ESSE – Page 281 – Dielli

Qeskat e lejuara dhe shpirti i katranosur

August 2, 2018 by dgreca

Bisedë e pautorizuar me një profesor mjedisi/

Nga Xhevair Lleshi/

Më erdhi një letër në shtëpi. Në letër shtrohej një pyetje: A del plumbi me plumb? Po. Jo. Po qeskat a luftohen me qeska? Po. Jo.S’kërkonin përgjigje, por një kryq tek PO ose JO. Dhe siç e kam zakon e ruajta letrën. Ku nuk u shkon mendja qerratenjve! Janë vërtet specialistë, siç thoshte Arbnori i gjorë. Kjo letër më ngacmoi shumë. Ndërkaq jo rastësisht takoj një profesor të nderuar mjedisi, jo atë me emër ishulli ku mund t’ju shkojë mendja, por ama një prej miqve të mi, i cili veç të tjerash, si luftëtar i orëve të para të mbrojtjes së mjedisit, është edhe biznesmen i talentuar. Edhe unë kam marrë një letër si kjo, por s’i kushtova vëmendje. Si? Edhe ti? Thashë se mos qe vetëm për mua. Më shkrehe fare or mik! Por mos harro se për këtë ti mund të më thuash nja dy gjëra: Pyetja e vë gishtin në plagë, që e keqja të shërohet. Unë kështu e kuptoj. Se vërtet tek ne çfarë nuk hyn, i zi e i bardhë, lloj-lloj qeske. Dhe pisllëk, ndotje e madhe. Erdhi edhe presidentja kroate që të na thoshte se na bëtë pis more të uruar! Edhe unë ashtu mendoj, po e them ndryshe, më thotë profesori i dëgjuar, diçka që është e pranueshme, se ti e di që nuk jam radikal, domethënë lë shtigje për korrigjim. Me dy fjalë or mik: Deri tani kanë qenë njëqind fabrika për qeskat, tani mbyllen 99 dhe mbetet vetëm njëra prej tyre. Shitje e detyruar. Mjedisi i bërë pis kryesisht nga qeskat duhet pastruar po me qeska! Ka abuzim thua? Jo mo ç’ne! Kush tha, po ka ca gjëra… këtë ta dish. Tani ti bëj si të duash. Por mos u hiq aq entuziast. Se botë është kjo, ka edhe momente, s’i dihet! Ja, unë me këtë luftë që bëj, jam tani kaq popullor, por ama e ruaj masën, hajt, dhe ki kujdes…

Fjalë në përgjithësi. Por s’do mend që deri sa ngelet në treg vetëm një prodhues qeskash ky është monopolizim me brirë! Ju doni të dini se sa fitohet? E ku bëhet hesap! Të gjithë tregtizat, krejt biznesi i madh dhe ai i vogël janë të detyruar të marrin këtë lloj qeske, se me të fitojnë të gjithë (!) dhe nuk bëhet pis Shqipëria jonë turistike! Pastaj, pse mo, për pesëdhjetë qindarka apo për pesë lekë bëheni ju. Në Tiranë (ama vetëm në Tiranë!) shiten 500 mijë qeska në ditë! Hiçgjë! (Profesori i nderuar tundte kokën. Duket po i pëlqente ironia ime. Po s’tha gjë. Sepse kujtova mos më përvishej për qentë dhe macet, për miellin dhe frutat apo perimet, për qumshtin dhe mishin… Kështu që iu ktheva arsyetimit tim të pakmëparshëm.)

Ç’kemi zotëri? Ç’na kini katranosur me këto qeskat, mo? Ju mori me qafë etja për fitime! Bëni mo, si të gjithë ne! Nuk shohim gjë, i mbajmë sytë mbyllur. Se jemi të bedenave ne, të valleve, po pse jo edhe të dantellave… Jo, mo, firaun, s’dëgjon njeri nga ai vesh! Se njerëz jemi, paçka moshës, na vete ajo e uruar mendje edhe tek e dashura, s’na dalin përpara vetëm të metat. I kini vënë lupën qeverisë dhe gjithë hallin e kini që ajo të kapet gafil! Po si more, bukurosh, sado që je me këtë bandillin e mjedisit, nuk kujtohesh të shkruash njëherë mirë, si? A është kjo qeveri që po u jep falas librat fëmijëve të fillores? Po. Ke të drejtë. Si paskam të drejtë!? Kam si jo. Se edhe botuesit shpëtojnë nga shtypi i librave çdo vit, edhe fëmijët shpëtojnë nga të mësuarit. E di apo jo? Derdimen! Shtatanik! Njeri që u bie kot borive! Si thua ti, po dhamë urdhër ne, ka ndonjë fëmijë që mos të dorëzojë librin fringo të ri, akull fare, si e ka marrë ditën e parë? Jo trepor duhet ndrequr, dhjetëvjet duhet bërë! Fundja fëmijët s’mësojnë që s’mësojnë, ç’u duhen librat!…

Hane Shan, hane Bagdad! Ku më rreh mua ku të vete mendja ty. Kam ardhur për qeskat, unë, usta! Ka korrupsion, ka punë të pisët, apo jo! Se edhe në kohën e E.Hoxhës ktheheshin librat, dorëzoheshin në fund të vitit shkollor, por kryesisht për të prodhuar letër, se ktheheshin copë-copë, s’i binte në mend njeriu të mësonte me to. Ai i madhi mjafton të japë urdhër, ë? Të tjerat i rregullojmë ne! E pse jemi ne? Ja kështu or mik. U largova nga profesori. Ah! Po ky pse ka pranuar ta marrë titullin? Mos është nga ata që e kanë blerë? Se unë i di nja tetëqind që e kanë blerë! Profesorë me lopatë!

More bandill po për ato palo qeska po e bën gjithë këtë hata? Çudi e madhe! Ja shko, tregtizë më tregtizë a do gjesh këtë mall? Se vetëm ky është i riciklueshëm. Të tjerat, pëf, nuk bëjnë! Ta thotë lali ty! Se tani ke ku të shkosh, të mbash leksione, të presin universitetet dhe akademitë më të njohura të botës (se ato të Shqipërisë janë ku e ku më lart!), po edhe ti vetë si njeri, je i ndjeshëm, i dhimbshëm, punë 5lekshi është. Do thuash ti 5 herë 500 mijë sa bëjnë. Hiç gjë: dy milionë e 500 mijë. Një fjalë goje. Po të reja, mo, të reja. Se kanë ikur nga 1965a mbi gjysmë shekulli dhe mbete po ai, s’di që s’di të bësh llogari! Derdimen. Nuk mësove as nga ambientalistët, pa le!

Po ka dhe nga ata gjytyrymë që i kërkojnë këto qeska. Nuk janë fjala vjen si shitësja e famshme ku bën pazar edhe ministrja e mbrojtjes, e de, e, ajo është, e sotmja, dhe kurrë njëherë nuk jep kupon tatimor. Kërkoja ti kërkoja, po kujt, se? Një të përveshur të bën shitësja jonë me tërë atë supermarket e me biznes të vogël që s’di ku t’i mbash këmbët pastaj. Edhe me qeskat e njëjta do të të gjejë. Pa le, na bëke edhe llogari! Tru lesh!

Po shikoja nga dritarja me një brengë sfilitëse, me një melankoli të çuditshme që herë–herë më rrëqethte me gjithsej, më bënë të psherëtija për qeskat po se po, po edhe për kuptonin tatimor (ah po, e dini ju që qeskat speciale nuk futen në kupon, edhe pse lekët të mbahen! Kjo do të thotë se qeskat tona s’ka kupon që i nxë!) që doemos na ka zili. Po, po, ai na ka zili. Ai edhe librat e shkollës fillore! Po për to le të flasim një herë tjetër…

Tiranë, më 1 gusht, Dita e Qeskave të Reja Plastike

«DIELLI DHE RRËKERAT» DHE TAKIMI ME RAMIZ ALINË

August 1, 2018 by dgreca

NGA FASLLI HALITI/

Viz. S.kamberi «Artist i Popullit»________________________________

Të paskan tmerruar ata lushnjarët. Ç’duan të thonë ata me këtë “sa pa qenë tepër vonë”? Domethënë sa pa të fut në burg. Më tha Ramiz Alia, sapo u futa në zyrën e tij në KQ________________________________

TAKIMI ME RAMIZ ALINË PËR KRITIKËN E 10 GJIMNAZISTËVE KUNDËR POEMËS «DIELLI DHE RRËKERAT»

Kërkova të takohesha me shokun Ramiz Alia që ishte sekretar i Komitetit Qendror për ideologjinë.

Pas dy-tre kërkesash u takova me të.

Ilo Kodra më tregoi zyrën e shokut Ramiz. Trokita dhe u futa.

Në zyrë ishte shoku Ramiz dhe Hamit Beqja. Me të më parë shoku Ramiz shprehu habinë:

-Ti qenkë Faslli Haliti?

Unë të përfytyroja më të moshuar. Ti qenke i ri.

Unë atëhere isha 37 vjeç.

Hamit Beqja më tha të hiqja pardesynë mbasi zyra ishte e ngrohtë. Unë nuk e hoqa pardesynë, pasi xhaketën e kisha të vjetër. Ai më thotë përsëri:

-Po hiqe xhaketën se bën ngrohtë.

-Mirë e kam – i them.

-Po hiqe – më thotë.

-S’ka gjë se mirë e kam – i them.

Ndërhyri shoku Ramiz:

-Lere Hamit, lere, se myzeqarët edhe në mes të korrikut rrinë me fanela leshi.

U ula.

Hamit Beqjen e kisha përballë. Në krye të tavolinës në formë T-je qëndronte shoku Ramiz.

Në fillim biseduam për gjëra të zakonshme. Më pyeti për familjen. Mua më ishte tharë buza nga emocionet. Gjatë bisedës buza po më lëngëzohej. Më thotë:

-Ka diell Myzeqeja?

-Ka, si s’ka – i them.

-Të paskan tmerruar ata lushnjarët. Ç’duan të thonë ata me këtë “sa pa qenë tepër vonë”? Domethënë sa pa të fut në burg?

Pastaj shtoi me seriozitet.

-Mirë, mirë. Ne nuk jemi dakord me atë pjesë të kritikës që të bëhet në planin politik e personal. Për këtë do t’u heqim vërejtje atyre shokëve të gazetës “Shkëndija” dhe atij shokut të Komitetit të Partisë që përgjigjet për gazetën. Kritika që të bëhet për poemën qëndron, është e drejtë.

Ndërkaq shoku Ramiz nxjerr nga sirtari i tavolinës së tij, gazetën “Zëri i Rinisë ku ishte botuar poema dhe gazetën “Shkëndija” ku ishte botuar kritika e 10-të gjimnazistëve.

Më thotë:

-A bëjmë një diskutim krijues?

-E bëjmë – i them.

Diskutuam për poemën dhe kritikën.

Në kritikë thuhej se unë bëja thirrje me qitje të largët për përmbysjen e pushtetit popullor. Kjo ishte insinuata në planin politik. Në kritik thuhej gjithashtu se unë kërkoja vilë, kjo ishte insinuata në planin personal.

Kishte dhe insinuata të tjera. Kritika ishte vepër e përbashkët e H. Ç. Dhe e Razi Brahimit. Ndihmesë të madhe në përpilimin e saj kish dhënë padyshim edhe Gazmend Kongoli, konformisti, shkrimtari mediokër, Demka i sekretarit të Komitetit të Partisë, servili i

e prorëve, pederasti i demaskuar publikisht.

Më pyeti shoku Ramiz:

-Ky titull “Dielli dhe rrëkerat” mos ta kujton pak atë thënien “uji nga lart vjen i kulluar, por turbullohet rrugës?”

-I jam ruajtur kësaj. E dija që këtë e ka kritikuar shoku Enver – i them shokut Ramiz.

-Këtë s’kishe se si të mos e dije ti – më thotë shoku Ramiz.

Në të vërtet unë s’e dija që Enver Hoxha e kishte kritikuar, por ma bëri të ditur poeti Fatos Arapi, kur unë i dhashë poemën ta lexonte për të dhënë ndonjë mendim ose sugjerim. Dhe ai më sugjeroi që titullin e poemës ta ndryshoja, t’i vija një titull tjetër, sepse shprehjen se uji nga lart vjen i kulluar, por e turbullojnë rrugës të cilën e kishin thënë klerikët në gjyq dhe, Enver Hoxha me ta mësuar, e kishte kritikuar thënie e tyre. Atëherë i hoqa poemës titullin «Burimi dhe rrëkerat»dhe i vura titullin «Dielli dhe rrëkerat».

Pastaj shoku Ramiz më tha:

-Ti Faslli, kap tema të mprehta dhe bën mirë. Më kanë pëlqyer disa poezi të tuat në revistën “Nëntori”. Vetëm duhet të kesh një gjë parasysh. Duhet që këto tema të mprehta të trajtohen saktë nga nga ana ideologjike. Kritika të integrohet, të shkrihet në gjithë poezinë. Nuk duhet që një strofë të jetë pozitive dhe tjetra negative. Pozitivja dhe negativja të shkrihen në një, në tërë poezinë.

Ndërhyn Hamit Beqja:

-Lenini ka thënë se « jeta ka tmerret e veta. Po u more me këto tmerre, tmerron dhe të tjerët veten edhe ».

-Stalini, pasi kish lexuar poemën «Bataku» të Demian Biedni e cila merrej me anët e errëta të jetës i tha ati se ai kishte rënë vetë në batak.

-I ditke mirë këto, më thotë Shoku Rmiz! Pra duhet të jesh më i saktë ideologjikisht. Me këtë nuk dua të them që t’i hedhësh verës ujë, domethën të mos e zbusja kritikën.

Kjo shprehje më dha zemër. Edhe habija e Ramiz Alisë se unë i dija mirë vërejtjet që i bëheshin Demjan Bjednit nga Komiteti Qëndror i PKBS, personalisht nga Stalini, tek i cili poeti ankohej se i bëheshin kritika tendencioze, më dha zemër. Fillova të bisedoj më lirshëm, më me guxim. Ramiz Alia m’u duk shumë i komportueshëm, shoqëror, gati liberal. Me të mund të bisedoje gjërë dhe thellë. Ndjehej shpirti tolerant i tij. Me mendje krahasova pritjen që më bëri Rrap Gjermeni, me pritjen që po më bënte Ramiz Alia. Ku njëri, ku tjetri.

-Edhe një gjë të kesh parasysh, – më thotë Ramiz Alia. – Partinë nuk duhet ta fetishizomë, apo jo?

-S’e kam fetishizuar – i them – ja e kam konkretizuar:

“Partia dhe Enveri kanë vënë dorën aty ku pikon” i lexova gjithë strofën. Më thotë me seriozitet:

-Që ti je një poet i talentuar, kjo s’ka diskutim.

Më bëri përshtypje ky vlerësim i Ramiz Alisë. Edhe më erdhi mirë, por edhe se si m’u duk, sikur…

Tani pas 17 vjetësh më duket sikur unë e politizova bisedën. Nuk e di në se kam të drejtë, por kështu m’u duk.

Ramiz Alia kishte folur mirë për disa poezi të miat, sidomos për ciklin e nëntorit të vitit 1971 dhe të vitit 1972.

I pari përshtypjet e Ramiz Alisë, m’i tha Dritëro Agolli në prani të Nirvanës, gruas sime duke ecur drejt Radio Tiranës, ku Dritëroi po shkonte për të dhënë një intervistë. Dritëroi më tha se për poezitë e mia atij i kishte folur Ramiz Alia, se i kishte vlerësuar ato. Atë ditë Dritëroi më foli me entuziazëm për krijimtarinë time. Këtë vlerësim të Dritëroit unë e mora si diçka etike. Meqë unë isha me gruan, ai në sytë e saj, më foli me superlativa për poezitë.

Edhe Kadareja pasi lexoi kritikën për poemën më tha se:poema është në rregull, se për të i kishte folur mirë Ramiz Alia, kur kishte shkuar në shtëpinë e tij që ta uronte për lindjen e vajzës, Besianës. Në bisedë e sipër për letërsinë, ra fjala për poetët e rinj. Ramiz Alia, më pyeti për ty nëse të njihja apo jo. I thashë se e njoh, se jam kujdesur për botimin e librit të parë «Sot». Dhe ja tani shoku Ramiz më foli vetë direkt për poezitë e botuar në revistën «Nëntori».

Xhevahir Spahiu gjithashtu, më tha atëherë se për këto poezi të revistës «Nëntori», kryeredaktori i «Zërit të popullit», Dashnor Mamaqi, kishte folur me entuziazëm para gazetarëve të Zërit…

Kjo poezi na duhet, iu tha Mamaqi gazetarëve.

Në fund të takimit shoku Ramiz më tha:

-Pra jemi dakort me kritikën që të bëhet në planin ideologjik, por nuk jemi dakort me kritikën që të bëhet në planin politik e personal. E kupton?

-E kuptoj – i them.

Takohemi. Më rrok në qafë. U ndam . Dola nga zyra. Poshtë në korridor më priste Kiço Blushi, i cili më shoqëroi gjatë gjithë peripecisë.

Një diçka.

Kiço Blushi insistoi dhe më nxiti që unë ta ngrija zërin kundër asaj kritike ultra denigruese. Bile i vinte inat që unë nguroja të takohesha me shokun Ramiz. Një nga arsyet që guxova të takohem me Ramiz Alinë ishte edhe nxitja e Kiço Blushit. Por nxitja më e madhe qe çasti kur Kiço më tha:

-Bisedoja një ditë me Ismail Kadarenë për punën tënde Faslli. Ismaili më thotë:

-More Kiço, pse është tulatur kaq shumë Faslliu, sikur të ketë ndonjë grup dhe ai të jetë kryetari i tyre.

I them Kiços duke qeshur:

-Si, si? Unë grup? Vërtetë kështu tha Ismaili?

-Po. Kështu tha. – Të betohem.

Të nesërmen kërkova takim me shokun Ramiz.

Ecja dhe mendoja. Para sysh më kalonin të gjitha telashet.

Pas leximit të kritikës së pashembullt që mund të ishte bërë për ndonjë krijues.

Kadare më thotë, mos u mërzit o Faslli Haliti. Mjafton të mos ia kemi me hile Partisë.M’u duk mjaft e sinqertë, inkurajuese kjo thënie e tij dhe me një formulim që tregonte afërsi shoku, vëllai, madje. Sapo dola nga Komiteti Qëndror, bëra një copë rruge me Kiço Blushin.

-Hë, – më thotë, si vajti takimi.

-Shumë mirë, – i them, – shumë mirë.

Ecëm gjer te sheshi i Skënderbej. Aty u ndava me Kiçon.

Afër Lidhjes së Shkrimtarëve, përballë Kinema “Republika” takoj Ismail Kadarenë. Ishte me Luan Qafëzezin.

Hë, më tha, u takove me shokun Ramiz? U takova, i thashë. Si të priti? Shumë mirë, i them. Ç’të tha? Më pyeti se mos titulli i poemës të kujton pak atë thënien se uji nga lart vjen i kulluar por turbullohet rrugës?

Kjo është e vërtetë, tha Kadare, pavarësisht se këta snuk duan ta pranojnë…

Unë u habita që Ismaili foli kështu në sytë e Luan Qafëzezit.

Po tjetër, më pyeti Ismaili. Tjetër, më tha, se nuk ka dyshim që ti je një poet i talentuar. Por të duhet të shprehesh më qartë kur trajton tema të guximshme, siç është lufta kundër shfaqeve të burokracisë apo kur kritikon kuadro të nomenklaturës…

-Po për Razi Brahimin të pyeti. Më pyeti, si s’më pyeti.

U habita që shoku Ramiz më pyeti për Raziun e zi, Gazmend Kongolin dhe për Hasanin, konatin e zëvendës ministrit të Ministrisë së Punëve të Brendshme.

Ç’kanë këta me ty?, më pyeti. Nuk e kuptoj, i them.

Po me Ismailin ç’kanë? Razi Brahimi e ka inatin me Ismail Kadarenë. Pse ç’ka Raziu me Ismailin? Raziu ka një urrejtje biologjike për Ismail Kadarenë. Po këta dy të tjerët, Gazmendi dhe Hasani, ç’kanë ? Këta mbajnë anën e Raziut. Po Gazmendi si sillet me ty? Çkaaaaaa, i them duke e zvarritur fjalën çka.

Po pse e vë dorën në zjarr, për atë maskara, mor Faslli Haliti, më tha Kadareja i cili i njihte mirë këtë xhongler, ambicjozt, xheloz dhe me karakter bitum.

***

Kur u ktheva në Lushnjë, më rrethuan shokët. Shtëpia u mbush plot. Djali im Helidoni që ishte i vogël, tre-katër vjeç, nuk e kuptonte pse vinin kaq shumë njerëz ato ditë në shtëpi. Manjola, vajza e mitur, gjithashtu. Plaka, nëna ime, e kuptonte se diçka e keqe vërtitej. Ajo rrinte me gjak të ngrirë. Po kështu dhe gruaja ime, me të cilën bisedoja gjithçka.

Në qytet qarkullonin lloj-lloj mendimesh, fjalësh, supozimesh, pohime, mohime.

Dashamirësit thoshin se me porosi të Ramiz Alisë, mua më sollën me «Benz» nga Tirana në Lushnjë.

Ramiz Alia nuk e di ku ka kokën e vet, u thoshte me nervozizëm përkrahsve të poemës, vëllai i sekretarit të parë të komitetit të partisë që duke qenë vëllai i anëtarit të KQPPSH, anëtar i Presidiumit të Kuvendit Popullor i cili ishte në dijeni të disa zhvillimeve për të cilat nuk dinin gjë njerëzit e thjeshtë. Kritikuesit e poemës, beniaminët, militantët e komitetit të partisë dhe të sekretarit të parë, kishin përhapur versionin se mua nuk’më kishte pritur fare Ramiz Alia, se më kishin nxjerrë me shqelma nga zyra e tij

Por e vërteta qëndronte ashtu siç e tregova unë më sipër.

Shkurt 1973

PJEPRI I MADH

Gusht 1973

Mora në kooperativë një pjepër të madh, gati dhjetë kile. Më shumë e mora për bukuri, për të kujtuar ato vite kur xhaxhai binte nga Spolata pjepra dhe shalqinj të mëdhenj që na gëzonin shumë ne fëmijëve.

Doni u kënaq shumë kur e pa. Donte ta mbante para duarve, por pjepri ishte i madh, i rëndë. Shtëpia u mbush me erë të mirë. Nëna u kënaq. Mbase dhe asaj iu kujtuan ato vite kur ajo ecte nëpër bostanin e kopshtit dhe këpuste me dorën e saj pjeprin që i pëlqente më shumë.

Shtëpia binte erë fshat.

Doni luante me pjeprin si me një lodër origjinale që e kënaqte me formën, ngjyrën e verdhë dhe erën e mirë. Atë e tërhiqnin të tria. Unë i gëzohesha kënaqësisë së tij.

KANA ME UJË TË FRESKËT

Po gjatë gushtit

Punoja në Barbullim. Gjatë gjithë verës, pas prashitjes, vapën e drekës e kaloja nën hijen e fikut të Mendu Beut. Kurse pjesëtarët e brigatës së arave e kalonin vapë në shtëpite e tre

Fiku ku unë veroja ishtë një fik i madh, i vjetër, plot degëza të thata, me hije të freskët. Nën të, të kapte veriu. Një veri i kulluar që vinte nga fushat i pastruar nga plepat, nga i gjithë blerimi. Fiku ndodhej në një kodër të bukur që rrihej e lahej nga veriu. Beu s’e kishte zgjedhur kot këtë kodër për ta mbjellur me fiq, ftonj, vreshta. Nuk e kishte mbjellur më kot fikun aty.

Kur shtrihesha nën fik mbrapsht me fytyrën lart. Shikoja fikun, degët dhe degëzat e tij. Para se të më kapte gjumi e shikoja gjatë atë kurorë dhe shihja në të lloj-lloj figurash që krijonin degëzat, boshllëqet, lojët e dritës.

Por fiku nuk kishte kokrra, kishte vetëm hije.

Një ditë më ndodhi diçka që unë nuk e mora vesh kurre.

Atë ditë kisha prashitur shumë misër hamullor. Vapa më ra në kokë. S’doja asgjë tjetër veç ujë dhe gjumë. Djersët më lanin gjithë trupin. Dukesha si një copë akulli që shkrinte. Sapo vajti ora e pushimit nxitova për tek fiku im mbi kodër. S’e zgjata. U shtriva mbrapsht me qëllim që veriu të më rrihte fytyrën e skuqur si tullë e sapo dalë nga kamina. Kisha një etje të lemerishme. Atë pagure me pak ujë që kisha me vete e piva. Uji i asaj pagureje më ndezi më shumë. Bëja të flija, s’më zinte gjumi. Nuk më linte etja. Dy buzët e mia ishin bërë si dy duna rëre të shkrumbuara. Megjithatë gjumi më zuri se isha i rraskapitur. Lodhja fitoi mbi etjen. Kuptova se lodhja më shpëtoi disi nga etja.

Kur më doli gjumi u çova. Ç’të shoh. Tek koka rrinte një kanë me ujë të freskët paksa e veshur, me pika djerse që binin poshtë si ca gjallesa që të shlodhnin me lëvizjet e tyre.

E kapa kanën e ujit me atë urgjencë që ka i eturi. Gati e piva të gjithë. Mora pak frymë dhe fillova të pi përsëri. Pashë që kana prej qelqi u tha.

E kisha pirë të gjithë me etje. Buzët nuk i kisha më të shkrumuara, të thara nga zhegu i vapës.

Kush të ma kishte sjellë atë kanë, atë çini, atë brokë me ujë të freskët? Kjo nuk m’u duk vetëm një çudi, por dhe. diçka i kalonte caqet e habisë dhe futej në kufijtë e përrallës.

Vërtetë ajo kanë me ujë të freskët te koka që më erdhi në kulmin e etjes, mund të merrej nga kushdo një ndodhi e pastër, e gëzueshme, si e zbritur nga qielli si një përkujdesje e ndonjerit nga pjesëtarët e brigatës së arave.që ma kish sjell te koka që kur të zgjohesha, të shuaja etjen… Kana mbulohej plot me pika uji që rridhnin poshtë si larva…

Pas kësaj u përpoqa që të mësoja se kush e kishte sjellë atë kanë me ujë të freskët. Gjatë përpjekjes për të mësuar se kush ishte njeriu që ma kishte sjellë, më zuri gjumi, një gjumë i thellë nën freskinë e hijes së fikut të Mendu Beut..

Kur u zgjova më vajti mendja se atë kanë me ujë mund të ma kishte sjellë Feruzja, një vajzë e re që mbase kishte konsideratë për mua ose i vinte keq që unë nga arsimtar isha bërë bujk, që kisha lënë nxënësit, që kisha lënë shkumësin me të cilin shkruaja temën e mësimit të ditës në dërras të zezë, dhe kishte rrokur kazmen për të prashitur, vaditur, për të hapur kanale, shkurt që bëja të gjitha punët që kishte kooperativa.

Sa i çuditshëm është njeriu. Mbase ajo vajzë që kishte kosideratë për mua a diçka përtej konsideratës, mbase ishte ajo që më kishte sjellë kanën me ujë të freskët në kohën e shpirtit, siç i thonë dhe ja unë nuk e mësova kurrë se kush ishte ajo, të paktën për ta falënderuar.

Pas dite filloi përsëri puna. Ali Krasniqi, shoku që më mbante afër më solli një shportë me fiq të zinj e të bardhë. Më gëzoi shumë. Do të shkoja në shtëpi me atë shportë apo kaçile. Sa do të gëzoheshin Lola dhe Doni. Sidomos Doni. Ai do ta merrte kaçilen. Do të lëvizte me të nëpër shtëpi gjersa të lodhej. Pastaj do të dilte t’u thoshte shokëve të shkallës se babai kishte sjellë fiq nga fshati.

Dal çdo gëzim e përhapte. Vetëm kështu e shijonte më shumë ai gëzimin që kishte.

Gëzimi i djalit dhe nderimi i fshatarëve

kooperativistë më përtërinin, më gjallëronitm më mbushnin me forca të çuditshme. Që nga kodra ku veroja në drekë shihja poshtë arat e mbjella me misër. Degët e misrit luanin me flladin e ndajnatës. Gjallëroheshin dhe ai gjallërim i tyre më përfshinte dhe mua.

Puna në bujqësi nuk më pengonte të mendoja për poezinë gjatë prashitjes apo korrjes. Kisha boll kohë të mendoje, por jo të shkruaja… Kur Esenini filloi punë në një shtypshkronjë si radhitës, ankohej se ai nuk kishte kohë mendonte, pa le të shkruante…

“KËSHTU KA THËNË LEKA”

July 26, 2018 by dgreca

… dhe kështu do të bëhet…

1 Lek Dukagjini

Se fjala e tij është e drejtë, urtësia, mençuria, ligj dhe gjuha. Dhe dëshira e shpirti i shqiptarit përputhet me princin e vet…/

1 Pirro_Loli

Ese nga Pirro Loli/

Lekë Dukagjini(1410-1481) ky princ bardhezi, krahu i djathtë i Skënderbeut, gjenerali i mençur që përbënte 1/3 e ushtrisë së Gjergjit tonë, që ka qenë përcaktues i fitoreve të mëdha e, më tepër se luftëtar, kapërcen breza e shekuj për t’u identifikuar si autor i Kanunit më jetëgjatë të kulturës shqiptare e evropiane.

Fatkeqësisht, ne shqiptarët e kemi parë princin dhe veprën e tij me bebëzat e syrit mjegullor. Nuk është hera e parë, që dhjetëra personalitete të historisë dhe kulturës, i kemi mohuar e përgojuar padrejtësisht, por Lekë Dukagjini dhe Kanuni i tij përbëjnë një shembull të paprecedent: Leka dhe Kanuni janë luftuar ashpër nga armiqtë tanë, sidomos osmanlinjtë, Venediku e sllavët, por edhe nga historianë, analistë të vjetër e të rinj vendës e, mendësia e ideologjizuar komuniste e profesorëve tanë, na i ka servirur edhe autorin, edhe veprën, si “barbarë e reaksionarë”. (!)

Ndërkohë ai ngrihet, gjallon dhe vepron edhe i pagojë e u tregon brezave, se si fjala bëhet histori, si bëhet ligj, psikologji dhe si metalet e çmuara nuk e humbasin vlerën edhe plehrash e baltërash hedhur.

Marin Barleti e Fan Noli, dy mendjet e ndritura të kulturës sonë, në distancë katërshekullore midis tyre, duke fokusuar vetëm figurën e madhe të Gjergj Kastriotit, nuk e panë realisht yllësinë shqiptare. Ata, superlativë ndaj Skënderbeut, e pikturuan qiellin e Mesjetës shqiptare vetëm me një yll. Pa heronj si Leka, pa dekorin princëror të dukagjinëve, komnenëve, muzakajve, balshajve, golemëve etj., pa mijëra trima e dëshmorë që s’kishin emër, por zemrën e gjeneralëve të tyre, Gjergji ynë s’do të ishte ai Gjergji i historisë. Lekë Dukagjini, ashtu bardhezi, princëron nëpër breza e gjallon plot vlera edhe tash, pas 600 vitesh

Akademikë e profesorë në zë e kanë quajtur “vepër monumentale” (A. Buda. Sh. Gjeçovi, Kryeziu), C. Von Schëerin: “Kontribut në thesarin e kulturës botërore”, E. Durham: “Personalitet imponues”, J. Hahn: “Hero Kombëtar i popullit të vet” etj. Herë-herë ai është ngritur humbëtirave e është bërë jo vetëm objekt historik e juridik në referenca majash, por edhe objekt gjuhësor, folklorik dhe artistik. Për të janë shkruar poezi e poema, drama, janë bërë piktura; është përkthyer në turqisht, gjermanisht, serbo-kroatisht e italisht, është lëvduar e akuzuar e, ai, ashtu princëror, krahasuar njëlloj me princat e tjerë bashkëkohës të Evropës, zhytet humbellave të Mesjetës shqiptare e për pak ngrihet sërish si Sizifi, me shkëmbin e drejtësisë mbi shpinë, me atë fjalën e tij që lyp vëmendje e përbën një vlerë unikale në të drejtën zakonore shqiptare, gjuhësore, folklorike dhe estetike.

E DREJTA ZAKONORE

Ashtu si shteti, e drejta zakonore është pjesë përbërëse e historisë. Për ne shqiptarët, e drejta zakonore( + gjuha) është dhe pjesë e qëndresës së popullit kundër legjislacioneve të pushtuesve të egër historikë. Jo më kot, të gjithë armiqtë na kanë goditur pikërisht këtu, në këtë kështjellë shpirtërore aq vitale e aq të qëndrueshme në shekuj. E drejta zakonore shqiptare, edhe për mungesë apo dobësi të shtetit, është zhvilluar si sistem normash juridike, që kanë rregulluar plotësisht marrëdhëniet shoqërore, civile, familjare, pronësore etj., duke e ngritur moralin me ligj e duke e detyruar qytetarin të njohë përgjegjësitë e tij. Origjinaliteti i kësaj të drejte qëndron në pasqyrimin me vërtetësi të psikologjisë shqiptare. Ajo do të ishte një bashkësi shkretinë pa elementët e besës, fjalës, nderit, burrërisë, mikpritjes etj. që është sintetizuar në Kanunin e Lekës, Kanunin e Skënderbeut (ose i Arbërisë), në Kanunin e Labërisë (ose i Papa Zhulit), në Kanunin e Muzakajve, në atë të Maleve etj. Ka vepruar pa përjashtim në të gjitha trevat shqiptare (mbartur shpesh edhe në diasporë), si dëshmia më e pakundërshtueshme e unitetit gjuhësor, zakonor, detyrues dhe kulturor kombëtar. Dallimet lokale të kanuneve, ashtu si dallimet dialektikore në gjuhë, kurrë s’kanë qenë të tilla, që të shndërrohen në sisteme më vete të së drejtës zakonore. Ato, së toku, përbëjnë kulturën dhe shpirtin e shqiptarit dhe kanë qenë kështjella të mbrojtjes së vetëqenies si person dhe si komb.

E drejta zakonore tek ne, fatkeqësisht, është studiuar me lentet e filozofisë M-L, prandaj dhe e padrejtë, prandaj jo shkencërisht. Edhe profesorë të nderuar si I. Elezi, Dh. Shuteriqi, kanë rënë në këtë kurth dhe i kanë parë vlerat si antivlera e, dashur pa dashur, e kanë akuzuar të drejtën zakonore, ashtu si gopçeviçët, oranoviçët etj. Duke anashkaluar studimet serioze e dashamirëse të të huajve të tjerë, si J. G. Hahn-it, F. Nopçe-s, M. Shuflaj-it, Edit Durhamit, Th. Ipenit, J. Godarit etj., duke kritikuar Fishtën, Koliqin (që paskan himnizuar Kanunin!); shkencëtarët tanë të jurisprudencës, kanë dhënë dëshmi të rëndomta antishkencore. Më i diskutuar e i përfolur keqas është fenomeni i gjakmarrjes. E drejta zakonore shqiptare gjithëpërfshirëse e trajton gjakmarrjen si institut vetëmbrojtës. Gjakmarrja nuk është dukuri vetëm shqiptare; ajo ka qenë gjithëvepruese edhe në qytetërime të tjera (që kanë bërë histori), si në Persi, në Greqinë antike, Romën e lashtë, fiset gjermane etj. Sot është vepruese në shumë vende dhe kushtetuta, madje, dhe, kur e drejta e ndëshkimit kapital ngjitet në Kushtetuta demokratike, ajo bëhet shenjë qytetërimi. Tek ne, e koordinuar me institutin juridik të besës, zakonit, ndores etj.; ajo në shekuj është jo vetëm kategori etiko-morale, por edhe juridike. Dhënia e besës është detyrë dhe burrni, është marrëveshje dypalëshe armëpushimi, për të zbatuar e mundur urrejtjen dhe vetëgjyqësinë. Gjakmarrja në kanunet tona është penalitet dhe moral për të mbrojtur jetën e për të ndëshkuar vrasësin. Dënimi me vdekje në SHBA, Kinë, krejt Lindje e Mesme, etj, etj., sot është e drejtë juridike.

* * *

Në serinë e botimeve serioze, që nga Barleti e Noli, Biemmi nga Tivari e Dhimitër Frëngu nga Drishti, Gjon Muzaka, Buda, Zamputi etj., plus më të rejat nga Tonin Çobani, David Luka etj. që, krahas botimit bazal të Shtjefën Gjeçovit, përbëjnë vlera dokumentare e analiza të mirëfillta shkencore. Vite të shkuara, kam mbajtur shënime për princin e largët dhe Kanunin, por ato më thaheshin që në sythe, sepse të gjitha stinët e kulturës sonë sllavokomuniste ishin prej bore…

DUKAGJINËT

Siç shpjegon Gjon Muzaka, dukagjinët rrjedhin nga fiset e vjetër të qytetërimit mesjetar, trojanët ilirë. Ata kanë lëvizur nëpër Evropë e kanë ardhur në vendlindje të të parëve të tyre nga Franca (1202-1204). Njëri prej tyre u vendos në Itali (Venecie) e tjetri në Zadrimë, që erdh e u shumuan me toka e gjë, si sundimtarë të mëdhenj. Krahina ku shtriheshin dukagjinët popullohej nga fisi ilir i pirustëve të përmendur për mjeshtërinë e përpunimit të metaleve. Flitet për miniera argjendi në Fand, Dukagjin, Mirditë (Hopf, Suflaj) e në disa dokumente historike përmenden si përfaqësues të Arbrit, që në shekullin e 7-të, me shtrirje deri në Bosnjë.

Thuhet se mbiemrin e morën nga fshati Dukagjin, midis Mirditës e Pukës (sipas Sirdanit). Një etimologji e dytë e shpjegon mbiemrin nga fjala duk-a (dukje) +(e) gjanë, pra vend me sheshpamje të gjerë. Padyshim, pinjolli më në zë i asaj dere të madhe ishte Lekë Dukagjini, i lindur në Ulpianë më 1410.

Edhe sot njihen kështjellat e tij pranë Drinit, në Iballë, Pejë, Kukës, Gjakovë, si dhe toponimet Sofra e Lekës, Guri i Lekës, Lisi i Lekës, Livadhet e Lekës, apo Dajlani i Lekës (mbi Vaun e Dejës), e mbi të gjitha “Kanuni i Lekës” që u ka qëndruar shekujve si shkëmb historik.

Leka ka pasur grua Teodhorën, motrën e Gjon Muzakës e dera e tyre i lidhte krushqitë me dyer princash. Motra e tij, bukuroshja Roza, kundërshtoi dorën e princërve Krajloviç Marku, Millosh Obiliqi e Rela, për motive patriotike të lidhura me prapaskena turko-sllave. (E legjenda thotë, se në pabesi Krajloviçi i nxori sytë dhe i preu krahun Rozës, duke shtuar mërinë shekullore që na ndan me ta). Thuhet se kështjellat e tij ishin nga më luksozet në Evropë, kurse kupa e verës e Princit Lekë ishte prej floriri e nxinte 9 litra verë. Principata e Dukagjinëve ishte nga më të mëdhatë në Shqipëri. Ajo përfshinte Zadrimën e Sipërme gjer në kufi me Serbinë. Ulpiana dhe Lezha qenë kryeqendra. Zadrima, Puka, Selita, Fani, një pjesë e Mirditës, Gashi, Krasniqi, krahinat e Pejës e të Gjakovës etj., ishin domene të Lekë Dukagjinit. Në fqinjësi me sllavët, atje ku mbaronte besa, Leka do të kishte probleme nga një aleancë e fëlliqur ortodokse-islame (Sulltan Murati i Dytë ishte martuar me bijën e Gjergj Brankoviçit, që sundoi Serbinë në vitet 1427-1456). Me ta ishin të qarta kufijtë e urrejtjes. Dhe shumë herë të tjera Evropa do të përkëdhelte Turqinë, në dëm të shqiptarëve që u bënë mburojë për vetë Evropën.

Lekë Dukagjini është përfolur edhe në marrëdhëniet me Skënderbeun, me Lekë Zaharinë e me Senjorën Venetik. Argumentet historike kryesisht të huaja, e vendosin të drejtën nga ana e Lekës. Një gjë është e saktë: Evropa, me gjithë dredhkat që i bënte Skënderbeut, e njohu atë si hero të shqiptarëve dhe të kristianizmit, por ajo kurrë, kurrë nuk e njohu ashtu siç e meritonte popullin shqiptar dhe princërit e tjerë në krah të Skënderbeut, ajo nuk ka njohur dhe vlerësuar zakonet e ndritura të shqiptarëve, kulturën tonë, paçka se fillesat e qytetërimit të saj nisin nga ilirët dhe trojet e tyre. Sidoqoftë, Lekë Dukagjini dhe Kanuni i tij, është ngritur në mit nga populli shqiptar. Dhe kur miti identifikohet me jetën e njerëzve që e krijojnë, ai fiton kuptimin universal dhe përhumb zanafillën historike… Pas vdekjes së Lekës, që luftoi si Skënderbeu edhe 15 vjet pas tij, e gjithë Shqipëria u bë gërmadhë. Qytete të mrekullueshme, që krahasoheshin me qytetet italiane, u rrafshuan e raca italiane mori goditje totale. Edhe për Evropën, që “më shumë kishte marrë, se u kishte dhënë shqiptarëve”, atdheu i trimave u bë një realitet i harruar e për qindra vjet, mollë për t’u kafshuar nga fqinjët.

KANUNI

Emri i Lekë Dukagjinit është identifikuar me veprën e tij, Kanunin, aq sa asnjëri s’qëndron dot pa tjetrin. Kjo përbën cilësinë e autorëve dhe veprave të mëdha, në të gjitha fushat e dijes njerëzore. Pak autorë e kanë këtë fat.

Kanuni zë fill pas vdekjes së autorit, në një nga kohët më të terrta e të shkatërrimeve të historisë mijëvjeçare të racës sonë, në natën osmane. Ndërsa Shqipëria u shkul nga themelet e kështjellat e qytetet ranë, nuk ra kështjella shpirtërore e shqiptarit. Shqiptarët u strehuan maleve e gërxheve e luginave të thella, në jug dhe në veri të vendit, ku nuk dëgjoheshin tamtamet aziatike. Brenda në gjoks morën gjuhën dhe kanunin. Larg garnizoneve barbare e në thikë për thikë me ta (shqiptarët morën dhenë gjetkë, drejt detit) e, ata që mbetën, e ruajtën lirinë e tyre, gjuhën, zakonet, kulturën, me një rezistencë të pashembullt, kur të tjerët, dhe vende e shtete të mëdha, u asimiluan e u tretën si kripa. Shqiptari i besoi shpirtit të tij, i mbërthyer në një ekzistencë primitive (me një thi e me një gjel), ai jetonte lirshëm në balada, zakone, këngë… Oksigjen kishin gjuhën e madhe shqipe. Shtet dhe moral dhe detyrim dhe liri kishin Kanunin. Që funksiononte pa asnjë administratë, polic, burg e gjykatë. E kish bekuar Skënderbeu këtë Kanun në një Kuvend pleqsh të të gjithë veriut, e ashtu mbeti, i pandryshuar për qindra vjet. “Paskan mbetë si e tha Leka”.,

Specifika e Kanunit: nuk bazohej në fjalën e shkruar, por në të thënën. Ashtu, gojë më gojë, ai përhapej e bëhej dije. Ashtu, si Homeriada, që u shkrua pas Homerit, ai mbështetej tek fjala e urtë (artistike) figurative, me atë koncizitet e saktësi si në poezinë e madhe. Këtë “monument unikal” e mblodhi dhe e shkroi shkencëtari Shtjefën Gjeçovi. Në 2000 faqe dorëshkrim, ai punoi 30 vjet, derisa Kanuni u botua i plotë më 1933 në Shkodër. E strukturoi në 12 libra, 24 kapituj dhe 159 nënkapituj. Nuk besoj të ketë libër ligjor apo Kushtetutë në botë, që 1263 sentenca jepen me fjalë të urta; një vulë e veçantë kjo, për drejtësinë, nivelin dhe floririn e urtësisë popullore.

…

Ne, te keqedukuar nga dogmat bolshevike, nuk kemi parë në këtë Kanun mishërimin e mendimit progresiv të Rilindjes evropiane, ku lartësohen të drejtat natyrore të njeriut të lirë, në një bashkësi të lirë, njëkohësisht, gjithmonë e gjithmonë, të pushtuar nga të huajt… Kanuni u botua menjëherë në gjermanisht dhe Universiteti i Lajpcigut i dha Shtjefën Gjeçovit titullin “Doktor Nderi”. Të mos harrojmë se Gjecovi ishte shkencëtar i madh. Ai ishte pjesë e një katërshe të shquar franceshkanësh me botime të shquara si Lahuta e malcisë e Gj. Fishtës, Visaret e kombit e B. Palajt, Përralla Kombëtare e Donard Kurtit dhe Kanuni që mori emrin e nderuar të tij;të katra këto vepra monumentale këto në kulturën tonë kombëtare. Mbi to heshtja dhe goditjet kanë qenë kriminale. Indinjohem që Gjecovi ynë, juristi, gjuhëtari, arkeologu, folkloristi … nuk ka asnjë çmim nga dheu amë, as nga universitetet, as nga akademitë; të gjithë e kanë vrarë shpirtërisht në mënyrë akademike e , ndofta prandaj e vranë dhe fizikisht armiqtë më të egër të popullit tonë, më 14 tetor 1929. (!)…

Goditjen më të madhe autori dhe vepra e morën në mesin e viteve ’60-të, kur prijësit e çartur me “profesorët” e tyre enveristë e quajtën “barbar dhe reaksionar”, duke ndërmarrë kështu fushatën më absurde kundër çdo gjëje tradicionale: fesë e institucioneve të saj, traditave, zakoneve, kanuneve… Mendësia politike e një politike të pistë postkomuniste, e ka goditur dhe shkatërruar Kanunin edhe pas viteve ’90-të, duke justifikuar kështu keqqeverisjet “bashkëkohore”. Në fakt, as gjakmarrjet e shumta të tipit mafioz e rrugaçëror, as ngujimet e sotme në disa zona të veriut, nuk kanë të bëjnë aspak me Kanunin e, aq më tepër s’kanë të bëjmë me besën e dinjitetin e shqiptarit. Thjesht, ato s’janë vrasje “me Kanun”, por me “pseudoqeveri”, dëshmia më e turpshme e reminishencave të regjimit turko-sllavo-komunist.

Kështu, kanunet tona, plagët i kanë më të rënda nga bashkëkohësia shqiptare e këtij shekulli, shprehje e një vetëvrasjeje shpirtërore me pasoja afatgjata.

Origjinaliteti i Kanunit të Lekë Dukagjinit del duke e krahasuar me legjislacionet popullore të vendeve të tjera të Evropës mesjetare. Ai i ngjan Common-loë-t, anglez, por ai anonimat, fatlum, sepse vetë parlamenti i hershëm vepronte si gjykatë në bazë të Common-loë-t. Pikërisht fatlum, sepse kanuni i pashkruar anglez (700 vjeçar) ka përcaktuar parimet themelore të jurisprudencës anglo-amerikane, sot më përparimtarja në botë. (Kujtojmë se ky legjislacion, edhe sot, njeh dënimin me vdekje të vrasësve). Ndërsa Kanuni ynë…(?? ) gjatë 70 viteve të fundit kemi ndërruar 6-7 Kushtetuta dhe kjo në fuqi (e teta pas 90`)i ka themelet në rërë ose në sloganet burokratike të komisionerëve evropianë…

Kanuni ynë është pjesë e ndërgjegjes së vrarë kombëtare, kulturë e mohuar e korpus balador, por rezistent e i paprekshëm si baladat e mitet. Kurrsesi s’mund të quhet i pakulturuar e primitiv, një popull që i beson këngës e baladës e fjalës, që me majën e gjilpërës ka qëndisur veshjen e tij me larmi e art të pashoq, që çdo krahinë e qytet ka një origjinalitet veshjesh e këngësh, që dramat e tij i ka të pashkruara, që qytetet moderne i ka të mbuluara me dhé, që Evropa e fqinjët e tij veç e kanë lakmuar e kanë marrë prej tij, që ka mitologjinë më poetike në Evropë etj. etj.

Le ta shohim Kanunin paksa sa na lejojnë këto shënime, brenda në shtyllat e tij, atje ku dhe plagët i ka më të mëdha:

“FJALA MORT NUK BAN”

Sikur mban një urtësi biblike kjo sentencë (“e para ishte fjala”), diçka nga lindja dhe krijimi. Fjala e shqiptarit (në gjuhën më të vjetër të Evropës, e njohur që atëherë kur evropianët dilnin nga shpellat e vareshin nëpër pemë), është frymë dhe veprim, liri dhe e drejtë, përgjegjësi dhe urdhër. Fjala e zgjedhur, elitare, e pandryshueshme dhe stoike si guri i kështjellës… E tillë sepse “nuk ban mort”. Fjala shqipe në Kanun, si semantikë dhe ndërtim, shpreh një urtësi popullore të provuar dhe aq elegante e koncize, aq figurative dhe e drejtpërdrejtë, identifikohet me të drejtën dhe të vërtetën; dhe postulat juridik, dhe e bukur e tingëlluese, ajo të kujton poetët e mëdhenj. Jo vetëm Kanuni, por e gjithë kultura shqiptare, është një Homeriadë, mbledhur e ruajtur, fillimisht si e thënë. Ashtu si Iliada dhe Odiseja, ashtu si këngët e kreshnikëve, si baladat, këngët, përrallat. E thëna është më e vjetër se e shkruara. Ajo është baza dhe oksigjeni i çdo dije e arti të madh, ata që filluan të ulin fjalën në letër, veç vlerës dhe qytetërimit që sillte shkrimi, tinëzisht mohuan prejardhjen shqipe… Dhe senjoret e vjetra e të reja (greqishtja, latinishtja, frëngjishtja, italishtja etj.) origjinat i kanë te fjala iliropellazgjishte.

Por le të vijmë tek objekti ynë:

Fjala në Kanun është gur i cmuar e shërben edhe si dije, edhe si nen e paragraf ligjor. Si e tillë, ajo ruan jetëgjatësinë shekullore, si në një Kushtetutë të sprovuar. “Gjaku shkon për gjak”, “Grueja është shakull për me bajtë”, “gja çdo gja”, “Pas pengut shkojnë opingat”, “fala s’ta fala”, “Kanuja s’e kap”, ”Cubi asht me be në krah”, “kamba e huej, kaptinat tona”, “be mbi be kanuja s’ban”, etj. Këto fjalë e sentenca juridike kaq jetëgjata, kanë rregulluar marrëdhëniet komplekse të një komuniteti, që, si ai, ka përballuar trysni vullkanike, ushtarake, administrative e shfarosëse nga armiq të egër. Kjo fjalë, si nen, ishte rezistencë patriotike e kulturore dhe ka përballuar kundërshti të shumta ideologjike, por ka vërtetuar edhe dobësinë e sistemeve-gjoja moderne të shteteve e qeverive të përkohshme.

Nga 1920 deri më sot, numërohen dhjetëra qeveri të përkohshme që kanë mbjellë mosbesimin e qytetarit tek shteti i tij, deri në vetëgjyqësi primitive, fatkeqësisht dukuri edhe pas 90`

“GJYQ MBI GJYQ KANUNI NUK BAN

”Institucioni i pleqësisë dhe fjala e urtë (kuvendet dhe nenet) kanë qenë çelësa të administrimit të jetës. Pleqësia është Kuvend burrash të zgjedhur. Jo kushdo merrte pjesë në Kuvend dhe kushdo njihej si “i urtë”, “burrë”, apo “plak”. Vetëm urtësia, fjala e mençur, e drejta dhe e vërteta ishin kritere vlerësimi, më tepër se vota. Pleqësitë, tradicionalë në çdo cep të kombit shqiptar, ruanin një urtësi, vendimmarrje e organizim të përsosur intuitiv, deri në përgjegjësitë penale të tyre e të palëve të kundërta, deri në shpalljen e luftës e mobilizimin e përgjithshëm. “Plak mbi plak, gjyq mbi gjyq e be mbi be”, kjo sentencë kuptimplote tregon, se asnjë çështje s’mund të gjykohet në shkallë të tjera. Juridiksioni (i pleqësisë) ka vetëm një shkallë dhe kjo “është e formës së prerë”, si të themi, të barabartë me një Gjyq Kushtetues, që kanë sot vendet demokratike. Edhe pleqësia e një fshati të vogël ballafaqohej me të drejtën kanunore, direkt si me të drejtën kushtetuese. Më së paku, kjo është shprehje e një përgjegjësie (ligjore) të shkallës më të lartë, që rriste autoritetin e pleqësive apo Kuvendeve që në hallkën fillestare.

Krahas pleqësisë, si një element organik përbërës i Kuvendit, lartësohej institucioni i besës, i be-së dhe i pengut. Veç karakterit të fuqishëm, besa tregon dhe rëndësinë e fjalës në Kuvend. Burri flet njëherë dhe nuk luan me fjalën. Burri lidhet me fjalë, jo me pranga e ai mund edhe të vritet, por jo të rrihet, të torturohet e të poshtërohet. Besa dhe pengu u jepet Kuvendeve, ose të dy palëve në kontradiktë, me vullnet të lirë dhe me përgjegjësinë e vendimit, pavarësisht palës fajtore. “Pas pengut shkojnë opingat” e këtu si në një gjyq qytetërimi, njihet edhe e drejta e mbrojtjes së dëshmitarit. (Kujtojmë se tash pas 600 e ca vjetësh, Kuvendi ynë Popullor mezi ka hartuar ca nene për mbrojtjen e dëshmitarit!). “Del i miri prej të keqit e i keqi prej të mirit”, ky “nen” nënkupton, se gjithkush mund të gabojë, pavarësisht detyrës, figura penale nuk përjashtonte as prijësit e vet, shprehje kjo që përcakton shkallën e drejtë dhe demokratike të pleqësisë. “Ndera e marrur gjobë nuk ka”, “Shtëpia e shqiptarit asht e zotit dhe e mikut” e “Mikut i lëshohet kryet e vendit”, por “ai nuk prin, por duhet t’i prijsh”. Një besim kaq shpirtëror tek fjala e urtë, te besa, te beja e pengu, pa ekuivokë e nënparagrafë, tregon se kemi të bëjmë me qytetarë dinjitozë. Gjithë ngrehina e Kanunit tregon një shkallë qytetërimi iluminist të një populli, që, veç është nëpërkëmbur e sharë, pikërisht në monumentet shpirtërore të tij. Nuk gaboj të them, se këshillat e sotme të komunave, bashkive e prefekturave, nuk e kanë autoritetin e pleqësive përkatëse të Kanunit. Kjo tregon, se qytetari shqiptar i historisë së re, është qytetar në rënie e diagrami i drejtësisë ka bërë më të poshtë…

Shembujt janë tepër diskreditues e më së paku tregojnë, se në raportin shtet-qytetar, mosbesimi është bërë normë, siç është bërë normale gënjeshtra e ministrit, kryeministrit apo presidentit(!) dhe kjo nën asistencën e Evropës!

“GJAKU SHKON PËR GJAK”…

Është faji, pa është ligji. Është një gjak fillestar, që nëse nuk lahet, bota njerëzore do të vriste në kaos. Sentenca “Gjaku shkon për gjak” në Kanunin e Lekës ka tërhequr mbi vete të gjitha shigjetat e akuzave dhe nga armiq e dashakeq të kulturës sonë, i është vënë vula Kanunit si Kanun gjakatar, i egër e barbar. E gjithë përmbajtja e këtij kapitulli, në fakt është kundër gjakderdhjes. Le t’u drejtohemi të vërtetave:

“Gjaqet i la Leka një për një”, domethënë po vrave, duhet të vritesh e krim të tretë nuk ka. Sipas Kanunit, gjaku ka vlerën juridike të të gjitha mbrapshtinave, por me ndryshimin esencial, se grabitja është një pre që dënohet “dy me një”, ndërsa gjaku “një me një”. Spekulimet e shumta e trajtojnë këtë marrje gjaku si vetëgjyqësi. Në fakt, është zbatim ligjshmërie zakonore e përcaktuar dhe e pranuar me vullnet të lirë nga një bashkësi historike etnokulturore. Aq më pak, s’kemi të bëjmë me hakmarrje, e aq më tepër se ky nen nuk përjashton askënd. “Kanuni nuk është shenjë e barbarisë apo e kanibalizmit të shqiptarëve”, – thotë Gjergj Fishta, – “ndëshkimi me vdekje i vrasësit në Kanun, ka qenë si një vendim i dhënë nga një gjykatë evropiane e asaj kohe”…

Pra, ekzekutori (qytetari apo polici), “nuk ban gja tjetër veçse çon në vend një ligj”… sikurse edhe francezët ia prenë kokën Luigjit XVI, sipas ligjit të tyre… Të marrunit e gjakut vazhdon Fishta, buron prej rrethanave të përjashtme e prej të metave të organizimit shoqëror të një kombi, jo prej gjendjes shpirtnore të tij. “Gjak për gjak” është plotësisht parandaluese, për një rrjedhje gjaku zinxhir, dhe jo siç e kanë interpretuar ata që e kanë lexuar së prapthi. Në Kanun edhe gjakësi ka mbrojtje ligjore si cubi, por ai është më i mbrapshtë, pra, atë që ka shkaktuar duhet ta paguajë me të njëjtin çmim. Nenet përkatëse, progresi i gjakmarrjes së drejtë (me Kanun), koha, shenjat, respektimi i viktimës etj., të kujtojnë kohën homerike të ballafaqimeve burrërore, të kujtojnë skenat e dramave madhështore të njeriut. Dhe të dramave të medha mitike. “Kush e jep fishekun, kush prin në vrasje, kush e heq gishtin, dorasi e dorëzania” kanë kuptim në zbatimin e përpiktë, gjykimin e paanshëm dhe ndikim parandalues. “Shpirt për shpirt, se dukjen e fal Zoti”. E tillë është dhe dorëzania, ky “polic modern”, i njohur në Kuvend si një ndërmjetës për zgjidhjen e keqkuptimeve. “Gjaku shkon për gisht”, “Gjaku s’bahet gjobë”, “Kush vret vetin, shkon gjakhupës”, etj., flasin vetë. Vini re: Viktima nuk futet në gjak me shtetin. Gjaku që shkakton shteti, s’lahet me gjak. Kjo është një shenjë qytetarie kanunore. (Kujtojmë, se, sot, “në demokraci”, ka raste kur qytetari hakmerret edhe ndaj policit, gjykatësit, prokurorit apo dëshmitarit, domethënë është më primitiv se njeriu i Kanunit. Po si i bëhet kur Prokurori a gjykatësi apo polici gjykojnë me sy në xhep? Po atëherë kur përfaqësuesi i shtetit është vrasës dhe pjesëmarrës në krim? Atëherë, zotni, punët shkojnë keq e qytetari është i detyruar të bëjë vetëgjyqësi.

Kanuni përjashton nga hakmarrja të pambrojturit ose qeniet e dobëta, si pleqtë, gratë, fëmijët, madje dhe burrin që fshihet pas gruas.

Gjakmarrja ka qenë dhe është e njohur në shumë qytetërime dhe përvojat juridike tregojnë, se sa më të forta të jenë ligjet ndaj kriminelëve, aq më tepër shoqëria çlirohet nga krimi. Dënimi me burg të përjetshëm, sipas Evropës së re, për mendimin tim, nuk është më human se vrasja e vrasësit. Një jetë në burg, lidhur me zinxhirë duar e këmbë në një birucë, është më vrasës se vrasja. Jo se jam kundër Evropës, por në kushtet e vrasjeve kaotike në shoqërinë shqiptare në tranzicion, unë nuk do të votoja për heqjen e dënimit me vdekje… Natyrisht, jo çdo vrasje është vrasje dhe çdo krim ka rrethana lehtësuese që i njeh ligji dhe Kanuni…

“GJA ÇDO GJA”

Gjë çdo gjë. Prona çdo gjë. Prona është gjithçka. Kjo sentencë kaq hermetike, këto dy fjalë dyrrokëshe (gja çdo gja), shprehin parimin bazë të Kanunit-shenjtërimin e pronës private, themelin e të gjitha marrëdhënieve shoqërore. S’ka asnjë ndryshim nga parimi universal i shoqërisë së sotme demokratike, të sanksionuar te të gjitha instancat ndërkombëtare për pronën.

Më kot u kemi rënë në qafë kanuneve shqiptare!

Prona private, sidomos ajo mbron tokën, truallin e shtëpinë, është dukuri e lirisë, madje rritja e pronës shkon proporcionalisht me rritjen e lirisë. Të morën tokën, truallin e shtëpinë, domethënë të morën lirinë, ekzistencën, gjithçka. Sepse veproi kështu regjimi bolshevik në të gjithë lindjen komuniste, ndaj solli një nga krizat më të mëdha të njerëzimit në marrëdhëniet me pronën dhe shpërndarjen. Sikur këta vjetët e demokracisë shqiptare, të zbatonim parimin bazë të kanuneve tona, shoqëria jonë nuk do të ishte kaq problematike e konfliktuale. Dhe koha po provon, se ato Kushtetuta që nuk zbatojnë këtë ligj themeltar, gjithnjë do të kenë tronditje sizmike, bashkë me qeveritë përkatëse. Dhe plaga e pronës akoma rrjedh gjak.

Në këtë pjesë të Kanunit lexojmë:

“Themeli nuk shkulet”, “Guri i kufirit ka dëshmitarë prapa”, “Kufijtë e tokës nuk luhen”, “Kufini nuk ban lak”, “Ndera e vathit asht në kumbonë”, etj., etj., që në sentencën “gja për gja” përmblidhet gjithë esenca e të drejtës mbi pronën private. (shihni sa poetikisht shprehen edhe pronat për ujërat, udhët, ledhet, etj: “Ujët asht gjaku i tokës”, “udhët janë dejet e tokës”.

“GRUEJA ASHT SHAKULL PËR ME MBAJTË”

Kjo fjalë e Lekës dhe krejt pozicioni i gruas në Kanun është më e diskutueshmja dhe më e keqtrajtuar. Kjo mori goditje veçanërisht në vitet 60-të, kur propaganda sajoi të ashtuquajturin “emancipim të gruas”. Sentenca është cunguar dhe keqtrajtuar edhe në përkthimin anglisht, gjermanisht e italisht, fakt që ka ardhur jo vetëm nga paragjykimet, por edhe moskuptimi i shqipes.

Kujtojmë se pozicioni i gruas ka qenë inferior edhe në botëkuptimin babilonas, para 6000 vjetësh, edhe në atë biblik para 2000 vjetësh, edhe në atë islam para 150 vjetësh. Edhe sot, në demokracitë e zhvilluara, pozicioni i gruas nuk është i barabartë me të burrit, në asnjë vend të botës. Kjo mendoj, rrjedh jo vetëm nga tradita, por edhe nga mundësia më e madhe që ka mashkulli në fushën e dijes dhe të mendimit. Që kur u vendos pozicioni i mashkullit në shoqërinë njerëzore, njerëzimi hodhi hapin drejt kulturës së qytetërimeve që pasuan. Edhe perënditë në tragjeditë e Eskilit “Orestiada” gjykuan në favor të Agamemnonit dhe të Orestit, jo të Klitemnestrës.

Në Kanun gruaja nuk është aspak “kafshë ngarkese”, as e ngarkuar me mitrën e saj (barrën), as për të mbajtur burrin e vet, as për dru zjarri e buljerë uji. Shtrembërime të tilla kanë qenë të qëllimshme, por edhe nga moskuptimi figurativ i fjalës së urtë. “Shakullin për me bajtë”, autori i librit “Princi i përfolur” (T. Ç.), e shpjegon: “Shakulli” nuk është kosh, as samar, as buljerë. Dhe fjala “me bajtë” nuk ka kuptim “transportin”. Shakulli në malësitë tona (por edhe në jug) ka qenë një enë e mjedisit pastoral, ndërtuar me lëkurë të imtash, që përdorej për të mbajtur verën. Thuhet se vera në shakull ka një aromë të këndshme dhe e ndërtonin amvisat e atëhershme. Askush nuk ka vërejtur në këtë fjalë kuptimin figurativ. Shakulli është lëkurëhollë, i butë, delikat, i brishtë e vera joshëse që të deh (siç të deh gruaja). Ka kuptimin e një gjëje të mirë, eterike, diçka nga ëndrra e një ndjenje sensuale. Kjo është punë poetësh… Fjalët e urta grueja e ngarkueme (shtatzënë) si maza e tamlit (qumështit)”, “grueja e veje flet vetë”, etj si: “grueja s’bejn në gjak”, “., si dhe gjithë procedura e trajtimit të gruas në Shqipëri, nuk ishte aspak më poshtë se simotrat e saj legjislative në Evropë..

Dhe diçka tjetër: Figura e nënës, motrës, nuses, vjehrrës, kunatës, në marrëdhëniet familjare shqiptare, rrethohen me respekt, me dashuri e humanizëm, ato lartësohen në folklorin tonë, në mite, përralla e këngë, madje poetizohen mrekullisht, jo vetëm se lindin fëmijë, por edhe se janë kaq dinjitoze, kaq me shpirt artisti, kaq të bukura e të qëndrueshme, kaq besnike e të ndershme; ajo mban qiellin e dashurisë mbi supe dhe rrezaton vetëm dritë e mirësi dhe është e pakrahasueshme me gjetkë e ngjetkë… paçka se ne nuk dimë t’i puthim dorën formalisht e labi thotë: “Të dua, moj qene”!…

SI PËRFUNDIM:

Kurrsesi nuk shtrohet problemi, që ne të aplikojmë sot Kanunin e Lekë Dukagjinit. Ai, si çdo Homeriadë, duhet trajtuar si monument kulture. Dhe si çdo monument, rrezaton përvojë, drejtësi e stadin e një jete gjashtëshekullore, plot dritë e hije të bukurisë e shkëlqimit të vjetër të racës sonë.

MJESHTRI I TALENTUAR ALTIN METOHU DHE DASMA BERATASE

July 25, 2018 by dgreca

Nga Pierre-Pandeli Simsia/

Në këto ditët e nxehta të stinës së verës, kur numri i turistëve vendas dhe të huaj që vizitojnë Beratin turistik, qyteti që është në mbrojtjen e trashëgimisë botërore, UNESCO, qyteti që po i afrohet moshës së tij 2500 vjeçare, qyteti me vlera të larta arkitketurore dhe kulturore dhe që për këtë vit është klasifikuar si qyteti me numrin më të madh të vizitorëve, “zjen” edhe nga aktivitetet e shumta kulturore artistike.

Kënga e Bukur Qytetare Beratase, xhevahir në gjerdanin e artë të Kulturës Shqiptare, të trashëguara ndër breza për vite të tërë, vjen përherë e freskët nga mjeshtrat beratas të muzikës.

Një mjeshtër i tillë muzike, është edhe artisti i mirënjohur, beratas, i dashuruar që në moshën e tij foshnjore, atëkohë kur edhe ka hedhur hapat e tij të parë në muzikë që kur ishte në kopësht:

ALTIN METOHU

Emër i njohur, i nderuar, i lidhur pazgjidhmërisht me muzikën shqiptare, veçanërisht me muzikën qytetare beratase.

Nuk ka qytetar beratas që të mos e njohin maestro Altinin; i qetë në karakter, gjithmonë i qeshur ndër miq e shokë, i dashuruar shumë pas artit, muzikës, artist në shpirt dhe në profesion, me një karierë të gjatë e të pasur artistike, që nuk i pëlqen të flasë për vete, sepse për të flet veprimtaria e tij artistike, flasin sukseset e tij, flet puna e tij shumëvjeçare si kompozitor, kantautor, aranxhues, flasin vetë bashkqytetarët e tij beratas me dashurinë dhe respektin që kanë për punën e tij, flasin artistë të njohur shqiptarë, muzikologë të ndryshëm, pedagogët e mirënjohur që i kanë dhënë mësim, emra të nderuar në artin shqiptar.

U përqendrova tek ky artist i talentuar, meqenëse, siç e kam përmendur edhe më sipër, Berati “zjen” edhe nga aktivitetet e shumta kulturore artistike dhe, këto ditët e fundit kulmoi me spektaklin mbresëlënës: “DASMA BERATASE” e cila filloi në Ambientet e Muzeut Etnografik, muze, i cili këto vitet e fundit ka ngjallur shumë interesin e turistëve të ndryshëm për ta vizituar dhe për t’u finalizuar në sheshin në qendër të Beratit, në të cilën morën pjesë ambasadorë të ndryshëm të akredituar në Shqipëri, Ministrja Shqiptare e Kulturës, zonja Mirela Kumbaro, të pritur miqësisht nga Kryetari i Bashkisë Berat, zoti Petrit Sinaj dhe gjithë stafi.

Por, çfarë ishte “DASMA BERATASE” që ngjalli interesim të madh në mbarë opinionin dhe që u pëlqye kaq shumë?

Mendova, meqenëse jetojmë në largësi në dy kontinente të ndryshëm, nëpërmjet skype, të bisedoja në formën e një interviste me mjeshtirn e suksesshëm Altin Metohu, i cili, së bashku me stafin e tij ishin ideuesit dhe organizatorët e asaj “dasme”.

* * *

– Maestro Altin Metohu! Këto ditët e fundit, në Berat, u organizua një spektakël i bukur, i quajtur Dasma Beratase, ku u shpalos folklori i pasur dhe i bukur beratas.

Mund të flisni rreth atij spektakli.

– Dasma beratase ishte një dasmë e improvizuar në kuadrin e festivalit multikulturor që zhvillohet çdo vit për tri ditë rresht.

Mendimi ishte nga organizatorët e festivalit, të cilët shprehën dëshirën për të parë si organizohet një dasmë beratase.

Dhe ne, pra stafi ynë i punës pranë “Qendrës Kulturore Margarita Tutulani” në Berat, e mirëpritëm këtë dëshirë të tyren, që nga Drejtoresha e Pallatit të Kulturës, zonja Gena Dura, unë Altin Metohu, që u mora me përzgjedhjen e muzikës, koreografja Ornela Vasili, regjisori i mirënjohur Shpëtim Dyrmishi, muzikanti, përgjegjës i grupit folklorik Albi Kadëna.

Pra, siç e thashë edhe më sipër, ishte një dasmë beratase e improvizuar, vajza beratase martohet jashtë qytetit të saj.

Midis dy krushqive të improvizuar, pati një bashkim folklorësh të të dy trevave të dy qyteteve; ne i pritëm krushqit me muzikën tonë, me këngët, vallet tona popullore, gjithashtu edhe krushqit e ardhur na përshëndetën me sazet e tyre me këngët, vallet, muzikën e tyre popullore.

Dasma Beratase filloi në ambientët e bukura dhe karakteristike të Muzeut Etnografik, muze, i cili këto vitet e fundit ka ngjallur shumë interesin e turistëve të ndryshëm për ta vizituar dhe, sipas traditës, pasi erdhi dhëndri me miqtë e tij, çifti i ri bashkëshortor u përcoll me pajton nën tingjujt e bukur të këngëve tona popullore, të shoqëruara edhe me vallet popullore, për të vazhduar ecjen udhëve të Beratit, bulevardit kryesor dhe për të mbëritur deri në sheshin qendror të Beratit.

Unë po flas tani me ty dhe ende i ndjej ato emocione kaq të mëdha të atij spektakli, të asaj dasme të bukur tradicionale.

Edhe pse po mundohem të ta spjegoj, nuk mund të arij, sepse, ndryshe është ta përjetosh nga afër atë gëzim, atë sukses të punës sonë dhe, ndryshe është të shprehesh me fjalë.

Edhe në sheshin qendror të qytetit ku u finalizua dasma beratase, ishte e njëjta atmosferë festive, madje edhe më e madhe; qytetarë të shumtë kishin ardhur dhe e kishin mbushur sheshin plot.

Gjithë qellimi i koncertit ishte për dasmën beratase. Një koncert dasmë e bukur madhështore që do mbahet mend për një kohë të gjatë.

Përveç qytetarëve beratas, në sheshin qendror ishte edhe një numër i konsiderueshëm turistë të huaj, që Beratin e vizitojnë shpesh, veçanërisht në muajt e stinës së verës.

Ishte pothuajse gjithë stafi i Bashkisë së Beratit, nën kryesimin e zotit Petrit Sinaj, Minstrja e Kulturës, zonja Mirela Kumbaro, Ambasadori i Austrisë në Shqipëri dhe shumë personalitete të ndryshme të artit dhe kulturës.

– Në spektaklin Dasma Beratase, ju personalisht mbajtët edhe peshën kryesore duke qenë njëkohësisht udhëheqësi artistik dhe aranxhuesi i të gjithë materialit muzikore të këngëve dhe valleve beratase.

Materiali që ju përzgjodhët, ishin këngë popullore beratase të reja, apo këngë të njohura dhe të përpunuara nga ju?

– Këngët ishin këngë nga folklori i pasur beratas, pra ishin këngë popullore të kënduara dhe të dëgjuara më parë, por unë kam punuar shumë me to, i përpunova, i riorkestrova, gjithmonë duke mos e cënuar aspak origjinalitetin e tyre, gjë që është shumë e rëndësishme.

Unë ato këngë me të cilat punova i solla në forma të ndryshme, me qellim që kënga popullore qytetare beratase të jetë e kuptueshme nga të gjitha moshat.

Pra i gjithë materiali muzikor si edhe vallet popullore janë punuar, janë aranxhuar nga unë dhe për këtë ndjehem i gëzuar, sepse ia arita asaj që dëshiroja

– Si lindi ideja për të realizuar një spektakël të tillë i pari për nga lloji në Berat?

– Siç e kam thënë edhe më sipër, mendimi ishte nga organizatorët e festivalit multikulturor që u zhvillua në Berat, të cilët shprehën dëshirën për të parë si organizohet një dasmë beratase.

Ata e kanë menduar që në disa qytete të Shqipërisë të organizohen festivale të tilla për të shpalosur kulturën, folklorin, traditat e tyre.

Ne pastaj si staf, u mblodhëm, e diskutuam, dhamë mendime të ndryshme për të bërë më të mirën. E ideuam sipas traditës sonë, që nga kostumografia, koreografia, këngët e vjetra qytetare beratase, mikpritja e krushqve.

Është hera e parë që një spektakël i tillë, pra Dasma Beratase organizohet në Muzeun Etnografik.

– Me “Dasma Beratase”, ju iu rikthyet traditës sonë të hershme, sigurisht edhe të bukur, ku, siç edhe u pa në spektakël, nusja dhe dhëndri shëtisnin me pajton.

Mendoni se duhet vazhduar kjo traditë e pajtonit në dasmat brenda përbrenda Beratit?

– Besoj se po. Por dua të theksoj se edhe në këto vitet e fundit në Berat janë bërë edhe dasma ku nusja përcillet për në shtëpinë e bashkëshortit të saj me pajton.

Dasmat me pajton janë shumë të bukura. Dasmat tona tradicionale asnjiherë nuk kanë për të humbur vlerat e tyre.

– Gjatë muajve të stinës së verës, Beratin e vizitojnë një numër i madh turistë vendas dhe të huaj.

Sigurisht edhe dasma beratase ka tërhequr vëmendjen e turistëve të shumtë, edhe për vetë faktin se u fillua në ambientet e Muzeut Etnografik për të përfunduar në sheshin kryesor në qendër të Beratit.

– Po, kjo ishte edhe një tjetër kënaqësi. Turistë të ndryshëm të rastësishëm ndalonin, duatrokisnin, shkrepnin aparatet e tyre fotografikë, madje një pjesë e mirë e tyre na shoqëruan deri në sheshin e qytetit.

Siç e the edhe ti vetë,sipas statistikave, Berati për këtë vit ka numrin më të madh të vizitorëve të huaj dhe vendas.

Gjatë kësaj kohe ne kemi qenë të angazhuar me koncertin e madh në qendrën e qytetit.

Pra, çdo javë, në qendër të Beratit, madje edhe në lulishtet e qytetit zhvillohen koncerte të ndryshme dhe do vazhdojnë koncertet deri në fund të muajit nëntor.

Dua të theksoj se të gjithë këtë organizim të shkëlqyer, të gjitha koncertet që zhvillohen në Berat, është puna jonë e qendrës kulturore Margarita Tutulani me mbështetjen e madhe të Bashkisë së qytetit tonë, Berati, Kryetarit të saj, zoti Petrit Sinaj.

– Për kuriozitetin tim dhe të lexuesit, mund të përmendësh emrat e disa prej artistëve pjesëmarrës?

– Këngëtarët në atë spektakël ishin nga të mirënjohurit e qytetit tonë: Dhimitër Dushi, Petrit Berisha, Alfred Sadushi, Romeo Dogra, Ajet Çaushi, Shyqyri Hajro, Mimoza Balili.

Instrumentista: Mehmet Topi, Njazi Saraçi, Arjanit Qafa, Albi Kadëna, Luto Geci…

Ndërsa valltarët përmend: Valltarja e mirënjohur e qytetit tonë, e shumtalentuara Xhemalia Nova që ka dhënë kontributin e saj si artiste për shumë vite me radhë, dhe gjithë stafi i valltarëve të rinj që koreografia jonë, e talentuara Ornela Vasili ka bërë një përzgjedhje të mirë dhe ka punuar shumë profesionalisht me grupin e valleve.

Meqenëse përmenda këta emra artistësh, më lejo të përmend edhe: Xhemalia artistja Nova ishte edhe në rolin e mamasë së nuses, ndërsa Shyqyri Hajro ishte në rolin e babait të dhëndrit.

Ndërsa çifti i ri bashkëshortor, ishin dy valltarët e talentuar të qendrës sonë kulturore: Marinela Xhylati dhe Gerald Balla.

– Nga “Dasma Beratase”, po e kaloj pyetjen time në një aktivitet tjetër të rëndësishëm kulturor:

Muajin e kaluar, pra në muajin qershor, ju dhe grupi popullor i këngës dhe valles popullore beratase ishit të ftuar në Kosovë nga drejtoria e kulturës së Prizrenit në përkujtimin e 140 vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit që korespondonte edhe me 19 vjetorin e çlirimit të Prizrenit, ku, si gjithmonë, ju ishit edhe drejtues artistik i koncertit. Si u prit kënga popullore beratase atje?

– Mbresat dhe kujtimet nga Prizreni do mbeten edhe ato një kohë e gjatë ne mendjet tona.

Vizita jonë atje ishte ndër më të bukurat. Suksesi, sigurisht ishte i madh.

Në Prizren ne shkuam vetëm si grup artistik me këngëtarë, jo me valltarë.

Në Prizrenin historik ne shpalosëm folklorin tonë beratas, këngët e bukura qytetare beratase, të cilat u pritën nga publiku i mrekullueshëm në mënyrë të shkëlqyer.

Unë, meqenëse isha edhe drejtuesi i grupit, zgjodha një repertor me një kolazh të shkëlqyer të cilat, ato këngët tona ishin të padëgjuara ndonjëherë atje, si përshembull këngët: “Dola në sabah, i mjeri”, “M’u ke ura me dërrasa”, “Kur hyn në Mangalem”, “Mora mandolinën”, Më ke dal në penxhere” “Po të pres tek gurri i portës” etj.

Por, përveç këngëve qytetare beratase, ne kënduam edhe këngët: “Në Prizren, në të bukurin vend”, dhe “Gryka e Kaçanikut”

Gëzimi, emocionet, kënaqësia, duartrokitjet ishin të mëdha.

– Je një emër i njohur artisti në mbarë opinionin beratas, i suksesshëm që mbani edhe peshën kryesore në aktivitetet e ndryshme që zhvillohen në Berat. Është në interesin jo vetëm të beratasve të dijnë më tepër rreth teje, kulturës suaj profesionale, angazhimeve tuaja. Pra, e përmbledhur: Kush është Altin Metohu?

– Oh! E kam disi të vështirë të flas për veten time, megjithatë, po i përgjigjem shkurtimisht pyetjes suaj.

Jam një djalë beratas, lindur dhe rritur në Berat, i dashuruar shumë me qytetin, ashtu sikurse jam i dashuruar shumë edhe me muzikën.

Muzikën e kam filluar që në moshën time të vogël, pra që kur shkoja në kopësht e duke vazhduar në klasën e parë e për vite e vite me radhë deri në ditët e sotme nuk jam ndarë për asnjë çast nga muzika.

Kam studjuar për muzikë në disa instrumentë muzikorë, si: fizarmonikë, piano, i njoh pothuajse të gjithë instrumentët muzikorë.

Jam kompozitor, kantautor, aranxhues.

Kam njohuri të plotë në të gjithë instrumentët muzikorë.

Gjatë jetës sime artistike, kam kompozuar këngë të ndryshme popullore, këngë të muzikës së lehtë, këngë për të rritur, këngë për fëmijë.

Kam një krijimtari shumë të pasur muzikore kushtuar qytetit tonë, Beratit, këngë, valle qytetare, të cilat ende nuk janë të njohur për publikun, por them dhe shpresoj se së shpejti do dalin nga sirtaret e mi.

Kam punuar me një numër të madh këngë e valle popullore qytetare beratase, duke i përpunuar, aranxhuar, dhe me të vetmin qellim që, edhe të rinjtë e sotëm të njihen, ta këndojnë, ta trashëgojnë folklorin e pasur beratas, gurrën e pashtershme popullore.

unë punoj prej shumë vitesh drejtues pranë Qendrës Kulturore në Berat që nga viti 1999.

Qendra Kulturore “Margarita Tutulani” në Berat, si institucion shtetëror që është në varësi të Bashkisë Berat, ka patur gjithmonë mbështetjen dhe përkrahjen e gjithë kryetarëve të bashkive nëpër vite, ashtu siç edhe e ka mbështetjen dhe përkrahjen edhe nga Kryetari aktual i Bashkisë zoti Petrit Sina.

I ndjehemi të gjithë mirënjohës për ndihmën dhe përkrahjen që na kanë dhënë.

Ashtu siç më kanë vlerësuar mua dhe gjithë kolegët e mi për punët e ndryshme që kemi bërë nëpër vite, ashtu i vlerësoj edhe unë kryetarin dhe gjithë stafin e Bashkisë Berat.

Puna flet vetë. Arti në përgjithësi nuk merret me politikë; arti ka dashamirësi, sepse, siç dihet, artistët transmetojnë kulturë për të gjithë.

Ndjej kënaqësi të madhe kur unë personalisht jam i vlerësuar edhe nga qyteti, nga qytetarët e mi.

Në këtë botë jemi misionarë dhe si të tillë, mundohemi të lëmë diçka të mirë, të pëlqyer për brezat e ardhshëm.

– Mund të na thoni edhe një “sekret” kush janë planet tuaja artistike për të ardhmen?

– Unë kam shumë plane në veten time, madje dua të them se unë kam shkruar edhe muzikë filmash, kolona zanore të padëgjuara ende. Nuk i kam nxjerrë akoma për arësye të ndryshme: siç janë fondet, etj.

Pra e gjithë kjo krijimtari, muzikë filmash, kolona zanore, të shkruara janë akoma të mbyllura në sirtare.

Unë kam edhe një projekt të veçanantë me të cilin kam disa vite që po punoj, gjashtë apo shtatë vite punë. Është një punë voluminoze, të cilën unë e kam quajtur:THESARE TË QYTETIT TIM, madje,është hera e parë nëpërmjet këtij bashkbisedimi që unë po e nxjerr atë “sekret”, pra planin tim të veçantë.

Në studion time kam bashkpunuar me instrumentistë të ndryshëm, me pothuajse të gjithë këngëtarët beratas që kanë interpretuar këngën e bukur popullore qytetare beratase, kam incizuar një numër të madh këngësh qytetare beratase, dhe për këtë, kam menduar ti përmbledh në një album, që mendoj se do jetë voluminoz.

Këngë të punuara, të orkestruara bukur, të padëgjuara ndonjëherë, me një nivel të lartë artistik, si edhe këngë të tjera të njohura, por të punuara me profesionalizëm.

Ky projekt, është pothuajse gati, por, jam akoma në pritje të sponsorëve…

Madje e kam menduar dhe, nxjerrjen e albumit: “Thesare të qytetit tim”, ta finalizoj me një koncert të madh televiziv, ku të jenë të ftuar njerëz muzikologë që e njohin këngën, muzikën popullore qytetare beratase, të flasin për këngën qytetare beratase.

– Maestro Altin Metohu! Të falenderoj shumë për këtë bashkbisedim kaq të bukur dhe emocionues. E ndjeva edhe unë gëzimin, kënaqësinë e punës suaj, krijimtarisë suaj muzikore shumvjeçare, emocionet gazmore të “Dasmës Beratase” dhe jam mëse i bindur që çdo lexues që do t’i jepet mundësia të lexojë këtë bashkbisedim, do ndjehet i tillë ashtu si edhe unë.

Suksese dhe vetëm suksese në jetë, në punën tuaj krijuese.

– Më lejo mua të të falenderoj ty që më krijove mundësinë e këtij bashkbisedimi që edhe pse në largësi, m’u duk vetja se po bisedonim këtu në Beratin tonë, në Beratin e çdo bashkëkombasi.

Faleminderit.

Ah, malli i Shiperisë…!

July 23, 2018 by dgreca

Nga Jahja LLUKA/

Ah, malli i Shiperise , malli i atdheut të dashur, i shenjtë mall dhe dashuri e shenjtë, kush është ai shqiptar që s’e ka pasur në dhe të huaj! Duhet të jesh jashtë Shqipërisë, e të jesh larg, për të kuptuar se ç’forcë e ç’bukuri të ëmbël ka për veshët kjo fjalë: Shqipëri! – Faik Konica Duke pasur parasysh që numri i shqiptarëve është shumë më i madh, jashta atdheut sesa brenda, është domosdoshmëri që diasporës ti kushtohet vëmendje e veçantë; duke përdorur një strategji konkrete në raport me të. Përderisa potenciali i saj mbetet i lartë në shumë fusha, shtetet shqiptare duhet të jenë të hapura së pari në thithjen e trurit nga jashtë, poashtu në krijimin e mundësive për investime në ekonomi, arsim e shëndetësi, të cilat do të krijonin një ambient të mirëqenë për popullatën brenda atdheut dhe rikthimin e shpresës dhe dëshirës për ta bërë vendin.Sepse ne mund të jemi në gjithë botën por kemi vetëm një shtëpi, me rrënjet e së cilës jemi të lidhur përjetësisht. Por për tu bërë racional dhe praktik duhen të merren vendime të prekshme të cilat do ishin frytdhënëse në raport me diasporën. Kushtetuta duhet ndryshuar për t’iu dhënë mundësinë e votimit diasporës, kështu do kishin përfaqësuesit e tyre në parlamentet shqiptare. Fati i një pjese të madhe të kombit tonë ka qenë që në periudha të ndryshme të ndryshme të historisë të shpërngulet nga trojet e veta përshkak të luftrave, eksodeve dhe faktorëve të tjerë. Por pavarësisht faktit që ishin larg atdheut, diaspora shqiptare dha kontribut të rëndësishëm, në shumë procese përfshirë këtu krijimin e shtetit shqiptar me 1912 dhe poashtu vazhduan misionin e tyre deri në pavarësimin e Kosovës. Madje edhe në ditët e sotme, diaspora është kontribuesi kryesor në mirëqenien e shumë familjeve në vend e që kanë ndikim të drejtë për drejtë në progresin e përgjithshëm të shoqërisë shqiptare. Duke e pasur të gjallë frymën patriotike të trashëguar nga pasardhësit të cilët vdiçën me mall për Shqiptarinë, sot gjeneratat e reja përveç që po shkëlqejnë në karrierë në fusha të ndryshme,ata asnjëherë nuk po i mohojnë rrënjet, përkundrazi po e ngrisin lart kombin shqiptar me veprat e tyre brilante. E pamë Kampionatin Botëror të Futbollit, ku djemtë tanë shkëlqyen duke na dhënë vullnet dhe duke i treguar botës se shqiptarët janë bartësit e civilizimit të lashtë, në shtyllat e të cilit qëndrojnë sot vlerat perëndimore. Fakt është që diaspora jonë, jo vetëm që ka ndihmuar atdheun por ajo u integrua në ato vende dhe kontinente ku është prezente, ku përveç fuqisë punëtore, ajo nxjerri koka intelektuale të kalibrit botëror, artistë e sportistë të cilët po mahnisin botën. Duke pasur parasysh që numri i shqiptarëve është shumë më i madh, jashta atdheut sesa brenda, është domosdoshmëri që diasporës ti kushtohet vëmendje e veçantë; duke përdorur një strategji konkrete në raport me të. Përderisa potenciali i saj mbetet i lartë në shumë fusha, shtetet shqiptare duhet të jenë të hapura së pari në thithjen e trurit nga jashtë, poashtu në krijimin e mundësive për investime në ekonomi, arsim e shëndetësi, të cilat do të krijonin një ambient të mirëqenë për popullatën brenda atdheut dhe rikthimin e shpresës dhe dëshirës për ta bërë vendin.Sepse ne mund të jemi në gjithë botën por kemi vetëm një shtëpi, me rrënjet e së cilës jemi të lidhur përjetësisht. Por për tu bërë racional dhe praktik duhen të merren vendime të prekshme të cilat do ishin frytdhënëse në raport me diasporën. Kushtetuta duhet ndryshuar për t’iu dhënë mundësinë e votimit diasporës, kështu do kishin përfaqësuesit e tyre në parlamentet shqiptare. Përderisa ekziston vullneti i diasporës që të ndihmojë vendin ku përket, njashtu shtetet shqiptare duhet të shfaqin vullnetin për të ndryshuar ligjet kushtetuese ku përfshihen mërgimtarë të zot të cilët do të kontribonin në zhvillimin e demokracisë në vend. I kemi shembull arbereshët që edhe pse numërojnë shekuj, jashta atdheut, nuk harruan gjuhën , kulturën dhe traditën. Kemi arvanitët në Greqi të cilët janë miliona, e që ruajnë me fanatizëm rrënjët dhe gjuhën e vjetër pavarësisht politikës naciste sllave. Kemi arnautët të cilët e mondernizuan Egjiptin dhe Turqinë e që janë miliona, duke mos harruar se nga vijnë. Kemi diasporën në Perëndim që dhanë shumë për çështjen shqiptare, diasporën në Amerikë e cila e ngriti në nivel botëror kauzën shqiptare duke i dhënë shpresë e dritë kombit në ditë të vështira. Andaj diaspora duhet trajtuar si asset i rëndësishëm e që nuk duhet të mbesin vetëm fjalë në këtë drejtim por vendime të prekshme nga ana e qeverive shqiptare sepse gjaku nuk tjetësohet e as nuk bëhet ujë.