Gino Mulliqi/

I’m honored to share that I’ve been elected by my fellow councilmembers to serve as Mayor Pro Tem for the City of Wylie.

I want to sincerely thank my colleagues for their confidence in me and for the opportunity to take on this role. I also want to extend my deepest appreciation to former Mayor Pro Tem Jeff Forrester for his dedicated service and steady leadership. Jeff has set a strong example, and I’m grateful for the groundwork he’s laid.

It’s a privilege to serve this community, and I’m committed to leading with integrity, transparency, and collaboration as we continue working to keep Wylie a welcoming place for all.

Përgatiti Rafael Floqi/

Me përjashtim të 5 shteteve, REAL ID do të kërkohet për udhëtimet brenda SHBA-së duke filluar nga 7 maj 2025. Një ndryshim i madh hyn në fuqi për udhëtimet ajrore dhe hyrjen në ndërtesa federale duke filluar nga data 7 maj. Pas vitesh shtyrjesh dhe njoftimesh, Akti i REAL ID i Departamentit të Sigurisë Kombëtare të SHBA-së po zbatohet në të gjithë vendin. Afati fillestar për REAL ID ishte në vitin 2020, por u shty për shkak të ndikimit të gjerë të pandemisë COVID-19.

Për ata që planifikojnë të hipin në një fluturim të brendshëm ose të hyjnë në disa objekte federale, patenta e zakonshme e shoferit mund të mos jetë më një mjet identifikimi i pranueshëm. Megjithatë, ka disa përjashtime që vlejnë për disa shtete.

Edhe pse të marrësh një REAL ID nuk është e vështirë, aplikuesit duhet të planifikojnë paraprakisht. Ja gjithçka që udhëtarët duhet të dinë për REAL ID: çfarë është, kush ka nevojë për të, si ndryshon nga çfarë keni aktualisht në portofol dhe çfarë ndodh nëse nuk e keni.

Çfarë është REAL ID dhe Pse u Krijua?

REAL ID është një formë identifikimi që plotëson standarde më të larta sigurie të vendosura nga qeveria federale. Kongresi e miratoi Aktin REAL ID në vitin 2005, duke zbatuar një rekomandim të Komisionit të 11 Shtatorit që “vendoste standarde për lëshimin e burimeve të identifikimit, si patentat e shoferit”.

Ky Akt ndalon agjencitë federale, përfshirë TSA, që të pranojnë patenta të shoferit ose karta identiteti të lëshuara nga shteti që nuk përmbushin këto standarde minimale për të hyrë në objekte federale si gjykata, uzina bërthamore, baza ushtarake dhe për të hipur në avionë komercialë të rregulluar nga shteti.

REAL ID duket ngjashëm me një patentë të zakonshme, por dallimi kryesor është YLLI që shfaqet në këndin e sipërm të djathtë. Ky yll tregon se karta është në përputhje me REAL ID.

Kush Ka Nevojë për REAL ID?

Shumica e të rriturve në SHBA do të kenë nevojë për një REAL ID nëse planifikojnë të fluturojnë brenda vendit ose të vizitojnë ndërtesa federale që kërkojnë identifikim. Fëmijët nën 18 vjeç nuk kanë nevojë për të nëse udhëtojnë me një të rritur që ka një ID të pranueshme. Udhëtarët që përdorin patentën e shoferit si identifikim për fluturime dhe nuk kanë një ID tjetër të pranueshme federale (si pasaportë ose ID ushtarake), do të kenë nevojë për një REAL ID.

Patentat e Përmirësuara të Shoferit (EDL) të lëshuara nga Michigan, Minnesota, New York, Vermont dhe Washington konsiderohen si alternativa të pranueshme ndaj kartave në përputhje me REAL ID dhe do të pranohen për qëllime zyrtare. Shumica e EDL-ve nuk përmbajnë shenjën e yllit dhe kjo është e pranueshme.

“Është një mënyrë që qeveria të ketë standarde të unifikuara për çdo dokument identifikimi shtetëror”, tha Clint Henderson, redaktor menaxhues në The Points Guy, një revistë udhëtimesh. Si Merret REAL ID dhe Çfarë Dokumentesh Kërkohen?

Ndryshe nga patentat standarde që lëshohen nga shtetet, REAL ID kërkon dokumentacion më të rreptë për t’u marrë. Kjo do të thotë që identiteti juaj, vendbanimi dhe prania e ligjshme në SHBA duhet të vërtetohen sipas standardeve federale.

Për të marrë një REAL ID, aplikuesit duhet të vizitojnë personalisht zyrën e DMV të shtetit të tyre — aplikimi online nuk është i mundur aktualisht. Aplikuesit duhet të kontrollojnë faqen zyrtare të DMV-së së shtetit për të parë kërkesat e sakta, por përgjithësisht nevojiten:

Një provë identiteti (si certifikata e lindjes ose pasaporta e SHBA-së)

Një provë të numrit të Sigurimeve Shoqërore (si karta e SSN ose formulari W-2)

Dy prova të vendbanimit në shtet (si një faturë e shërbimeve publike ose kontratë qiraje)

Provë e ndryshimit të emrit (nëse emri juaj aktual ndryshon nga ai në certifikatën e lindjes apo ID, si licenca martesore ose një vendim gjykate)

Të gjitha dokumentet duhet të jenë origjinale ose kopje të certifikuara — fotokopjet nuk pranohen.

Cilët Shtete Nuk Kërkojnë REAL ID?

Banorët e shteteve Michigan, Minnesota, New York, Vermont dhe Washington kanë më shumë fleksibilitet me kërkesën për REAL ID krahasuar me shtetet e tjera. Këto shtete ofrojnë opsione përtej REAL ID standard, duke përfshirë Patentat e Përmirësuara të Shoferit (EDL) dhe ID-të e Përmirësuara (EID), të cilat vlejnë gjithashtu si provë shtetësie dhe mund të përdoren për udhëtime tokësore apo detare drejt vendeve si Kanadaja, Meksika dhe Karaibet.

Çfarë Ndodh nëse Nuk Keni REAL ID?

Pasagjerët që paraqesin një ID shtetërore që nuk është në përputhje me REAL ID në pikat e kontrollit të TSA pas datës 7 maj 2025, dhe që nuk kanë ndonjë formë tjetër të pranueshme identifikimi, do të njoftohen për mospërputhjen dhe mund të dërgohen në një zonë të veçantë për kontroll shtesë. E njëjta gjë vlen edhe për ndërtesat federale që kërkojnë identifikim.

Edhe pse REAL ID nuk është i detyrueshëm për të gjithë, ai është thelbësor për këdo që planifikon të udhëtojë me avion ose të hyjë në objekte federale të siguruara.

Telashe në Aeroport

Shtetet ndryshojnë në mënyrën se si e kanë zbatuar ligjin. Disa, si Uashingtoni, ofrojnë patenta të përmirësuara të drejtimit, por vetëm për qytetarët amerikanë. Jo-qytetarët me status ligjor shpesh mund të marrin një dokument identifikimi të VËRTETË me dokumentacion shtesë, por ata që jetojnë në SHBA pa status ligjor nuk munden. “Do ta bëjë më të vështirë për njerëzit që të gjejnë një dokument identifikimi të pranueshëm”, tha Tanya Broder e Qendrës Kombëtare të Ligjit për Imigracionin. 20 vjet më vonë, afati i fundit për dokumentin e identifikimit të vërtetë është këtu. Ja pse zgjati kaq shumë.

Ndërsa afati është pothuajse këtu, sistemi kombëtar mbetet një punë në zhvillim e sipër. Siç raporton Martin Kaste i NPR, TSA ka filluar auditimin e përputhshmërisë, duke filluar me shtetet më të përgatitura dhe duke u dhënë të tjerëve më shumë kohë për të përmbushur standardet federale.

Çfarë të bëni nëse nuk keni një dokument identifikimi të VËRTETË

Mos u frikësoni. Lajmi i mirë, tha Henderson, është se ekziston një “periudhë hapësire veprimi” prej rreth dy vitesh që u jep aeroporteve diskrecion, rast pas rasti, për t’i nënshtruar udhëtarëve një kontrolli shtesë në vend që të kërkojnë një dokument identifikimi të VËRTETË. Ju prapë mund të ktheheni mbrapsht, por sistemet pritet të lejojnë kalimin me kontroll shtesë.

Çfarë mund të sillni në vend të saj

Pasaportat dhe kartat e pasaportave janë në përputhje, siç janë Global Entry, NEXUS, FAST, SENTRI, ID-të e Departamentit të Mbrojtjes, kartat jeshile dhe patentat e shoferit të përmirësuara të lëshuara nga disa shtete, tha Henderson. Konsideroni të fluturoni nga një aeroport më i vogël

Agjentët e TSA-së në aeroportet më të mëdha mund të kenë më shumë trajnim mbi ID-në REAL, tha Henderson, por ata gjithashtu do të merren me shumë më tepër pasagjerë – dhe ka të ngjarë të kenë më shumë dhimbje koke gjatë këtij tranzicioni.

“Nëse mund të filloni nga një aeroport më i vogël, do të zbuloni se është shumë më e lehtë të kaloni,” tha Henderson.

Për më shumë informacion, vizitoni faqen zyrtare të Departamentit të Sigurisë Kombëtare të SHBA-së.

Anila Kadija/

Në Shqipëri thonë:Rinia po largohet…Rinia nuk e pëlqen të jetojë dhe të punojë në fshat…

Nuk mund ta shijosh bukën po nuk ia njohe duart thonë ata që punën e kanë jetë si personazhet më poshtë.

Diku atje në zonat ku mali i Kreshtës lëshohet bukur për t’u lidhur me malin e Skënderbeut, në Fishtë apo fshatin Krajen, Troshanë apo Blinisht, me histori të pabesueshme pasioni të treguara nga afër nga personazhë interesantë vendas, ku udhëtari në këto vise përmbushet me energji toke, duhet të kesh një guidë edhe një shoqërues vendali që ta konceptosh mirë natyrën e të tregojë rrugën!

Unë njoha një vajzë të re, e cila quhet Ornela Preci, që kur e pyeta si e mendon të ardhmen ajo m’u përgjigj: “ Askund nuk e gjej veten sa këtu mes kësaj lugine të Fishtës ku nuk më mungon asgjë…” Ëndrra e saj është që të hapi agjencinë e parë turistike vendase në Fishtë.

Por le ta nisim nga fillimi si mbërrita unë deri këtu.

Mrizi i Zanave, Fishtë, me shef dhe administrator Altin Prengën është shembulli më i mirë se si mund ta duash konkretisht tokën tënde, duke mbështetur rininë në projekte të reja, që të gjithë kur ti i përmend emrin e tij të thonë kjo begati që kemi përreth është falë tij në fshatin tonë!

Ai ka shumë vite dhe njihet tashmë kudo me agroturizmin e tij ku mbizotëron vetëm prodhimi vendas. Kur flet me Altinin të hapet një portë e madhe, e gjelbërt, me formulën që tashmë bota e ka të preferuar, ajo e shfrytëzimit të çdo burimi bujqësor kilometër zero. Duke filluar nga prodhimet e bulmetit, mishit, perimeve, frutave dhe deri tek vera. Një vend, agriturizmi i tij apo ferma, ku prodhohet me maksimumin e përkujdesjes ndaj origjinës bujqësore.

Altini nuk përton të vijë me ty dhe të të shoqërojë me shumë dashamirësi sikur të njeh prej kohësh siç bëri edhe me ne. Në mëngjes herët me motoçikletën e tij të përshëndet buzagaz, të pyet si po i kalon ditët aty dhe pastaj të fut në botën e kësaj përralle me personazhe mali dhe fushe, që ai vet e ka krijuar dikur një burg, sot një minierë floriri agrar në Fishtë.

Ai fillon të tregojë sa shumë janë rritur kërkesat këto vitet e fundit dhe ai nuk ka ndalur, përkundrazi ka fuqizuar edhe familjet fshatare përreth duke vlerësuar dhe ngritur ekonomikisht zonën e Fishtës në çdo cep. Çdo gjë aty ka një rregullator të konceptuar drejtë për konsumatorin turist. Vendosja në tavolinë dhe prodhimi i proshutës së Mrizit një sfidë ambicioze inovative. Kantina e verës gjithashtu një vend që të ofron aromën e vreshtave shqiptare me cilësi të lartë, verë që aspak nuk lakmon verën e huaj. Kur i zbret shkallët të futesh aty do të shohësh me dhjetra fotografi të atyre njerëzve që ai i konsideron krahu i djathtë, me arkat e rrushit duke vjelur bistakët vjeshtor, të varura në korniza si në një muzeum jetësor. Ata janë shembujt më të rëndësishëm për Altinin, njerëzit e punës. Të trashëguar edhe nga i jati, kuzhina ka rëndësi parësore, ai ka ndërthurrur gatimin jo si nevojë ushqimore, por si një domosdoshmëri autoktone. Nuk e gjen një tjetër vend me atë unikalitet dhe me atë shije. Çdo zonë në Shqipëri ka tradita gatimi të ndryshme. Kjo është e lidhur edhe me menunë. Nuk ke një listë, por një kamerier, i cili kur vjen pranë tavolines të tregon me hollësi çdo specialitet dhe gatim.

Mirzi i Zanave njihet tashmë, sepse 15 vjet nuk janë pak punë dhe dedikimi nga e gjithë familja Prenga. “ Krahu i djathtë i imi është ime shoqe” – tregon ai me një lloj emocioni që nuk ia step as profili burrëror i bujkur në gen.

Me largpamësi edhe se thjeshtësisht ai vetë thotë nuk është i interesuar për shumë letra e reklama, por për të punuar dhe krijuar mundësi të reja fuqizimi thotë:

“ Ne nuk mundëm ta pranonim emrin fshatarë me bindje. Nuk na lejuan, nuk na e dhanë mundësinë, sepse nuk ka patur dhe as nuk ka ende fshatarë të pasur nga toka. Por asnjëherë nuk është vonë. Investojmë për të ardhmen edhe të fëmijëve tanë që të ndihen ata një ditë fshatarë me mirëqënie të lartë, ashtu sikurse bota i ka prej kohësh. Investimi në tokën tënde të sjell pasuri. Po mendojmë p.sh të mbjellim fidanët e pemës nga e cila prodhohet tapa e shisheve të verës. Këto janë detaje lidhur me kantinën e verës tonë, shumë të rëndësishme edhe se nuk mund të shfrytëzohen tani. Duhet kohë të rriten këto fidanë, por do t’i trashëgojnë fëmijët e familjes time dhe një ditë do të kemi shishen e verës me tapën e prodhuar këtu në tokën shqiptare. Kështu duhet menduar që të hedhim bazën, e asaj që bota e ka, fshatit me nivel të lartë. Ose idea e përfshirjes. Atë që kam nevojë unë në agriturizëm e marrë edhe nga kopshti i shtëpive të tjera, duke e shndërruar në aleancë bujqësore këtë raport, të cilat kanë produkte bujqësore nga toka e tyre. Keshtu e kemi konceptuar me tim vëlla në Mrizin e Zanave. “

Po ashtu kur kërkesa u rrit për fuqizim edhe të hotelit ai mendoi jo në Mriz të shtohen dhomat, por shtëpitë e fshatarëve të zonës ua dha mundësinë atyre të hapnin dyert si miniagriturizma familjarë, për t’u fuqizuar ekonomikisht, nën çadrën e Mrizit.

Në Mriz nuk mungon natyra, kujdesi, cilësia e shërbimit, gatimi, rehatlliku, kontakti me kafshët, muzika në sfond nga një djalë shkodran që vjen aty çdo ditë dhe luan edhe Beethoven, kuti bamirësije ku mblidhen ndihma të ndryshme, dashamirësija njerëzore e personalit që shërben ku unë njoha edhe Ornelën,e cila është edhe kamariere aty. Ajo na ofroi një vizion të veçantë të zonës si guidë turistike pasi unë kisha vizituar edhe dyqanin e prodhimeve tipike. Në dyqanin e Mrizit përveç prodhimeve të vet agriturizmit ( konserva, reçel, verë, esencë shegë, boronicë, proshutë dhe djathra, etj) gjen disa prodhime artizanati, të cilat prodhohen apo punohen nga fshatarët e zonës.

Këtu nis rrugëtimi im i jashtëzakonshme me Ornelën. Shkollimi i saj në Shkodër si guidë turistike dhe dashuria për ta promovuar tokën ku ka lindur dhe jeton i ka ndezur idenë e një veprimtarie turistike si shoqëruese personale e turistëve. Ndalesën e parë e bëmë tek :

Në ndalesën e parë.

Poçeria Vasili

Kjo poçeri ndodhet në Krajen fshat në kufi me atë të Fishtës.

Vasili është një artist i punës me argjilë, i cili sa nis të tregojë thotë: “ Të gjitha historitë e bukura lindin nga e vërteta. Nga një çoban në 1994 pasi njohu rastësisht një profesor italian, i cili e mbajti gati pesë vjet në shtëpinë e tij dhe i dha çdo njohuri mbi skulpturën dhe teknikën e artizanatit në këtë fushë në Peruxhia”.

Ai e njeh shumë mirë përpunimin e argjilës, si lëndë të parë të marrë aty pranë pa patur nevojë ta blejnë diku tjetër. Së bashku me vëllain përgatisin lëndën e parë të poçerisë, në vaskat e mëdha që kanë në pjesën e oborrit, një proçes i gjatë natural nga qershori që përfundon në shtator në filtrim – tharje. Ndërsa përgjatë gjithë periudhës vjeshtë – dimër- pranverë, ai krijon modele të ndryshme poçerie me dorë me këtë argjilë të përpunuar vetë. Pyetjes a është e interesuar rinia apo a tregohet nëpër shkolla puna me argjilë dhe krijimi i këtyre orendive të bukura artizanale ai i përgjigjet me trishtim. Nuk ka interesim, nuk kultivohet, përveç se në familje, me fëmijët tanë, që u lindën dhe u rritën të edukuar me artizanatin familjar. Ime shoqe, vazhdon ai, është piktore dhe krijon edhe ajo mbi argjilen e punuar piktura të bukura. Ndërsa, djali studion skulpturë në Akademinë e Arteve. Atje nuk ka një pjataformë rrotulluese poçerie që ta shohin e ta mësojnë këtë teknikë. Kjo lë për të dëshiruar. Por të kthehemi tek kërkesa e tregut, të krijosh një pjatë me një vizatim punimi tezgjahu nuk është e thjeshtë pasi tezgjahu ka kode punime, na tregon ai tek mban një pjatë të tillë në duar, këtë ma ka shpjeguar nëna ime. Ndaj unë bëj kujdes edhe në këto detaje mbi sendin zbukurues prej argjili.. Vasil Kukaj tregon me pasion, ka shpirt luftarak, nuk tërhiqet nga vështërsitë dhe ka një mirënjohje të thellë për profesor Romeo Rolin, i cili besoi i pari në talentin e tij duke investuar në studimet e tij në Peruxhia dhe më vonë edhe duke e inkurajuar që të rikthehej në atdhe e të hapte studion që ta ndiqte këtë pasion të poçerisë në tokën e tij. Puna shkon shumë mirë u bë gati 30 vjet, tregon Vasili, ka qënë largpamës profesori italian, por duhet më shumë mbështetje për ne që po e çojmë përpara këtë degë arti, përfundon ai.

Në studion e Vasilit gjeni nga punime me motive popullore deri tek ato me motive natyre. Nuk di çfarë të zgjedhësh më parë nga larmia dhe origjinaliteti.

Ndalesën e dytë.

Çifti 85 vjeçar, Tazja dhe Nikolla Lazri, të cilët gjithë jetën e tyre, rreth 60 vjet, ua kanë dedikuar tezgjahut dhe punimeve me thupra. Kur je me ta nuk e përmban dot instiktin që t’i përqafosh fort.

⁠Kur e pyet Tazen nëse lodhet me punën që bën, sepse mosha bën të veten ajo të përgjigjet po aq bukur sa edhe punon në vegjën e tezgjahut, buzagaz, këtë vegjë druri e ka gdhendur me duart e tij Nikolla, sepse unë qysh e re e kam dashur shumë këtë artin e thurrjes me motive zadrimore. Turistët që munden ta vizitojnë këtë familje artizanësh mahniten me entuziazmin që kanë dhe forcën e vullnetit në atë moshë. Tazja e kalon kohën në makinën prej druri të tezgjahut dhe është e vetmja në këtë zonë në moshën e saj që e vazhdon traditën. Ia ka mësuar edhe nuses së djalit që do ta trashëgojë këtë art në të ardhmen.

Ndersa Nikolla thurr me thupër kanistra të forta dhe të bukura që përdoren për fruta edhe kjo një traditë në zhdukje që ai e mban gjallë. Duart e tyre janë në lëvizje gjithmonë duke krijuar art.

Ndalesën e tretë.

Në Blinisht me përpunimin e sapunit dhe krem bimor tek Laureta Lemezhi.

⁠Prej 16 vjetësh përpunon sapun biologjik. Kjo është një histori femërore e lidhur me forcimin e gruas, erdhi nga një prift italian kjo ide, që bëhen zakonisht për të krijuar mundësi në këto fshatra të thella të vlerës profesionale në shërbim të saj. Ishim 5 gra thotë Laureta vetëm unë pasi përfundova këtë trajnim si një risi, me përpunimin e sapunit, e vazhdova vet si një mundësi për të krijuar një punishte timen. E gjeni edhe tek dhomat në Mrizin e Zanave dhe ua garantoj cilësinë e shërbimit pastrues maksimal.

“ Përdor një kthinë të qetë ku shfrytëzoj enë të thjeshta dhe vajin e ullirit të zonës. Sapuni me vaj ulliri ose ai i rosmarinës është një produkt i veçantë dhe me vlera të mëdha. Qëndroj tek e thjeshta edhe në formën që ua japë dhe nuk përdor ngjyra edhe se kërkesa është për ta modifikuar, por nuk pranoj vetëm shtoj bimë mjekësore të copëzuara brenda si dafina, etj.”- na tregon ajo

Së bashku me të na priti edhe djali i saj, i cili kishte dëshirë të bëhej veteriner e të kontribonte në fshatin e lindjes.

Kjo ishte një guidë turistike nga Ornela, e cila na njohu me luginën e Fishtës, me fëmijërinë e Gjergj Fishtës, poet, edukator, rilindas, politikan, përkthyes dhe shkrimtar, të veçantat e asaj zone që të mbush me energji të mirë ku rinia kërkon ta promovojë dhe jo ta braktisi.

Nga Rafael Floqi/

Nëse keni marrë një mesazh që duket i pafajshëm nga një numër që nuk e njihni, në të vërtetë nuk është i pafajshëm. Ka të ngjarë të jetë fillimi i një skeme mashtrimi me “numër telefoni të gabuar”, i cili po përdoret gjithnjë e më shumë për të vjedhur para dhe informacione nga viktimat. Personalisht, mua më janë dërguar variante të kësaj teme: “Përshëndetje! Shpresoj se keni pasur një ditë të mirë.” “A jeni në gjendje të punoni?” dhe thjesht “Përshëndetje”. Kjo ndodh ne Celular por edhe ne aplikacione si Ëhat’s up.

Hulumtimet nga firma e sigurisë McAfee, të raportuara nga CNBC, tregojnë se rreth 25% e amerikanëve kanë marrë mesazhe me numra të gabuar. Por ky nuk është i vetmi mashtrim i përhapur me mesazhe me tekst që qarkullon aktualisht.

Skemat e papaguara të taksave dhe tarifave të parkimit të papaguara janë përpjekje phishing që mund të duken të ligjshme në shikim të parë, por në fund të fundit ju bëjnë të dorëzoni informacionin e kartës suaj të kreditit te hajdutët. Por dhe e-mailet nga kompani dërgimesh si Amazon, Walmart, Temu apo Paypal, që kërkojnë në e-mail të konfirmoni marrjen e objektit, janë përpjekje për phishing. Si rregull kontrolloni e-mailin nga ju ka ardhur adresa nga vijnë duket si e parregullt si . Bllokoni atë e-mail adress dhe çojeni ne spam, dhe fshijeni e-mailin dhe bllokojeni adresën. Sipas Komisionit Federal të Tregtisë, konsumatorët humbën 470 milionë dollarë nga mashtrimet me mesazhe teksti në vitin 2024, një rritje pesëfish krahasuar me vitin 2020.

Si funksionon mashtrimi me numrin e gabuar

Mashtrimi me mesazhe teksti me numrin e gabuar fillon me një mesazh të rastësishëm dhe në dukje të padëmshëm nga një numër i panjohur, objektivi i parë i të cilit është të shkaktojë një përgjigje dhe të konfirmojë që numri juaj i telefonit është aktiv.

Përdorni këtë truk, hapeni telefonatën që thotë scam dhe mos ju përgjigjeni numrit që thotë scam, do të shihni se telefonata do të ndërpritet. Shpesh këto telefonata janë bërë nga një zë me AI, që të transferon tek një numër me një person real. Pas kësaj, mashtruesit përpiqen të ndërtojnë një marrëdhënie (shpesh romantike) dhe të fitojnë besimin tuaj gjatë ditëve dhe muajve duke shfrytëzuar vetminë dhe dëshirën për lidhje. Kjo mund të shndërrohet në një të ashtuquajtur mashtrim “kasaphanë derrash”, me mashtrues që kërkojnë investime ose ju bindin të dorëzoni kursimet e pensionit, një mashtrim i gjatë që potencialisht vjen me një pagë të madhe. Por edhe nëse viktimat nuk përfundojnë duke dërguar para, çdo informacion që ata japin (edhe nëse është i padëmshëm) mund të përdoret ose shitet në rrjetin e errët.

IA e ka mundësuar këtë mashtrim në disa mënyra: Mund të ndihmojë në përshtatjen e mesazheve më të besueshme sipas kodit të zonës, si dhe të mbledhë profile në mediat sociale për të identifikuar objektiva të mundshëm dhe për të gjetur numrat e tyre të telefonit, duke e bërë më efikas për mashtruesit. Gjithashtu mund të mbledhë informacion të mjaftueshëm që mashtruesit të fitojnë akses në llogaritë e mediave sociale, t’i bllokojnë ato dhe të kërkojnë shpërblim nga ju.

Çfarë të bëni nëse merrni një mesazh të panjohur

Nëse merrni një mesazh nga një numër që nuk e njihni, apo qe thotë Scam mos u përgjigjeni, pasi kjo vërteton numrin tuaj të telefonit. Edhe nëse nuk angazhoheni më në këtë shkëmbim, mund të bëheni përsëri shënjestër në të ardhmen (dhe nga numra të ndryshëm të panjohur).

Gjithashtu, nuk keni nevojë të përpiqeni të zbuloni se kush janë ata ose nëse i njihni – nëse dikush ka nevojë t’ju kontaktojë, ka të ngjarë të vazhdojë me mesazhe ose thirrje të shumta përtej një “Hej, si jeni?” Kaq.

Dhe si me çdo mashtrim, kini kujdes nga komunikimi që provokon një përgjigje emocionale ose një ndjenjë urgjence.

Çfarë mendoni që duhet të bëni?

Duhet të shënoni mesazhet me numër të gabuar si spam në aplikacionin tuaj të mesazheve. Në Mesazhe në iOS, prekni lidhjen Raporto të Padëshiruar që shfaqet në fund të mesazheve nga dërgues të panjohur, pastaj shtypni Fshij > Raporto të Padëshiruar. Nëse nuk e keni hapur ende mesazhin, gjithashtu mund të rrëshqitni majtas dhe të prekni ikonën e Koshit të Plehrave > Fshij dhe Raporto të Padëshiruar.

(Vini re se nuk mund të raportoni një mesazh nëse i jeni përgjigjur, gjë që është një arsye tjetër për të mos e bërë këtë.)

Në Android, mund të bllokoni dhe raportoni bisedat në Google Messages: shtypni dhe mbani shtypur, pastaj shtypni Blloko > Raporto spam > Në rregull.

Nëse e keni hapur tashmë bisedën, shtypni

Më shumë opsione > Detaje > Blloko dhe raporto spam > Në rregull.

Gjithashtu mund të përcillni mesazhet spam në numrin e tel 7726, gjë që i ndihmon kompanitë e celularëve të identifikojnë dhe bllokojnë mashtruesit.

Oltiana Muharremi Pelari, Ph.D.

Associate Professor of Accounting

Department of Business Administration

Leo J. Meehan School of Business

Stonehill College/

Mbas viteve 90, Shqipëria ka patur ndër ritmet më të larta të emigrimit në dekadat e fundit në botë, një pjesë e së cilës përfshin një nivel të konsiderueshëm shkencor, si ish akademikë, kërkues shkencor, dhe në vitet e fundit doktorantë të diplomuar dhe studentë të doktoraturës. 

Globalizimi dhe rritja e ndërlidhjes së ekonomive, shoqërive dhe kulturave ka patur ndikim të madh dhe në jetën e arsimit të lartë dhe atë akademik. Ndërkombëtarizimi i arsimit të lartë është shoqëruar me lëvizshmërinë e studentëve midis vendeve dhe institucioneve në pjesë të ndryshme të botës. Përveç lëvizjes fizike janë edhe nisma të tjera që globalizojnë arsimin si rrjetet ndërkombëtare të kërkimit shkencor, harmonizimi i kurrikulave, kurset online, hapja e degëve të universiteteve në vende të ndryshme, si dhe skema dy dhe shumëpalëshe për shkëmbimin e studentëve dhe stafeve akademike.

Migrimi i kualifikuar, akademik dhe shkencor çon në dy kontekste globale. Një prej tyre është dukuria e “shkëmbimit të trurit” midis vendeve shumë të zhvilluara që mund të shihet si një përvojë trajnimi për menaxherët dhe profesionistët e ardhshëm të cilët do ndërmarrin karriera në biznese ose organizata ndërkombëtare, shërbime diplomatike etj. Skenari i dytë është “rrjedhje e trurit” e studentëve dhe e të diplomuarve nga vendet më të varfra drejt atyre më të pasura. Një fenomen mjaft i përhapur dhe në Shqipëri ku studentët emigrojnë për studime por nuk kthehen më në vendin e tyre. 

Westminster Foundation for Democracy (WFD) në një studim të vitit 2018 mbi Rininë në Evropën Juglindore tregon se më shumë se 40 % e të rinjve në Shqipëri kishin një dëshirë të lartë për të lëvizur jashtë vendit dhe shumica e tyre nuk donin të ktheheshin më. 17 % kishte si motiv kryesor një edukim më të mirë. Shkollimi i një individi i cili ka përfunduar në vitin 2018, duke përfshirë shkollën fillore (nëntëvjeçare) deri në shkollën e mesme (katërvjeçare) deri në përfundimin e studimeve akademike (që kanë zgjatur mesatarisht pesë vjet), ka kushtuar rreth 18,000 €. Shpenzimet e një arsimi të mesëm katërvjeçar që përfundoi në vitin 2018 ishin disi mbi 9,000 €, ndërsa një arsim fillor nëntëvjeçar kushtonte rreth 6,000 €. Përllogaritja e kostove të shkollimit të doktoraturës nuk bëhet lehtë për shkak të mungesës së informacionit të detajuar në strukturat e nevojshme. Vlerësohet se mesatarisht rreth 32,000 € shpenzohen për arsimimin e doktoraturës. Shumë studentë shqiptare zgjedhin të emigrojnë dhe si pasojë e këtij fenomeni Shqipëria ka humbje potenciale financiare në rreth 140 milionë Euro në vit. Ka raste kur kostot financiare mund të zvogëlohen ose të kompensohen si nëpërmjet dërgimit të remitancave, ose bashkëpunime me institucionet vendase duke transferuar know how, atëherë ky fenomen në vend që të varfërojë vendin e origjinës mund ta çojë atë drejt zhvillimit.

Gëdeshi dhe King, 2019 tregojnë që diaspora shkencore shqiptare është relativisht e re; 72% janë nën 40 vjeç dhe vetëm 2.3% janë 60+.  Ka një shumicë femrash në diasporën shkencore shqiptare (57.4%). Ka studentë doktorature të shpërndarë në pesë kontinente dhe mbi 40 vende të ndryshme, 72% e të anketuarëve jetojnë në gjashtë vende: Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) (28.3%), Itali (15.3%), Francë (7.4%), Kanada (7.4%), Mbretëri e Bashkuar (MB) (7.2%) dhe Gjermani (6.2%). Diaspora shkencore shqiptare është e përhapur në një gamë të gjerë fushash studimi. Rreth 19% kanë studiuar (ose janë duke studiuar) shkencat sociale, 18% biologji, matematikë, fizikë ose kimi, 17% ekonomi dhe studime biznesi, 14% mjekësi dhe fusha të ngjashme, 13% inxhinieri ose ndërtim, dhe 10% informatikë ose elektronikë. Pjesa e mbetur prej 9% shpërndahet në fusha të ndryshme si ligji, arkitektura, gjuhët dhe media. 

Një karakteristikë tjetër e rëndësishme e diasporës shkencore është rritja e saj e shpejtë në vitet e fundit. Studentët shqiptarë zgjedhin të kryejnë studimet në nivel universiteti dhe master në vendet afër kryesisht për shkak të kostove më të ulta dhe zgjedhin vende si SHBA, MB, ose Kanada për programet e doktoraturës. Ndër motivet e përgjithshme dhe faktorë të veçantë të vendeve pritëse për studime doktorature janë reputacioni i universitetit pritës dhe/ose marrja e bursës, pasuar nga mundësitë e punësimit si dhe lidhjet emocionale me anëtarët e familjes dhe miqtë në vendet që kanë studiuar e jetuar. 

Diaspora akademike shqiptare në SHBA i referohet shqiptaro-amerikanëve me kredenciale akademike, të cilët kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm në fushën e arsimit dhe kërkimit shkencor në SHBA. Ajo luan një rol të rëndësishëm në kërkimin, edukimin dhe shkëmbimin kulturor. Popullsia shqiptare në SHBA është shumë e përqëndruar në disa shtete: Nju Jork, Miçigan dhe Massachusetts përbëjnë pothuajse 60% të të gjithë shqiptarëve amerikanë. Komuniteti në Massachusetts është më i arsimuari; më i punësuari dhe ka të ardhurat më të larta mes të treve, por është edhe më i vjetri për sa i përket demografisë. Gjenerata e dytë shpesh shfaq specializim në fusha ku pjesa e të diplomuarve është më e lartë se mesatarja kombëtare, duke treguar një prirje drejt fushave specifike të ekspertizës.

Punësimi i doktorantëve është më së shumti në sektorin akademik: si universitete, institute kërkimore dhe laboratorë shkencorë, në firma private dhe në institucione publike. Përqindja e punësuar në universitete dhe institucionet e bazuara në kërkime është më e lartë në MB, SHBA, Gjermani dhe Hollandë. Diaspora shkencore shqiptare, kryesisht emigrantët në moshë të rritur të brezit të parë mbajnë kontakte të shpeshta me ish kolegë por edhe me bashkëqytetarët shqiptarë jashtë vendit, duke ruajtur identitetin dhe ndjenjën e përkatësisë shqiptare. 

Diaspora shkencore shqiptare është e integruar në nivel individual në normat, vlerat dhe qëndrimet që rregullojnë sjelljen akademike dhe profesionale në vendet në të cilat jetojnë por ka kapital të dobët strukturor social përsa i përket anëtarësimeve në shoqatat, institucionet dhe rrjetet shqiptare. Individë të shumtë japin kontribut në zhvillimin e vendit nëpërmjet bashkëpunimit në distancë me universitetet, institutet shkencore, bizneset dhe qeverinë. Mund të përmendim dhënia e leksioneve si të ftuar, pjesëmarrje në seminare dhe konferenca, projekte të përbashkëta dhe konsulencë, artikuj shkencor si dhe mbikëqyrje të temave të doktoraturës. Shumica e bashkëpunimeve ndër vite është bazuar në marrëdhëniet personale dhe nismat individuale. Vitet e fundit janë duke u ndërmarrë nisma për zhvillimin institucional dhe janë krijuar disa programe bashkëpunimi si Read dhe Germin. 

Programi READ Fellowship ofron një program bursash të formalizuar dhe të strukturuar përmes të cilit diaspora akademike shqiptare mund të kontribuojë në zhvillimin e IAL-ve në Shqipëri dhe zhvillimin e përgjithshëm të kërkimit shkencor në vend. Shqipëria po përjeton një hendek të madh në aftësitë e fuqisë punëtore të saj, veçanërisht në inovacion, teknologji dhe sipërmarrje. Prandaj, për të adresuar këtë çështje, GERMIN, në partneritet me EU4Innovation, ka prezantuar iniciativën Diaspora për Edukimin e Sipërmarrjes. Ky projekt synon të shfrytëzojë njohuritë dhe përvojën e diasporës shkencore shqiptare për të përmirësuar kurset universitare duke integruar sipërmarrjen dhe inovacionin në programe të ndryshme studimi.

Referenca:

1. Gëdeshi, I., and R. King. 2019. “The Albanian Scientific Diaspora: Can the Brain Drain be Reversed?” Migration and Development 10 (1): 19–41. https://doi.org/10.1080/21632324.2019.1677072.
2. https://germin.org/calling-diaspora-scholars-to-engage-with-albanian-higher-education/
3. https://www.iie.org/programs/research-expertise-from-the-academic-diaspora/
4. https://www.wfd.org/what-we-do/resources/cost-youth-emigration-western-balkans