Kastriot Fetahu/

Një projekt filmi me subjekt ngjarjet e burgut të Spaçit në vitin e largët 1973, është kthyer në një arenë të re e përplasjeve konceptuale të ndarë në dy kampe kundërshtare. Në mendimin tim ky film do të sjellë një zhvillim pozitiv, i cili duhet përshëndetur si inisiativa e parë serioze për këtë ngjarje që vendosi gurin më të madh të lirisë në sistemin e kaluar diktatorial. Duhet theksuar se qeveritë e mëparshme të dy anëve të spektrit politik nuk ndërmorën asnjë inisiativë të tillë. Ideja që lexoj pse sulmohet ka të bëjë me detaje të rekuizitës së kampit të Spaçit, (ngjyra e bardhë e murit, apo detaje të tjera që nuk i njoh më tej). Nuk mendoj se është kjo gjë thelbi i filmit, por trajtimi i skenarit dhe loja e aktorëve për të sjellë të vërteta të Ferrit mbi tokë të kohës së diktaturës.

Le ta sfidojmë mungesën e rekuizitës së duhur të asaj kohe dhe autorët e saj me mundësinë që na jepet për të njohur historinë e tmerreve të përjetuara nga heronj të vërtetë, burra të papërsëritshëm.

Mendoj se duhet përshëndetur, përkrahur dhe respektuar inisiativa e Namik Ajazit dhe Visar Zhitit për të sjellë një vepër të tillë madhore në kinematografinë shqiptare. Askush nuk pengohet më pas të realizojë filma nëse produkti i dy autorëve të mësipërm do të jetë me shtrembërime idesh dhe të vërtetash të kampit famëkeq të Spaçit. Mos të harrojmë se Zhiti është më shumë nga të gjithë i interesuar të nxjerrë të vërtetën në Ferrin e Spaçit. Prisni, prisni dhe shpresoni se do jetë e vërteta e “Aushvicit” shqiptar nën siglën e tyre të veprës që do të sjellin profesionalisht në kinematografinë shqiptare, bazuar në mundësitë e tyre financiare. Duhet lobuar për një buxhet hollivudian që të jenë pjesë e filmit standarte të “Kubrik, Al Pacino apo Moricone” që të kemi çfarë duam, por mjerisht…

Me metoda komuniste nuk mund të bëjmë dot art kapitalist. Liria nuk i mungon askujt për të treguar sipas këndvështrimit të vet historinë e këtij burgu famëkeq dhe për të na dhënë një “509” shqiptar më madhështor se ai i Erich Maria Remark.

Zhiti duket sikur vjen si “Mohikani i fundit” me Spaçin e tij të tatuazhuar në mendje dhe trup. Suksese autorëve.

Vatra Chicago ofron një mundësi të shkëlqyer për të gjithë fëmijët shqiptarë në Ilinois.

(Analizë historike, juridike dhe politike, e shoqëruar me raste konkrete)

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA

1. Hyrje: Rëndësia historike dhe politike e datës 12 Qershor

Më 12 qershor 1999, Kosova u çlirua nga regjimi i Serbisë pas një lufte të gjatë dhe të përgjakshme. Ky çlirim nuk ishte vetëm ushtarak, por edhe shpirtëror, politik dhe kombëtar për një popull që për dekada të tëra kishte qenë viktimë e shtypjes, diskriminimit dhe represionit. Kjo datë përkon me hyrjen e trupave të NATO-s në Kosovë dhe tërheqjen e forcave ushtarake e policore serbe, në përputhje me Marrëveshjen e Kumanovës të nënshkruar më 9 qershor 1999.

Ky zhvillim u bazua në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, e cila krijoi kuadrin ndërkombëtar për administrimin e përkohshëm të Kosovës dhe përgatitjen e një procesi politik për përcaktimin e statusit të saj përfundimtar. Në këtë kontekst, përpjekja e popullit të Kosovës për vetëvendosje mori legjitimitet ndërkombëtar dhe u kurorëzua më 17 shkurt 2008 me shpalljen e pavarësisë.

2. Çlirimi i Kosovës: Nga shtypja sistematike te ndërhyrja ndërkombëtare

2.1 Shtypja e dekadave dhe shembulli i viteve ‘90

Pas suprimimit të autonomisë së Kosovës më 1989 nga regjimi i Slobodan Millosheviqit, shqiptarët e Kosovës u përjashtuan nga të gjitha institucionet publike, sistemi arsimor, shëndetësor dhe ekonomik. U krijua një regjim aparteidist, ku qytetarët shqiptarë trajtoheshin si qytetarë të dorës së dytë. Kjo situatë gjeneroi lëvizjen paqësore të viteve ’90, të udhëhequr nga presidenti Ibrahim Rugova, e cila kërkonte pavarësi përmes mjeteve paqësore dhe referendumit të vitit 1991.

2.2 Lufta e armatosur dhe ndërhyrja e NATO-s

Me shpërthimin e konfliktit të armatosur në vitet 1998-1999 midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe forcave serbe, situata humanitare u përkeqësua ndjeshëm. Rastet më të rënda të spastrimit etnik përfshijnë:

-Masakra e Reçakut (15 janar 1999) – ku forcat serbe masakruan 45 civilë shqiptarë; ky rast shënoi një pikë kthese, duke çuar në ndërhyrjen ndërkombëtare.

-Spastrimi etnik i pranverës 1999 – mbi 800,000 shqiptarë të Kosovës u dëbuan me dhunë nga shtëpitë e tyre dhe mijëra të tjerë u vranë.

Në këtë kontekst, NATO nisi më 24 mars 1999 një fushatë bombardimesh që zgjati 78 ditë dhe që rezultoi në tërheqjen e forcave serbe dhe dislokimin e trupave të KFOR-it, që garantonin sigurinë në terren.

3. Rezoluta 1244/1999: Korniza ligjore për administrimin ndërkombëtar dhe procesin e vetëvendosjes

Rezoluta 1244, e miratuar më 10 qershor 1999, ishte produkt i negociatave diplomatike që pasuan ndërhyrjen e NATO-s. Ajo përmbante disa elemente themelore:

3.1 Përmbajtja dhe ndikimi praktik i rezolutës

-Vendos administrimin ndërkombëtar të Kosovës përmes UNMIK.

-Vendos praninë e forcave ushtarake ndërkombëtare për ruajtjen e paqes (KFOR).

-Parashikon një proces politik për të përcaktuar statusin përfundimtar të Kosovës.

-Përmend “respektimin e integritetit territorial të RFJ-së”, por nuk e ndalon vetëvendosjen.

3.2 Interpretimi i Rezolutës: Rasti i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë

Në vitin 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND), në opinionin këshillimor për Kosovën, vendosi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare as Rezolutën 1244. Kjo do të thotë që dokumenti ndërkombëtar më i rëndësishëm për Kosovën pas luftës nuk përbënte pengesë juridike për vetëvendosje.

4. E drejta për vetëvendosje: Parimi ndërkombëtar dhe rasti i Kosovës

4.1 Parimi i vetëvendosjes në të drejtën ndërkombëtare

E drejta për vetëvendosje buron nga Karta e Kombeve të Bashkuara (1945) dhe është e konfirmuar në:

-Deklaratën për Dekolonizimin (Rezoluta 1514 e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, 1960)

-Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (1976) – neni 1: “Të gjithë popujt kanë të drejtën për vetëvendosje…”

Kjo e drejtë zbatohet në rastet kur:

-Populli është nën kolonializëm ose okupim të huaj.

-Ka një mohim sistematik të të drejtave politike dhe kulturore.

-Nuk ka asnjë mundësi reale për vetëqeverisje brenda shtetit ekzistues.

4.2 Rasti i Kosovës në këtë kontekst

Rasti i Kosovës plotëson të gjitha kriteret e mësipërme:

-Kosova nuk ishte një krahinë e zakonshme, por një njësi konstituive autonome me të drejtë vetoje sipas Kushtetutës së vitit 1974.

-Shqiptarët përbënin mbi 90% të popullsisë dhe ishin sistematikisht të përjashtuar nga jetesa institucionale.

-Gjatë luftës, Serbia kreu krime që u kualifikuan si krime kundër njerëzimit, duke mohuar tërësisht të drejtën për bashkëjetesë.

5. Shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008: Kurorëzimi i vetëvendosjes

Më 17 shkurt 2008, Kuvendi i Kosovës miratoi Deklaratën e Pavarësisë, në të cilën u theksua:

-E drejta e popullit të Kosovës për të zgjedhur lirisht të ardhmen e tij.

-Rrjedhshmëria e këtij akti nga procesi i gjatë i mbikëqyrur ndërkombëtarisht, përfshirë Pakon e Ahtisaarit, që Serbia refuzoi.

-Zbatimi i standardeve më të avancuara për të drejtat e komuniteteve dhe ndërtimin e një shteti demokratik.

6. Shembuj krahasues në nivel ndërkombëtar

Për të kuptuar më mirë legjitimitetin e rastit të Kosovës, mund të krahasojmë me raste të tjera:

-Timori Lindor – Pavarësia nga Indonezia pas ndërhyrjes ndërkombëtare dhe referendumi të vitit 1999.

-Eritrea – Pavarësia nga Etiopia në vitin 1993 pas luftës dhe mohimit të të drejtave.

-Sudani Jugor – Pavarësia në 2011, pas marrëveshjeve paqësore dhe referendumit.

Të gjitha këto raste kanë një komponent të përbashkët: popuj që janë ndarë nga shtete që u kanë mohuar identitetin, liritë dhe të drejtat.

7. Përvjetori i çlirimit si kujtesë për rrugën drejt lirisë dhe të drejtës

Përvjetori i çlirimit të Kosovës më 12 qershor nuk është thjesht një përvjetor historik – është një simbol i fitores së të drejtës mbi padrejtësinë, i ndërhyrjes humanitare mbi indiferencën ndërkombëtare, dhe mbi të gjitha, i fuqisë së vetëvendosjes së një populli të shtypur.

Në dritën e Rezolutës 1244 dhe zhvillimeve pasuese, rasti i Kosovës është një shembull i qartë dhe i drejtë i zbatimit të së drejtës ndërkombëtare, dhe i legjitimitetit të ndarë nga një shtet që ka mohuar çdo formë të bashkëjetesës demokratike. Kosova nuk është produkt i një veprimi të njëanshëm, por rezultat i një procesi kompleks politik dhe juridik, i pranuar nga shumica e botës demokratike.

Analizë nga Rafael Floqi

Hyrje: Një konfrontim në horizont

Në fillim të vitit 2024, Tajvani zgjodhi presidentin William Lai, një figurë me orientim të qartë pro pavarësisë, çka e ka tensionuar më tej marrëdhënien tashmë të brishtë me Kinën. Bonny Lin, Jude Blanchette dhe Ryan Hass, tre ekspertë të njohur të politikës kineze dhe sigurisë aziatike, argumenton se rreziku i luftës në Ngushticën e Tajvanit është jo vetëm i pranishëm, por edhe në rritje të shpejtë. Kjo analizë do të shqyrtojë shkaktarët kryesorë të këtij përshkallëzimi, pasojat e mundshme për rajonin dhe rendin ndërkombëtar, si dhe rolin vendimtar të SHBA-së në menaxhimin e krizës.

I. Dilema e status quo-së: Pse po thyhet ekuilibri?

Historikisht, Kina ka ndjekur një qasje të duruar ndaj ribashkimit me Tajvanin, duke përdorur presion ekonomik, diplomatik dhe ushtarak pa kaluar vijën e kuqe të konfliktit të hapur. Megjithatë, me ardhjen në pushtet të presidentit Xi Jinping dhe retorikën më të ashpër të tij për “ribashkim të pashmangshëm”, kjo strategji po evoluon drejt një më të asertive dhe të përballshme ushtarakisht.

Nga ana tjetër, Tajvani ka ndjekur një strategji të zgjuar të “ambiguitetit të pavarësisë” – pa shpallur pavarësi formale, por duke vepruar si shtet de facto i pavarur. Fitorja e William Lai ka thelluar dyshimet e Pekinit se Tajvani po largohet përfundimisht nga koncepti “Një Kinë”. Kina e percepton këtë si një provokim ekzistencial dhe një sfidë për legjitimitetin e Partisë Komuniste, duke e shtyrë të rrisë presionin ushtarak dhe diplomatik.

II. Përgatitjet kineze dhe opsionet e mundshme të luftës

Artikulli thekson se Pekini nuk ka vendosur ende për një datë lufte, por po ndërton kapacitetet për të qenë gati deri në vitin 2027. Strategjitë e mundshme përfshijnë:

• Bllokadë detare: Një mënyrë më pak e rrezikshme sesa pushtimi, por që do të testonte vullnetin e SHBA-së dhe të aleatëve për të ndërhyrë.
• Fushatë ajrore dhe raketore: Për të neutralizuar mbrojtjen tajvaneze pa hyrë menjëherë në një pushtim amfib.
• Ndërhyrje kibernetike dhe destabilizim të brendshëm: Me synim rrëzimin e qeverisë tajvaneze pa përdorur trupa në terren.

Këto opsione janë pjesë e një arsenali kompleks presioni që Pekini po përgatit, duke krijuar një atmosferë të përhershme tensioni dhe pasigurie në rajon.

III. SHBA midis “strategjisë së paqartësisë” dhe angazhimit të qartë

Që nga viti 1979, SHBA ka ndjekur një politikë të paqartësisë strategjike, duke mos e garantuar hapur mbrojtjen e Tajvanit, por as duke e përjashtuar atë. Kjo ka ndihmuar në ruajtjen e status quo-së, por në kontekstin aktual, kjo paqartësi po vihet në provë.

Presidenti Joe Biden ka deklaruar disa herë se SHBA do të mbrojë Tajvanin në rast sulmi, një deklaratë që është përkthyer nga Kina si largim nga paanshmëria e mëparshme. Kjo rrit rrezikun e përllogaritjeve të gabuara – njëra palë mund të besojë se pala tjetër nuk do të reagojë ose do të zmbrapset, duke e çuar konfliktin në përshkallëzim të pakthyeshëm.

IV. Roli i Tajvanit: A është demokracia një barrë apo një forcë?

Autorët analizojnë edhe sfidat e brendshme që ka Tajvani: një shoqëri demokratike me polarizim të madh politik, ku qeveritë mund të ndërrohen dhe ku disa parti janë më të hapura për dialog me Kinën (si Partia Kuomintang). Kjo e bën strategjinë kombëtare më pak koherente në krahasim me vendimet e centralizuara të Pekinit.

Por njëkohësisht, sistemi demokratik është edhe burimi kryesor i legjitimitetit ndërkombëtar të Tajvanit dhe një arsye pse SHBA dhe partnerët liberalë kanë interes për ta mbrojtur si simbol të qëndresës ndaj autoritarizmit.

V. Dilema ndërkombëtare: Cili është çmimi i përballjes me Kinën?

Një luftë në Ngushticën e Tajvanit do të kishte pasoja kolosale për ekonominë botërore. Tajvani është prodhuesi më i madh në botë i çipave gjysmëpërçues (semiconductors), ndërsa një konflikt do të ndërpriste zinxhirët globalë të furnizimit. Një ndërhyrje amerikane mund të përfshijë edhe Japoninë, Korenë e Jugut dhe Australi në konflikt, duke rritur rrezikun e një lufte të madhe rajonale, në mos globale.

Nga ana tjetër, nëse SHBA nuk ndërhyn, kredibiliteti i saj në Indo-Paqësor dhe në të gjithë aleancat e saj do të dëmtohej rëndë, duke i hapur rrugë Kinës për të imponuar një rend të ri autoritar në rajon.

VI. Konkluzion: Mësimet e historisë dhe nevoja për maturi strategjike

Artikulli përmend rrezikun e përllogaritjeve të gabuara – një skenar të ngjashëm me Luftën e Parë Botërore, ku fuqitë e mëdha hynë në luftë jo nga dëshira, por nga mungesa e kanaleve efektive të komunikimit dhe perceptimeve të gabuara për qëllimet e kundërshtarit.

Rrjedhimisht, autorët propozojnë që SHBA, në vend të përshkallëzimit retorik, duhet të forcojë kanalet diplomatike me Kinën, të ndihmojë Tajvanin të ndërtojë një strategji të fortë mbrojtjeje dhe të punojë me aleatët për një qëndrim të përbashkët që ruan status quo-në, por që dekurajon agresionin.

Ngushtica e Tajvanit është kthyer në pikën më të rrezikshme të globit. Në këtë nyje të tensionuar, çdo hap i gabuar mund të çojë në katastrofë. Për të shmangur luftën, nevojitet një përzierje e rrallë e fuqisë së matur, diplomacisë efektive dhe unitetit ndërkombëtar. Artikulli e bën të qartë: lufta nuk është e pashmangshme – por pa veprime të mençura, ajo po bëhet gjithnjë e më e mundshme.

SHOQATA MATI ORGANIZON PIKNIKUN VEROR – MATI PIKNIK – 21 QERSHOR 2025