Ambasada e SHBA në Tiranë përkujton 103 vjetorin e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë, duke theksuar forcën e partneritetit në siguri, mirëqenie dhe zhvillim të përbashkët.

Në një postim në Facebook, Ambasada fton qytetarët të testojnë njohuritë për momentet kyçe të kësaj miqësie në një kuiz interaktiv.

“Sot festojmë 103 vjet marrëdhënie diplomatike mes Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë! Jemi krenarë për partneritetin tonë me Shqipërinë për të çuar përpara sigurinë, forcën dhe mirëqenien tonë të përbashkët”, shkruan Ambasada amerikane në një postim në Facebook.

Marrëdhëniet mes dy vendeve janë konsoliduar ndër vite dhe SHBA mbetet një nga aleatët më të rëndësishëm të Shqipërisë.

/rtsh.al/

Artan Nati/

Bisedat për Shqipërinë moderne janë bërë si një melodi që dëgjohet gjithkund, në rrugicat e qytetit e në tryezat e diasporës, në shoqata patriotike e kafene lagjesh. Shqiptarët kudo flasin për hallet e vendit, për plagët dhe shpresat, për ëndrrat dhe zhgënjimet. Të gjithë biem dakord për krizën, por rrugëtdaljet janë nga më të ndryshmet. Disa kërkojnë shpëtimin te një “dorë e fortë”, një lider i hekurt, një Napoleon modern që të vendosë rregull me grusht. Ka edhe nga ata që me krenari kujtojnë “prejardhjen shqiptare” të Bonapartit, sikur gjaku të ishte zgjidhja e problemeve. Të tjerë, më realistë, tundin kokën me pesimizëm dhe thonë: “Në këtë vend, të gjithë politikanët janë të korruptuar”. Një mik imi, një mendimtar i nderuar, e sheh burimin e të gjitha të këqijave te mbijetesa e ish-komunistëve dhe manipulimi i ish sigurimsave. Sipas tij, populli s’kishte tjetër rrugë veçse të zgjidhte “të keqen më të vogël”. Një tjetër mik, intelektual elitar ushtarak dhe i arsimuar në perëndim, këmbëngul se gjithçka nis dhe mbaron me kulturën e ligjit. Ndoshta edukimi i tij ushtarak e bën të besojë te transformimi i shpirtit njerëzor bëhet përmes disiplinës dhe rendit, njësoj siç Napoleoni dikur shkundte themelet e Francës dhe gjithë Europës me forcë e zjarr, duke shembur feudalizmin dhe mentalitetin mesjetar.

Por dilema mbetet thelbësore, jo vetëm për Francën e dikurshme, por për Shqipërinë e sotme. A do të kishte qenë i mundur Napoleoni pa Jean-Jacques Rousseau-n? A mund të ngrihet një komb me urdhërat e komandantëve pa kontratën sociale të filozofëve? Pse shqiptarët bredhin nëpër histori me shumë Napoleonë, por rrallë me ndonjë Rousseau në krah? Nëse Shqipëria ka dështuar, a është sepse kemi patur liderë të fortë por pa vizion, pushtetarë pa filozofi, komandantë pa mendimtarë? Apo sepse kemi qenë të mallkuar me politikanë me vizion të errësuar nga egoja për pushtet? Ky është pikërisht qëllimi i këtij shkrimi: Ndoshta mund të kuptojmë nëse fati ynë i keq qëndron te mungesa e Napoleonëve të ndershëm, apo te mungesa e Rousseau-ve që ndriçojnë rrugën e shoqërisë drejt lirisë së vërtetë.

Napoleoni simbolizon forcën e reformës me shpatë, një sistem që funksionon, që vendos rregulla dhe ku ligji triumfon mbi kaosin. Ai është tundimi i shpejtësisë dhe zbatimi i rendit me çdo kusht. Por Rousseau flet me një zë tjetër, më të thellë, duke këmbëngulur se liria është themeli i çdo shoqërie të drejtë, se një shtet që nuk buron nga vullneti i përgjithshëm është vetëm një farsë me shkëlqim të rremë. Rousseau na kujton se pa edukim qytetar, pa respekt për individin dhe pa ndershmëri morale, çdo reformë përfundon në një kurth të ri autoritar. Në këtë udhëtim, ndoshta Shqipërisë i duhen të dyja: fuqia për të ndërtuar institucione dhe zgjuarsia për t’i bërë ato në shërbim të qytetarit. Pa idenë e qytetarit sovran, çdo shtet modern është një kështjellë prej rere. Dhe pa forcën për t’i zbatuar ligjet, çdo demokraci kthehet në anarki. Kush ishte fryma pas shpates së Skënderbeut? Në hijen e betejave dhe lavdisë, qëndronte figura e një prifti, Dom Pal Engjëlli, këshilltar, mik dhe udhërrëfyes shpirtëror. Ai ishte zëri që i kujtonte Heroit të Arbërit se liria fitohet me shpate, por ruhet me shpirt. Marin Barleti do të shkruante për të:”…burrë i pajisur me mendje shumë të lartë dhe me zotësi shumë të rrallë në të folur, me dituri si askush dhe i vaditur me lartësinë e shenjtë dhe humane, si greke, si latine, sidomos i shquar për rreptësi në jetë dhe në zakone, i flaktë për fenë e krishterë, burrë që Skënderbeu e mbante mbi krye për maturinë, kulturën dhe pastërtinë e jetës që e respektonte dhe e dëgjonte si ndonjë orakull gjithë epirotët.

Një krahasim i natyrshëm për “Rousseau-n” e Rilindjes Kombëtare Shqiptare do të ishte Sami Frashëri. Ashtu si Rousseau në Europë, Samiu përpiqej të zgjonte ndjenjën e sovranitetit popullor dhe identitetit kombëtar në një shoqëri të shtypur. Me veprën e tij vizionare “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, ai formuloi një kontratë morale për shqiptarët: çlirimin përmes arsimit, përparimit dhe vetëdijes kombëtare. Në thelb të filozofisë së tij ishte ideja se liria dhe kombi ndërtohen nga brenda, nga ndërgjegjësimi dhe emancipimi i popullit, ashtu si Rousseau thoshte për “volonté générale”, vullneti i përgjithshëm. Pra, në shpirt dhe vizion, Sami Frashëri është më afër rolit të “Rousseau-së” për shqiptarët. Ai nuk ishte vetëm patriot, por një filozof i ringjalljes kombëtare.

Fan Noli shpesh shihet si figura që pasoi frymën e Rilindjes, duke u përpjekur të krijonte një republikë demokratike, ku populli të ishte sovran. Noli bashkoi dimensionin filozofik, politik dhe moral me kërkesën për drejtësi sociale dhe kulturë kombëtare. Përse Noli? Si Rousseau, Noli ishte intelektual i gjithanshëm: filozof, përkthyes, politikan, poet. Ai solli një “ndriçim” në botën shqiptare me modernizimin e gjuhës, përkthimin e klasikëve, dhe me një ndjeshmëri për drejtësinë sociale. Ashtu si Rousseau që kritikonte korrupsionin dhe pabarazinë në Francë, Noli kritikonte prapambetjen, feudokracinë dhe despotizmin në Shqipëri, por gjithmonë me një ideal të thellë për liri, ndriçim dhe moral publik. Faik Konica dhe Fan Noli kanë pasur nuanca “rousseau-iane”: kritikë ndaj mentalitetit primitiv dhe klerikalizmit, promovues të ndriçimit dhe emancipimit. Faik Konica, mjeshtri i ironisë ndriçuese, që përplasi fjalën mbi errësirën e mendjes shqiptare. Ata nuk ngritën thjesht flamurin, por zgjuan ndërgjegjen.

Gjithmonë kemi pasur nevojë për një të keqe të madhe që kërcënonte egzistencën tonë, një forcë të errët kundër së cilës të luftojmë, por a është paranoja jonë vërtet e justifikuar apo jemi thjesht të varur nga adrenalina e katastrofës së afërt? Duket sikur shpesh ne harrojmë se armiku më i madh i joni ështe vetvetja. Është mënyra se si ne veprojmë, se kur ndihemi të pakërcënuar nga jashtë, ne braktisim mendimin Ruso-ian dhe veprojmë si diktatorë, autoritarë dhe e gjejmë armikun, jo te vetja, por te kundështari ynë politik. Ne harrojmë se ne jemi të kundërt në mendime, por të njëjtë në qëllime ndaj atdheut dhe popullit. Ahmet Zogu mund të shihet si figura më e afërt me “Napoleonin”, pasi ai mori pushtetin me forcë, ndërtoi një mbretëri dhe synoi modernizim, megjithëse me shumë kufizime dhe nën ndikimin e Italisë. E meta e madhe ishte mungesa e mendimit filozfik, ndërkohë që Noli dhe Konica ishin Rusoi i vërtetë që kërkonte modernizimi i vendit.

Në historinë e botës, çdo Napoleoni i takon një Rousseau, çdo gjenerali i takon një filozof, çdo udhëheqësi një ideolog… përveç në Shqipëri. Në vitet 90, ndërkohë që Europa kishte Karl Popper-in dhe Habermasin, ne kishim kasetat me thirrjet “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”. Rousseau shqiptar nuk shkroi kurrë “Kontratën Sociale”, përkundrazi, shoqëria shqiptare nënshkroi kontratën verbale: “Unë do flas, ju do duartrokisni!” Në Shqipëri, historia mori rrugë të shkurtër: fillimisht lideri, pastaj premtimi, së pari pushteti, pastaj arsyeja pse e meriton pushtetin. Nëse Edi Rama mund të shihet si “Napoleoni” i Shqipërisë, një lider autoritar me ambicie të mëdha për të “modernizuar” vendin duke e personalizuar pushtetin, atëherë pyetja për “Rousseau-në” e tij është shumë interesante. Në rastin shqiptar, “Rousseau”-i i Ramës nuk ekziston si figurë klasike. Rama ka përdorur më shumë elementë të stilit spektakolar artistik, estetik urban dhe teknokratik, sesa ndonjë filozofi morale qytetare në kuptimin klasik. Ai nuk ka pasur një “filozof të oborrit” që të artikulojë një doktrinë morale të pushtetit.

A është Kadare si “Rousseau i Shqipërisë?

Kadare e ka konceptuar shpesh rolin e tij si ndërgjegje morale e kombit. Ai ka denoncuar despotizmin, ka eksploruar mitet shqiptare dhe ka kritikuar format primitive të politikës. Por Rousseau nuk ishte vetëm shkrimtar dhe filozof, ai ishte revolucionar teorik, ideolog i barazisë dhe kontratës sociale. Kadare ka qenë më shumë analist i shpirtit kombëtar, sesa reformator politik. Nëse Rousseau kishte një mesazh për revolucion demokratik, Kadare ka shpesh një mesazh për “zhgënjimin e pashmangshëm” të shqiptarëve me vetveten. Ai është më shumë një Volter, se sa një Rousseau.

Shqipëria jeton nën maskë. Demokracia është kthyer në skenografi, sovraniteti në një karikaturë pa jetë. Qytetari nuk zgjedh më, por përkulet para pushtetit të kastës që riciklon veten pas perdeve të votës. Partitë janë kthyer në biznese familjare, shoqëria në peng të një pakice të pangopur. Por fryma e Perëndimit troket, qytetari duhet të zgjohet, të rikthehet si forcë krijuese, si zot i fatit të vet. Demokracia nuk është thjesht kuti votimi, por jetë aktive, referendum, vetëqeverisje, forume, kontroll publik. Vetëm kështu rifitohet dinjiteti.Referendume të shpeshta dhe me fuqi vendimmarrëse. Vetëqeverisje lokale reale, jo fasadë. Forume qytetare ku ligjet diskutohen nga poshtë-lart. Transparencë totale mbi çdo vendim publik. Ekonomia është grabitur, pasuria publike plaçkitur. Autonomia fillon me kontroll qytetar mbi burimet, mbi të ardhmen. Koha për servilizëm ka mbaruar. Vjen koha e qytetarit që pyet, që sfidon, që nuk shet veten. Një brez i ri duhet të lindë: të lirë, të vetëdijshëm, të pa-nënshtruar. Shpresa lind prej tyre. Shqipëria nuk shpëtohet nga liderët, por nga qytetarët që guxojnë të ngrihen. Shqipëri e qytetarëve, jo e klaneve.

Nëse një vend nuk ka një Ruso, si mund ta shpikë atë? Ku ta kërkojë në kohët moderne, kur zërat mbyten nga propaganda dhe ndërgjegjja shitet për pak pushtet? Një komb pa Ruso është një trup pa shpirt, një shoqëri që endet në mjegull, pa busull, pa zë që t’i kujtojë të drejtën për të qenë qytetar dhe jo skllav. Një komb që s’e ka një Ruso, duhet ta krijojë, jo duke kopjuar idhuj, por duke ndërtuar zërin e vet, që sfidon pushtetin dhe ngjall ndërgjegjen. Sepse aty ku nuk ka një filozof të popullit, duhet të lindë një brez që filozofon dhe nuk serviloset. Shqipëria e ka pasur “Ruson” e saj: tek Sami Frashëri, që zgjonte ndërgjegjen kombëtare; tek Fan Noli, që fliste gjuhën e drejtësisë dhe emancipimit; tek Faik Konica, që thumbonte prapambetjen me mendje të hollë; tek Ismail Kadare dhe tek çdo intelektual të ndershëm që sfidon heshtjen dhe konformizmin. Por ne nuk duhet ta kërkojmë këtë “Ruso” vetëm kur kombi kërcënohet. E vërteta na duhet edhe në kohë paqeje, kur jeta politike nuk duhet të jetë fushëbetejë urrejtjeje, por hapësirë bashkëpunimi. Politika nuk duhet të prodhojë armiq, por bashkëpunëtorë, qytetari nuk duhet të shohë tek tjetri një kundërshtar, por një aleat për të ardhmen.

Nga Frank Shkreli/

“Pushteti absolut, korrupton absolutisht”, është një citim që i atribuohet politikanit britanik të shekullit të 19-të, Lordit Akton, megjithëse – në forma të tjera me të njëjtin kuptim – është përdorur edhe nga shkrimtarë dhe opinionistë të tjerë, shumë kohë para tij. Por, që në thelb do të thotë se sa më shumë që të rritet pushteti i një personi, aq më shumë zhduket edhe ndërgjegjia dhe përgjegjësia morale e një lidri ndaj të tjerëve. Ndërsa në shekullin e kaluar, ish-Senatori amerikan, demokrati William Fulbright ka shkruar gjerësisht mbi ushtrimin e pushtetit absolut politik të një individi, lideri politik, por edhe në nivel të një shteti.

Ai citohet të ketë thënë se shpeshëherë, “Pushtetari e konfuzon ose e ngatërron veten me virtytet e larta morale, duke konsideruar veten si të plot-fuqishëm ose të gjithë-pushtetshëm.” Shembuj të ushtrimit të pushtetit nga liderë plitikë absolut ka shumë gjatë gjithë historisë, nga ditët e sotme e tek historia e regjimeve komuniste të shekullit të kaluar, e deri thellë në histori, me shembuj si perandori Napolon Bonaparti, e deri në kohën antike kur perandorët romakë e konsideronin veten si zotër të universit të tyre. Ose kur kinezët konsideronin vendin e tyre si qendra rreth të cilës duhej të sillej e gjithë bota tjetër.

Për pushtetarët të cilët mund të mendojnë se janë të gjithëpushtetshëm, ish-Senatori Fulbright këshillon se, “Në rrugën e gjatë të historisë, është më e sigurt, më e mirë dhe më madhore të kesh njerëz që kuptojnë mendimet dhe qëndrimet tua” (me fjalë tjera t’i bindësh ata), sepse sipas tij edhe, “Në emër të objektivave fisnike, njerëzit kanë kryer dhe kryejnë aktet më mizore kundër njëri tjetrit.”

Ndonëse kjo frazë është përdorur fillimisht në shekullin e 18-të, pyetja lind se çdo të thotë dhe çfarë kuptimi kjo frazë ka për aktualitetin politik dhe shoqëror në botën e sotme, pa marrë parasysh se për cilin vend ose për cilën shoqëri, ose për të cilët pushtetarë të korruptuar, është fjala. Të gjithë e dimë se edhe sot kemi mjaft shembuj të tollë, ku kjo frazë u përshtatet shumë pushtetarëve aktualë kudo – pa i përmendur me emër sepse janë shumë të tillë – megjithëse ata mund ta konsiderojnë veten të zgjedhur nga shumica, e të cilët pretendojnë, se si të tillë, nuk kanë krahasim me perandorët e dikurshëm ose me “perandorët e kuq” komunistë të shekullit të kaluar.

Shumë akademikë dhe opinionistë kanë folur dhe shkruajnë për raste të ashtuquajturës “diktaturë e shumicës”, sidomos kur nuk ekziston dialogu midis shumicës dhe pakicës politike në një vend. Por, le t’i kthehemi subjektit për të cilin po flasim, se cili është pra kuptimi i frazës, “Pushteti Absolut, Korrupton Absolutisht”, në aktualitetin e sotëm politik. Sipas përcaktimit të definicionit të kësaj thënjeje, kjo frazë interpretohet të thotë se pushteti, për nga natyra, e korrupton njeriun. Ia pakëson vlerat morale një pushtetari dhe sa më shumë pushtet të ketë një individ, aq më i korruptuar do të bëhet ai në ushtrimin e pushtetit të tij.

Ashtu si në shekullin e 18-të, kjo frazë interpretohet, gjithashtu se ata që kontrollojnë pushtetin, në ciliondo nivel qoftë, shpeshherë nuk kanë parasysh interesat e popullit dhe janë të përqendruar, kryesisht, në përfitimet sa më të mëdha për veten e tyre dhe si rrjedhim abuzojnë në ushtrimine pushtetit, në mbështetje të interesave të tyre personale, partiako-politike ose rrethit të tyre të ngushtë familjar ose shoqëror.

Prandaj në qoftë se ndiqet kjo logjikë, sipas disa ekspertëve, arrijmë në përfundimin se, sidomos, politikanët që ushtrojnë pushtetin më të lartë në shtet dhe në qeveri — natyrisht, me ndonjë përjashtim aty këtu — kanë një mungesë të madhe të vlerave politiko-morale, kombëtare dhe shpirtërore. Nuk janë pra krijues të vlerave të mëdha si pushtetarë, për të mirën e përbashkët të shoqërisë dhe qytetarëve pa dallime politike, fetare apo krahinore. Ata që duhet të jenë shembull për shoqërinë mbi të cilën ushtrojnë pushtetin e tyre.

Përfundimi pra është se sa më shumë të rritet pushteti i një individi, ose grup individësh, aq më shumë zhduken vlerat e tyre morale, si njerëz të thjesht dhe si përfaqsues e si pushtetarë. Një krijesë e tillë politike, quhej “kult personaliteti”, në regjimet komuniste! Keqpërdorimi ose abuzimi me pushtetin dhënë një politikani nëse marrim me mend – se i është dhenë nepërmjet votës së lirë, buron, mbi të gjitha, nga dëshira e një pushtetari për të imponuar vullnetin e vet mbi të tjerët, në vend që me durim, të bashkëpunojë me ta, përfshirë pakicën kundërshtare politike, me qëllim për të arritur objektivat madhore në interes të vendit dhe të kombit, nëpërmjet dialogut, proceseve ligjore, politike dhe përfaqësuese të një vendi dhe të një shoqërie.

Por fatkeqësisht, dëshira për përfitime personale dhe partiake si dhe keqdashja ose vullneti i keq i një pushtetari ndaj atyre që ai mund t’i konsiderojë si kundërshtarë të pushtetit të tij, qoftë për arsye politike ose të tjera dallime shoqërore, fetare ose krahinore, duke mos përjashtuar edhe mos aftësinë ose mungesën e kompetencave të nevojshme të një pushtetari të ndershëm për të udhëhequr me moral dhe me drejtësi – janë sipas ekspertëve – arsyet kryesore se pse, në të gjitha kohërat, përfshirë edhe sot — pushtetarët absolutë, pothuaj pa përjashtim, janë edhe absolutisht të korruptuar!

Pothuaj çdo ditë në medien shqiptare nuk mungojnë kryeartikujt në lidhje me mungesën e dialogut politik dhe për arrogancën e shumicës. Të korruptuar ose jo, kur është fjala për pushtetarët e sotëm shqiptarë, qoftë në Shqipëri qoftë në Republikën e Kosovës, qoftë kudo në trojet shqiptare, një gjë është e sigurt: Se mungesa e theksuar e dialogut me votuesit dhe arroganca e pushtetarëve në marrëdhëniet me njëri tjetrin dhe me kundërshtarët e tyre politikë, përfshir mos ndëshkimin në kohë të korruptuarve, po e zhdukin njëherë e përgjithmonë ëndrrën dhe shpresën që shqiptarët kishin në mbarim të shekullit të kaluar, se shekulli 21 do të ishte, më në fund, “shekulli i shqiptarëve”.

Cilat do qofshin arsyet, pushtetarët e korruptuar, mungesa e dialogut ose përçarjet politike – një gjë është e qartë, fatkeqësisht, se nga dita në ditë vihet në pikëpyetje të madhe gatishmëria dhe vullneti i klasës politike shqiptare të këtyre 35-viteve post-komunizëm për të jetuar në harmoni dhe në vëllazërim kombëtar, në dialog dhe mirëkuptim e respekt me njëri tjetrin dhe si rrjedhim me të tjerët përtej kufijve, në kuadër të integrimeve euro-atlantike. Rasti fatzi i ditëve të fundit në Theth të Malësisë së Madhe dhe dështimi i Kuvendit të Republikës së Kosovës, për të 47-tën here, për konstituimin e legjislativit të vendit – tregojnë se shqiptarët në përgjithsi sot janë pikërisht – për faqe të zezë – aty ku gjithmonë i ka dashur hasmi – të ndarë e të përçarë ndërmjet veti, në trojet e veta autoktone, politikisht dhe gjeografikisht, dhe larg botës.

Nuk ka më kohë për të humbur! Të gjithë shqiptarët, siç është shprehur dikur edhe At Anton Harapi, duhet t’u tregojnë, “Miqve dhe armiqve, anembanë botës, se shqiptarët janë të zotët ta bëjnë dhe ta mbajnë Shqipërinë të bashkuar, të fortë, madhështore dhe të denjë për Kastriotin, për stërgjyshërit tanë, për burrërinë dhe fisnikërinë shqiptare…Të punojnë sa të jetë e mundur më tepër për të futur dashurinë midis vëllezërve që jetojnë në një vend me ne, kanë të njëjtin emër shqiptar, ndjekin të njëjtin fat dhe të njëjtin ideal: Fatin e Shqipërisë, idealin shqiptar… Paçim të vërtetën udhëheqëse, dashuria të na mbajë ngaherë”, ka shkruar ai.

Mënyra më e mirë, që për të gjithë shoqërinë të minimizohen dëmet që vijnë, nga pushtetarët absolutë, të korruptuar, të papërgjegjëshëm dhe të pandëshkuar, tani ose në të kaluarën – është që të gjithë, pa dallim, duhet të gjykohen dhe të vlerësohen bazuar në disa standarde morale themelore universale të drejtësisë, për hir të së vërtetës, të drejtës dhe të integritetit kombëtar dhe të historisë së shqiptarëve. Ushtrimi i pushtetit absolut pra, sipas ekspertëve, jo vetëm që korrupton absolutisht, por është edhe armiku më i madh, me këtë rast, i harmonisë dhe vëllazërimit kombëtar të shqiptarëve, dialogut, mirëkuptimit dhe respektit për njëri tjetrin dhe në shoqëri, në përgjithësi.

Udhëheqsit e vërtetë të një kombi nuk gjykojnë as nuk dënojnë, por frymëzojnë drejtë arritjes së objektivave të përbashkëta bazuar në rrethanat aktuale politiko-shoqërore! Në vend të frymëzimit të dashurisë vëllazore midis shqiptarëve kudo, fatkqesisht, pothuaj në çdo nivel të jetës shqiotare, shohim vetëm urrejtje dhe armiqësi. Kombi shqiptar ka nevojë për një udhëheqës, i cili jep shembull bashkpunimi e tolerance politike, bindë të tjerët të bashkpunojnë me ‘të dhe me njëri tjetrin për realizimin e objektivave madhore në interes të përbashkët kombëtar. Por mbi të gjitha, siç është shprehur dikur ish-Presidenti Amerikan, Dwight Eisenhower: “Cilësia supreme e një udhëheqsi, është dhe duhet të jetë integriteti!”

Analizë nga Rafael Floqi /

Ka kaluar një javë që kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës arritën të shtyjnë Izraelin dhe Iranin drejt një armëpushimi, duke i dhënë fund një konflikti të përgjakshëm 12-ditor që rrezikoi të përfshinte në flakë jo vetëm Lindjen e Mesme, por edhe stabilitetin global.

Paqja e brishtë, e ndërmjetësuar nga Uashingtoni menjëherë pasi avionët amerikanë hodhën bomba të rënda prej 30,000 paundësh mbi tri objekte kyçe bërthamore të Iranit, deri tani po mbahet. Por në horizont shfaqen ende shumë pikëpyetje.

Sa pas është çuar Irani në programi i tij bërthamor?

Presidenti amerikan Trump deklaroi se tre objektivat iraniane të goditura nga sulmet amerikane ishin “shkatërruar plotësisht”. Sekretari i tij i mbrojtjes pohoi se ishin “rrënuar”. Por një raport paraprak i Agjencisë së Inteligjencës së Mbrojtjes të SHBA-së tregon se edhe pse objektet në Fordo, Natanz dhe Isfahan pësuan dëme të mëdha, ato nuk u asgjësuan tërësisht.

Kreu i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, Rafael Grossi, deklaroi se objektet iraniane për pasurimin, konvertimin dhe trajtimin e uraniumit janë “dëmtuar në një shkallë të rëndësishme”, por shtoi se “diçka ka mbetur ende në këmbë” dhe se “nëse Irani dëshiron, mund t’i rifillojë ato procese”. Vlerësimi i plotë i dëmeve do të varet nga gatishmëria e Teheranit për të lejuar inspektorët ndërkombëtarë të hyjnë në terren.

Si do të jenë marrëdhëniet e ardhshme SHBA-Iran?

Pas marrëveshjes së armëpushimit, Trump foli me tone të zbutura, duke lënë të hapur mundësinë e lehtësimit të sanksioneve të ashpra ndaj Teheranit dhe madje parashikoi që Irani mund të bëhet një “komb i madh tregtar” nëse heq dorë njëherë e përgjithmonë nga programi i tij bërthamor.  

Por kjo fjalë e ëmbël nuk zgjati shumë. Udhëheqësi suprem iranian, Ajatollah Ali Khamenei, në daljen e tij të parë publike pas njoftimit të armëpushimit, tha se Irani i kishte dhënë “një shuplakë fytyrës së Amerikës”. Trump reagoi me cinizëm, duke thënë se Khamenei duhet të pranojë që “Irani u rrah keq”, dhe shtoi se nuk do të shqyrtonte ndonjë heqje të menjëhershme të sanksioneve për shkak të retorikës përçmuese të Khameneit.

Zyrtarë të Shtëpisë së Bardhë konfirmojnë se SHBA dhe Irani janë në kontakt paraprak për të rinisur bisedimet që kishin ngecur kur Izraeli filloi të bombardonte objektiva iraniane. Megjithatë, ministri i jashtëm iranian Abbas Araghchi e mohoi se ka një marrëveshje për të rifilluar zyrtarisht negociatat. Është ende e paqartë nëse udhëheqësia iraniane është gati të rikthehet në tryezën e bisedimeve, sidomos nëse Trump ngul këmbë që Irani të heqë dorë madje edhe nga pasurimi i uraniumit për qëllime civile. 

Vetë Trump ka dhënë sinjale kontradiktore, duke thënë në një samit të NATO-s: “Mund të nënshkruajmë një marrëveshje, por nuk mendoj se është edhe aq e domosdoshme.”

Çfarë roli do të luajë Khamenei në këtë kontekst?

Shëndeti i përkeqësuar dhe paraqitja e zbehtë e Khameneit së fundmi kanë ngritur pikëpyetje mbi shkallën e angazhimit të tij në raportet SHBA-Iran dhe në përgjigjen e Teheranit ndaj sulmeve amerikano-izraelite. Megjithatë, edhe pse javët e fundit u raportua se kishte qëndruar në bunker për shkak të kërcënimeve ndaj jetës së tij, nuk ka shenja se ai nuk e kontrollon ende plotësisht aparatin ushtarak dhe shtetëror iranian. 

Khamenei ka sunduar tri herë më gjatë se pararendësi i tij, Ruhollah Khomeini, dhe ka ndikuar ndoshta edhe më thellë në jetën e mbi 90 milionë iranianëve. Ai ka konsoliduar regjimin e “mullahëve”, duke u bërë autoriteti absolut në sytë e krahut radikal, vetëm një shkallë poshtë Zotit. Po ashtu, ai e ka shndërruar Gardën Revolucionare në forcën më të fuqishme të ushtrisë dhe politikës së brendshme të Iranit.

Si mund të hakmerret Irani?

Sulmet raketore të Iranit mbi një bazë amerikane në Katar, të ndërmarra si përgjigje ndaj bombardimeve, u cilësuan nga Uashingtoni si një përpjekje gjysmake për të shpëtuar fytyrën. SHBA ishte paralajmëruar dhe raketat u asgjësuan lehtësisht.  

Por kërcënimi iranian mbetet i madh, sidomos nëpërmjet luftës kibernetike. Hakerë të lidhur me Teheranin kanë shënjestruar tashmë banka amerikane, kontraktorë të mbrojtjes dhe kompani të industrisë së naftës , edhe pse deri tani nuk kanë shkaktuar ndërprerje të mëdha të infrastrukturës jetike. Departamenti i Sigurisë Kombëtare të SHBA lëshoi javën e kaluar një paralajmërim publik mbi kërcënimet në rritje kibernetike nga Irani, ndërsa Agjencia Amerikane për Sigurinë Kibernetike u bëri thirrje operatorëve të sistemeve të ujit, tubacioneve dhe centraleve elektrike të qëndrojnë në gatishmëri maksimale.

A do të zgjasë ky armëpushim?

Paqja mbetet tepër e brishtë. Menjëherë pas sulmeve, Trump telefonoi Netanyahun dhe i bëri të qartë se SHBA nuk kishte ndërmend të ndërmerrte më aksione të reja ushtarake. Nga ana tjetër, Netanyahu paralajmëroi se Izraeli do të godasë sërish “nëse dikush në Iran përpiqet të ringjallë këtë projekt”.

Marrëveshja e armëpushimit nuk përfshin ndonjë angazhim nga Irani për çmontimin e programit të tij bërthamor. Khamenei madje tha se sulmet “nuk bënë asgjë të rëndësishme” ndaj këtyre kapaciteteve. Trump u shpreh me besim se “gjëja e fundit që Irani po mendon tani është uraniumi i pasuruar”. Por ai pret që Irani të lejojë inspektorë ndërkombëtarë të konfirmojnë se programi nuk do të rifillojë, qoftë nga IAEA, OKB apo ndonjë organ tjetër që “ne e respektojmë, përfshirë vetveten”.

A do të arrijë Trump të shtyjë Netanyahun drejt një marrëveshjeje për Gazën?

Presidenti amerikan rrezikoi shumë me vendimin e tij për të urdhëruar sulmet ndaj “fortesave bërthamore” të Iranit. Gjatë fushatës ai kishte premtuar se do të përfundonte shpejt luftën brutale të Rusisë në Ukrainë dhe konfliktin Izrael-Hamas në Gaza, por ende nuk ka gjetur një zgjidhje për asnjërën. Ai gjithashtu kishte premtuar të mbante SHBA larg konflikteve të huaja.

Megjithatë, pas mbështetjes që i dha Izraelit me sulmet kundër Iranit, Trump , në biseda me Netanyahun dhe liderë të tjerë botërorë , ka bërë të qartë se dëshiron të arrijë një marrëveshje së shpejti. “Ne mendojmë se brenda javës së ardhshme do të arrijmë një armëpushim”, tha ai të premten për gazetarët, pa dhënë më shumë detaje.

Ndërkohë, ministri izraelit i Çështjeve Strategjike Ron Dermer do të udhëtojë në Uashington për të diskutuar me zyrtarët e lartë të administratës mbi një armëpushim në Gaza, Iranin dhe çështje të tjera.

Në fund të kësaj jave të parë të “paqes”, bota rri pezull. Shumë pyetje ende nuk kanë përgjigje, ndërsa çdo palë, në Teheran, Tel Aviv apo Uashington, duket se përpiqet të imponojë narrativën e vet. 

E ardhmja e këtij armëpushimi , dhe e gjithë rajonit, mbetet e varur në fije të perit.

---

Prof.as.dr. Hasan Bello/

Një nga shkrimtarët dhe intelektualët e Perandorisë Osmane të shek.XIX ishte Namik Kemal, i cili përveç origjinës së tij shqiptare njihej gjithashtu si kritik i situatës politike, që kishte përfshirë perandorinë. Një ditë tregohet se dy tre miq i kthehen me shpoti, duke i vënë në dukje se kishte kohë që thonte se shteti po prishej e megjithatë ai vijonte të mbetej në këmbë. Namik beu iu përgjigj se perandoria nuk ishte filan fisteku, që të sëmurej në drekë, të vdiste në mbrëmje dhe të varrosej të nesërmen. Për një shtet qindravjeçar agonia do të zgjaste pesëdhjetëvite. Namik Kemal-i vdiq në vitin 1888, ndërsa shteti osman zyrtarisht në 1923. Prandaj mos u çudisni kur e krahasoj shtetin shqiptar me një skemë piramidale.

Tani le të vijmë te tre arsyet:

1-Korrupsioni

Elitat politike e kanë kthyer korrupsionin në kulturë kombëtare. Ai është kapilar dhe shtrihet nga qendra drejt periferisë. Kryesisht nuk vjedh vetëm ai që nuk ka mundësi ose, që nuk di të vjedhë. Për këtë arsye, shqiptarët ndahen në dy pjesë: një pjesë që vjedh dhe një pjesë që vidhet. Kjo e fundit përbën shumicën dhe konsiderohet e paaftë, defiçente. Korrupsioni shkakton një reaksion zinxhir problemesh ku më kryesori është

2-Braktisja e vendit për një jetë më të mirë

Largimi i qindra mijërave shqiptarëve nuk është rastësi dhe trend për shkak të reklamave që jepte dikur “Italia uno”. Por pasojë e keq qeverisjes, politikave të diskriminimit social, ekonomik dhe politik të partive, të cilat e mbajnë vendin në konflikt permanent. Shqipëria nuk është vend i shanseve të barabarta. Por i lekut dhe i mikut. Ajo që të bën përshtypje është indiferenca e pedagogëve, intelektualëve dhe artistëve (aq sa mund të konsiderohen të tillë) ndaj zbrasjes së vendit nga dita në ditë.

3-Bujqësia, ushqimi dhe siguria ushqimore

Shqipëria ka eksperimentuar të gjitha rrugët për tu kthyer në një vend industrial me mbështetjen e fuqive më të mëdha të kohës-Kinës dhe Bashkimit Sovjetik. Ka dështuar. E vetmja alternativë është bujqësia, blegtoria dhe vitet e fundit turizmi.

Politika është treguar kriminale me perspektivën ekonomike të shtetit shqiptar dhe sigurinë e tij ushqimore. Kur të zhduken 9000 lopë dhe dhjetëra mijëra dele për një vit, i bie që mos të kemi më qumësht, i cili bashkë më mishin përbën mbi 50% të produkteve ushqimore. Kjo reflektohet në çmimet e larta të çdo ushqimi, frutave, zarzavateve etj. Në fund të qershorit psh një kg karrota është mbi 1.5 euro dhe çdo gjë mbi mesataren e çmimeve në shtetet fqinjë anëtare të BE.

Për çfarë turizmi bëhet fjalë kur ti nuk mbulon dot nevojat e brendshme?