Historia rrëfen se shumë artistë, shkrimtarë botëror, dhimbjen e tyre psikike dhe fizike e kthyen në art: Ankthin Edvard Munch e trasformoi në “Ulurimë”, Betohven bashkjetoi me “shurdhimin” e tij dhe nxorri vepra gjeniale, Francisco Goya i dha formë “lezioneve iskemik”, Leopardi, malinkoninë e tij e ngjeu në romanticizëm, ndërsa poetesha arberesha, Maria Antonia Braile, poetesha e parë arbëreshe, fati i së cilës nuk ishte treguar aq bujar, dhimbja e saj bëhet ikon, trishtimi fatal- tragjik kthehet në një zhurmë tingujsh, duke i dhënë shpirtit një burim arti në vargje.
Autorët, prof Francesco Perri dhe prof Genaro De Cicco,me nismën e Federatës Arbëreshe e quajtur FAA, risollën për botën arbëreshe teksitn” I Canti\Këngë” të cilët riprodhuan poezitë, i përpunuan ato dhe publikuan këtë tekst, pa ndihmën e askujt. Promovimi u krye në mbrëmjen e ditës së enjte, datë 25 \07\2024 në qytezën arbëreshe Shën Mitri\ San Demetrio Corona në Kalabi\ Itali Teksti I Canti\ Këngët, ishin shoqëruar me kontributin e; Kryetarit të Federatës FAA Z. Damiano Guagliardi, kritikut letrar Mario Guido, poetit Dante Maffia si dhe me pjesëmarrjen e professorit Giuseppe Gardilone.
Dy fjalë për fëmijërinë e Mariantonia Braile
Mariantonia Braile lind në Shën Mitër\ San Demetrio Corona, qytezë arbëreshe, më 13 Korrik 1894 dhe ndërron jetë më, 10 prill 1917 në një familje arbëreshe dhe është motra e poetit Salvatore Barile. Martohet me Rocco De Benedetto. Nga lidhja e tyre lind një fëmijë, i cili ky engjell së shpejti do ti përkasi qiellit.
I shoqi i saj merr pjesë në Luftë(jemi në periudhën e Luftës së parë Botërore) dhe figura e tij nuk është shumë pranishme. Kjo vetmi ndihet furishëm dhe fuqishëm sa në dozën malinkonike aq edhe të trishtueshme në tragjedinë e jetës së saj.
Në vargjet autobiografike Mariantonia i ngjan asaj flete vjeshte që lëkundet, dridhet, dhe nuk rrëzohet edhe pse tufani është i egër. Mbahet në atë fillin e një klorofile që i jep linf jetës. Ndërron jetë në moshën 23-24 vjeçe.
Vargjet e Mariantonies
Mariantonia ishte vetëm 15 vjeç kur nis dhe hedh në vargje fjalët më të bukura, me të ndezuara nga dashria për nipin e saj Dukagjini, i cili është vetëm tre vjeç, dhe pëson një incident të vogël. Pëson një djegje pranë prushit të vatrës, që ajo menjeherë e fik, por shpirti i ndjeshëm e Mariantonios nuk është indifirente përballë faktit dhe ajo thur vargjet nga më të ngrohta duke mbajtur si një kamzhik preokupimin e saj, përballë këtij fëmje, krijues, pjesë e gjakut të saj. Me nota delicate dhe atë tonin përkëdhelës fjalët e saj i kalojnë sensibilitetit të një katërmbëdhjet vejeçareje:“Me ata Syzës të helmuar” Ruan Zjarrin ç’ë i shuar”. Janë vargje të brishta që do të trasformohen si zinxhira, do të mbërthejnë e do të “mbajnë në robëri” atë shpirti të djegur, të përvëluar, në vite, ku bloza do të kthehet në një humus në rrjedhjen e jetës plot trishtim të saj. Jeta e Mariantonios është “perpendikulare”. Ditët, muajt, varen mbi shpirtin e saj si ai plumçi, dhe mat murin ”guralec” të shpirtit të saj, poret ende frymojnë tinguj, ato bashkëtingëllore të zhytura në Zemrën e saj të njomë, nisin e i këndojnë birit të saj të vdekur, vetëm tetë muajsh:
“ Bir i par,çë Zëmëren ma shpove, ike e më fjuturove” . Jeta që shkon kundër natyrës së saj.
Çdo gjë e vuajtur ku shpirti i saj onomatopeike, herë i gjynjëzuar, herë me vullnetin implorues, i drejtohet Universit me esklamcionin: O ditë e mjegullur( vargjet kushtuar Dukagjinit, krijuar 1909) Në poezinë: Bir i par,çë zemërën ma shpove, ike e më fluturove”. Autorja shpesh herë e dorëzuar nga fati që i ra, nuk psherëtinë por krijon dialog, sikur biri i sai është gjallë.( poezia Krijuar 1915)
Kompozimi i broshurës” Kanti”, të Mariantonia përmbanë gjashtë poezi e ndarë në tre kapituj, shkruar në gjuhën Italiane dhe në Arbërisht: I bjerr i biri Paar, Tek e Keshja semund, Shën Cosmait dhe Shën Damjanit, Për Gljuftën\Luftën, Sciapk-cuar Vepra e saj..
Ndërsa lexon ato pak poezi të saj të vijnë ndërmend shprehja e pajisur me ironi të madhe, të Frida Kahlo e cila deklaroi: “U përpoqa t’i mbyte hidhërimet, por ata mësuan të notonin”. Vëllai i saj Salvatore i boton këto poezi menjëherë dy muaj pas vdekjes së saj në gazetën “Il Popolano” më 24 Qershor 1917. Në shënimin e tij ai shprehet kështu: “Dëshiroj që nga ai shpirti yt i bukur të ngelet një fragrancë arome në botë”. Është një profum ku trishtimi dhe dashuria bashkëjetojnë në një kosmo që quajmë” Jetë”.
Artistikisht në formë edhe në përmbajte qëndron shumë lartë.
Gjuha e saj është e folmja e arbëreshëve të SanDemetrio Corona\ Shën Mitri. Vargjet e saj nuk janë fantazi, janë jetë e jetuar, janë tinguj të shpirtit të saj të kodifikuar, janë pjesët e trupit të saj plot me ematome dhimbje, janë venat e saj që shëndërrohen si flatra të drobitura, gjaku i saja e me pikatore iu jep frymë, për tu ngjitur në një kosmo. Në dejet e saj, lëvrojnë si “gjëmba- dielli”, grimcat e shpresës që i dhanë frymë deri në çastet e fundit. Vargjet e saj meritojnë dritë dhe dinjitiet , dhe FAA në Kalabri ua dha!!
Ky eveniment u krye në dy gjuhë:
Poezitë u lexuan në Italisht dhe në Arbërishten e Shën Mitrit\ San Demetrio. U shoqëruan me këngë arbëreshe në sfond. Ky riprodhim i vargjeve në libër na vjen me një tekst është shumë i qartë, ka nuk mungojnë as edhe rubrika të veçanta si ajo “Quadri komarativ midis alfabetëve”, faqja e gazetës “ Il Popolano” ku u publikun në 1917 poezitë e Mariantonia.
Personalisht Falenderoj FAA, këtë federatë që për të dytën herë sjellë për publikun libër të rënësishëm e fatkeqësisht të harruar në pluhurin e harresës. Për herë të parë FAA erdhi më me 2017 me ribotimin e veprës “La risposta di Filalete..” të dyja këto vepra kaq të veçanta dhe të rëndësishme meritojnë një dinjitet nga istitucionet të cilat si gjithmonë përqëndrohen në katër autor, sikur bota arbëreshe të ketë qenë e ngrirë, në katër kardinale, e të rrotullohet si një disk rreth tyre. Në kalabri Dy federatat e saj bëjnë më shumë punë se sa istitucionet. Arbëreshët e Calabrisë janë gjallë vetëm për hirë të dy Federatave
Morën pjesë në këtë takim
Në këtë mbrëmje merrnin pjesë Pino Sangermano Zv\ Kryetar i komunës të Shën Mitri\ San Demetrio, Emanuele D’Amico këshilltar dhe përgjegjës mbi kulturën, si dhe Alessia Ponte, recituesja e poezive në italisht.Merrnim pjesë gjithashtu edhe nga Qëndra albnaologjike A.Bellusci, me pjesmarrjen e Avv Tomaso Bellusci President,Emmanuele Rosanova Sekretar i Bbibliotekës si dhe unë drejtuesja e Qëndrës mbi kërkimet dhe gjuhën dhe kulturën arbërshe Ornela Radovicka. Evenimenti u krye pranë Kolegjit Shën Adriano. Janë emocione të forta kur mendon që në ato mure u stërvitën si profesionalisht dhe politikisht figura të shquara, vëllezër të të njëjtit gjak por të destinuar për të qenë larg fizikisht. Ndërsa qëndron në atë oborr ndien sikur shpirti i tyre si një puhizë vjen e të prek, e të kujton misionin fisnik që secili do të ketë për të mirën e kombit. I urojmë këtij libri Rrugëtim të mbarë, në botën arbëreshe dhe shqiptare dhe Falenderojmë FAA me Drejtuesin e saj Damiano Gualiardi!
Ornela Radovicka
Qëndra albanologjike kërkime gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar nga A. Bellusci
Frasnitë\ Kalabri