(Me rastin e 97-Vjetorit te Lindjes, 6 Prill 1925)

Nga Pertefe Leka

30 vjet më parë, kisha publikuar shkrimin, ”Një mesazh nga diaspora”, për vizitën e parë të Prof. Repishtit në Shqipëri. Ishte një refleksion për artikullin e Profesorit “Përse e vizitoj Shqipërinë” botuar në R.D.
Prof. Repishti erdhi në Shqipëri familjarisht, kur po grisej perdja komuniste, që nuk e la të shohi vendlindjen për dekada me radhë. Ndaj i përgjigjet pyetjes”Përse e vizitoj Shqipërinë”: ” T’u tregoj atyre (pasardhësve) piedestalin pa kokën e diktatorit të rrëzuar në baltë nga masat popullore të zemëruara nga shtypja gjysmë shekullore….”
Unë (P. Domnori Leka ) e kam njohur në Shkodër nga lidhjet familjare.E mbaja mend, kur doli nga burgu, njerëzit e përmendnin në heshtje për qëndrimin burrnor. Kur u arratis, iku, po la frymën e mendimtarit me vlera të mëdha dhe besimin se edhe atje ku do të shkonte do të vazhdonte, po me ate qëndrim, sepse kishte dhënë prova.
Pas tre vitesh nga arratisja, më 1962, Guximtari Repishti, kishte realizuar ëndrrën e lirisë për të bashkue idetë me patriotët shqiptarë në vendin e Demokracisë, ku gjeti terren të përgatitur për të vazhduar ëndrrën shqiptare…I pritur ngrohtësisht nga Dr. Agim Leka, si udhëtarë të një drejtimi, u afruan edhe më shumë,kur u bënë miq.
Më ka mbetur në mendje pritja që iu bë Prof.Repishtit në aeroport, Gusht 1992. Ishte mbresëlënëse, sikur të ishte autoritet shtetëror, edhe pse pa protokoll zyrtar, pa afishe nepër mure, pa media të porositura, por gazetarë që kishin dëgjuar për këte vizitë.
Shumica vinin nga Shkodra, do të takonin vllanë, axhen,dajen, bashkëvuajtësit,shokun,mikun dhe të tjerë që nuk kishin lidhje, por
kishin dëgjuar për mendimtarin me vlera të mëdha për çështjen e kombit .
Ishte një takim i përzemërt, pa bujë por me dashuri e respekt për njeriun e ditur që vinte nga një botë e lirë për të sjellë shpresë.
Fjala e parë që u dëgjua nga Biri i Shkodrës Martire:
“Kam ardhë me dashuri për të gjithë dhe me urrejtje për asnjeri”
Shprehja nuk u keqkuptua, edhe pse kishte shpërthye zemërim i madh ndaj diktaturës, bashkëvuajtësit e tij e mbështeten. Ata nuk kishin bërë asnjë hap hakmarrjeje për dhunuesit.Ata ishin të etur për dashuri njerëzore dhe jo për të vazhduar luftën klasore. Shpresonin në ndryshime, në ligje, që katilët, të merrnin dënimin e merituar….
Si pionier i parë i demokracisë shqiptare në vitet 39 u prit nga qytetarët e Shkodrës po me ate flamur(pa yll) që shokët e tij e kishin ruajtur si relike për t’ia treguar brezave se qyteti i qëndresës Ilire, nuk i ka humbur traditat, ndaj dhe shpërthimi i zemërimit kundër diktaturës, kishte filluar në qytetin e lashtë. Kështu biri i Shkodrës, pa shkelur pragun e shtëpisë ndaloi me respekt e përulësi përpara muranës së dëshmorëve të parë të demokracisë (2prill 1992), ku u përshëndetën dy breza demokratësh….
Në shtëpinë e vjetër të Repishtëve, vëlla Vehbiu, tregoi mikpritjen dhe bujarinë e traditës, jo vetëm për vëlla Samiun me familje, por oborri i gjelbëruar u kthye në një dhomë pritje,ku
hynin e dilnin miq e familjarë për të komunikuar, me të dashtunin e tyre për të ndarë së bashku çfarë kishin akumuluar gjatë ndarjes së gjatë.
Zonja Diana – e kujton shpesh vizitën e parë në Shqipëri, sidomos në Shkodër; Ajo u shkri natyrshëm me familjen e madhe Repishti, ku u pritën krahëhapur. Samiu ishte djali i parë i shtëpisë, që vinte me familjen e krijuar në emigracion. Znj. Diana fliste shqip por edhe fëmijët dhe nusja e djalit merreshin vesh, bashkonin mendjen dhe zemrat nga gëzimi që ndjenin.

(Diana vinte nga familje emigrantësh,babai, Kadri Çipi, dhe Zonja Tefta Bejko Çipi,vinin nga familje të vjetra Gjirokastrite.Ata kishin mbërrijtë në Amerikë me 1937, me vajzën Elizabeth 4 vjeçare. Vajza e vogël Diana lindi në Amerikë.Trashëgimia e vetme që lanë prindërit ishte investimi për shkollimin e vajzave, në kolegjet më të mira.
Ata morën arsim të plotë për të ushtrue detyrën e mësuesisë duke ia shpërblye prindërve me rezultate të larta si studente ashtu dhe si mësuese. Vlen për t’u përmendur, gjatë viteve 67-69 motrat Çipi: Elizabeth Leka dhe Diana Repishti me ndihmën e bashkëshortëve hapen shkollën shqipe për fëmijët shqiptarë në Woodhaven, Qyeens. Fëmijët përveç gjuhës shqipe mësonin edhe historinë e Shqipërisë.( lëndë të cilën e jepte Prof.Repishti) Ishte hera e parë që një shkollë shqipe e bashkësisë shqiptare zhvillohesh në një ambjent shkollor publik amerikan. Ajo që ka mbetur e pashlyer në memorjen e ish- nxënësve, tani janë madhor. Ishte një shfaqje teatrale “ Udhëtim nëpër Shqipëri” e kompozuar nga mësuesja, Diana Repishti, ku çdo student përfaqësonte nji qytet të vendlindjes.Secili nga nxënësit përshkruante qytetin, duke mbajtë veshur rroba sipas krahinës. Ndërsa Elizabeth krijonte këngë të reja shqipe duke përdorur meloditë, që fëmijët kishin mësuar në shkollat amerika.Vjershës për Skenderbeun i adaptoi melodinë “Battle Hymn of The Republic” Kështu nxënësit mësonin gjuhën shqipe duke thithur fjalët nepërmjet muzikës së njohur.Një motodë e bukur edhe për shkollat shqipe sot. )
Kanë kaluar 30 vjet nga takimet me Prof. Repishtin në Shkodër dhe autoriteti i Profesorit nuk ka ndryshuar, por është rritur dhe është bërë personaliteti më i dobishëm që i duhet shoqërisë shqiptare dhe amerikane e kudo…
Artikulli “ Sami Repishti një Institucion i Mëvetësishëm” shkruar nga Zoti Th.Gjika, është një vlerësim që ka evidentue përvojën jetësore të Prof.Repishtit.
“Institucioni” në fjalë mban në arkivin familjar qindra artikuj,manuscripte, kumtesa, fjalime, deklarata,Tezën e Masterit,Temën e Doktoraturës, peticione,analiza,komente, vepra letrare dokumentare, të cilat janë shkruar vetëm nga dora e Profesorit.

Një institucion pa sekretar privat, pa shofer personal, pa subvencionim…Të gjitha janë shkruar, kur Profesori jepte mësim për 25 vjet rrjesht në kolegjet Amerikane, kur ishte kryetar i departamentit të gjuhëve të huaja, kur ishte kordinator i programit për studime të avancuara……dhe vazhdon të shkruaj, po me ate intensitet edhe sot 97 vjeçarë, rast i rrallë i jashtëzakonshëm…
Do të shtoja që edhe familja Repishti, është një institucion më vete, ku mirëmbahet nga një Zonjë intelektuale,një mësuese e përkushtuar, një amvisë shembullore,duke krijuar kushte të volitshme bashkshortit për punë intensive.Znj. Diana me zotësinë e saj ka shkrirë harmonishëm në jetën familjare,tradicionalen shqiptare me praktikën amerikane.
Ndaj mendoj, se në të ardhmen arkivi i këtij institucioni, duhet të studiohet nga studentë që hulumtojnë në degë të ndryshme sepse kanë përpara veprat e një Shkencëtari.
Vetëm në fushën e Sociologjisë, studiuesi, ka përpara një arkiv të mjaftueshëm për të argumentue vlerat njohëse dhe integruese për studimin e jetës dhe ideve sociale. Aty mund të gjejnë zgjidhjen praktike të problemeve dhe konflikteve në një shoqëri.Aty shfaqet guximi i një Analisti që evidenton dhe mban qëndrimi kritik ndaj dukurive negative. Aty do të gjeni kërkesat në mbrojtje të drejtave njerëzore dhe ndihmat humanitare …që mund të parandalojnë pasojat negative të veprimeve shoqërore dhe të përmirësojnë marrëdheniet mes tyre…..Pra arkivi i pasur do të jetë një SHKOLLË, për studime të shkencave shoqërore.
Duke lexuar shkrimet e Profesorit kemi përpara një erudit, që po e ushqen Sociologjinë me dukuri shoqërore në grup dhe individ . Si studiues i shkaqeve që shkaktojnë pasoja të rënda në shoqëri, Profesori ka kurajon t’ju dali para gjërave që i gjenerojnë ato, duke analizuar proceset historike, që ndryshojnë situatat jo vetëm si shqiptar tradicional por edhe siç e citon vetë,“një pjesëmarrës në një marshim historik në vendin dhe në kohën në të cilën jetoj”.
“Të farkëtosh fatin tand me duert tueja e solidar me të tjerët, të shkruejsh historinë e vendit e kohës tande janë kulmet ma të nalta, që mund të arrijë çdo qenie e lirë që kërkon me justifikue jetën mbi tokë e me ndërgjegjen e plotë të vdekjes së paevitueshme” S.R.
Vetë strukturat shoqërore duke qenë rezultat i proceseve historike të arritura nga shoqëria, dhe studimet e Prof.Repishtit, si Historian, i kanë shërbyer politikës progresiste:
” Jam dëshmitar okular i jetës në ferrin fashist e komunist në Shqipëri, jo si “politikan” a “personalitet”i makropolitikës shqiptare, por si student, si i ri që u ndërgjegjësova“ S.R.
Profesori kontriboi në këte fushë sociale, pasi synonte të ecë në rrugën e humanizmit, përparimit dhe demokracisë së vërtetë.
Për Shkencën e Sociologjisë, në periudhën e diktaturës,nuk
bëhej fjalë studimi i saj, sepse pushtetarët, kishin frikë nga analiza e fenomeneve shoqërore dhe analiza e vërtetë e problemeve që ekzistonin në shoqëri. Ishte një shoqëri totalitare të cilës profesori i ka bërë një analizë, duke qenë i lirë për të qenë kritik ndaj politikës së pushtetit.
Shkrimi “Dedikimi” është më shumë një Analizë Psikologjike e Shoqërisë, duke e marrë lëndën nga vetë shoqëria në të cilën jetoi: provoi burgun, punëtorin e krahut, punën e detyruar pa pagesë, por dhe jetën në një shoqëri të lirë. Kështu e ka parë shoqërinë në formacione të ndryshme ekonomike, politike, kulturore, arsimore,fetare,familjare..
Në çdo paragraf që shkruante në “Epilog” përsëritej refreni: “ Ishte kjo botë që luftojshe pa rezerva -..!”
Sepse
“Urrejtja e kulti i saj shiheshin kudo …..në letërsi, në art, në muzikë,në librat shkollorë. Në shtypin e përditshëm, urrejtja përfaqësonte dëshirën e grabitjes me shpatë….”
“Suksesi im më i madh ka qenë dhe mbetet, fitorja ime kundër urrejtjes”

Duket një ndikim nga veprat e A. Malraux-së, të cilit i shkruante: …..”Hasa një burim frymëzimi për një njeri si unë, të cilit i është dashur të afirmojë dinjitetin e vet njerëzor në luftën kundër komunizmit”…
Për këte Profesori shprehet:
Revolucioni komunist dhe pabesia e pandarë e Moskës, është
përdorur nga Malraux si një simbol fati për ditët tona”
Nuk ka pushuar së denoncuari krimet e komunizmit duke pasë besim se do të formuloheshin ligje për dënimin e tyre, por…Jo vetëm kaq, por e ka theksuar, se komunistët as nuk kërkuan falje për gjenocidin me emrin luftë klasash, por ndërruan rrobën dhe vazhdojnë të imponohen me dhunë.
Po t’i referohesh ligjeve të vjetra, edhe Kanuni i pashkruar 2500 vjeçarë, e kishte normë juridike, që dëmtuesi të kërkojë të falur dhe ta zhdëmtojë të dhunuarin për t’i hapur rrugë mirëkuptimit….por fatkeqësisht, vazhdon të dhunohet prona, vazhdon të varfërohet njeriu i ndershëm…..
Profesori pa qenë jurist, ka kontribuar në Jurisprudencë,duke luftuar për të drejtat dhe liritë njerëzore në realitetin objektiv.Kështu ka marrë një dimension akoma më të lartë, si Misionar i Paqës në Botë, duke marrë përgjegjësinë për t’i përfaqësuar bashkëvuajtësit:
“ Janë heronjtë e mi,ata meritojnë falenderimin Tim, sepse ata më mbushën me shpresë dhe me guxim tue ndjekë shembullin e tyne në moshën 21 vjeçare”S.R.
Jo vetëm si dëshmitarë okular i ferrit komunist por edhe pas arratisjes në Jugosllavi, me një qëndrim të shkurtër, u bë dëshmitar i vuejtjeve të popullit shqiptar nga bishat serbe.
Të gjitha keto dukuri negative i vuri në opozitë me respektin për jetën dhe dinjitetin njerëzor, duke i dhënë prioritet kësaj
kërkese:
“-Kam ardhë në përfundimin se me prue buzëqeshjen në fëtyrën e
një njeriu që vuen asht sukses i madh në jetë …..”S.R.

Për të cilën shkruan:“ Mbrojtja e të drejtave të njeriut lindi nga nevoja urgjente, primordiale, mos me lejue të tjerët të kalojshin nepër provat e mija dhe të torturoheshin ashtu si unë.”S.R.
Dëshminë e parë e paraqiti në Kongresin Amerikan 1965,ma vonë në Shtëpinë e Bardhë dhe në Departamentin e shtetit me gojë e me shkrim, ku dëshmoi vuejtjet dhe trajtimin çnjerëzor të bashkatdhetarëve shqiptarë në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi Preshevë…. Çamëri..ku pati jehonë pozitive.
Po përmend vetëm një,
“ Peticioni Shqiptaro-Amerikan për gjendjen e shqiptarëve në
Ballkan drejtuar Presidentit Clinton,Shtëpia e Bardhë ,Washington D.C. …6 gusht 2018.
Shkëputa disa rradhë:
“Shqiptarët janë njeni nga popujt ma të vjetër të Europës. Megjithate, fryma e ndryshimeve që vjen sot mbi gjithë kontinentin nuk e ka prekë këte vend…Shqiptarët banojnë sot në Serbi, Mal të Zi, Greqi, fati i të cilave asht lanë në duert e tri autoriteteve respektive…., Në Greqi pakica shqiptare gjindet përballë asgjesimit të plotë ….Lutem na ndihmoni !
“… Me këte angazhim të shtatë milionë shqiptarëve në Ballkan dhe përpjekjesh me ba nji histori të re në vendet që ata banojnë, kërkojnë me marrë pjesë në ndërtimin e nji bote të re…Ata kanë nevojë për ndihmën e Amerikës me gjetë rrugën me mbërrijtë këte piksynim…..
Përgjigje nga Presidenti
“I nderuemi Sami.. ju falenderoj për letrën tuej të datës 11
qershor…….. Administrata ime po punon ngushtësisht
me partnerët tonë Evropianë, tue përfshi edhe Organizatën për Sigurimin dhe Bashkëpunimin në Europë, me ndihmue ringritjen e institucioneve demokratike dhe me përmirësue situatën e të gjithë shqiptarëve……(përkthyer nga S.R.)
Po kështu ishte edhe letra drejtuar, Madeleine K. Albright në prag të takimit të saj me Dr. I.Rugova, ku i parashtron tri kërkesa -opsione, që do t’i duhej t’i shqyrtonte administrata amerikane me qellim të gjetjes së mënyrës për zgjidhjen e çështjes së Kosovës.
Këto formulime të Prof. Repishtit nga ana juridike dhe dokumentimi historik, ishin të lidhura ngushtë, për t’i shërbyer strukturave shoqërore si rezultat i proceseve historike të jetuara nga Ai vetë. Studenti i Firencës në degën Histori,nuk mund të shmangte të drejtën sociale, por i ka evidentue në formacione të ndryshme; ekonomike, politike e shoqërore, të kohës që jetoi dhe jeton..
Si sociolog kishte marrë përgjegjësi me mbajtë të drejtën e kritikës ndaj politikës në pushtet, në Shqipëri, e kudo në botë edhe pse i ndarë nga politika.
Ishte kundër atyre politikanëve, që duan të ndryshojnë, të shfytëzojnë dhe të miratojnë ligje, që të dominojnë mbi ta.Me kurajo dhe guxim që i jep bindja në drejtësi dhe si qytetar amerikan i lirë i garantuar nga kushtetuta e shtetit më demokratik në botë, nuk ka kursyer edhe presidentet e SHBA-së, kur kanë devijuar ligjet e shtetit. Publikisht ka ngritë zërin:
“Ky nuk asht Presidenti im” me gojë e me shkrim.
Në se studiuesit, do të përpiqen të pasurojnë Shkencën e Psikologjisë Sociale, ku tipari dallues i saj është Konformiteti, një lloj ndikimi shoqëror që përfshinë një ndryshim të besimit e sjelljes që të përshtatet me grupin, patjetër duhet t’i referohen shkrimeve të Prof.Repishtit.
“Tri diktaturat fashiste,naziste e komuniste kanë nji objektiv, shtypjen e individit, heqjen e lirive personale dhe forcimin e konformitetit të shoqënisë, ku çdo qytetar i shërben partisë.
Sot shoqënia shqiptare ka pësue nji degradim të madh gjatë viteve të diktaturave – janë përpjekë t’i zhveshin shqiptarët nga koncepti i lirisë qytetare dhe i dinjitetit personal.
Sot jetojnë në botën e konfuzionit politik, ekonomik e shoqënor që ka krijue nji klasë politike të pandërgjegjshme.” 
S.R.

Mendimi i profesorit për diktaturat, kanë vlerë edhe për sot, pasi kanë dalë në skenë diktatorët, që kanë ringjallë instinktet e vjetra të paraardhësve.. Sot e gjithë bota po e përjeton dhunën e një diktatori që ka ndryshuar ligjet dhe kushtetutën në favor të tij për të dominue dhe tani kërkon t’i imponohet botës me forcën e armëve të vdekjes.Dhe bota pret zgjidhje…
Kështu është shprehur Profesori për diktaturën që e përjetoi:
“…Urrejtja e kulti i saj shiheshin kudo…urrejtja përfaqësonte dëshirën e goditjes me shpatë, ngrente cilësinë agresive të ushtarakut pa zemër, nxiste përleshjen me “kundërshtarin” të vërtetë ose imagjinar, që nuk ishte tjetër veçse bashkëvendas: nji vëlla që përbuzte diktaturën, nji shok që nuk pranonte tradhëtinë,nji qytetar që ngulte kambë me jetue i lirë ….
“Me nji dorë pushkën me tjetrën kazmën” që ishte puna e detyrueshme nën frikën e pushkës …puna skllave e pushkës vrastare, dy vlera themelore të rendit të ri komunist në Shqipëri…..
Ndërsa e njëjta gjë i ndodhi edhe në shtetin fqinj.. “Arratisja më pajisi me nji identitet të ri, ate të refugjatit politik…në këte qeli jugosllave për refugjatët politikë sfera e mendimit tim ishte “përcaktue nga të tjerët “ si antikomunist, e ndjehesha i kufizuem….”
Por me mendim të kthjelltë edhe vuajtjen e kthen në forcë.
“Tragjedinë kolektive në frymëzim, për nji kryqëzatë kundër torturës, në çdo vend dhe në çdo kohë.”
Ja në çfarë force kthehet, kur Prof. Repishti bashkohet me bashkëvuajtësin e tij Tahir Kërnaja në New York 1962, ku zhvilluan aktivitete të përbashkëta me Babë Tahirin e demostratave, për të cilin shkruan: “ Tahiri ka shpërnda 20 memorandume të drejtueme OKB-së çdo vjet dhe protesta drejtuar Komisionit të Helsinkit në Europë..Ai ka arkivin ma të pasun të këtyne mesazheve që kërkonin lirinë dhe drejtësinë për vëllezërit dhe motrat kosovare…” (marrë nga përshëndetja drejtuar Konferencës kushtuar veprimtarit Babë Tahiri 1994.)
Kur Prof.Repishti bëri vizitën në shtëpinë tonë në Tiranë, ftuam edhe bashkvuajtësin e tij Osman Kazazin ( nxënës i Pater A.Harapit, që i përjetoi me lot zemre torturat ndaj mësuesit të nderuar dhe klerit katolik )
U bashkuan dy qëndrestarë, bisedonin me urtësi, plot energji e besim, per të qenë aktiv në ndryshimet e reja, pa u ndarë ngjarjeve ne vazhdimësi. Optimizmi i tyre na frymëzoi…..
Takime me njerëz të thjeshtë ia përforcuan bindjen demokratike që të jetë besimplotë te Jonuzët: “ ..Ai rreshteri nga Berati, e të tjerë që rrezikuen shumë me lehtësue jetën tonë në burgje e kampe të punës së detyrueshme. Jonuzët e të gjitha burgjeve e kampeve qofshin bekue. Ata sollën frymën e mirësisë njerëzore në skutat ma të errëta të dhunës, ku mshehej tortura. Ata ringjallën besimin tim në madhështinë e racës njerëzore.
Ky, asht Njeriu!
E për të ndihmuar këte, NJERI, nuk u kufizua vetëm në qëndrimin si antikomunist, sepse shkruante,” Unë luftojshe kundër çnjerëzimit”. Ndaj i motivuar si Misionar i Paqës, themeloi shumë organizata: Rinia Kosovare në botën e lirë.
Fondacioni për ndihma financiare familjeve të persekutuara në Kosovë.
Kordinator pranë Amnesty Internacional në ShBA për Shqipëri e ish Jugosllavi.
Inisiator për hapjen e Zyrës Amerikane në Prishtinë dhe ate Kosovare në Washington, e realizuar nga Presidenti Clinton. Inisiator dhe bashkthemelues i NAAC 1996.
Presidenti i parë i grupit të lobimit në Washington për mbrojtjen e të drejtave të njeriut……
Respektin për njeriun e ndershëm, njeriun e thjeshtë e punëtor, për shokët e qelisë, fshatarë a malesorë, për klerikët pa dallim religjioni, që u denuan për pafajësi; Për njerëzit më të shtrejtë; Nanën, vëllanë, motrat e farefis që vuajtën padrejtësisht; Për një galeri personazhesh real që dora vrastare i kaloi në amshim dhe të tjerë që i mbijetuan vuajtjeve; Shkodrani i Repishtit i ka ravijëzuar me dhëmbje në veprat dokumentare “Pika Loti” dhe “Nën hijen e Rozafës”…
Për të gjithë ata që mbrojtjen pafajësinë është krenari, për Shkrimtarin, ata kanë emër të përbashkët janë“Herojt e mi”
Edhe sot, në moshën 97 vjeçare, i pikon zemra. kur kujton fjalët e Nanë Havasë, ditën kur u kthye në shtëpi pas 10 vjetëve, për të cilën shkruante “ kishte qenë e burgosur së bashku me mua, përbrenda meje…pafajsia e saj më përligjte revoltën që më ziente përbrenda….Por ajo nanë fisnike e përligji edhe ajo burgun e saj përpara të birit “të liruar”kur i tha: S’kemi lekë me ble bukën- një brengë që e mundon edhe sot Prof. Repishtin….
Në shërbim të kësaj kauze për drejtësinë sociale është edhe qëndrimi ndaj religjioneve.Samiu, ishte djali i Hafiz Ibrahim Repishtit,(mysliman, Fanolist, deputet në Kuvendin Kombëtar, antifashist…) Që në rini S. Repishti i ka respektuar fetë pavarësisht nga përkatësia e tij….. Tre religjione në Shqipëri me besimin në një Zot, kanë jetuar në harmoni, shembulli më i mirë në botë.
Papa Françesku kur erdhi në Shqipëri, mori kënaqësi nga toleranca fetare, të cilën e ngriti edhe më lart e quajti- vëllazërim fetar-. Këte vizitë të Papës,Profesori e ka përshkruar gjatë.
Unë kam një kujtim të bukur, kur Dr. Rugova erdhi në Sh.B.A. Prof. Repishti e shoqëroi edhe në Boston te mikëpritësi i madh A.Athanas. Një mbrëmje mbresëlënëse. Është emblematike një foto ku në mes janë dy klerikët At. Liolin me dorën në hark të qafës të Imamit Rifat Dalipi dhe anash dy ideologët e këtij bashkimi Dr.Rugova dhe Prof. Repishti. Unë pata fatin të kem një kujtim me këta personalitete të shquar….
Shkrimet e Prof. Repishtit për këte temë kërkojnë një studim të veçantë. Si përfaqësues i të drejtave njerëzore nuk mjaftohet me dukuritë pozitive, por shkroi gjatë për martirizimin e klerit katolik shqiptar të cilët i njohu nga afër mes torturash edhe sot kërkon, të dokumentohet dhe të popullarizohet, masakra ndaj tyre.

Më kujtohet një rast, 23 Prill 1993,kur Papa Gjon Pali i dytë, puthi tokën shqiptare, përshëndeti shqip, u përul me respekt para Nanë Terezës, bekoi popullin shqiptar të shumëvuajtur nga diktatura…. Një telefonatë na erdhi nga larg, të dalim në Aeroport për të marrë një porosi nga Prof.Repishti.Të nesërmen Papa Vojtila do të shkonte në Shkodër.Në pakon që morëm ishin parulla të shkruara që ishin përgatitur për të mirëseardhë Papen dhe Shënjëtoren e Gjallë.
Udhëtimin e kemi bërë vonë për në Shkodër për t’ia dërguar një autoriteti të Bashkisë, A. Kazazi, sipas porosisë, që të realizohesh në kohë detyrimi. Preokupimi nga larg i Prof. Repishtit për të nderuar qytetin e martirëve dhe për t’i parë të bashkuar shpirtërisht vëllezërit e tij pa dallim feje a partie, u realizue në kohë. Një xhest simbolik, por janë shumë të tjera, aktivitete, që Prof.Repishti, vazhdon të jetojë me problemet e vendlindjes e kudo….
Po kështu, Profesori, ngre zërin edhe për botën, ku ekzistojnë dukuri negative, kur keqinterpretohen fetë apo keqpërdoren për qellime të mbrapshta deri në krime…
Ajo që më shqetëson- shkruan Prof.Repishti- është përdorimi i fjalës, Urrejtje, një përbuzje e fortë e shoqënueme me vullnet të keq.
Këto dukuri negative, nuk i kanë shpëtuar mendjes së mprehtë të Analistit, jo vetëm shfaqjes në vendet, ku ka jetuar, por ka reaguar për krime të shëmtuara edhe në botë, duke i dokumentuar jo thjeshtë si një lajm, por duke dhënë pasojat me shifra për të bashkuar qëndrimin, në këte rast me Kryeministren e Zelandës Re, Arderen, e cila shprehet për ngjarjen e 15 Marsit 2017( ku një i armatosur me kamera në kokë, ditën e Premte hapi zjarr mbi besimtarët myslimanë, 50 të vrarë, 54 të plagosur …..):Nga fjala e Znj.Arderen,përshtatur në shqip nga,S.R.
”Ai është një terrorist, kriminel, ekstremist. Por sa herë që do të
flas nuk do të përmend emrin e tij..,por emrin e atyre që u shuan. Ai mund të ketë dashur të bëhet i famshëm, por ne këtu, në Zelandën e Re, nuk do t’ia ofrojmë këte…”
Ata ( myslimanët) kanë zgjedhë Zelandën e Re si shtëpi të tyne dhe kjo është shtëpia e tyne. Ata janë ne!.. Terroristët vranë njuzelandezët..! ( marrë nga artikulli Një analizë për ngjarjen në Zelandën e Re.nga S.R.)
Profesori e quan, Monumentale, këte sentencë, që vlen për kriminelët e çdo kohe dhe çdo vendi.
Më këtë shqetesim të artikullit në fjalë, autori ka bërë një analizë “Islamofobisë” urrejtja për myslimanët si në masakrën e 9 shtatorit 2011,në NYC, apo ngjarja në Quebec Kanada 2017, ku u vranë duzina myslimanë gjatë lutjeve fetare.
Gjithashtu, Urrejtja për hebrejtë, ku vranë në Sinagogen e Pittsburgut në 2018, sepse kishin strehue emigrantë të amerikës latine.Të tjera vrasje në Norvegji nga një supremacist, të tjerë në Charleston,S.C……
Në fund të këtij studimi të gjatë, Analisti, firmos: Veprimtar për të drejtat e njeriut .
Si historian koherent, që i dha dorë për të dokumentuar dukuritë sociale, është ekzigjent në ate që dokumenton. Kohët e fundit në një bisedë me Profesorin i kujtova një mbledhje të organizuar nga Ai vetë në “Debal Garden”, kushtuar 50 vjetorit të Konferencës së Bujanit (për parandalimin e konflikteve ndëretnike) ,ku referova edhe unë(P.Leka) Materialin e kisha përgatitur me të dhënat e Z.Jerina, që kishte qenë prezent në ate Konferencë, aty pati edhe diskutime të ndryshme..Ndaj me këmbënguljen që e karakterizon, Prof. Repishtin, kërkon edhe sot të kthjellojë, disa paqartësi të asaj Konference,ku ishin përfaqësues të dy kombësive…
Ndaj si mbrojtës i çështjës kombëtare, ishte ndër të parët që e nuhati ideologjinë e huaj, që po shtresohesh mbi virtytet e bukura të një populli, që i ka ruajtur ato në mijëvjeçarë.
Ngriti zërin me përgjegjësi morale për mbrojtjen e shqiptarëve të shtypur duke ia bërë të ditur se komunizmi, si një ideologji pa të ardhme, nuk mund të qëndrojë kurrë mbi kombin.
I pajisur me një guxim intelektual dhe me një vendosmëri në pikëpamjet dhe parashikimet e tij, i drejtohet popullit me zjarrin zemrës për të vertetuar se idealet e tij ishin ëndrrat e kombit, të cilat ekzistonin në trurin e popullit vet.
Një meritë e Prof. Repishtit është se të drejtat sociale dhe ato individuale i ka trajtuar me frymën e vëllazërimit.
Pa shumë filozofi dhe pa hy në detaje të çështjeve juridike por duke u mbështetur te e drejta natyrale, të e drejta fetare,( të gjithë të barabartë para Zotit) te Deklarata e Përgjthme mbi të Drejtat e Njeriut, Konventat Ndërkombëtare për këte çështje e deri në zbatimin praktik të ligjeve të vendosura nga drejtësia e shteteve, duke i dhënë prioritet shtetit më demokratik ShBA-ve. Si evropian shqiptaro- amerikan, e ndjen veten përgjegjës për zhvillimet e ngjarjeve, duke përvetësue vlerat më të larta qytetare, duke iu drejtuar shtetarëve që edhe ata të respektojnë vlerat e individit, vlerësimin e lirisë,humanizmin dhe solidaritetin kombëtar. E quan fitore ndaj vetes -Luftën kundër Urrejtjes- Kjo e bën Universale kërkesën e tij ndaj të drejtave njerëzore për Paqë e Vëllazërim, ndaj dhe Meriton Vlerësimin më të lartë… .

Rreth rrëshqitjes 22 vjeçare të Putin-it nga Burrështeti në Diktator të Terbuem

                                                                                           Roger COHEN *

Përkthimi shqip ashtë nga  Sami Repishti, Ph.D.

PARIS.-Tue folë me gjuhen që ai quejti “gjuha e Goethe-s, Schiller-it dhe Kant-it” që ai mësoi gjatë qendrimit tij si oficer I K.G.B.së në Dresden (Gjermani), Presidenti Vladimir V.Putin iu drejtue Parlamentit gjerman, me 23 shtator 2001:

“…Rusia ashtë nji komb europian miqësor” deklaroi ai.”Nji paqë e qendrueshme në kontinent ashtë synimi kryesor i kombit tonë”.

   Udhheqsi rus, zgjedhun nji vit ma parënë moshen 47 vjeçare, mbas nji ngritje meteorike nga obskuriteti, vazhdoi me përshkrimin e ‘të drejtave  demokratike dhe lirive” si “qellimi kyçi Rusisë në politiken e mbrendëshme.

Anëtarët e Parlamentit (Bundestag) u ngriten në kambë dhe duertrokiten, të prekun nga fryma e ripajtimit që Z. Putin dukej se përfaqsonte në njiqytet si Berlini, që vite të gjata kishte simbolizue ndamjen në mes tëPerëndimit dhe botës totalitare sovjetike.

   Norbert Roettgen, nji deputet iqendrës së djathtë që kryesonte Komitetin për politiken e jashtëme të Parlamentit për shumë vjet   ishte nji nga ata që u ngriten në kambë. “Putin na bani për vete” tha ai. “Zani ishte krejt iqetë, në gjermanisht, njiza q përpiqet me bindë për ate që thotë. Na kemi arsye me mendue se  aty kishte perspektivë për nji bashkëjetesë”.

   Sot, çdo bashkëjetesë ashtë coptue! Ukraina digjet, e gjakosun nga nji armatë invaduese. Z. Putin dergoi ushtrinë me konfirmue bindjen e tij se kombësia Ukraine ashtë nji mit. Ma shumë se 3.7 miljonë Ukrainas janë refugjatë dhe numri i të vdekunëve rritet gjatë nji muej luftimesh; zani vicioz I Z. Putin ashtë transformuenë zemrim të nji personi të përçudun që cilëson çdo qytetar rus “fundërrinë e tradhëtar” çdo rus që reziston dhunën e shtërngimit tij diktatorial.

    Kundërshtarët e tij, “nji kolonë  e pestë” qëdenohet si e manipulueme nga Perëndimi do të përjetojë nji fat të keq”. Z.Putin u betuekëte muejtue  shikue planin e tij blitzkrieg nëUkrainëqëdështoi“Nji rus i vertetë, tha ai, duhet të pështyj kundërshtarët si nji mizë që hynë në gojë aksidentalisht dhekështu kryennji purifikim tënevojshëm të shoqënis….”

   Kështunuk fliste Kant-I por nji ekzaltuemfashist nacionalist i perziem me nji gjuhë pakuptim të mësueme në rrugt e St. Petersburgut.

   Në mes t ketynenjerezve të arsyes dhe t nxitjes, në mes të kësaj dyshe në dukje dy persona tëndryshëm, qendrojnë 22 vjet pushtet dhe pes presidentë amerikanë.         

Ndersa Kina ngrihet, dhe Amerika luftoi dhe humbi për gjithmonë luften në Irak dhe Åfganistan, ndersateknologjia lidhisë bashku të gjithë botën, nji enigmë ruse u vendosnëKremlin.

A ka mundësi që amerikanët dhe aleatët e tyne, me eksese, oportunizëm ose naivite thjesht  gjykuen gabimisht Z. Putin qysh në fillim? Å por  Z.Putin u trasnformue gjatëkësajkohe në nji luftënxitës revanshist ashtu si shohim nasot ose për arsye të provokimeve Perëndimore të imagjinueme, ankesa nërritje, oseintoksikimin mendjemarrës të nji periudhe të gjatë siai ‘covid19’ e qëprodhoi rregulla ‘të izolueme’?

   Z. Putin ashtë nji enigmë, por ai asht gjithashtu figura ma publike. I pamë nga kjo perspektivë e ‘lodrës’ së tij pa princip në Ukrainë, nji figur e madhe ecila       bashkon nji person që përfiton nga çdo mundsi e Botës së Perëndimit si njI sulm kundr Rusisë,  dhe ndoshta kundëratij vetë. Me rritjen e ankimeve hap mbas hapi, vit mbas viti, dallimet u avulluen. Në fakt, ai u ba  shteti vet, ai u ba vetë Rusia, fatet e të cilëveu shkrinë neë nji vizion Messianik për restaurimin e lavdisëimperatoriale.

   Nga hini I Perandorisë.

   “Per Putinin tentacioni qëushtron Perëndimi ka qenë, mendoj unë, kryesisht prirja që ai tëshihte në ate nji instrument për ndertimin e nji imperatorie te madhe” deklaronte Condoleeza Rice,ish Sekretare e Shtetit e cila takoi atedisa herë gjatë fazës së parë të sundimit tij. Ai ishte gjithëherëi preokupuem me 25 miljonë rusë që mbeteshin jashtëkufinjve të NanësRusi për arsye të shkatërrimit të Bashkimit Sovjetik.Përsëri vazhdimisht ai ngrente këte problem. Kjo spjegon përse për ate “…fundi I Bashkimit Sovietik ka qenë katastrofa ma e madhe e shekullit 20”.

Por,në se arsyet irredentiste duken qarte se bashku me dyshimet e  spiunazihit të Amerikës, Z. Putin kishte edhe tjera prioritete . Ai ishtenji sherbyes patriotiki shtetit. Rusia postkomuniste e viteve 1990 nen drejtimin e BorisN.Yeltsin,i pari udhëheqës izgjedhun lirisht, kishte deshtue.

   In 1993, . Yeltsin  urdhnoi sulmin ushtarak kundër Parlamentit me nënshtrue nji kryengritje. 147 persona u vranë.  Perëndimi u detyrue me ndihmue Rusinë me ndihmahumanitare aq shumëishte damtue ekonomia e Rusisë, aq e hapun ishte vorfënia e madhe sa që pjesëtë mëdha industriale u shiten vetm për njI kang. Oilgarkt linden si klasë. E gjithe kjo për Z. Putinishte njiferri vertetë. Ishte poshtënimi!

   “Ai urrente çdogja që ngjantenë Rusi, e ruente idenë se Perëndimi u  desh të ndihmonte” tregon ChristophHusgen, këshilltari kryedlplomati ish kancelares Angela Merkel të Gjermanisë në vitet 2005-2017.  Manifesti ipare i Z. Putin pr fushatën presidenciale tëvitit 2000 kaqenëi gjithë mbi nevojen me kundërshtue  përpjekjet e Perndimit përtransferimine pushtetit nga duert e  shtetit në duert e tregut “. “PërRusët”,shkruente ai,“nji shtet I fortë nuk ashte nji anomali meluftue kundër”. Krejt ekundërta!. “Asht burimi dhe garancia e  rendit publik, fiilestari dhe forca kryesore për çdo ndryshim”.

    Por, Z. Putin nukashtë Marksist, megjithëse ai ktheu himnin Stalinist kombëtar. Ai kishte deshmue shkatërrimin e nji ekonomie të planifikueme, në Rusi dhe Gjermani lindore, ku shërbeu si agjent i K.G .B.s në vitet 1985-1990.

Presidenti I ri Putin do te bashkpunonteme oligarkët të krijuem nga kaosi, tregu I lirë, kapitalizmi e kronizmi- përsa kohë që ata tregonin nenshtrim absolut.   Në rast mosbindje, oligarkët zevendsoheshin. Në se kjo ishte demokraci, ajo ishte “demokraci sovrane” nji frazë e përdorun nga strategët e Putinit me theks në “sovran”.

    I formuem ne nji shkallë të madhe nga jeta në St. Petersburg, qytet i ndertuem nga Pjetri i Madh në filim të shekullit 18 si “nji dritore kah Europa” dhe nga eksperienca fillestare politike në ate qytet qënga viti 1991 si nëpunës në zyrën e Krytarit të Bashkisë për tërheqje kapitali të huej për investim, duket se Z.Putin ka qenëi hapun, me kujdes, kah Perëndimi në fillim të sundimit  tij.

   Åi  zinte me gojë mundësinë e anëtarsimit në NATO të Rusisë në takimin me Presdentin Clinton në vitin 2.000 njiide që nuku zhvillue asnji herë. Ai përkrahu nji marrëveshje për anëtarsim në Bashkimin Europian, në 1994. Nji Këshillë NATO-Rusi u krijue në 2002. St. Petersburgu rivalizonte me Njeriun Sovjetik.   

Këtu kishte nji balancim delikat, për te cilin Z. Putin, i disiplinuem, ishte ipergatitun. “Ju nuk duhet te humbni kontrollin!” i tha ai drejtorit tëflmave Oliver Stone në “Intervista me Putinin” nji dokumentar I vitit 2017. Nji her ai përshkroi veten si nji “ekspert i relacioneve njerëzore”. Deputetët gjermanë                                                                                  nuk ishin tëvetmit që u gënjyen nga ky njeri me  cilesi të palëkundshme dhe qellime të pamshirëshme të prpunueme nga operativët e spiunazhit. 

“Duhet të mosharroni. Ai vjen nga rradhëte KGB-së dhe gnjeshtra ashtë profseioni I tij.  Nuk ashtefaj” thoteSylvia Bermann, ish ambasadore franceze në Moskë që nga 2017 deri 2020.  “Ai ishte si nji pasqyrë, tue iu adaptue figurës që sheh në pasqyrë, dhe në mënyren që ashtë instruktue”.

    Pak muej para fjalimit të mbajtun në Bundestag, Z. Putin në mënyrë të hapunfitoi besimin e ish Presidentit Bush.Mbas takimit tyne të parë, qershor 2001  Bush tha se shikoi në sytë e tij dhe fitoi nji sens të shpirtit tij dhe gjeti “nji njeri të sinqertë dhe që meritonte mirëbesim”. Z.Yelsinnjikohësisht                                                                              e portretizoi Z. Putin si nji ndjekës I besueshëm  vetëm trivjetmbas ardhjes në Moskë në 1996.

      “Putin orientohet pikërisht si nji personë para tjetrit”, Michael Khodorskovski pasaniku ma I madh  rus para se të shërbej nji  dekade në burg siberian dhe mbasi humbi shoqenine tregetare te tyne me dhune. Ne nji interviste ne 2010neËashington Mr. Khodorskovski më tha. “Në se  kerkoni që ai të ju dojë,ju do ta doni ate.”

    Ma parë unë kisha pa Z. Khodorkovskin në Moskë në tetor 2003, ka qenë pikërisht diten para arrestimit në apartmentine tij ngaagjentë tëarmatosun për shpërdorim fondesh. Ai kishte fole me mue në ate  kohë  rreth ambicieve të  tia politike- nji faj i pafalëshem dhe I pa pranueshem nga Z. Putin.

   Ngritja e nji autoritari.

   Ndertesa  prej druni e presidentit jaahtë Moskës ishtee rehatëshme                                                          por jo e  sbukurueme  në vtin 2003.   Gusti personal i Z,Putin nuk ishte rrite akoma  në  shkallën e madhënishme.  Rojet e sigurimit siileshin për rreth, shikojshin në TV-ne herë mbas hererrobet modele në Milan dhe Paris.

   Z. Putin, më bani të pres për nji kohë të gjatë, si e ka zakonpër disa orë. Duket si njI demonstrim i vogël I të mëdhejve, nji e metë e vogël panjerëzilleku që ai do tëtregonte edhe me Condoleeza Rice,tëngjashme me                                                                            prumjen e qenit nëtakimin me kancelaren Angela Merkel, kur e dinte se Zonja Merkel kishte frikë nga qentë. “Unë e kuptoj pse aiverpon kështu; ai don të provojë se ashtë burrë” spjegoj  Merkel.

Kur intervista me tre korrespondentë të The Neë York Times  ma ne fund filloi Z Putin ishte i përzemërt,i përqendruem dhe irehatshemnë detajet e bisedës. “Na qendrojmë fortësishtnë rrugën e zhvillimit të demokracisë dhe të ekonomisë s tregut” tha ai, e shtoi:” Nga pikëpamja e mentalitetit dhekulturës populli I Rusisë ashtë europian”.        

   Ai foli per “marrdhanjet e ngushta  dhe të mira tëAdmnistratës Bush me gj ithë  fushatën në Irakdhe tha:” parimet kryesore t humanizmit”- te drejtat e njeriut, liria e fjalës- mbeten bazike  për të gjithë  kombet; “mësimi ma I madh I arsimit, tha ai,“ka qenërespekti për ligjin”.

    Në ate koh, Z.Putin kishte dermue median e pavarun. Kishte ba nji luftë                barbare në shkatërrimin e Grozny-t, kryqytet I Çeçnia-s, dhe emnoi   zyrtarë të Sigurimit- të njohun si siloviti (njerëz të fortë)- front dhe qendër e qeverisë tij.Shpesh  herë ata ishinmiq tëvjetër nga St. Petersburgu, si Nikolai Petrushev, sotsekretar i këshillit të sigurimit të Z. Putin.Pika e parë e  njioficeri tëSigurimit asht dyshimi.

    Kur u pyet për metodat e tia, presidenti u shqetsue, dhe sugjeroi se Amerika nuk mund tëreklamojë nji nivel moral të naltë. “Na kemi nji proverb në Rusi”  tha ai. “Nuk duhet kritikue pasqyra në se ju keni nji hundë të shtrembët”.

    Pershtypja ma e fortë ka qen ajo e nji njeriu tëdyzuem  mbrapa nji shikimi të patundun. Michael Eltchaninoff, autori  francez I iibrit “Mbrenda mendjes së Vladimir Putin-it” thote se ishte “nji siperfaqe e zbukurueme me liberalizem në fjalimet e tia në vitet e para të 2.000” por apeli që kishte ideja e rivendosjes së nji Rusie me pushtet imperial dhe kështu me u hakmarrë kundër idesë së nji Rusie të perceptueme si meturinë që Presidenti Obama mund të quente”nji fuqi regjonale”, ka qenë gjithmonë nji nevojë urgjente për Z. Putin.

   I lindun në vitin 1952 në nji qytet që quhej Leningrad, Z. Putin u rrit nen  hijen e nji lufte të Sovjetëve kundër  Gjermanisë naziste,  e njohun si Lufta e Madhe Patriotike për Rusët. Babaji tij u plagos randë, nji tjetër vëlla ma I rritun vdiq gjatë 872 ditëve të rrethimit nazist të qytetit, dhe nji gjysh i tij kishte punue si kuzhinier për Stalinin.  Sakrificat e shumëta të Ushtrise së Kuqe nëdisfatën e Nazismit nuk ishin abstrakte,porkonkrete mbrenda familjes tij modeste; ashtu si për shumë Rusë te breznisë tij, Z. Putin mësoi që në moshëtë re se, ashtu si ethonte ai : “I dobti rrahet!”.

   Perëndimi nuk e vlerësoi si duhet forcen e mitit Sovietik, sakrificat ushtarake dhe revanshizmin tek  ai”.” Z. Eltchaninoff , gjyshët e të cilin ishin të gjithë rusë, tregon:” Ai beson thellësisht se njeriu Rus ash i pergatitun me sakrifikue vehten për nji ide, ndersa Perëndimort preferojnë suksesin dhe konfortin”.  Z. Putin pruni në nji farëmase ndjenjen e atij konforti në Rusi në tetë vjetët e para të presidencës. Ekonomia  eci përpara, investimët e huaja u rritën. “Ka qenë ndoshta periudha ma e lumtun në historinë e atij  vendi, me nji masë prosperiteti dhe nivel lirie të pa pamë ndonjI herë në historinë e Rusis.”  thotëZ. Gabuev, bashkpuntor I vjetr I Carnegie Moscoë Center.

   Z.Gabuev, ashtu si mijra të tjer liberalë të Rusisë ka ikë n Istanbul që kur filloi lufta me Ukrainn, dhe shtoi se“ka shumë korrupsion  dhe përqendrim pasunie, por gjithashtu mjaft anije që po dalin në sipërfaqe. Dhe mos harroni, ne 1990 -at çdo njeni ka qene I vorfen si miu në kishe…. Tashti, klasa e mesme ka mundësi me shkue në Vietrnam ose në Turqi për vakanca.

   Problemi për Z. Putin ka qenë se tue diversifikue ekonominë, sundimi I ligjit ndihmon. Åi ka studjue drejtësineë në Universitetin e St. Petersburg dhepërsëriste  se respekton ligjin. Në fakt, mbajtja e pushtetitu tregue se ishte magneti i tij. AI kishteneveri për sjelljet  legaliste. “Përse duhej që ai të bashkëndante pushtetin kur ai kishtemundësi me jetue me vajgurin,gazin, dhe pasuni tjera natyrore, dhe mjaft shpërndamje me plotsue nevojët e mbajtjes popullin të lumtun?” Z. Gabuev deklaron.

*Shenim: Versioni origjinal I këtij shhrimi në anglisht ashtë  puna e Z. Roger Cohen, me qendër ne Paris, autor, dhe nji nga analistëtma tënjohuntë botësgazetareske. Përkthimi shqip ashtë nga  Sami Repishti, Ph.D.- dhe mirënjohja e tij për autorin.

Artikulli u botue në gazetën prestigjoze The New York Times të datës 27 mars 2022,  ff.1e16, të cilën e falënderojmë.

                                   ====================

Me datë 2 Prill 2022 në New York, Shoqata “Malësia e Madhe” organizoi një aktivitet kushtuar 111 vjetorit të Kryengritjes së Malësise së Madhe. Aktivitetin e nderuan me pjesëmarrjen e tyre përfaqësi fetare, personalitete politike, veprimtarë dhe shumë pjesëmarrës nga komuniteti shqiptar i New Yorkut. Kryetari i Shoqatës Shaqir Gjokaj iu uroi pjesemarresve mireseardhjen dhe foli për rendesine e kësaj ngjarjeje dhe rreth veprimtarise së Shoqates “Malesia e Madhe”. Dom Pjeter Popaj u shpreh në mbrëmjen përkujtimore se data e kryengritjes së Malësisë së Madhe është një ditë e guximshme e lirisë e pavarësisë së kombit shqiptar. “Në këtë flamur paraqitet qëndrimi i pa tundur i burrave fisnik shqiptar ndër luftra të tmerrshme duke mbrojtur vendin tonë trashëguar brez pas brezit. Këta burra sakrifikuan jetën e tyre duke luftuar dhe vdekur me nder dhe lavdi. Ata ranë dëshmor por nuk vdesin kurrë, janë gjithmonë në mendjet e kujtimet tona në çdo përvjetor” u shpreh ndër të tjera Dom Pjetër Popaj, Famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës në New York. Fjalen e radhes e mori ish gazetari i Voice of America dhe veprimtari i kahmotshem i diaspores shqiptare, z. Gjeke Gjonlekaj. Fjalimi i tij percolli mesazhin qe ne keto kohe luftrash populli shqiptar duhet te jete sa me i bashkuar. Ai foli rreth veprimtarise patriotike te komunitetit shqiptar ne Amerike dhe po ashtu u beri thirrje te rinjve qe te angazhohen maksimalisht ne Shoqaten “Malesia e Madhe”. Nënkryetari i Shoqates Malësia e Madhe z. Zef Ujkaji ndër të tjera e kujtoi në këtë mënyrë situatën e 111 viteve më parë në Malësi: “Më 6 prill, pas luftimeve të ashpra, malësorët morën Deçiqin dhe po atë ditë në majën e Bratilës, Nikë Gjelosh Luli do të ngrinte për herë të parë, pas kaq shekujsh robërie flamurin në emër të të gjithë shqiptarëve. Ngritja e flamurit, do të shërbente si një tregues i qartë, se qëllimi i Kryengritjes së vitit 1911 ishte mëvetësimi i Shqipërisë. Shpirti i kësaj kryengritjeje ishte Dedë Gjo’ Luli, ky burrë energjik, me karakter të fortë, që kurrë nuk bëri asnjë kompromis në kurriz të të drejtave të shqiptarëve. Lajmin e ngritjes së flamurit në Deçiq e botoi fillimisht gazeta e kolonisë shqiptare në Sofje “Liria e Shqipërisë” Aty thuhet: “…malësorët luftojnë me flamur t’kuq me shqiponjen e zezë me dy krena, …. me bajrakun e Skënderbeut” citoi historian Zef Ujkaj. Të pranishmeve në nder të përkujtimit të kryengritjes së Malësisë së Madhe iu drejtua edhe ish drejtori ekzekutiv i Fondit “Vendlindja therret” për SHBA dhe Kanada, z. Shefki Mexhani i cili u ndal të aftësitë e Dedë Gjo Lulit si organizator, prijës luftarak e udhëheqës popullor, ndër të tjera ai tha se ne shqiptarët me heronj si Skendërbeu, Ded Gjo Luli, Adem Jashari e mijëra heronj të tjerë, jemi simbol guximi, heroizmi dhe frymëzimi. Shoqata Malesia e Madhe u nderua edhe me nje Proklamate nga ligjvenesi i Westchester County David Tubiolo. Mbrëmja festive vazhdoi me një program të shkëlqyer artistik me pjesemarrjen e disa recituesve dhe këngëtarit Fran Vulaj, i cili e ofroi falas shërbimin e tij në këtë natë festive për të gjithë të pranishmit. (Dielli)

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/

PRISHTINË, 1 Prill  2022/ Para 26 viteve, në 1 Prill 1996 për herë të parë kalova kufirin Kosovë-Shqipëri nëpër vendkalim kufitar, në Vërmicë-Morinë, ishte dita e parë e heqjes së vizave dalëse. Viteve më parë udhëtoja drejt Shqipërisë duke kaluar nëpër Mal të Zi, e ilegalisht në një rast i nisur nga Ulqini duke ecur këmbë drejt Shkodrës, e në një rast tjetër duke ecur këmbë nga Kumanova në Maqedoni drejt Preshevës – Kosovës Lindore…

“Lajmi i fundit” në gazetën e Kosovës “Bujku”  në ballinë, i shkruar në 1 Prill 1996  nga Prizreni e Kukësi,   kishte titullin “Kufiri Kosovë-Shqipëri kalohet pa viza dalëse”  dhe në fund paralajmëronte: “Raport më të gjerë nga të dy anët e kufirit ndërshqiptar japim në numrin e nesërm”.

Në pasditën e 1 Prillit 1996 shkova deri në Kukës dhe u ktheva në Prizren e natën vonë në Prishtinë për të shkruar raportin nga ai udhëtim. Një fragment të atij raportimi e kam ribotuar me titull “Kronikë kufiri” para më shumë se çerek shekulli kur kam shkruar reportazhin e ardhmërisë – futuristik “Udhëtimi për në Prizren” botuar në Prishtinë e Tiranë në 31 Dhjetor 1996. Këtë reportazh futuristik që paralajmëronte bashkimin kombëtar – heqjen e kufirit Shqipëri-Kosovë e lidhjen edhe me autostradë e gjejë në Arkivin Shtetëror të Kosovës të botuar në Prishtinë në gazetën e rezistencës e pjesë e lëvizjes e luftës për liri e pavarësi “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, dhe në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë të botuar në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja që dilte në Tiranë pasi në Prishtinë u ndalua me dhunë nga Serbia okupatore. Brenda reportazhit është edhe shënimi “Kronikë kufiri” – pjesë nga shkrimi që kam bërë në 1 Prill 1996 nga kufiri Kosovë-Shqipëri,  të cilin vetëm zogjtë e kalonin pa pengesa…

“Udhëtimi për në Prizren” ishte reportazhi i dytë i ardhmërisë që kam shkruar. I pari ishte “KOSOVË: REPORTAZHI I ARDHMËRISË – Një ditë e një viti që vjen”, i shkruar dhe  dërguar nga Prishtina drejt Tiranës në 27 Dhjetor 1995 dhe është botuar në atë fundvit në të dy kryeqytetet shqiptare, ndërsa i treti ishte  “Kufiri i ëndrrës”  që e kam shkruar në fundvitin 1997, botuar në 3 Janar 1998…

Reportazhet e ardhmërisë i botoja edhe në Kosovë edhe në Shqipëri, duke thyer kufirin e hekurt me shkrimet shqip edhe me shumë raportime që bëja si korrespondent në Prishtinë i Agjencisë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë që nga 24 Maji i vitit 1992 i zgjedhjeve të para pluraliste presidenciale e parlamentare në Kosovë, kur lideri historik i lëvizjes për liri e pavarësi Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President.

Shumë nga ato që shkruaja në reportazhet e ardhmërisë – futuristike atëherë e që dukeshin si ëndërra,  që ishin ngjarje të fantazuara-parashikuara, tashmë janë realizuar në Kosovën e lirë nga Qershori 1999 dhe të pavarur nga 17 Shkurti 2008…

Reportazhi i ardhmërisë II “Udhëtimi për në Prizren” i para më shumë se çerek shekulli ishte ky:

 UDHËTIMI PËR NË PRIZREN

(Reportazhi i ardhmërisë II)

Behlul JASHARI

Nuk kishte arritur as t’i shfletojë mirë botimet e  mëngjesit, të gazetave që i kishte marrë në Tiranë, e as ta pijë deri në fund kafenë. Udhëtimi me aeroplan nga Rinasi deri në Sllatinë kishte zgjatur vetëm njëzet e tre minuta. Kishte fluturuar mbi brerimat e bardha të reve, e nga dritarja nuk kishte mundur as përafërsisht të shohë a të përcaktojë se ku mund të jetë vija e kufirit, prej nga vinte lajmi i ditës, që e kishin botuar të gjitha gazetat: “Hiqen gurët e kufirit…”  Njoftohej se lumjanët me daulle, si në dasma, kishin dalë t’i hiqnin gurët, që para shumë e shumë viteve kishin venë kufi midis tokave të tyre. Nuk ishte ky kurrëfarë incidenti kufitar, por edhe paralajmërim i një ngjarjeje, për të cilën reporteri nga Tirana ishte nisur për në Prizren.

            Kishte ardhur më parë në Prishtinë për të shfletuar kronikat e viteve të bujshme të Kosovës. Donte të bënte edhe një kronikë ngjarjesh që i paraprinë një Kuvendi të madh kombëtar, që do të mbahej pas një kohe në Prizren, në kryeqytetin e Lidhjes Shqiptare. Në Prizren pritej edhe  manifestimi qendror i përurimit të autostradës Lezhë-Prizren-Prishtinë, të ndërtuar nëpër shtigjet e rrugës së vjetër  Lis-Dardani…

            Pikërisht udhëtimet Kosovë-Shqipëri nëpër vite ishin një nga interesimet gjatë shpalimit të kronikave në Bibliotekën Kombëtare e Universitare  në Prishtinë. Viti 1996 iu duk se ishte një vit kthesë. Më 1 prill të këtij viti,  për herë të parë pas shumë viteve,  shqiptarët e Kosovës së pushtuar filluan të udhëtojë për në Shqipëri pa viza dalëse, që i kishte aplikuar regjimi i Beogradit për të penguar komunikimet ndërshqiptare. Rexhimi i vizave ishte tepër rigjid. Vetëm brenda një viti mbi një mijë shqiptarëve të Kosovës iu kishin konfiskuar pasaportat e u ishin shqiptuar dënime nga policia e nga gjyqet serbe vetëm e vetëm pse kishin udhëtuar në Shqipëri pa viza dalëve. Po, udhëtimet nuk ndaleshin me gjithë vrasjet në kufirin e ndodhur nën kontrollin e hekurt të forcave serbe.

            Pasi ishte hequr regjimi i vizave dalëse, sipas kronikave të kohës, Prizreni priste të bëhet qendër shumë e rëndësishme e komunikimeve ndërshqiptare nëpër magjistralin Prishtinë-Lezhë. Magjistrali është quajtur rrugë e ardhmërisë nëpër shumë shkrime gazetash  të vitit 1996, kur nga Prishtina për në Tiranë udhëtohej më shumë nëpër Podgoricë apo Shkup dhe udhëtimi zgjaste deri shtatëmbëdhjetë orë. Ishte llogaritur se magjistrali Lezhë-Prizren do të shkurtonte për tre herë rrugën nga Kosova për në bregdetin shqiptar. Midis këtyre dy qyteteve shqiptare  ai magjistral i shtrirë nëpër luginat e lumenjeve Fani i Vogël e  Drini i Bardhë do të kishte maksimum 130 kilometra…

            Tek shfletonte kronikat e vitit 1996 në Kosovë, gazetarit nga Tirana përshtypje të veçantë i bëri edhe një titull i madh në faqen e parë të gazetës: “Jemi zotuar për të ardhmen  e lirinë tuaj”. Ishin këto fjalët e ndihmëssekretarit amerikan të Shtetit Xhon Kornbllum në hapjen e Zyrës Amerikane në Kryeqytetin e Kosovës, më 5 qershor. “Kjo është një ditë historike për Kosovën”, deklaronte me këtë rast presidenti i Republikës së Kosovës dr. Ibrahim Rugova.

            Shfletimi i kronikave për përfaqësinë e parë të një shteti të hapur në Kosovë ia përkujtoi se duhet të shkojë brenda ditës në ambasadën e Shqipërisë në Prishtinë, në kuadrin e ambasadave në kryeqytet…

            Derisa po kthehej, kishte rënë nata, rrugët dhe sheshet e kryeqytetit të ndriçuara me neon ishin të mbushura plot njerëz.  Masa e njerëzve që shëtitinin në atë mbrëmje të këndshme ia kujtoi të dhënën se numri i banorëve të Kosovës kishte arritur në mbi tre milionë.

            U ndal më gjatë para reklamave të kinemave e teatrove të kryeqytetit. E shihte se do ta kishte vështirë të përcaktohej ku të shkojë, por as nuk kishte kohë. E priste takimi me kolegët gazetarë të Prishtinës në hotelin “Bozhurët e Kosovës”, ku ishte vendosur. I pihej edhe një raki rrushi e Rahovecit…

            Po, kishte pirë edhe ca më shumë, dhe derisa po lexonte teletekstin shqiptar dhe gazetat e mbrëmjes, e kishte zënë gjumi. E kishte zgjuar herët cingërrima e telefonit. Ishte një telefonatë nga Tirana, që e paralajmëronte se pas një ore duhej të paraqitej drejtpërdrejt me raport për lajmet e mëngjesit në Televizion.

            Raportin e kishte në mendje, po, megjithatë, po e shkruante edhe në letër: “Në Prishtinë dhe në gjithë Kosovën pritet me interesim shumë të madh  Kuvendi gjithëkombëtar, që do të mbahet në Prizren. Pritet edhe përurimi i magjistralit…Heqja e gurëve që shënonin kufirin është manifestim i entuziazmit e gëzimit të popullit për bashkimin kombëtar që paralajmërohet…”

            Pas festës së madhe që paralajmërohej me mbajtjen e Kuvendit kombëtar në Prizren po e priste edhe një festë e bukur: Dita e Verëzes – Dita e Luleve.

Është kjo një festë e lashtë iliro-pagane, që, pos në Prizren e rrethinë, nga të gjitha trojet shqiptare festohet vetëm edhe në Elbasan, në të njëjtën ditë, më 14 mars,  po me emër ca ndryshe: Ditë e Verës – Ditë e Luleve. Prandaj, në këtë festë në Prizren udhëton edhe një delegacion nga qyteti i Elbasanit.

            Kështu, si një surprizë hyn edhe Festa e Luleve në reportazhin e ardhmërisë të reporterit në udhë për në Prizren, prej nga do të kthehet përsëri në Tiranë, për herë të parë nëpër magjistralin e sapoperuruar, vetëm për afër dy orë. E, në Vermicë s’do të jetë më pika kufitare, s’do të jetë më kufiri…

KRONIKË KUFIRI

Kufiri Kosovë-Shqipëri nuk është më si fundi i botës. Pas shumë vitesh kalohet sot për herë të parë pa viza dalëse nëpër pikën kufitare të Vermicës. Po, megjithatë, aty ende ndalojnë forcat serbe dhe është një kontroll i hekurt.

Në njërën anë – bunkerët e betonit, që kanë mbetur si të harruar e janë mbuluar nga ferrat e bari.

Në anën tjetër – “piramidat e betonit”, kaherë të vendosura në zonën kufitare si “pengesa antitanke”.

E, mbi të gjitha pejzazhet shqiptare, midis të cilave sikur mbytet vija e mallkuar e kufirit të aq shumë ndarjeve. Mbi malet e ashpra me borë të Sharrit, Pashtrikut e Koretnikut fluturon një Shqiponjë, nëpër qiellin e përflakur nga dielli në pranverë si në sfondin e flamurit.

E, jo vetëm stinën, por edhe kohën që vjen, sikur e paralajmërojnë dallëndyshet e lejlekët që fluturojnë mbi syprinat e kaltra të lumit të Drinit.

Megjithatë, vetëm zogjtë kalojnë kufirin pa pengesa…(Vermicë, 1 prill 1996)

NGA REPORTAZHI IM I MARSIT 1996 “MURI NDËRSHQIPTAR SI ‘FUNDI I BOTËS’”:

E më pak se dy javë para 1 Prillit 1996, jo rrugës po nëpër male fshehtas nëpër shtetrrethimin e forcave serbe shkova deri afër kufirit Kosovë-Shqipëri dhe nga një kodrinë shihja si dukej e çka ndodhte në vendkalimin kufitar në Vermicë-Morinë, prej nga shkrujta reportazhin “Muri ndërshqiptar si ‘fundi i botës’”, të cilin e botova në gazetën e rezistencës “Bujku” më Prishtinë para 26 viteve, në 18 Mars 1996.

Reportazhin e dërgova edhe në Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë. Në “Paraqitje e shkurtër e regjistrimeve të gjetura” të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë e gjejë se reportazhi është botuar në 19 Mars 1996 edhe në gazetën Rilindja që dilte në Tiranë pas ndalimit nga regjimi okupues në Prishtinë. Në atë reportazh mes tjerash, kam shkruar:

“Një grup i të rinjëve dhe të rejave nga rrethi i Prizrenit, ditë më parë ishin penguar të shkojnë në Shqipëri, meqë nuk iu ishin dhënë vizat dalëse nga administrata e instaluar policore serbe në Prizren.

Qëllimi i udhëtimit të tyre në Shqipëri ishte të marrin pjesë në festën e njohur të qytetit të Elbasanit-të Ditës së Verës, Ditës së Luleve, të 14 Marsit.

Donin të shihnin se si kremtohet në Elbasan e njëjta festë që është edhe në Prizren e rrethinë”…

***

Pas botimit të reportazhit “Muri ndërshqiptar si ‘fundi i botës’”, që edhe u përkthye dhe arriti edhe te diplomatë më erdhi edhe mesazhi se kurrë më nuk do të jetë ashtu ai kufi…