirë humbjen e jetës dhe dëmin ekonomik.
Pasojat e sulmeve të vazhdueshme kibernetike mund të kenë një ndikim të gjerë në tregjet financiare dhe ekonomi. Rrjetet qeveritare, rrjetet e sektorit privat dhe infrastruktura janë të gjitha të ndjeshme ndaj hakerave dhe spiunazhit.
Bashkëpunimi ndërkombëtar për të trajtuar në mënyrë efektive sulmet kibernetike është sfidues duke pasur parasysh marrëdhëniet komplekse gjeopolitike midis shumë vendeve. Ndërsa tensionet gjeopolitike rriten midis disa prej fuqive të mëdha të botës, si NATO-ja dhe Rusia, sulmet e mëdha kibernetike si një mjet për krijimin e shtetit bëhen gjithnjë e më të mundshme.
Ky sistem është komprometuar nga interesat kombëtare, disa prej të cilave bien ndesh me idealet liberale mbi të cilat u themelua blloku. Zgjedhjet e fundit në Evropë, të cilat rezultuan me suksesin e shumë kandidatëve të krahut të djathtë, vënë në pikëpyetje idealet e së shkuarës dhe kërcënojnë t’i lënë vendin një Evrope të re.
Zgjedhjet në SHBA
Mënyra se si zhvillohet ky proces do të ndryshojë marrëdhëniet e Evropës me Shtetet e Bashkuara dhe Rusinë. SHBA po përballet me një zgjedhje që do të ndryshojë realitetin e saj pavarësisht nga rezultati. Nëse Donald Trump fiton, ai do të kërkojë të ndryshojë mënyrën në të cilën merren vendimet dhe të ripërcaktojë marrëdhëniet e Amerikës me vendet e tjera. Ai ka akuzuar Evropën se ka përfituar nga Shtetet e Bashkuara, duke refuzuar të financojë plotësisht detyrimet e saj ushtarake dhe ka premtuar një politikë të jashtme, më pak të interesuar për ideologjinë e brendshme dhe më shumë të interesuar për përfitimet ekonomike që ato ofrojnë për Shtetet e Bashkuara.
Nëse Joe Biden pëson një disfatë të ngushtë, demokratët ka të ngjarë të rishqyrtojnë shumë nisma ideologjike që kanë kërkuar t’i zbatojnë. Nëse ai fiton ngushtë, ata ka të ngjarë të bëjnë të njëjtën gjë, veçanërisht në lidhje me politikën e jashtme. Zgjedhjet e këtij viti do të jenë fillimi i të ardhmes dhe do të funksionojnë bazuar në mësimet e nxjerra.
Në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara, emigracioni është një çështje e rëndësishme. Pavarësisht nga pakësimi i grupeve të punës dhe rënia e nivelit të lindjeve, ka dyshime të shtuara ose kundërshtim të plotë ndaj emigrantëve. Kjo ka një ndikim tek emigrantët si dhe në vendet e tyre dhe mund t’u mbyllë derën për objektivat më tërheqës të migracionit.
Konkurrenca strategjike SHBA-Kinë
Skeptikët nuk janë bindur ende se Kina ka një strategji të madhe për të zhvendosur Shtetet e Bashkuara në rajon ose globalisht; në të kundërt, besimtarët nuk kanë tentuar me të vërtetë bindjen.
Një sërë konfliktesh dhe garash të pazgjidhura do të jenë burime të rrezikut gjeopolitik në vitin 2024. Kryesuesi midis tyre është rreziku midis SHBA-së dhe Kinës kontinentale. Rritja e pranisë ushtarake të Kinës në Detin e Kinës Jugore, përparimet teknologjike dhe tensionet e vazhdueshme tregtare me SHBA-në kanë shkaktuar tensione gjeopolitike.
Pavarësisht marrëdhënieve shumëdimensionale midis SHBA-së dhe Kinës, veçanërisht në të gjithë tregtinë, zinxhirin e furnizimit dhe sferat ekonomike, marrëdhëniet SHBA-Kinë janë bërë më komplekse në vitet e fundit. Rimëkëmbja në tregti dhe marrëdhëniet tregtare midis SHBA-së dhe Kinës kontinentale ka të ngjarë të mbetet drejtimi i paracaktuar i politikës kineze në perspektivën njëvjeçare, pavarësisht nga titujt e mundshëm që shkaktojnë ndërprerje në angazhimin diplomatik. Kina dhe SHBA janë të përkushtuara për të ndjekur një politikë të konkurrimit të përgjegjshëm me njëra-tjetrën, por rreziku i forcimit të marrëdhënieve mbetet.
Tensionet tregtare u përshkallëzuan në vitin 2018 kur SHBA vendosi tarifa mbi importet kineze për të ulur deficitin tregtar me Kinën. Kjo përshpejtoi konfliktin e mëtejshëm tregtar midis dy vendeve që ka ndikuar ndjeshëm tregtinë globale. Në dhjetor 2018, SHBA dhe Kina u angazhuan në negociatat tregtare, por bisedimet u ndërprenë në maj 2019. Kombet përfundimisht nënshkruan marrëveshjen tregtare të Fazës së Parë në janar 2020. Që atëherë, SHBA-të kanë vendosur kufizime në eksportet në Kinë, veçanërisht në lidhje me teknologjinë, për shkak të ndaj shqetësimeve për pronësinë intelektuale, dhe kjo ka kontribuar në tensionet tregtare.
Tregtia në rritje e LNG midis dy vendeve ka ndikuar edhe në marrëdhëniet SHBA-Kinë. Kina është bërë një nga importuesit më të mëdhenj të LNG-së amerikane, gjë që ka ndihmuar në uljen e deficitit tregtar të SHBA-së me Kinën. Kjo ka shkaktuar shqetësim në disa qarqe, pasi i ka dhënë Kinës një sasi të konsiderueshme levash mbi sektorin e energjisë amerikane.
Kombet gjithashtu kanë zona me interesa dhe konflikte të mbivendosura. Kina ka kërcënuar të shesë bonot e thesarit të SHBA-së dhe SHBA-ja ka futur në listën e zezë disa kompani kineze të teknologjisë. Ekziston shqetësimi në rritje se tensionet tregtare SHBA-Kinë mund të përshkallëzohen në shkëputje të mëtejshme financiare. Një konflikt i tillë do të shkaktonte përçarje të konsiderueshme në tregjet financiare globale.
Një sërë faktorësh kanë shkaktuar pyetje rreth përfitimeve të rritjes së lëvizjeve ndërkombëtare të mallrave, shërbimeve, njerëzve, kapitalit, teknologjisë dhe ideve në vitet e fundit. Rritja e nacionalizmit, proteksionizmit dhe lëvizjeve populiste në vitet e fundit ka krijuar një mjedis pasigurie në rritje dhe potencialisht mund të çojë në deglobalizim – një përmbysje ose ngadalësim të globalizimit.
Pandemia e globalizmi
Pandemia e COVID-19 ekspozoi cenueshmërinë e shumë vendeve që vareshin shumë nga mallrat e importuara, me kombet në mbarë botën që zbatonin mbylljet e kufijve dhe kufizimet në udhëtimet ndërkombëtare. Qeveritë janë gjithnjë e më të prirura për të diversifikuar burimet e tyre të importeve si një masë mbrojtëse për të reduktuar varësinë e tyre nga një partner i vetëm tregtar. Pavarësisht kësaj, bizneset mbeten të interesuara për angazhim ekonomik ndërkufitar. Edhe në mes të tensioneve në rritje të superfuqive, SHBA dhe Kina vazhdojnë tregtinë e tyre të fuqishme dypalëshe.
Të dhënat tregtare të S&P Global Market Intelligence tregojnë se rritja nga viti në vit në vlerën e eksporteve po ngadalësohet në shumicën e 10 ekonomive kryesore, me përjashtim të Brazilit. Kina ka parë një ngadalësim të konsiderueshëm të eksporteve, megjithëse lehtësimi i kufizimeve të COVID-19 mund ta ndryshojë këtë.
Lëvizja kundër globalizimit përbën një kërcënim për rritjen ekonomike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare, por një prirje e rinovuar drejt rritjes së pragmatizmit dhe bashkëpunimit, e nxitur pjesërisht nga reagimi ndaj pushtimit rus të Ukrainës, ka filluar të shfaqet. Ky pragmatizëm i ri do të kundërshtonte lëvizjen drejt një bote më të mbyllur të ekonomive të pavarura, ku qeveritë mbrojnë industritë dhe qytetarët e tyre nga konkurrenca e huaj, p.sh., duke zbatuar subvencione dhe stimuj të tjerë që favorizojnë prodhuesit vendas mbi ata të huaj.
Rreziku i klimës është një nga temat më të polarizuara politikisht në botë dhe një nga rreziqet më të mëdha gjeopolitike të vitit 2024. Rreziku klimatik do të ketë ndikime të gjera në sigurinë kombëtare dhe stabilitetin global, dhe efektet e ndryshimeve klimatike janë tashmë të dukshme në formën e ngjarjet ekstreme të motit, zhdukja e specieve, rritja e nivelit të detit dhe varfëria në rritje në vendet në zhvillim.
Rusia, Evropa dhe Shtetet e Bashkuara janë aktorët politikë më me ndikim në botë. Unë e përjashtoj Kinën këtu vetëm sepse duket shumë më pak e interesuar për ndryshimet e brendshme sesa të tjerët. Nëse kjo ndryshon, ne do të rishikojmë ndikimin e saj.
Nëse nuk ndodh, të tjerët do të përjetojnë më shumë ndryshime të tyre, të cilat do të ndikojnë në sjelljen e tyre dhe rrjedhimisht në mënyrën se si funksionon sistemi ndërkombëtar.