Nga Keze Kozeta Zylo/

Sot në një ditë të bukur pranverore marsi u takuam pas mësimit shqip me kompozitorin e shquar shqiptar z. Limoz Dizdari. Ashtu thjesht dhe plot mirësi zbriti nga makina dhe u ndal për të na takuar pas mësimit si mësues dhe si staf të Shkollës Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit në Staten Island në fidanishten e parë të gjitha shkollave cep më cep të Nju Jorkut gjer në Albany kryeqytet.

Ndërsa ecte drejt nesh me hapin e ngadalshëm dhe të qetë si në ekran, më vinin një seri filmash me muzikë nga Limoz Dizdari, një seri këngësh të kompozuara nga ai, por jehona e këngës “Gjuha Jonë” më dukej sikur dëgjohej, intepretohej prej nxënësve tanë, ndërsa ne vazhdonim të bisedonim me plot përzemërsi dhe kërshëri me artistin e shquar.

Kompozitori i famshëm Limoz Dizdari na falënderoi për mësimin e Gjuhës Shqipe në këtë Mision Kombëtar dhe natyrisht biseda e tij e ngrohtë rridhte si nje valë kaltëroshe e Detit Jon, ishte frymëzuese për të gjitha ne. Ai tha se ju ndjek vazhdimisht në ekranin e TV “Alba Life” dhe emocionohem kur shoh fëmijët e lindur dhe rritur në Diasporë të mësojnë Gjuhën Shqipe.

Une i shpreha mirënjohjen tonë të pakufishme për cfarë i ka dhënë artit dhe Kombit me kompozimet e tij aq të dashura për publikun. Ai me thjeshtësinë që e karakterizonte tha se pa bashkëpunimin me ju poetët nuk do te kishja kompozime të bukura. Dhe natyrshëm në mendje më vinin kompozimet si për këngët: Udhët e Atdheut, Fjalët e qiririt etj…

Takimi ishte shumë frymëzues, brezi im është rritur me këngët dhe muzikën e Limoz Dizdarit. Vepra e tij do të ngelet ndër breza sepse është siç thotë kompozitori botëror Bethoven si: “Ju uroj që muzika t’ju ndihmojë në pengesat e jetës dhe t’ju frymezojë t’ju sillni dhe të tjerëve nga lumturia juaj.”

Ishte një takim mbresëlënës me mësueset si Elona Shkreta, Aida Hajri asistente dhe stafin e shkollës si Denisa Loka dhe Rudina Martini me z. Limoz Dizdari, kompozitorin e shquar si për vepra simfonike ashtu edhe për përpunimin dhe kompozimin e këngëve të muzikës së lehtë mbështetur në traditën popullore shqiptare.

Dizdari është kompozitor i muzikës së shumë filmave.

Ai është pjesëmarrës në disa festivale të këngës dhe fitues i mjaft çmimeve të para dhe të dyta ku mund të përmendim këngët “Këputa një gjethe dafine”, “Udhët e atdheut më thërrasin” të vlerësuara me çmime të para.

Ka kompozuar muzikë të shumë filmave si “Beni ecën vetë”, “Malet me blerim mbuluar”, “Rrugë të bardha”, “Koncert në vitin 1936”, “Njeriu me top”, Qortimet e vjeshtës” etj. Ka kompozuar mjaft këngë për fëmijë, këngë të përpunuara, romanca, korale, sonatë për piano, pjesë instrumentale etj.

Për meritat e tij artistike Limoz Dizdari është vlerësuar me titullin “Artist i Merituar”.

22 Mars, 2025

Staten Island, New York

Dr. Bledar Kurti/

Në këtë ditë, më 12 mars 1933, nisi ajo që mund të njihet sot si podcast-i parë, titulluar “Biseda Pranë Zjarrit,” një seri komunikimesh radiofonike nga presidenti amerikan Franklin D. Roosevelt.

I ulur pranë vatrës së zjarrit, duke simbolizuar kuvendimin e drejtpërdrejtë me njerëzit e thjeshtë, presidenti komunikonte me popullin e vet përmes radios, që ishte edhe i vetmi mjet mediatik që dispononte çdo familje amerikane në atë kohë.

Ky komunikim i një shtetari me popullin përmes radios zgjati nga viti 1933 deri në 1944, e çimentoi rëndësinë e komunikimit me publikun edhe në fushën politike, e cila sot, fatkeqësisht bazohet pothuajse e gjitha te imazhi dhe komunikimi.

“Biseda Rreth Zjarrit” nisi gjatë Depresionit të Madh, ku populli kërkonte siguri nga shteti mbi situatën e rëndë ekonomike e financiare që po kalonte vendi, si edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore kur njerëzit e thjeshtë kërkonin siguri nga lufta.

“Biseda Pranë Zjarrit” përveçse komunikim i drejtpërdrejtë u bë një burim shprese dhe sigurie për të gjithë amerikanët. Bisedat e thjeshta të Presidentit e ndryshuar tërësisht mendësinë dhe botëkuptimin amerikan, duke e ngritur moralin dhe sentimentin popullor nga ai i dëshpërimit në atë të shpresës.

Thënie të tilla të Presidentit Roosevelt, si: “E vetmja gjë nga e cila duhet të kemi frikë është vetëm frika – Kur të arrish në fund të litarit, lidh një nyjë dhe mbahu fort aty – Ne nuk mund të ndërtojmë gjithmonë të ardhmen për të rinjtë tanë, por ne mund të ndërtojmë rininë tonë për të ardhmen – Njerëzit nuk janë të burgosur të fatit, por vetëm të burgosur të mendjes së tyre,” e shumë thënie të tjera shpresëdhënëse, i dhanë kurajë popullit amerikan të përballonte me forcë e sukses sfidat e mëdha e të tmerrshme me të cilat po përballeshin.

Kjo quhet shtetari.

Ky është shembulli që duhet ndjekur edhe sot.

T’i japësh zemër popullit tënd tregon se vërtetë të rreh zemra për popullin tënd.

Prof.Muhamed Mufaku/

Me rastin e 100-vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, shtëpia botuese “Rilindja”, në vitin 1978 mori me guxim iniciativën për botimin e kompletit të parë të veprave të Sami Frashërit që përfshiu vepra të panjohura deri në atë kohë për publikun shqiptar, gjë që vazhdoi deri në vëllimin 7 me veprën “Kamus al–Alam: Pjesë të zgjedhura” në vitin 1984. Në krahasim me Tiranën ku Sami Frashëri u përqendrua si “ideolog i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare”, në Prishtinë u prezantua në një kontekst shumë më të gjerë (kombëtar e kulturor) me kompletin që e botoi “Rilindja”. Më vonë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë nxori më 1988, dy vëllime me disa vepra të Sami Frashërit, duke përfshirë dramën “Besa” me përkthim të orientalistit të shquar Vexhi Buharaja (1920-1987). Më pas, kjo iniciativë e madhe kaloi në Shkup, duke vazhduar me shtëpinë botuese “Logos-A”, e cila botoi gjatë viteve 1994-2003 disa vepra të reja të Sami Frashërit të përkthyera nga turqishtja e arabishtja (“Personalitete shqiptare në Kamus al-Alam”, “Qytetërimi islam”, “Përpjekja e heronjve në përhapjen e Islamit” e të tjera), kurse me rastin e 100-vjetorit të vdekjes më 2004 e nxori kompletin me 20 vëllime duke përfshirë këto që u botuan në Prishtinë, Tiranë e Shkup.

Nacionalist, reformist, panislamist…

Kjo qasje, për njohje më të gjerë të Sami Frashërit në sajë të veprave të tij të botuara në gjuhë të ndryshme (shqip, turqisht e arabisht) në tri qendrat tona kombëtare kulturore, nxiti më shumë interesim për veprimtarinë e Sami Frashërit dhe pikëpamjet e tij të ndryshme, qoftë në këto tri qendra(Tiranë, Prishtinë e Shkup) ose më gjerë. Mu në atë kohë, historiani turk, Bulnet Bilmaz filloi të merrej me veprat e Sami Frashërit prej aspektit kombëtar turk, pasi që shumica e veprave të tij janë shkruar e botuar në turqisht, duke e konsideruar atë si një prej baballarëve të nacionalizmit turk. Mu në atë vit (2004) B. Bilmaz e paraqiti kumtesën e tij “Disa çështje në historinë e librit më të diskutueshëm të Shemseddin Samiut: ‘Shqipëria, ç’ka qenë , ç’është e ç’do të bëhet?”,mu në Prishtinë në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën,Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare.

Këto çështje të shtruara për librin e Sami Frashërit, u bënë më vonë objekt i studimit të filologut Zekerija Ibrahimi në librin e tij “Interlinearis: studime mbi gjuhën shqipe” (Shkup 2014). Kështu, autori në saje të analizës linguistike-stilistike të librit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet?” arrin në përfundim se ka më shumë se një dorë në këtë libër, gjë që më vonë do ta theksonte më ndryshe albanologia franceze, Nathalie Clair.

Në këtë hov të interesimit të shtuar për Sami Frashërin u botua në Prishtinë më 2022 libri i studiueses kosovare, Zeqije Xhafa “Defterët e Sami Frashërit” që përmban tri dorëshkrime në turqisht të pabotuara deri më tani. Vërtet, këto tri shkrime u përgatitën të botohen në “Bibliotekën e xhepit” në Stamboll, në të cilën S. Frashëri botoi shumë vepra që u përkthyen vonë në shqip. Dy prej këtyre dorëshkrimeve (“Bashkimi islamik” dhe “E kaluara dhe e ardhmja e popujve islam”) u kryen më 1881, pra midis dy veprave karakteristike të Sami Frashërit në këtë fushë: “Qytetërimi islam” më 1878 dhe “Përpjekja e heronjve në përhapjen e Islamit” më 1884, pra kur Sami Frashëri paraqitet me pikëpamje panislamiste.

Këtë mendim do ta shprehte albanologia e njohur franceze, Nathalie Clair, në një referim të gjatë në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare më 22 gusht 2024. Ajo kishte shprehur edhe me herët se Sami Frashëri në disa vepra paraqitet si panislamist, por kësaj here u përqendrua në librin “Shqipëria: ç’ka qenë , ç’është e ç’do të bëhet?”. Ndonëse nuk e përmendi librin e Z. Ibrahimit që zbërthen se në këtë libër ka më shumë se një dorë, N. Claire u përqendrua gjatë në tezën e saj të re se kjo vepër që u botua më 1899 pa emër të autorit, kurse më vonë doli në turqisht me emër të Sami Frashërit pas vdekjes së tij më 1904 në përkthim të Shihin Kolonjes, është një “projekt familjar”, pra që përfshinte Samiun dhe dhëndrin Sh. Kolonja (burri i Nerveze Naim Frashërit), i cili ishte figurë aktive e Rilindjes kombëtare shqiptare. Ligjërata e N. Clairit zgjoi interesim, por për shkak të tejkalimit të kohës iu lejua vetëm një pyetje që i takoi akademik Rexhep Ismajlit, i cili pyeti me vend: si mund të jetë Sami Frashëri censor (pasi punonte në drejtorinë për censurë) dhe reformist?

Përkthimi i ri si pasurim

Ky interesim i vazhdueshëm për Sami Frashërin u kurorëzua në vjeshtë 2024 me rastin e 120-vjetorit të vdekjes me botimin e dy kompleteve të Sami Frashërit. Në Shkup, “Logos-A” e nxori tani një komplet me 7 vëllime që përfshijnë 30 vepra, disa prej të cilave botohen për herë të parë. Po ashtu, shtëpia botues “Dija” në Prishtinë lansoi një komplet të ri me pesë vëllime që përfshijnë dy romane (“Ndërgjegjja” dhe “Dashuria e Talatit dhe Fitnetës”) e tri drama (“Besa”, “Sejdi Jahja” dhe “Farkëtari Gjiva”) që do të vazhdojë me 10 vëllime tjera gjatë këtij viti: “Qytetërimi islam”, “Gratë”, “Fjalë të urta”, “Metologjia”, “Njeriu”, “Përsëri”, “Njeriu”, “Gjuha”, “Qielli” dhe “Toka” në përkthim të orientalistit Irfan Morina. Këtu kemi përjashtim dramën “Besa” që doli në Sofje më 1901 në përkthim të Abdyl Ypiit, kurse tani del në përkthim të orientalistit të njohur Vexhi Buharaja (1920-1987) me një parathënie të I. Morinës që zbërthen recepsionin e saj te historianët e kritikët turq.

Kuptohet, çdo përkthimi i ri nga origjinali është pasurim për opusin e një figurë shumëdimensionale si Sami Frashëri, kurse fjalën e tyre do të kenë kritikët dhe studiuesit që merren me këtë fushë. Kjo nuk është ndonjë risi pasi që “Iliada” e Homerit u përkthye tri herë në Tiranë gjatë 55 vjetëve (1965-2020) e vepra e Sami Frashërit “Përpjekja e heronjve në përhapjen e Islamit” u përkthye së pari nga Myftar Ajdini dhe doli në tri botime (1986, 1989 dhe 1994), kurse më 2003 u botua përkthimi i ri i Ismail Ahmetit që u përfshi në kompletin e parë më 2004. Sa i përket kompletit të ri në Prishtinë, përveç këtyre veprave letrare-kulturologjike që u përmenden, do të përfshihen edhe vepra tjera nga Sami Frashëri dhe për Sami Frashërin, kështu që ky komplet do të vazhdojë sivjet me risi që ndriçojnë më shumë figurën e Sami Frashërit dhe kontributin e tij për kombin e vet dhe për kombet e tjera.

Shkruan: Eneida Jaçaj*/

Arsimi dhe dija është e vetmja armë e fortë kundër shtypjes, nënshtrimit, nëpërkëmbjes dhe talljes! Mbretëria e dijes ka forcën ta nxjerrë një komb dhe mbarë njerëzimin nga errësira, duke shërbyer si rreze drite për të gjetur forma nga më të ndryshme të rrugëdaljes, në zgjidhjen e shumë ekuacioneve me karakter ekonomiko-social. Dija i atribuon shoqërisë dinjitetin, ekzistencën në gjithë qenien e saj; është shpresë drejt rrugës plot ndriçim, pa kthim! Një komb pa një gjuhë dhe i paarsimuar, do të ishte i padukshëm dhe inekzistent në sytë e botës, ku superfuqitë do të uleshin në tavolinat e salloneve të pazareve dhe do të vendosnin për fatin e tij, sipas orekseve të tyre. Ashtu siç edhe ka ndodhur… Një kombi të cilit i mohohet e drejta për dije dhe sidomos shkrimi e këndimi i gjuhës amtare, për ta përdorur si plaçkë për interesa vetjake, do të jetë një shoqëri që do të mbetet gjithmonë në pozicionin e padukshëm dhe do të rreshtë së ekzistuari. Shqiptarët e kanë njohur fort mirë këtë pozicion, pasi kanë qenë të pushtuar duke filluar me Perandorinë Osmane, në vitin 1384, ku ishin Fuqitë e Mëdha të Europës që e lanë vendin prej 5 shekujsh në uzurpimin e turqve mesjetarë, pasi vetëm kështu do të pengohej dalja e Serbisë në det. Pushtimet dhe pazaret e superfuqive që vijuan edhe pas periudhës së mesjetës së vonë, në kurriz të territoreve shqiptare, kanë qenë kryefjala e kalvarit të vuajtjeve dhe kryengritjeve të shqiptarëve për disa vite. Për të aneksuar territore shqiptare dhe për të përfituar nga pozita gjeografike, pushtuesit do ta kishin më të lehtë të arrinin qëllimet e tyre, duke i lënë shqiptarët në mjerim dhe errësirë të plotë. Kjo është një nga arsyet pse shqiptarët e kanë të induktuar në gjak dëshirën për t’u arsimuar dhe triumfuar me sukses në çdo fushë respektive, pasi dija është si “shpata e Demokleut”, e cila shërben si kërcënim ndaj çdo rreziku të jashtëm, por edhe si pikë-nxitje për t’i dhënë zgjidhje shumë problemeve shoqërore. Pra, shqiptarët, me këmbëngulje, nuk hoqën dorë nga përpjekjet për t’i kthyer kombit dinjitetin dhe krenarinë, përmes arsimimit. Historiku i hapjes së shkollave shqipe e ka zanafillën që në periudhën mesjetare, ku kleri katolik ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm. Gjuha shqipe nisi të shkruhej 48 vite para mbajtjes së Kongresit të Manastirit, në vitin 1908. Një figurë emblematike e dijes mbetet të jetë Papa Kristo Negovani, prifti shqiptar i cili luftoi për çlirimin e vendit nga falangat greke, dhe punoi fort për shkrim-këndimin e gjuhës shqipe. Ai ishte i pari që ngriti meshën në gjuhën shqipe dhe nuk iu bind kurrë pushtuesve grekë, që të hiqte dorë nga mësimi i gjuhës shqipe dhe arsimimi i të fëmijëve, por jo vetëm. Sipas dokumenteve dhe studimeve që janë bërë, priftërinjtë hapën shkolla që datojnë nga viti 1585; në Kurbin më 1632; shkolla e Pllanës dhe të Blinishtit në vitin 1644; shkolla e mesme në Janjevë të vitit 1670; shkolla e Rrjollit, e hapur nga Pjetër Bogdani me mësues Marin Gjini, në vitin 1675; shkolla e Shkodrës, e hapur nga Filipi, nga Shkodra, në vitin 1698, e shumë shkolla të tjera. Shqiptarët jetonin në kushte të mjerueshme dhe të pushtuar, por dëshira për dije u shtohej dita-ditës. Hapi i parë i shqiptarëve ka qenë mësimi i gjuhës shqipe, pasi çdo njohuri e re ka si bazë mësimin e gjuhës amtare. Kështu, në vitet e pushtimit osman, mësimi i gjuhës shqipe bëhej fshehurazi në ato pak shkolla fetare që u lejuan të vazhdonin veprimtarinë e tyre, si në vitin 1584, në Stubëll të Kosovës, pastaj në Himarë (1627), Kurbin të Krujës (1632), Vuno e Palasë të Himarës (1632), Korçë (1637), Pllanë (1639), Bilisht (1639), Dhërmi (1660), Janjevë (Kosovë) (1665), në Akademinë e Re në Voskopojë e në Medresenë e Bushatllinjëve në Shkodër, etj. Sipas dokumentit, u hapën shkolla në mbarë vendin dhe u punësuan shumë mësues. Shkollat u hapën dhe në fshatra të thella, ku merrnin dije të gjitha moshat. Ndërsa në vitin 1885, Naim Frashëri, bashkë me të vëllanë dhe shqiptarë të tjerë në Stamboll, pjesë e “Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip”, arritën të bindin Portën e Lartë për hapjen e një shkolle shqiptare për djem në Korçë. Ndërsa në 7 mars 1887, u hap zyrtarisht shkolla e parë shqipe në Korçë, ku mblodhi plot djem dhe vajza. Shumë atdhetarë të tjerë të flaktë bënë përpjekje të mëdha për hapjen e shkollave shqipe. Shumë intelektualë kishin emigruar, por ata nuk e harruan Shqipërinë, kontribuan për lëvizjen kulturore, duke i sjellë kombit lavdinë përmes dijes. Midis tyre më së shumti u shquan: Naum Veqilharxhi, Konstandin Kristoforidhi, Zef Jubani, De Rada, Thimi Mitko, Naim e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Qiriazët etj. Intelektualëve shqiptarë u buronte nga shpirti dëshira për ta nxjerrë Shqipërinë nga analfabetizmi, duke e vendosur në vendin e nderit, pasi dija është drita e kombit! Zyrtarisht, si përpjekje e të gjitha lëvizjeve për hapjen e shkollave, merret për bazë mësonjëtorja e Korçës që filloi të punojë me 7 mars 1887, me mësuesin e saj Pandeli Sotiri, të cilin e pason shkolla e Prizrenit në vitin 1889, me mësuesin Mati Logoreci. Pak ditë më vonë, u çel shkolla shqipe në qytetin e Pogradecit, Ersekë, Ohër, etj. Në 23 tetor të vitit1891, në Korçë u çel Shkolla e Vashave, pasi arsimimi i femrës është një hap vendimtar dhe i pakthyeshëm në emancipimin e familjes dhe shoqërisë. Pas hapjes së mësonjëtores së parë të Korçës, u çel më pas shkolla e Prizrenit në vitin 1889, me mësuesin Mati Logoreci. Për t’i ardhur në ndihmë mësimit të gjuhës amtare, u botuan një varg abetaresh si ajo e Naum Veqilharxhit (1844, 1845), e Konstandin Kristoforidhit (1867, 1868), e Daut Boriçit (1869), “Allfabetarja e Stambollit” (1879) etj. Më vonë u mbajt Kongresi i Manastirit (1908, 1910), ku u morën vendime të rëndësishme edhe për zhvillimin e arsimit në Shqipëri. Në vitet 1908 – 1909 u hapën 15 shkolla shqipe. Një nga vendimet që u morën ishte përdorimi i alfabetit latin, në mënyrë që shkëmbimi i ndonjë telegrami me vendet e tjera, të ishte më i lehtë për t’u kuptuar. Ky ishte një sugjerim i shtruar nga Gjergj Fishta. Më 1909 në Elbasan zhvilloi punimet Kongresi Kombëtar për Problemet e Arsimit e që njihet edhe me emrin Kongresi i Shkollave. Po në këtë vit u hap edhe Shkolla Normale e Elbasanit. Duke vijuar me ngritjen e disa shkollave të tjera: Shkolla Teknike Shqiptare (1921), Instituti Femëror “Kyrias” (1925), Instituti Femëror “Nana Mbretneshë” (Tiranë) (1933), Gjimnazi “Illyricum” (1921), Gjimnazi i Shtetit (1922, Shkodër), Liceu Kombëtar (1921, Korçë), Gjimnazi i Gjirokastrës (1923), Shkolla Tregtare në Vlorë (1924), Instituti Shqiptaro-Amerikan i Kavajës (1926) etj. Përpjekjet e shqiptarëve për lëvizjen kulturore kombëtare kanë qenë tepër të vyera dhe të çmuara, si qendresë kundër pushtuesve dhe duke i dhënë kombit dritën e dijes dhe shpresës. Sot e kësaj dite, shqiptarët shkëlqejnë si brenda dhe jashtë kufijve të vendit, në profesionet e tyre respektive. Pasioni për dije dhe proges, nuk u rreshti asnjëherë!

*Ribotim.

Paulin Zefi/

Më në fund statuja e “GJERGJ KASTRIOTIT-SKËNDERBEUT” do të hijeshojë qytetin e tij të zemrës, Lezhën.

Kjo kryevepër monumentale e skulptorit, Ardian Pepa, që do ta vendosim këto ditë, do të zbulohet gjatë ceremonisë madhështore që do të organizojmë më “2 Mars 2025”, në orën 10:00, përballë Memorialit, në kuadrin e 581 vjetorit të “Kuvendit të Besëlidhjes së Lezhës.” Kësaj rradhe, “2 Marsi” do të kremtohet nga Bashkia Lezhë, shumë më madhështor se çdo herë tjetër.

Ju bëj ftesë publike qytetarëve të Lezhës dhe të gjithë Shqipërisë, por në veçanti vëllezërve dhe motrave tona në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi, në Preshevë-Bujanovc-Medvegjë, së bashku me ata në Diasporë (kushdo që ka kohë e mundësi), të na bashkohen në këtë ditë të madhe për Kombin Shqiptar.