Artan Nati/

“Për të mbrojtur demokracinë, populli duhet të ketë një ndjenjë të fortë pavarësie, vetërespekti dhe uniteti” thotë  Mahatma Gandhi. Shumë mendimtarë kanë vënë në dukje se demokracia është e brishtë dhe nuk duhet besuar si një libër i shenjtë. Në një demokraci, votohet përpara se të ndiqen urdhrat, ndërsa në një diktaturë, votimi është i panevojshëm, thonë mendimtarë të tjerë. Shpesh e vërteta e vërtetë është e negociueshme për sa kohë që miratohet nga turma Kështu frenohet mendimi intelektual dhe fiton mediokriteti. Të njëjtat argumente, të njëjtat cikle, të njëjtat rituale të veshura me iluzionin e progresit. Dhe ngadalë në heshtje një pyetje fillon të marrë formë. Po sikur demokracia, kjo shtyllë e shenjtë e qytetërimit modern, të mos jetë ajo që mendojmë se është? Po sikur të mos jetë një fener lirie, por një iluzion i bukur ku pushteti rishpërndahet, por nuk çmontohet, dhe ku manipulimi mban maskën e zgjedhjes? Po sikur inteligjenca, që të jetë inteligjenca e vërtetë, lloji që guxon të vërë në dyshim ëndrrën kolektive jo vetëm që injorohet, por përjashtohet sistematikisht? Na është thënë se demokracia është sistemi i popullit nga populli për popullin. Por shikoni përreth? A janë këta vërtet njerëzit që do t’u besonim të vërtetën? Po sikur vetë struktura që na premton një zë, të jetë e njëjta që siguron që të mos e përdorim kurrë? Po sikur demokracia në formën e saj aktuale nuk e lartëson mençurinë, por e zbeh atë dhe ndoshta pyetja më shqetësuese nga të gjitha: Po sikur njerëzit e zgjuar të ndalojnë së besuari në demokraci jo sepse janë cinikë? Po sikur sistemi të mos ishte projektuar për të kultivuar njohuri, por për ta neutralizuar atë? Ne nuk jemi rritur për të bërë këto pyetje. Në fakt, ne dolëm nga komunizmi dhe besonim se demokracia si sistem do të zgjidhte çdo problem. Ne harruam se në qendër të çdo sistemi shoqëror është njeriu. 

Demokracia është e mirë, por njeriu ka evoluar që të bindet dhe të jetë tribal dhe mbi të gjitha të mos jetë skeptik. Të vësh në dyshim është e rrezikshme. Dyshimi është i barabartë me ekstremizmin. Por diku thellë brenda jush, ju keni ndjerë se diçka nuk shkon. Pas 35 vitesh duket qartë se diçka është gabim me demokracinë, me partitë politike dhe me ata që na udhëheqin dhe ne shpesh i besojmë verbërisht. Dhe kur fillon ta dëgjosh, demokracia nuk ndihet më si një strehë. Ndihet si një lojë ku të gjithë pretendojnë dhe askush nuk dëshiron të pranojë se rregullat janë thyer. Pra, tani pyetja bëhet se çfarë fshihet nën ritualet e votës, sloganet e rrugës dhe iluzionin e vullnetit kolektiv? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetje, ndoshta duhet të shkojmë më thellë. Jo në strukturën e politikës, por në strukturën e mendjes. Sepse rrënjët e vërteta të këtij zhgënjimi nuk janë politike. Ato janë psikologjike. Ato janë filozofike. Ato janë ekzistenciale. Dhe sapo t’i kuptosh, nuk mund ta harrosh kurrë. Demokracia në idealin e saj më të pastër është ëndrra e mençurisë kolektive. Por e vërteta e pakëndshme është se mençuria kolektive është rrallë kolektive dhe akoma më rrallë e mençur. Jean Paul Sartra besonte se liria ishte një mallkim aq sa një dhuratë, se të jesh vërtet i lirë do të thotë të mbash peshën e zgjedhjes, përgjegjësisë dhe izolimit. Dhe shumica e njerëzve, pavarësisht asaj që pretendojnë, nuk duan liri. Ata duan drejtim, siguri, dikë për të fajësuar kur gjërat shkojnë keq. Dhe demokracia, ashtu siç ka evoluar, i përshtatet kësaj dëshire. Nuk u kërkon njerëzve të mendojnë, por u kërkon të zgjedhin. Dhe zgjedhja, kur është e lirë nga vetëdija, bëhet një lloj hipnoze. Jep iluzionin e pushtetit, ndërsa fsheh mekanizmat e kontrollit.

Shikoni se çfarë ndodh në vendin tonë. Jetojmë në demokraci, por në ndryshim nga diktatura, ne kemi dy diktatorë që funksionojnë si një i vetëm. Ata funksionojnë si dy anë të së njëjtës monedhë. Shqiptarët mendojnë se janë të lirë dhe kanë mundësi për të zgjedhur, por në fakt gjithmonë kemi në pushtet të njëjtën elitë, të njëjtët oligarkë dhe të njëjtën makinë propagandistike në shërbim të tyre. Demokracia jonë na jep iluzionin se ne kemi mundësi të vendosim për fatet tona, por fsheh mekanizmat e kontrollit. Rama dhe Berisha çimentojnë pozicionet e tyre me listat e mbyllura dhe hedhin në luftë si gladiatorë, kundështarët e tyre. Ata që nuk binden, njerëzit që guxojnë të mendojnë ndryshe, do të përfundojnë në fushë beteje. Aq më tepër nqs nuk binden, do të përfundojnë si ushqim për turmat që brohorasin këtë spektakël absurd.

Votimi është kthyer në një ritual përkatësie, një mënyrë për të thënë “Unë jam në anën e duhur”. Por kush e përcakton të drejtën dhe çfarë ndodh kur shumica zgjedh jo më të mirën, por më të njohurin, më qetësuesin emocionalisht? Friedrich Niçe na paralajmëroi se: “Çmenduria tek individët është e rrallë, por në grupe, parti dhe epope është rregulli.” Votuesit votojnë për interpretuesin më të aftë, siç ishte Zegjineja, e cila lexonte me zell prozën e shkruajtur nga Balluku. Ndërsa në malësinë e Shkodrës vota jepej si shpërblim ndaj miellit dhe gurëve të hedhur në rrugët e zonës. Në pjesët e tjera të vendit vota hidhej nga frika e ardhjes në pushtet të Berishës apo si pasojë e frikës ndaj korrupsionit galopant të Ramës. Demokracia atëherë tek ne bëhet një teatër i turmës. Dhe turmat nuk drejtohen nga logjika, por nga infeksioni. Idetë përhapen si viruset jo sepse janë të vërteta, por sepse ndihen mirë. Demokracia u jep të gjithëve një zë. Po, por jo të gjithë zërat flasin nga llogjika. Shumica flasin nga frika. Se votimi për të keqen më të vogël është ende votim për të keqen. Për këtë arsye dialogu mbytet nga spektakli emocional se llogjika është ndëshkuar dhe mashtrimi shpërblehet. Rama e Berisha e dinë shumë mirë se njerëzit reagojnë më shumë nga frika dhe emocionet e së kaluarës dhe gjithmonë jetojnë si krijesa, mbijetesa e të cilëve kërcënohet nga kundështarët.  

Vota nuk është kurrë pushtet për votuesin, por një qetësues dhe iluzion se kemi të drejtë zgjedhje. Skena e debatit nuk është kurrë e vërtetë. I gjithë teatri është projektuar për të të mbajtur të besosh mitin se vota jonë është një zgjedhje. Debatet dhe debatuesit në televizionet e blera e të financuar nga elita jonë politike e ekonomike, eksitojnë masat dhe japin idenë se ne kemi mundësi reale të zgjedhim. Por tani pas 35 vitesh duket qartë. Tani e shohim se demokracia ashtu siç ekziston në formën e saj moderne nuk është arritja kurorëzuese e qytetërimit. Është kompromisi i një specieje të frikësuar që shpesh e quajnë sovran. Një sistem i ndërtuar jo mbi mençuri por mbi numra, jo mbi të vërtetën, por mbi konsensus, jo mbi drejtësi por mbi dobi. Dhe konsensusi nga natyra e tij përkulet te emëruesi më i ulët i përbashkët.

Çfarë është liria në të vërtetë dhe më e rëndësishmja, a jemi mjaftueshëm të fortë për ta duruar atë? Ne donim liri,pa e ditur se  ç’është ajo. Tani e shohim se çfarë në të vërtetë është, por ndryshe si e mendonim dikur. Nuk është siguri as rehati. Liria e vërtetë është e tmerrshme sepse heq iluzionin se dikush tjetër është në kontroll. Vret fantazinë se dikush atje jashtë do t’i rregullojë gjërat për ne. Ajo vret fantazinë se ka një parti, ose një udhëheqës, ose një sistem të projektuar për të na shpëtuar nga problemet. Jo, kur perdja më në fund bie, kur të gjitha zhurmat shuhen, mbetemi në këmbë në heshtjen brutale të pronësisë së vetes tonë. Dhe atëherë na godet mendimi se ne jemi më përgjegjës sesa na është thënë ndonjëherë.

Tani pyetja përfundimtare mbetet: Jo kush duhet të na udhëheqë, por kush po bëhesh kur nuk ke më nevojë të udhëhiqesh. Ky është rebelimi përfundimtar. Kjo është e vërteta që asnjë votë nuk mund ta përmbajë. Dhe ky është fillimi i një jete të jetuar jo në sisteme, por… në sovranitet Mirë se vini në lirinë tuaj

Marko Kepi/

Thank you to all the Albanian American community organizations who attended the first Albanian Roots Parade meeting. Your presence, unity, and dedication to our culture are truly inspiring. We are excited and confident that, together, we will make the parade on Saturday, June 21, 2025, a celebration to remember!

Faleminderit të gjitha organizatave të komunitetit shqiptaro-amerikan që morën pjesë në takimin e parë për Paradën Albanian Roots. Pjesëmarrja dhe bashkëpunimi juaj na japin shpresë dhe forcë. Jemi të entuziazmuar dhe të bindur se, së bashku, do të realizojmë një paradë madhështore të shtunën, 21 qershor 2025!

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Kosovës i nevoitet një zgjedhje e menjëherëshme pas zgjedhjeve të mbajtura më 9 shkurt 2025.

Procesi i integrimit përfundimtar të Ballkanit në strukturat euro-atlantike do të ndikoj drejpërsëdrejti në krijimin e kushteve të reja dhe frymës së bashkëpunimit rajonal që do të jetë një garanci për paqe dhe stabilitet në këtë rajon. Kjo ka gjasa të jetë e largët, në radhë të parë nga vetë qëndrimet e këtyre vendeve, por edhe nga situata e turbullt në vetë Bashkimin Europian.

Kjo do të mund arrihet vetem kur Bashkimit Europian e sidomos SHBA-së përcaktojnë një strategji të qartë globale për Ballkanin. Ajo që na intereson ne si komb, janë Shqipëria dhe Kosova.

Zoran Lutovac, studjues në Institutin për Shkencat Shoqërore në Universitetin e Beogradit në gazetën “Nezavisna  Svetlost” e  Kragujevacit në  10 Maj 1997  jep 12 propozimet për  zgjidhjen e çështjes së Kosovës, të cilat u paraqiten për debat publik. Aty  përfshin  të  gjitha propozimet zyrtare dhe jozyrtare dhe  kanë  nivele të ndryshme të  mbështetjes publike. Unë shkurtimisht do ti citoj ato, pa hyrë në komente.

1.Autonomia

Krijimi (vendosja) i statusit të autonomisë për Kosoven, i ngjashëm  me atë në vitin 1974, i përmendur  si zgjidhje e dëshirueshme nga “Komuniteti Ndërkombëtar”, me mbështetës të fuqishëm. Nën influencën e “Komunitetit Ndërkombëtar”,  Shqipëria ka pranuar zyrtarisht autonominë si një zgjidhje kompromisi, ose si “një zgjidhje e pranueshme minimale”, apo një “pikë nisje” për bisedimet Serbo-Shqiptare rreth Kosovës. Propozimi i lart përmendur kishte dy versione. Versioni i parë, “autonomi minus e vitit 1974” që do të pakësonte autonominë e vitit  1974 duke hequr elementët e krijimit të shtetit. Regjimi serb, si dhe shumica e opozitës, e shikonin  në favor këtë  propozim. Versioni tjetër i këtij propozimi ishte “autonomi plus e vitint 1974” e cila shkon një  hap më tej në lidhje me autonominë ku Kosova ishte pjesë e ish Jugosllavisë.

2.Ballkania.

Shtojca ose federalizimi i ri i Republikës Federale të Jugosllavisë (FRY), e cila ishte inkurajuar nga disa intelektualë “të pavarur” me orientim qytetërimi, do t’i jepte Kosovës statusin e një  njësie të re federale, atë të një Republike. Kjo në mënyre të saktë përputhej me kerkesën e shqiptarëve të Kosovës gjatë demonstratave të vitit 1981; megjithatë, pas shpërberjes së ish-Jugosllavise shumica e tyre e panë këtë kërkesë si të “vjetëruar”.   

3.Rajonalizim.

Akademiku  Miodrag Joviçiç ka zhvilliuar dhe justifikuar konceptin e regjionalizimit të RFJ-së. Siç thotë ai, në përpjekje për të bashkuar “avantazhet përkatës si të shtetit unitar ashtu dhe shteteve federale dhe në të njëjtën kohë për të hequr dobësitë përkatëse të këtyre koncepteve”, Joviçiç propozoi konceptin e një shteti të regjionalizuar. Ai propozoi ndarjen e RFJ në trembëdhjetë regjione, ku Kosova dhe Metohia [pjesë të regjionit aktual autonom të Kosovës dhe Metohisë,(një ndarje e tillë e Kosoves ekziston vetëm në konceptin Serb)], do të jenë dy regjione të veçante. Të dy këto regjione (krahina) do të ndryshonin nga të tjerat, sepse asambletë e tyre regjionale do të kishin dy dhoma: një dhomë e zgjedhur “në zgjedhje direkte dhe të përgjithshme bazuar në sistemin miks maxhoritaritar proporcional, ndërsa dhoma tjetër do të kishte numër të barabartë të përfaqësuesve Shqiptarë, nga  njëra anë , dhe nga ana tjeter qytetarët e tjerë nga regjionet, serbet, muslimanët, turqit dhe romët”…  

4.Shtet Unitar. 

Transformimi i RFJ-së në shtet unitar klasik,  njëri nga  propozimet i cili nuk kishte mbështetje të rëndesishme publike dhe politike. Përveç Partisë Radikale Serbe (SRS) udhëhequr    nga Vojislav Shesheli, e cila i përket ekstremit të djathtë për politikën kombëtare të ndjekur, asnjë parti politike tjetër në RFJ me përfaqesim në parlament nuk  shprehte mbështetje për këtë propozim. 

5.Kosova e pavarur.

Opsioni për pavarësinë e Kosovës nuk është hedhur poshtë nga komuniteti ndërkombetar si krejtësisht i papranueshëm, por është vlerësuar se kufijtë mund të ndryshohen vetëm në mënyrë paqësore, në marrëveshje të plotë me gjithë të interesuarit. Megjithatë, duke patur parasysh prirjen e faktorëve kryesorë publik dhe politike në Serbi, të cilët hedhin poshtë vendosmërisht një opsion të tillë, pavarësia e Kosovës mund të arrihet vetëm  nëpermjet një konflikti të armatosur, ku të gjithë palët po përpiqen ta shmangin atë.  

6.Kosova në Shqipëri. 

Aneksimi i Kosovës nga Shqipëria ishte ide që mbështetej nga krahu i vijës së ashpër brenda lëvizjes nacionaliste Shqiptare, pasuesit e akademikut Rexhep Qosja. Sipas kësaj ideje, Kosova do të behët pjesë e shtetit të vetëm shqiptar në Ballkan. Të quajtur të gjitha “toka Shqiptare”, p.sh. territoret me popullsi të madhe shqiptare ( siç janë Maqedonia Perëndimore, një pjesë e Malit të Zi, komunat Bujanovc, Presheve dhe Medveq në jug të Serbisë, një pjesë e Greqisë) do të bashkoheshin me Shqipërinë.

7.Ndarja e Kosovës.

Ndarja e Kosovës e bazuar në kriteret etnike, ekonomike dhe kulturore-historike është propozim i cili nënkupton një sërë problemesh konceptuale dhe praktike në krijimin e kufirit, një skenar me rrezik të lartë. Një propozim tjetër i ngjashëm është krijimi i dy entiteteve, si në  “Dejton Bosnja”. Të dyja, partia në pushtet dhe opozita kanë kundërshtuar ndarjen duke i kushtuar vëmendje votuesve dhe zgjedhjeve iminente federale e lokale (Nëndor 1996). Udhëheqësit e shqiptarëve të Kosovës kanë dhënë një vlerësim pozitiv për këtë propozim; megjithatë, në interpretimin e tyre Kosova do të shkëputej me kufijt aktual administrativ, me modifikim të vogel e të mundshëm të kufijve të bazuar  në parimin ” pjesë e Kosovës si një pjesë e Serbisë së jugut”.

8.Protektorat.

Protektorati Ndërkombetar si ” modus vivendi” është një zgjidhje kalimtare (përkohëshme) i cili do të lejonte integrim pa dhimje, ndarje ose diçka tjetër, zgjidhje permanente. Kjo zgjidhje deri tani ka qënë e propozuar kyesisht nga shqiptarët e Kosovës. Sipas kësaj ideje, Kosova duhet të jetë e çmilitarizuar dhe të vendoset  nën administrimin civil  të një organi ndërkombëtar të përshtatshëm për një periudhë të kufizuar kohe; pas mbarimit të kësaj periudhe popullsia e Kosovës do të vendose rreth statusit të saj të ardhshëm.

9.Bashkëkzistenca (bashkëjetesa)  

Ato që propozojnë bashkëjetesën, zakonisht teoricienët me orientim qytetërimi demokratik, besojnë se pluralizmi politik  duhet të pasurohet me demokraci të bashkëjetesës në shtetet multinacionalë dhe ato heterogjene, ku partitë politike, institucionet arsimore, mas media, organizatat joqeveritare dhe shoqatat jopolitike janë formuar gjatë vijave të ndarjeve në shoqëri. 

Megjithkëtë duke patur parasysh objeksionet e këtij propozimi duhet të përmendet se karakteristika dominuese e ish Jugosllavise ishte mungesa e demokracise: elitat në republikat anëtare nuk ishin konstituuar nga dëshira e popullit të shprehur në zgjedhje të lira; prandaj kjo do të ishte më e përshtateshme të karakterizonte sistemin e vjeter si “autokraci bashkëjetese” se sa demokraci bashkëjetese. 

10.Ndërtimi eklektik.

Kombinimi eklektik i decentralizimit (provincat), regjionalizimi dhe bashkëjetesa (autor i këti propozimi ishte Dragoljub Popovic, profesor në departamentin juridik të Universitetit të Beogradit), mbështeten në dy anëtarët e federatës, Serbisë dhe Malit të Zi dhe përqendrohet në riorganizimin e Serbisë. Ideja kishte të bënte me krijimin e 5-7 krahinave autonome në Serbi. Krahinat do të përbeheshin prej bashkive të cilat duhet të ishin shumë më të vogla se ato ekzistuese. Disa institucione bashkëjetese duhet të ishin gjithashtu pjesë e këtij ndërtimi eklektik, p.sh. opsioni për vetot e minoritetit, i cili duhet të përdorej në nivele të ndryshem të organizimit territorial, dhe në mënyrë shumë të kufizuar, vetëm në rajonet që përcaktohen në kushtetutën serbe, ose në mënyrë alternative, në një akt legal regjional. Autori gjithashtu parashikon përfaqësimin proporcional në qeverisjen lokale dhe regjionale për çdo listë e cila fiton më shumë se 20% të votave në zgjedhjet lokale ose rajonale.

11.Lufta.

Një konflikt i armatosur konsiderohet i fundit, jo si më i vogli i mundshëm, por më tepër si përfundim i vogel i dëshirueshëm. Të dy palët, si ajo serbe dhe ajo shqiptare do të preferonin të shmangnin një luftë, përjashtuar ekstremistet në të dy palët të cilët prej natyrës së tyre janë të prirur për konflikte të tillë. “Komuniteti ndërkombëtar”  gjithashtu do të donte të shmangte një luftë. Megjithatë, lufta do të jetë pothuajse e pashmangshme edhe sikur vetëm njera nga palët të trajtoi problemin e Kosovës në mënyrë të papërgjegjëshme. Në fakt edhe pse nga shumë gjykohej se ishte e pamundur, kjo ndodhi dhe në vitin 1999 Kosova me ndihmen edhe të SHBA-së dhe NATO-s fitoi luften dhe u nda përfundimisht nga Serbia. 

12.Dialogu.

Duke u treguar autoriteteve në Serbi çfarë ata kanë nevojë të bëjnë me qëllim që t’u hiqen plotesisht sanksionet. Sa më shpejt që ky kuadër të pranohet si një realitet politik, aq më shpejt marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe serbeve dhe elitave të tyre politike do të normalizohen, të cilat gjithashtu do të drejtonin në stabilizimin e marrëdhënieve politike në Serbi dhe rajon në përgjithësi. Kjo do mund të krijonte kushtet për tolerancë dhe dialog. Sigurisht, presioni ndërkombëtar do të ketë një rol pozitiv. Gjëja më e rëndësishme në këtë moment në Kosovë është një autonomi funksionale ose vetdrejtim. Një metode “hap pas hapi” është më e përshtateshme për problemin e Kosovës se sa metoda “nga abstraktja te konkretja”.  Prandaj, zgjidhja graduale e problemeve të përditshme do të drejtojë drejt zgjidhjes të globales.

Kushdo mund të pyes; Çfar lidhje kanë këto tani? Eshtë budallallek, të diskutohen tani, kur Kosova është shtet i pavarur dhe nuk mund të vihet në diskutim. 

Në ngerçin politik të krijuar, kur po bëhen katër muaj nga zgjedhjet e mbajtura më 9 shkurt, me 24 mbledhje të Kuvendit dhe duke mos arritur asgj, ku të gjitha partitë politike të Kosovës janë vendosur në istikamet e tyre dhe nuk lëvizin. Lëvizja Vetëvendosje (LVV), e cila doli fituese në këto zgjedhje, nuk ka arritur të sigurojë numrin e nevojshëm të votave për ta emëruar Albulena Haxhiun si Kryetare të Kuvendit. Deri më tani, në votimet e zhvilluara, ajo ka marrë vetëm 57 vota, ndërkohë që për ta marrë postin i duhen së paku 61 vota. Partitë opozitare, përkatësisht, Partia Demokratike e Kosovës (PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) dhe Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK), kanë kundërshtuar kandidaturën e Haxhiut, ku në fakt në gjykimin tim dhe shumë të tjerëve, ata problemin e kanë me Albinin dhe jo me Albulenen. Kur Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Prishtinë në një përgjigje për mediat në Kosovë ka përsëritur qëndrimin e saj zyrtar, duke theksuar se përgjegjësia për zgjidhjen e ngërçit institucional bie mbi udhëheqësit politikë të vendit. Një zëdhënës i ambasadës në përgjigjen e dhënë thekson se u takon qytetarëve të Kosovës të vendosin se cili duhet t’i përfaqësojë ata. “E ritheksojmë deklaratën tonë nga java e kaluar: U takon qytetarëve të Kosovës të vendosin se kush duhet t’i përfaqësojë ata. Kosova është një vend sovran, demokratik dhe i pavarur. Është përgjegjësi e lidershipit politikë të formojë një Kuvend dhe një qeveri stabile në përputhje me Kushtetutën”, thuhet në përgjigje. Kur BE ka filluar të heq sanksionet e vendosura ndaj Kosovës.

Në këto kushte ku asnjë nuk lëviz nga pozicioni! Në një situatë mosmarveshjesh dhe gjuhe të acaruar midis SHBA dhe BE, ku po luhet fort për një rend të ri të cilin askush nuk e di si do përfundojë. Ku zakonisht referuar të kaluares, në situata të tilla kusuret i paguajn të vegjlit, dhe historia me keqardhje ka vërtetuar se ne kemi qënë jo në pak raste i keqi i vetes tone. Për të larguar “kokçarjet” nuk është çudi, sepse praktika e ka vërtetuar edhe më parë që Fuqitë Europiane kanë qënë gjithmonë kundër kombit tonë, dhe pro fqinjëve dhe veçanërisht Serbisë, me një të rënë të lapsit ndonjë nga këto opsione të vihet në tavolinë. Asgjë nuk ka të pamundur! Aq më tepër në një situate tej të turbullt dhe të paqartë ku edhe vetë Amerika me politikat e pa qarta të Trump për rajonin, do dëmtojë shtetin dhe objektivat strategjike të Kosovës. Ku lufta politike midis vet shqiptareve i ka krijuar hapësirë Serbisë të punojë siç ka punuar dhe po punon për destabilitetin politik të institucioneve të shtetit të Kosovës duke synuar dështimin e tij. Gjithmonë kur kemi patur mosmarrveshje të huajt kanë thënë; “Zgjidheni vet problemin, në të kundërt, do ta zgjidhin të tjerët, por me pasoja për vendin Tuaj”. Nuk është çudi që ndonjë nga opsionet e mësipërme të dale në prapaskenë, pasi Vuçiqi është i gatshem.  Prandaj jo pa qëllim i hodha në kujtesen e çdo politikani në radhë të pare në Kosovë dhe pastaj pse jo edhe në shtetin amë.

Çfar duhet bërë? Në fakt të drejtë nuk ka asnjëra pale! Të gjithë duhet të dalin nga istikami dhe për hirë të Kosovës të bëjnë lëshime. Kosova ka vetëm një rrugë: Të gjithë bashkë për të forcuar shtetin dhe zhvilluar atë. Qeverisje me bazë të gjerë, asnjë zgjidhje tjetër nuk është në interesin e shtetit të Kosovës dhe kombit tone e më gjërë. I pari duhet të jetë Kurti! Ai të mos dërgoi letra, por të ulet në tavolinen e bisedimeve dhe të tregoi veten burr shteti, duke bërë atë që i takon si fitues i shumices, por jo për të qeverisur. Të gjithë bashkë të hyjnë në koalicion duke krijuar qeveri me bazë të gjerë për të krijuar stabilitet politik dhe për të përballuar të gjitha sfidat me te cilat do të ballafaqohet shteti i Kosovës. Në fund të fundit ti tregojnë botes se jemi shtet që dimë të qeverisim dhe dimë të ndertojmë institucione shtetrore të besueshme.

Analizë nga Rafael Floqi

Kortezi Getty Photo

Asnjë president modern nuk ka bërë më shumë në 130 ditët e tij të para sesa Presidenti Trump – vetëm për t’u zhbërë shumë prej tyre, të paktën përkohësisht, nga gjykatat.

Pamja e përgjithshme: Trump po teston kufijtë e pushtetit presidencial në çdo hap, dhe gjykatat janë pothuajse e vetmja gjë që i qëndron në rrugën.

Përballjet e pashmangshme midis Trump dhe gjyqësorit vetëm sa do të bëhen më intensive.

Gjyqtarët kanë lëshuar dhjetëra urdhra që bllokojnë Trump të bëjë diçka që ai dëshiron të bëjë, dhe përmbytja duket se rritet çdo ditë. Titujt janë të vazhdueshëm: Gjykatësi bllokon X; Gjykatësi ngrin Y; Gjykata lejon Z të vazhdojë.

Vendimi i kësaj jave kundër tarifave të Trump – i dhënë nga Gjykata e Tregtisë Ndërkombëtare, zakonisht e përgjumur – ishte një nga valët më të mëdha tronditëse deri më tani, duke goditur qendrën e axhendës së tij ekonomike dhe përpjekjet për të ushtruar ndikim në skenën botërore.

:

Trump përballet me bllokada gjyqësore të forta, teksa Gjykata Supreme shqyrton rolin e gjykatave të shkallës së ulët

Administrata Trump po përballet me një betejë gjithnjë e më të ashpër në gjykata për të zbatuar planet e saj ambicioze, pasi një numër rekord urdhrash gjyqësorë po e pengojnë. Më shumë se 30 vendime të gjykatave federale kanë bllokuar pjesë kyçe të axhendës së tij, duke ngritur pyetje serioze mbi kufijtë e fuqisë presidenciale dhe balancimin e pushteteve.

Këtë javë, Gjykata Supreme ka rënë dakord të shqyrtojë një çështje që mund të ketë pasoja të gjera: mundësinë e ndalimit të urdhrave të përkohshëm (injunctions) që gjykatat e ulëta i lëshojnë për të ndaluar zbatimin e politikave të reja federale. Në qendër të debatit është praktika e quajtur “nationwide injunctions” – urdhra që kanë efekt në të gjithë vendin, jo vetëm për paditësit konkretë.

Departamenti i Drejtësisë argumenton se këto urdhra e kufizojnë tej mase aftësinë e presidentit për të vepruar, duke e penguar qeverinë të zbatojë politikat e saj për shkak të padive të ngritura nga një numër i vogël njerëzish. Avokatët e Trump-it thonë se kjo e minon autoritetin ekzekutiv të presidentit dhe çon në kaos ligjor, pasi vendimet e një gjykate të vetme mund të bllokojnë politika të tëra federale.

Nga ana tjetër, kundërshtarët e këtyre politikave thonë se urdhrat gjyqësorë të përkohshëm janë thelbësorë për të mbrojtur të drejtat e qytetarëve dhe për të siguruar që presidenti të mos tejkalojë kufijtë kushtetues. Kjo qasje është përdorur veçanërisht për të frenuar përpjekjet e Trump për të kufizuar emigracionin, për të ndryshuar sistemin e sigurimeve shëndetësore dhe për të zbatuar politika të tjera kontroverse.

Një nga çështjet më të nxehta është ajo e shtetësisë me të drejtë lindjeje, e cila prek amendamentin e 14-të të Kushtetutës, që garanton shtetësinë për të gjithë personat e lindur në Shtetet e Bashkuara. Trump ka kërcënuar të ndryshojë këtë standard, duke e përshkruar si një “vrimë të zezë” ligjore që nxit imigracionin e paligjshëm. Por deri tani, gjykatat e ulëta kanë qëndruar kundër administratës, duke thënë se interpretimi i amendamentit është i qartë dhe nuk mund të ndryshohet me urdhër ekzekutiv.

Ndërkohë, katër gjyqtarë konservatorë të Gjykatës Supreme kanë shprehur shqetësimin se praktika e urdhrave të përkohshëm po kthehet në një pengesë të vazhdueshme për çdo president. Ata kanë sinjalizuar se mund të kërkojnë ta kufizojnë këtë praktikë, duke i dhënë presidentit më shumë hapësirë për të vepruar.

Përtej çështjes së shtetësisë, bllokadat gjyqësore kanë ndaluar edhe shumë nga përpjekjet e tjera të administratës Trump – përfshirë përpjekjet për të shfuqizuar rregulloret e mjedisit, për të ndryshuar ligjet e azilit dhe për të vendosur tarifa të reja tregtare. Kjo ka krijuar një dinamikë të pazakontë ku gjykatat e ulëta po veprojnë si një “frenues” i vazhdueshëm ndaj pushtetit ekzekutiv.

Ndryshe nga presidentët e mëparshëm, Trump dhe aleatët e tij kanë sulmuar pa pushim gjyqtarët, vendimet e të cilëve bllokojnë pjesë të axhendës së tij.

Ndërsa këto beteja përparojnë, Trump do të fitojë disa dhe do të humbasë disa.

Çdo person që Trump është përpjekur ta shkarkojë mund të mos përfundojë i shkarkuar. Por nëse dhe kur të gjitha këto sfida të njëpasnjëshme bashkohen në një referendum të vërtetë dhe të përgjithshëm të Gjykatës Supreme mbi fuqinë e presidentit për të shkarkuar punonjësit federalë, paratë e zgjuara thonë se kjo është një betejë që Trump ka shumë të ngjarë ta fitojë.

Nga ana tjetër, eliminimi i shtetësisë në lindje është një shans i vështirë. Departamenti i Drejtësisë po përpiqet të bindë Gjykatën Supreme se ka keqinterpretuar Kushtetutën për 100 vjet. Kjo (a) padyshim do të përfundojë në gjykatë; dhe (b) një shitje e vështirë.

Çfarë vjen më pas: Pothuajse asgjë nga kjo – për asnjë çështje – nuk ka arritur ende në pikën ku gjyqtarët në të vërtetë po i rrëzojnë ose mbështesin politikat e Trump.

Kjo është arsyeja pse titujt që shihni përdorin të gjithë fjalë si “bllok” ose “ngrij” ose “përkohësisht”. Për momentin, ajo që po vendoset është kryesisht nëse Trump mund të vazhdojë dhe të miratojë politikën X apo Y, ndërsa gjykatat përcaktojnë nëse ajo politikë është e ligjshme.

Në muajt e ardhshëm, pritet që Gjykata Supreme të japë një vendim historik mbi kufijtë e këtyre urdhrave dhe rolin e gjykatave federale në balancimin e pushteteve. Megjithatë, shumë analistë thonë se pavarësisht vendimeve, sfidat gjyqësore ndaj administratës Trump do të vazhdojnë. Kjo betejë e gjatë ligjore po kthehet në një pjesë thelbësore të përplasjes midis presidentit dhe institucioneve të pavarura të vendit, duke testuar qëndrueshmërinë e parimeve kushtetuese amerikane

Sado shpërthyese që janë këto beteja ligjore, ne as nuk i kemi prekur kapitujt më të rrezikshëm në sagën e vazhdueshme të Trump kundër gjykatave.

Përballjet e vërteta mbi pushtetin e presidentit – pushteti i tij për të shkarkuar njerëz, për të anuluar vendimet e shpenzimeve të Kongresit, për të deportuar njerëz pa proces të rregullt ligjor, për të vendosur tarifa, për të revokuar shtetësinë e qytetarëve – janë ende për t’u zgjidhur.

(Reflektime mbi arkitekturën kulturore në Maqedoninë e Veriut)/

Prof.dr Skender ASANI

Në rrjedhën e historisë moderne të Ballkanit, ka pasur një përpjekje të vazhdueshme për të ndërtuar shtete të qëndrueshme përmes artikulimit të identiteteve kombëtare gjithëpërfshirëse. Maqedonia e Veriut nuk bën përjashtim nga ky proces, ku formalisht është vendosur një rend shoqëror që promovon barazinë dhe multikulturalizmin. Megjithatë, dallimi ndërmjet realitetit të shkruar në letër dhe asaj që përjetohet në praktikë, në veçanti për etnitë autoktone, mbetet i thellë dhe kompleks.

Në këtë ndërhapësirë mes fjalës së shkruar dhe veprimit konkret, shqiptarët vazhdojnë të përjetojnë një formë të veçantë të përjashtimit kulturor – një proces i qetë, i heshtur, por i vazhdueshëm që mund të karakterizohet si dekulturalizim institucional. Ky proces nuk manifestohet përmes mohimit të drejtpërdrejtë, por përmes mungesës së përfshirjes së barabartë, mungesës së infrastrukturës institucionale, dhe shpeshherë përmes shtrembërimit të vetë rrëfimit historik.

Trevat shqiptare brenda kufijve aktualë të Maqedonisë së Veriut janë ndër më të pasurat për nga trashëgimia kulturore, arkeologjike dhe historike. Këto hapësira nuk janë thjesht vendbanime të tanishme, por dëshmi të një autoktonie të pandërprerë që nga antikiteti. Gjuha e gurëve të lashtë, e toponimisë ilire dhe e kujtesës popullore dëshmon për një vazhdimësi që historia nuk ka mundur ta fshijë. Shqiptarët janë një popull për të cilin flet vetë historia – një popull që e ka ruajtur identitetin e vet kulturor edhe në kushte kur ai nuk është njohur institucionalisht.

Megjithatë, në vend të mbështetjes për kultivimin dhe konservimin e kësaj trashëgimie, shpesh haset e kundërta: mungesa e një muzeu të mirëfilltë të etnokulturës shqiptare, që nuk mund të arsyeetohet me mungesë burimesh, por me mungesë vullneti institucional. Në disa raste, ky fenomen shkon edhe më tej – drejt deformimit, mohimit apo edhe përvetësimit të trashëgimisë materiale shqiptare, veçanërisht asaj me rrënjë ilire dhe arbërore. Ky trajtim selektiv i historisë është jo vetëm problematik nga këndvështrimi kulturor, por rrezikon edhe harmoninë shoqërore.

Ministria e Kulturës, si institucion kyç në ndërtimin e narrativës shtetërore, shpeshherë nuk arrin të përfshijë identitetin kulturor shqiptar si pjesë të mozaikut të përbashkët. Përfaqësimi shqiptar në këtë institucion është minimal dhe shpesh vetëm simbolik. Projektet kulturore shqiptare financohen në mënyrë të pasigurt dhe të pakontrolluar, pa strategji afatgjatë dhe jashtë një kornize të konsoliduar shtetërore. Kjo mungesë e barazisë në qasje ndikon drejtpërdrejt në ndërtimin e një kujtese kolektive gjithëpërfshirëse.

Ironikisht, Marrëveshja e Ohrit, dokumenti që duhej të shënonte një epokë të re të bashkëjetesës ndëretnike, përmban në thelbin e saj parimin e mbrojtjes dhe kultivimit të trashëgimisë kulturore të komuniteteve, përfshirë shqiptarët. Ky parim, i garantuar nga bashkësia ndërkombëtare, është konceptuar si një element stabiliteti dhe respekti të ndërsjellë. Sepse vetëm kur gjuha, historia dhe trashëgimia e një komuniteti trajtohen me dinjitet dhe përfshirje, mund të ndërtohet një shtet që gëzon besimin dhe lojalitetin e të gjithëve.

Për fat të keq, praktikisht ndodh e kundërta. Shqiptarët janë të përjashtuar jo vetëm nga politikat kulturore, por edhe nga vetë infrastruktura e nevojshme për ruajtjen dhe zhvillimin e trashëgimisë së tyre. Ata janë nën-përfaqësuar në buxhetet shtetërore për kulturën, në vendimmarrje dhe në planifikimet strategjike për ndërtimin e identitetit shtetëror. Kjo nuk është më thjesht neglizhencë – është një formë e sofistikuar e etnocidit institucional, që godet thellësisht në themelin shpirtëror të një komuniteti.

Në anën tjetër, përgjegjësia nuk mund të mbetet vetëm në institucionet shtetërore. Edhe vetë subjektet politike shqiptare, në mbi tre dekada të pjesëmarrjes së tyre në jetën parlamentare dhe qeverisëse, nuk kanë arritur të artikulojnë dhe zbatojnë një strategji të qëndrueshme për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore shqiptare në mënyrë institucionale. Fragmentimi politik, fokusimi në çështje të përkohshme dhe mungesa e një vizioni afatgjatë kanë bërë që edhe kërkesat legjitime të mbeten të paadresuara.

Përballë këtij sfondi të ndërlikuar, është e domosdoshme që të artikulohet një vizion i ri dhe një strategji e qëndrueshme që vendos kulturën shqiptare në thelb të ndërtimit të një shtetësie gjithëpërfshirëse. Kjo kërkon jo vetëm përfaqësim real në institucionet e kulturës dhe përkrahje të barabartë buxhetore, por edhe themelimin e strukturave të posaçme që sigurojnë konservimin, promovimin dhe dokumentimin e trashëgimisë shqiptare. Është koha që të kalohet nga hijet e kujtesës drejt dritës së shtetformimit – ku çdo komunitet, përfshirë shqiptarët, e ndjen veten pjesë të barabartë dhe të nderuar të mozaikut të përbashkët të identitetit shtetëror.

Shkup, 02 qershor 2025