Pirro Loli – Dielli

“ZANAT KANË ME TË ZANUE…”

November 11, 2020 by dgreca

Ese nga PIRRO LOLI/

Nuk mbaj mend në ç’ përrallë a mësim shkolle i kam ndeshur për herë të parë, por që në fillim, më ka shoqëruar enigma e çuditshme se pse këto bukuroshe kanë qenë edhe të rrezikshme nëse kontakton me to, ose nëse kërkon të këndosh si ato. Nga klasa në klasë e nga libri në libër, unë do t’i plotësoja njohuritë për to, do pyesja e do debatoja edhe me profesorët e mi Eqrem Çabej, Shaban Demiraj, Zihni Sako etj. e gjithmonë me vështirësi, do t’i kuptoja herë si hyjni, herë si xhinde, herë zana, herë muza, herë sirena, shtojzavalle(shtoju , o Zot vallet) etj, të gjitha të njohura në mitologjinë ballkanike në Iliadën homerike dhe në eposet tona, balada, këngë, përralla etj. Në thelb shprehin dëshirën e shumimit, të zërit, valles, bukurisë së madhe e të vazhdueshme. Të gjitha janë të gjinisë femërore, vasha të bukura, “Miss-nudo”, prej drite, tingulli e aromash që këndojnë e vallëzojnë deri në magjepsje.

Zanat jetojnë, këndojnë e vallëzojnë larg syrit të njeriut, lartësive olimpike që në fillesa, pranë burimeve të Hipekronit, në Helikonin e pyllëzuar, në pllajat e malit të Pindit dhe gjithandej bjeshkëve të malësive tona, atje ku bari dhe gjethja prekin majëmalet e dëborta, atje ku hëna ulet e i lan pllajat e burimet me lëngun e saj të argjendtë…

Norbert Jokli thotë se: “Zana” rrjedh prej latinishtes “Diana”, por mua më bind më tepër prof. Çabej, që te “Zana” shikon burimin za – zë- zëri, prej nga merr edhe emrin. Kuptimi pagan i tyre si zë, është shumë i lashtë. (Kujto se tempulli i muzave [Zanave] “Museioni”, është ndërtuar në vitin 200 para Krishtit dhe, para se të shkatërrohej nga arabët, u bë fidanishtja më e madhe artistike e botës antike).

Ato pa dyshim janë produkte shpirtërore çastesh të rralla, gjendje të veçanta, ku shpirti i njeriut dëshiron të dëgjojë zërat magjikë të natyrës e, befas, duke dashur t’i ketë brenda rrethit të njohurive të veta, i ka krijuar (përfytyruar) si vasha hyjnore, orë e zana ogurmira… U ka bërë edhe statuja e muzeume atyre të bukurave, por edhe me huqe të rënda e me ligjet e çuditshme të mosprekjes së Bukurisë (me B të madhe); atje, caktuar pranë hyjnisë, por gjithsesi zëra të natyrës, reflekse jehonash, zëra mistike të paimitueshëm, melodi ere, shushurimë krojesh e dallgësh, këngët e shiut e të gjethes, drithërimat e barit, zilet dhe këmborët; krejt këngët e tokës e të detit që prej paganizmit të lashtë, erdhën deri te njeriu modern i cili filloi të imitojë sadopak nëpër vegla, kallama, bilbila, fyej curle, çifteli, lira e deri te veglat e sotme elektronike e orkestra moderne së bashku me shenjat e tyre (grafinë) në pentagram, imazhi i parë i të cilit ka qenë hedhja e “yllit” në pentagram (një pikë në vijë apo fushë). Sepse çdo yll nga pozicioni që ka, jep edhe tinguj të ndryshëm. Grekët e lashtë ngriheshin nga gjumi dhe dëgjonin muzikë yjesh). Pentagrami me notat dhe kodet e veta me kombinacionet e pafundme, është shenja më e kompletuar simbolike në të gjithë artet, që e bën muzikën mbretëreshën e padiskutueshme të çdo krijimtarie artistike.

* * *

Zanat, fillimisht i ka lindur natyra, më pas i ka shpirtëzuar njeriu duke i perceptuar si qenie çudibërëse.

Njeriu rron nga natyra e që në foshnjërinë e vet e ka thirrur atë për ndihmë për ushqim e veshje, mbrojtje, por dhe si burim bukurie. Njeriu artist, me shpirtin e tij është magjepsur me hapat e erës, puhizat e plepit, ngjyrën e luleve, këngën e bletës, shushurimën e shiut, këngën e zogut, simfoninë e flogjeve të borës, jehonat…E , ndoshta artisti dëshironte t’i sintetizonte këto bukuri të shpërndara në qenie të veçanta. Njeriu artist i ngriti bukuritë e natyrës në lartësi të pa prekshme, të pakapshme. Ky krijim misterioz flet për praninë e një ndjenje hyjnore, të një zëri mistik. Sepse dhe piktori më i talentuar shtanget përpara gurgullimës shkumëbardhë të lumit a përroit që zbret nga mali, sepse , kur pranverat shtojnë qilimat në bjeshkë a në livadh, pamjet janë më të bukura se qilimat më të bukur persianë….Sepse dhe muzikanti më i talentuar nuk e hedh dot në pentagram gëzimin e bletës kur puth lulen dhe i thith polenin e ëmbël. E natyra këtu trupëzohet, këtu lëviz e ndryshon pa pushim pamjesh e zërash e gjithnjë me një harmoni e simetri të përsosur. “ Natyra arrin tek e përsosura – thotë Emerson – pa asnjë tronditje e kërcënim dhe shton me ironi – se panjat dhe bredhat janë ende të pakomprometuar… e kur të ndërgjegjesohen si njeriu edhe ato do shajnë, do grinden dhe do mashtrojnë.”

Këtyre krijesave njeriu dhe natyra u japin formën sipas përfytyrimeve të veçanta. (Homeri i përfytyron sirenat si qenie me fytyrë, qafë e gjoks të brishtë femre, me këmbë zogu dhe bisht peshku, duke e perceptuar thelbin e tyre edhe më mistiko-magjik se aedët paganë pararendës). Me formën e përlindjes ato largohen, animizohen e tentojnë të bëhen pjesë e thellësive të detit dhe lartësive të qiellit.

Ngurosja ose tjetërsimi i njeriut në shpend, kafshë, gur, pemë etj, është dëshirë fantastike e lashtë thellësive pagane, e njohur krejt në folklorin e gadishullit. Epika iliro greke është e mbushur me shembuj të tillë.( Dionisi i ktheu në shpendë të tria vajzat e mbretit Mineos, Erosi e shndërroi Peristerin në Pëllumb, bashkëshortja e mbretit të Tebës u kthye në pllakë mermeri, se Hyu Apolon i shigjetoi të dymbëdhjetë fëmijët, Circia i ktheu shokët e Odisesë në derra, vetë Zeusi u tjetërsua në mjellmë që të zotëronte bukuroshen Lida etj…

* * *

Zanat shpesh zbrezin lartësive dhe motërzohen edhe në imazhet e femrave të zakonëshme si vajtojsa, që qajnë bukur, (“sirena vajtore”, “muzat e vajit”). Tek ne njihen këto si vajtosa të Durrësit, Antigonesë, Apolonisë, Vlorës, Shkodrës, Ulqinit dhe quhen edhe “vajzat e virgjëra të natës”, apo stihitë e vdekjes.

(… I kam takuar një herë “stihitë e vdekjes”; ti mund t’i quash ç’të duash, orë a vajtojca, muza a sirena. I pashë ballë për ballë. Me Sadik Bejkon, isha në Gjirokastër, te “Sheshi i Çerçizit”. Gjirokastrën e kish pllakosur zia. Para tri ditësh kish vdekur Ai. Në shtëpinë e tij “muze”, përballë një fotografie të zmadhuar të udhëheqësit, grahën mijëra njerëz. Te “sheshi” merrnin kthesën autobusët e njerëzit, sapo zbrisnin, fillonin të qarat me lot e bot e ofshama. Nga kalaja trembeshin sorra e pëllumba të egër e fluturonin të çakërdisur nëpër çati. Ulërima erdhi në këmbë e u fut në shesh, si një projektor i llahtarshëm kobi. Ishin dymbëdhjetë gra në ballë të turmës. . Veshur krejt në zi. Ishin rreshtuar poshtë te “postblloku” i qytetit. Dikush, ndonjë regjisor dërguar nga Homeri, u kishte folur dy fjalë për atë vdekje “të madhe” dhe i kishte nisur për në qendër të skenës, ku luhej tragjedia. Rreshtimi u bë te sheshi në fund, te shtëpia e Sokratit. Njëra, kryeulur, leshralëshuar, do rrinte në krye, pas saj tri të tjera mbërthyer krah për krah. Ecnin me një hap dhe lëviznin vetëm kokat majtas e djathtas, leshralëshuar dhe qanin me zë, me lot e me bot dhe sytë i kishin të përgjakur nga dhimbja. Pas tyre vinte një treshe tjetër, treshja e isos; ato kumbonin me një “uu..” dhe “o…” të stërzgjatur sipas fjalëve që thoshte treshja e parë. O Zot, çfarë zëri, çfarë ulërime, çfarë dhembje që nxirrnin ato nga gjoksi duke e shpërndarë atë “Uu” e atë “Oo” nëpër rrugë! Treshja e fundit kthente gjëmën e dukej se trashte zërin ose gjakun e zi që përsëritej si jehonë e derdhej ritmikisht. Nga Dunavati e Palortoja dridheshin rrasat e gurta të shtëpive e kadërdhëmët rënkonin nën këmbët e gjëmës… Tri të tjerat më pas artikulonin fjalë e rrokje të ndryshme, ritmikisht përsëritnin fjalët e fundit të marrëses së fillimit, por ato nën atë ritëm të çuditshëm qëllonin me këmbë tokën e gurtë, me krahë, bënin lëvizje kaotike, kapnin gishtat, i mbërthenin, bënin sikur i thyenin e, aty-këtu gërricnin faqet e gushën me thonj. Kjo ishte treshja e përgjakshme. Vilarë të hollë gjaku kishin nëpër faqe e në nofull. Ulërima çau rrugët përmes, dritaret ngrinë e qyteti dridhej e zemra i tundej në bark brenda. Korbat mbi kala si copa shamish të zeza sa ngriheshin në ajër binin krahëkëputur, ogurzeza e pafrymë.

– Skenë antike – tha Sadiku.

– Nga ç’tragjedi janë këputur?- thashë unë

– Kështu ishin edhe ato që qanë Akilin, – tha Sadiku.

– Ata qanë mbi të shtatëmbëdhjetë ditë e net, – thashë unë, – pa shpallur zi kombëtare…Këto janë kooperativiste nga Labëria…, atë të parën e njoh, ia merrte këngës në festival, është një mjelëse e rendimenteve të larta në “Bulo”.

Sadiku bëri buzën ne gaz, por unë vura re se ai qe zverdhur, sikur i dridhej buza e orë e çast thithte cigaren… Kishim frikë se diçka do ndodhte.

Dhe me hapin e gjëmës u nisëm pas tyre, për ta parë tragjedinë e lashtë sa më afër të vdekurit. Vajtojcat tona na u përgjasuan me Erinitë, me ato zanat e zeza të Hadit, të bukurat e vdekjes, me flokë gjarpërinjsh e sy të zjarrtë, që hakmerren ndaj atyre që dëmtojnë seksin femër..)

* * *

Folklori ynë i ka ulur zanat e muzat më në tokë, i ka anthopozuar si femra për të kënduar e për të qarë (Vajtimi i Ajkunës), ose aq të njohurat, këngë e vaje në Labëri e në Malësitë e Veriut.) Vdekja është dhembje me ndjeshmëri të lartë dhe njeriu ndien nevojën të shprehet me zë, këngë, ofshama, britma, gjeste e lot; në disa zona, në vajet tona “këndojnë” vajtojcat, por diku, qajnë edhe burrat. Sidoqoftë, në këto raste kemi uljen e Zanës nga trojet mistike të së bukurës së padukshme në trajtat tokës dhe të njeriut.

Unë e kam fjalën për të bukurat lart, ato enigmat e mbuluara me mister, zanat me zërin së sipërmi, ku hyjnia ka pjesën e vet. Për zanat, zana.

Pushteti i tyre është zëri melodioz dhe, si çdo pushtet, ato imponohen edhe në “sanksione” apeluese për ata që i shohin e i dëgjojnë. Ato nuk pranojnë asnjë sfidë. Diku thashë që janë të gjitha të gjinisë femërore ndoshta, prandaj pushteti i tyre është kaq zemërak; ndoshta kjo lidhet me shpërbërjen e matriarkatit e ajo, femra që humbi pushtetin, mbajti vetëm dy elemente bazale, atë të lindjes dhe atë të bukurisë. Dy pushtete këto që nuk kapërcejnë dot te mashkulli; është ofshama shpirtërore, shpërthimet e ndjenjave të skajshme, që japin lot e kënaqësi të veçantë, por edhe të rrezikshme në profecinë e tyre fataliste e vrastare për atë që guxon t’i sfidojë. (kujto sa vrastare qenë sirenat tek “Odiseja” e Homerit). Ishulli i tyre i luleve (“Anthemoezes”në greqisht) ku jetonin ato, ishte mbushur me varre, lule dhe kocka. Zanat a sirenat ato këngë e melodi që çmendën Odisenë me atë kënaqësi magjike, por edhe mashtrim e kurth për ta çuar në Had. Të vret bukuria, të vrasin vajet e sirenat me këngë; të vret poezia, e panjohura, e padëgjuara, misteriozja. Edhe shpellat e guvat e gjelbëruara, ku jetojnë zanat në bjeshkët tona, “krejt rrethuar janë me bregore kockash e kafkash”.

Dhe dihet: Gjeto Muji, kreshniku i eposit tonë, e dinte rrezikun: ato kthenin në gur ose kallkan të gjithë kalimtarët që i shohin ose kalojnë pranë tyre duke kënduar. U tha dasmorëve Muji: “Kur në bjeshkë keni me dalë,/ mos bani as za e as piskamë,/ se zanat kanë me u zanue…”. (Kujto porosinë e Circes tek Odiseja). Dasmorët e kreshnikët e harruan porosinë dhe Zanat i zanuan të pabindurit (Vini re foljen “zanoj”,nga “Zanw”, “me zanue”– rrënja është zë, za; veprim ndëshkimor me zë). Krushqit i gurëzuan dhe nusen e Mujit e morën robinjë. Më vonë Muji dhëndër, mbetur pa nuse, mësoi se forca e orëve qëndronte te një pëllumb, e vetëm pasi e kapi dhe e vrau atë, çliroi krushqit dhe nusen e tij. E ajo lwnga e madhe “Vajtimi i Ajkunws…Wshtw vrarw djali i Mujit, Omeri e/Drita a dale e drite s’po ban,/ka le dielli e nuk po nxeh :.. ça ka ba Gjeto Basho Muji ;Djalin n’dhe Muji e ka shti…/…nana e djalit po e pyet ;- Mujo, djalin ç’ma ka gjete ?N’Lugjet t’Verdha, a thue ka mbete ?/Qyqe vetëm rrugën paska marre,kane zane vend yjt’ vajin me e ndie !…Kur ka dale nder Lugjet t’Verdha,atëherë nana hanen ka mallkue :

– T’u shkimte (shoftë) drita ty, o mori hane,qe s’ma çove atë natë nji fjalë,n’Lugje t’Verdha, shpejt më dalë/bashkë me hy n’nji varr me djalë ! Kur ka shkue te varri i djalit,/ka pa ahin treqind vjeç,ahi ishte rrema-rrema,/nji ma t’bukrin mbi varr po e shtin/Mire po pshtetet për degë t’ahit…pikon loti mbi varr te djalit/Kane lanë kangen zogjtë e malit,kane lanë kangen me veshtrue !…more i miri i nanes-o ?/Amanet, o more bir,/dil nji here ksi burgut t’erret, /fol me nanen që t’ka rrite/s’m’ke lanë kurrë kaq shume me prite !

More Omer i nanes-o ;/A thue gjokun me ta prue ?/Dil nji here për me lodrue/bjer nder gurra me u freskue/kërko majat bashke me zana/se ty varrin ta ruen nana,mori i miri i nanes-o !

***

Por, ndërsa meloditë afroheshin gjithnjë e më shumë te veshi i njeriut, ai, përfytyrimi fillestar i tyre, zana, si vashë, shtyhej tutje pranë lartësive misterioze, diku në të fshehtat e natyrës, më afër qiellit, deri te perëndesha e tyre, Artemida, ajo virgjëresha bukuroshe e pyjeve, krojeve, gjahut të sorkadheve, këngëve e valleve, por, gjithsesi, e paparë nga syri i njeriut, sepse…

Sepse imazhet nuk flasin dhe asnjë i gjallë nuk e ka parë fytyrën e tyre, me përjashtim të fantazisë së poetëve.

(Ju kujtohet Aktioni, gjahtari i mitologjisë, i sorkadheve, i privilegjuari i Apolonit, që, mjerani ai, pa dashur, pa me sy Artemidën me zanat e veta përreth, që po lahej lakuriq në buzë të lumit, e ajo, virgjëresha bukuroshe, e ktheu Aktionin në sorkadhe e qentë e tij të gjahut sa ndjenë erën e sorkadhes, e copëtuan të zotin e tyre.)

***

Një natë në ëndërr, kur isha shtruar në spital pas një operacioni të vështirë në zë, takova poetin e madh, Gjergj Fishtën. I kisha dërguar unë një e-mail dhe i kërkoja takim urgjent për… Ai erdhi. S’e kisha takuar ndonjëherë kaq afër. Ishte burrë i bardhë, vetullshkruar dhe i qeshur, me sytw mbushur me dritw, ekzemplar i një race të bukur e të lashtë iliriane. I putha dorën me ndrojtje e ai u fut menjëherë në bisedë.

-Ju keni pasë do vrejtje për muzat e mia?

-Po, Atë, më tepër për zanat tona.

-Rrnofsh, o bir! Po të nij, pa hë!

-Më ndje Atë, – fillova unë, por ju në poemat e tuaja u keni dhënë zanave funksione që nuk i kanë; zanat ose muzat si frymëzim poetik i të gjithë poetëve të Ballkanit që nga Homeri, te ju, zhvendosen nga sferat qiellore të së bukurës në tokë dhe thirren për armë, duele, therori e ato, nga fluide siç janë nëpër këngët e vallet tona, bëhen luftëtare “e luftojnë gryk për gryk e flak për flak”.

-S’i kam thirrë unë, o bir, – tha poeti, – por kombi, atdheu im.

-… Më falni Atë, por ky kombi ynë kaq i mallkuar paska qenë sa as ato, zanat e qiellit nuk e bënë dot ..(!)

Pashë që poeti u ngrys dhe nuk i pëlqeu mendimi im, por ashtu siç qe, poet, prift e filozof, ma liroi litarin e fjalës.

-Po ti fol, o bir! E kombi ynë ka nevojë me na nigju…

-Poeti nuk mund të identifikohet me zanat e aq më pak me zanat luftëtare… me emra e mbiemra, nga ik-x fshat a y-psylon zonë me vajzat dhe gratë e malësive tona; zanat janë produkte qiellore. Ju thoni vetw:“Gruaja grua e Zana zanë”.

-Të qiellës jemi të tanë, o bir. Pse `a keq me kenë dhe ushtar dhe kangtar?! Dhe më iku krahëbardhë si zanë…e m’u duk se u bashkua me një kor bilbilash a simfoni bjeshkësh.

-Këto zana luftëtare, – vazhdoja unë në vetmi, – s’na kanë dhënë fitore. Kombi ynë i copëtuar…

-…

-Gjatë Luftës Nacionalçlirimtare, – vazhdova monologun, – këto zana na u bënë partizane, vëlla e motër me shqaun… e u bënë luftëtare, dashnore dhe spiune, e pse jo, vrastare dhe shoq me shoq…

-…

-E më vonë zanat u katandisën kooperativiste, zetoriste e zboriste…

-…

Vonë e kuptova që po flisja me vete. Kishte akoma natë dhe ëndrra vazhdonte. Nata qe e thellë dhe një hënë e plotë e përndriste dheun me një dritë të argjendë. Gjergj Fishta, ai poeti e personaliteti i madh i shqiptarizmës, po fliste para një grupi varzash të bukura e u thosh ca vargje melodike. Ngrita veshët e dëgjova: “… u prijnë valleve tue ndritë hana” e “jehojnë male e zalle n’ato kangë e n’ato valle”… “tue m’u la, tue m’u flladitë, herë n’për hanë e herë n’për dritë”.

Dhe për çudinë time fillova të bëja portretin e tyre me fjalët e Fishtës. Them për çudinë time, se unë që nuk shquhem për përmendësh, në ëndërr m’u kujtuan të tëra vargjet e mësuara që para tridhjetë vjetësh për portretin e Zanave (!)

“Ardhë shtatit si breshana/Rreze dielli dora e llana/Ftyra shtru n’flet t’drandofillit/Shartue zanin n’za t’bilbilit/Diçka borë e diçka brymë/

Si ai qielli më fërfëllimë…”.

… E befas m’u fundos poeti. Nuk e pashë e mbështolli një re e bardhë a diku e rrëmbeu një dallgë lumi…Pastaj, andej nga qe zhdukur ai, m’u bë një vajzë bjonde. Lakuriq. Zanë. E bukura e dheut. Një fjollë e trashë flokësh i nisej në ballë, palosej pas koke, bëhej komb në qafë e si një gërshet i trashë gjysmë i shpërbërë, i kalonte mbi gjinj, i varej poshtë e i arrinte deri te seksi. Këmbët e holla i kishin në një guaskë deti e lart, trupi i bardhë me kokën pak anash…M’u shfaq portreti i Afërditës së Milosit (varianti grek i perëndeshës)… M’u afrua. Priste fjalën time. Ose këngën. Ose zërin. E tha një çast:

-Ç’do prej meje, o vëlla?

– Atë që humba, – desha t’i thosha. (Kisha një javë që isha operuar nga laringu dhe dergjesha në një krevat spitali)….

Në çast u tremba nga një hije që m’u hodh me shpejtësi e më pllakosi trupin krahëhapur për të më mbrojtur.

–Mos!, – bërtiti, – mos! – Ishte nëna, ajo në-në-za ime. – Mos i hap sytë, mos i fol – bërtiste, – mos dëgjo! Ajo kërkon të të marrë…Ajo është zanë, zanë e do me të zanue..

Desha të flisja, t’i thosha se kjo bukuroshe s’ka ç’do vdekjen time, por s’kisha zë e, kur po përmendesha, Ylli i mëngjesit më ra në sy e më zgjoi,

E njihja atë yll.. Ishte ajo zana përmbi zana, Afër –dita jonë…Ose Ylli i mëngjesit…

* * *

Mesazhi kalon brezash i pashkruar, si erë e si jehonë:

O njeri, mos e prek botën e misterit, mos e sfido shpirtin suprem të bukurisë; në katin e sipërm të artit, ku banon ajo, nuk shkohet me opinga me baltë; nëse të takon diçka nga festa në altar, mos harro të ulësh kokën e të veshësh sandale të mëndafshta..,

se “zanat kanë me të zanue…”.

lolipiro1945@gmail.com

AFTËSIA E PA AFTËSISË

October 25, 2020 by dgreca

AFTËSIA E PA AFTËSISË OSE UNË JAM UNË/

(“rebel që fati i ka buzëqeshur kurvërisht” e ku, ”zbardh e zeza dhe e bardha nxin; er’endyr” e mjegull na përpin”…(Nga Makbethi)/

ESE NGA PIRRO LOLI/

Akoma nuk e kuptojmë mirë as ne shqiptarët, as disa nga miqtë tanë perëndimorë se aspirata jonë evropiane( BE) pengohet vetëm nga kreu i qeverisë sonë, me emrin Edi Rama. Ai e di shumë mirë se ai shteg ta merr dyfekun e katundit dhe nuk të lë të livadhisësh e të lëpish nëpër kusira e tepsira. Në BE nuk e ka kaq të lehtë të vjedhë e të mashtrojë, as nuk e lë njëri të uzurpojë të gjitha pushtetet e të sillet si pashallarët e qëmotit me popullin e vet. Kështu, hiq e mos e këput, pa fre e me ca miq burokratë andej e përkëtej, me para të pista andej e përkëtej, në krahun e djathtë të oligarkëve dhe nën skeletin e një partie kufomë, e ka të lehtë të mashtrojë e përsëri e përsëri nuk shqitet nga pushteti. Sepse ai, është ai. Dhe historia e ka thirrur në skenë për të qenë ai, ose kryeministri triumfator që historia do ta mbajë mend si barsaletë.

UNË JAM “BABAI I KOMBIT”…

Nuk e mban kot në sfond IsmailQemalin e së fundi dhe Skëndërbeun. Nuk duhet t’i harrojmë aftësitë e tij. Nuk e bën kushdo punën e tij. Në krye të pushtetit ai e ka sofistikuar mashtrimin. Aftësia e paaftësisë së Edi Ramës rrezikon ta lërë vendin jashtë BE. Mos i besoni kurtheve te tij! As për Këshillin politik, as për kodin zgjedhor, as për ndryshime nenesh në Kushtetutë pa konsensum.Çdo mirëkuptim me të është një kurth i ri.Ai erdhi kryetar i PS pa qenë anëtar. Kur u bë kryeministër(2013), BE kishte vetëm tri kushte pranimi, tani pas shtatë vjet në krye të pashallëkut, Shqipëria duhet të plotësojë 15 kushte të rënda. Ai, uzurpues i katër pushteteve, me këtë shtet të dhunshëm partiak, me polici thellësisht ishsigurimse, “PS-iste e rilindase”, përplot oligarkë e hajdutë në krah, me një grup çapaçulësh gjoja opozitarë që nuk përfaqësojnë asgjë brenda Kuvendit, nuk e njeh dot vetveten jashtë pazareve të xhepit dhe pushtetit. Narcizmi i tij i tejskajshëm dhe urrejtja për Tjetrin (jo vetëm për opozitën, por dhe për median, drejtësinë, aleatët, pse jo, për popullin opozitar) e pengojnë atë të kryej çdo lloj dialogu për mirëkuptim. Ky është thelbi dramës së politikës shqiptare që drejtohet nga ky kryeministër, që e heq veten si lider i shquar i rajonit dhe si babai i kombit. Duke pasur në dorë dhe nën dorë të qeverisë-shtet të gjitha qelizat, në bazë e në qendër, me babëzinë e vet, synon fitore të tretë, të katërt e pse jo të përhershme …Dhe, si kloun, kapërcen nga suksesi në sukses duke shpalosur tablonë më hipokrite në statusin e Shqipërisë, që është bërë si pashallëku i tij.

..Në këtë sprovë do mundohem ta trajtoj jo vetëm si thotë ai “baba i kombit”, por dhe si personazh që u bë aksidentalisht kryeministër. Tanimë, pas dy dekada e ca në pushtet, ai është i bindur se ai është ai, “i zgjedhuri”, triumfatori, qenie e vetësajuar me epsh, me ndërgjegje të plotë, i qëllimshëm për t’u dukur i përveçëm; vetë ai, me të gjithë kompleksitetin e një qenie pa thelb, pa substancë, është personazh i gatshëm. Pse jo, personazh i plotë dhe i dashur romanesk për çdo shkrimtar.

UNË JAM I VEÇANTI…

Ai dallon jo vetëm midis shqiptarëve, por dhe në krye të tyre; atij ia thotë mendja se duhet të përveçohet edhe midis kolegëve evropianë, ku e shpie puna, në formë e në përmbajtje, në gjuhë e në mendime. Synimi: të paktën lider i Ballkanit. E fillon me Minishegen “madein serbo, Vuçiç” për të arritur në BE në hiç. S’ka rëndësi, mjafton të pëlqehet ca ditë, të tregohet me gisht – nga gjatësia natyrore po se po, por sidomos nga veshja. Që nga refugjati në Paris deri te kryeministri këtu, nuk besoj se ndonjë tjetër koleg i tij, të spikati nga forma si ky yni. Nuk besoj të ketë garderobë më të madhe më fantastike më të pabesueshme, më dis`harmonke, ( lexo moderne) që nga veshi me një vath, nga një çorape e kuqe tjetra e zezë, nga kostumet më të shtrenjta në botë, te kanatjeret, nga poturet turke, gravata, distiktivat, atletike deri te oshkuret…. E domosdo më i veçanti në fjalorin kaq të pasur të shqipes, gallata, banalitete, për të sharë e ofenduar tjetrin me batutat, qyfyre, humor bajat, “ Që jashtëqit” nga goja ( fjalë e tij kjo që e përdor “pa teklif” për opozitën) te kokëkruarja, ngërdheshja, gjestomania e pakontrolluar… Ky personazh grotesk, që kur doli në pjacën e politikës si ministër i kulturës, e kryebashkiak, e ka parë veten se dikush është, madje, shpëtimtar i kulturës i qytetit i Shqipërisë, (tani lexo, shkatërrues) dhe, si çdo diktator që fillon nga zërua, përqafuar me fatin e tij, dekorin mavi të PS-së, u ngrit vertikalisht, e, sipas tij, çdo gjë duhet të fillojë nga emri i tij. Tjetri përballë, veçanërisht kundërshtarin politik e pa si armik, primitiv, mjeran, idiot, debil, katundar, malok, servil, prapanik, prepotent, diktator, konservator, tenxhere, jashtëqitje, qenef… ( a ka tjetër fjalë sharëse kjo shqipja jonë?!) Nuk është vendi këtu për fakte e tjerrime. Ai i përkëdheluri i bllokut, është veçuar si nxënës, si student, si pedagog, si piktor, si sportist, si i sëmurë… Pastaj si refugjat, si ministër i katapultuar, krye bashkiak, e kryeministër, pra, personazh krejtësisht i gatshëm për roman, deri në “ i pa besueshëm” në absurd, jashtë defterit që çdo fantazi krijuesi do ta kish zili.Në fjalën e tij të pamenduar që e hedh kundër kundërshtarit, ( si pështymë, gëlbazë a shuplakë), është i pabesueshëm, i pa krahasueshëm, ka shok vetëm veten. Ndjenja e të qenit person i veçantë, fatkeqësisht e ka yshtur që të gjithë të tjerët veçanërisht opozitarët, t’i duken të huaj, të këqij, të paaftë, llum, jashtëqitje, kundërshtarë që duhen eliminuar. Por kjo nuk i mjafton. Të tillët psikoanaliza i sheh si tipa me smirë, sepse nuk i arrijnë dot; i urren ata se nuk është si ata. Por dhe i “do” ata sepse nuk rri dot pa objekt urrejtjeje. Në këtë pikë qytetari ER, me egocentrizmin e tij, nuk e përballon dot kryeministrin të ushtrojë funksionet e tij të rëndësishme; kudo e kurdo, ai ballafaqohet me vetveten, i trishtuar, i lodhur, i thinjur, i plakur para kohe, artificial, i çakërdisur, cinik, sfidues banal, xheloz, kokëngjeshur duke u distancuar edhe nga rrethi i ngushtë i familjes, farefisit, shokëve e miqve deri në mohim. Të gjitha këto, të thëna e të stërthëna, me gojë e me shkrim, atij nuk i bëjnë përshtypje, mjafton të përflitet, të duket i veçanti, se ai është ai. Lideri i madh nuk mban inat. Le të përpiqemi t’i futemi sadopak në psikozën e përveçimit të tij, duke e “dëgjuar e përfytyruar” në vetën e tij primare, që përbën thelbin e kompleksit të tij.

UNË JAM UNË ..

Kjo urrejtje e bën më të veçantë, kështu faktikisht, del një qenie e ndarë vetëm me vetveten. Unë jam Edi. Këtë gjendje Hegeli e përcakton me barazimin , unë = unë. Ai karakterizohet nga një super egoizëm, krenari që, duke qenë varur në boshllëk, duke e parë veten jashtë tij te kundërshtarët e tij, ndjen ankth dhe dhimbje, që e brejnë si një tumor, pa pranuar asnjë kimioterapi. Ai luan vetveten, përkulet mbi vetveten si narcist tragjik. Veten e sheh në kamera dhe në ndjesinë hipotetike se si u duken të tjerëve, i suvejuar prandaj i duhet të kruajë kokën, të aktrojë me një plasticitet maskash. A thua se dikush e zmadhon duke i bërë qejfin në dylbi, apo e shpërfill duke e parë me neveri. Është vetëdija e tij pa thelb, pa substancë. Është foto pa qenë objekt e kjo reflektohet dhe në pikturat e tij surealiste dhe në dekoret e përgatitura, ku dominon gjaku i partisë mëmë tashmë, është bërë mavi. Ai dështimin e quan arritje, madje kënaqësi. Kjo veti, objekt psikoanalize, e vetëndan të zotin si një personazh shkëputur nga “lulet e së keqes”; enthusiazmohet veçanërisht kur e gjen pasionin në shembje pallatesh e shtëpish për të ndërtuar kulla me fitime milionash, ngjyer nga jashtë me shijen e piktorit të madh.. E pabesueshme që një artist të shkatërrojë kulturën e vendit të vet në në këto përmasa. Të kesh pasion shkatërrimin. Pastaj betonizimin. Pastaj dekoret. Pastaj ngjyrat, bojatizmin, thelbin që mungon. Që për të shërben si arterje vitale. Fotot, kamerat, aktrimi sukses i një karjere në krye të shtetit – .. A thua dhe këtu i duket vetja se është ai, i përveçmi, skandalozi? A thua është natyra e tij, karakteri i një qenie komplekse e pakontrolluar? Nuk mund të thuash që nuk është inteligjent, veçse inteligjenca e tij ka kufij vetveten, ajo mbetet e pa krahasuar, varur në boshllëk e kjo përbën një nga kurthet e pakalueshme të dijes, ndaj i thonë ”i gjithëdituri”, antipodi i Sokratit të madh që dinte një gjë që “nuk dinte asgjë”. Unë (baras)(=)unë është përmbushje me vetveten, i pamjaftueshëm, njëkohësisht i përmbytur. Sepse pa thelb, pa substancë, pa lëndë, pa moral, pa humanizëm. Një tejngopje e tillë me vetveten, e bën të vjellë, dhe i duhet të vjellë dhe nga poltroni i parlamentit për t’iu përgjigjur kritikave dhe broçkullave të dikujt, pa u frenuar gjëkund, pa u distancuar, për të heshtur e për t’u menduar. Problemi është se ai, po nuk foli, veçanërisht kundër opozitës, por dhe kundër kujtdo që guxon ta kundërshtojë e ta kritikojë, nuk ekziston. Diku e thashë – opozita është shfaqje e ekzistencës së tij, është ndjenjë kalorsiake, “opozita e rrugës “, ( cinizëm kryeministror) dhe i duhet të recitojë për t’u dukur si pasha turk bashkë me poture. Është shkak dhe pasojë, oligark, gjykatës, prokuror dhe viktimë…E gjitha kjo – luftë për të mbajtur pushtetin, por përballë tij, si një qenie të dyzuar me vetveten, segment ekzistencial, që fillon e zgjatet nga ai, e ravijëzon një tjetër qenie identike me fytyrën dhe rrezikun e tij. Por (“ unë jam unë”) të mos ia hamë hakun, ai është mjeshtër i propagandës, mashtruese, personazh komik o tragjik, shqiptar e rajonal, “minishegist” dhelparak e qesharak që Shekspiri do ta etikonte: “rebel që fati i ka buzëqeshur kurvërisht” e ku, ”zbardh e zeza dhe e bardha nxin; er’endyr” e mjegull na përpin”… Po më shumë frikë ka pasur ata të fortët që kanë dalë nga tenxherja e së majtës. Grupin e Fatosit të dikurshëm apo president Ilirin e tanishëm. Me Saliun e me Lulin e ka mirë se i ka në barrikadën e armikut përballë. E gojët e liga thonë se “është kaq i malluar për ta”, sa nuk bën dot pa ta. Te kundërshtarët gjen vetveten, i vjen ajo energjia djallëzore për t’i anatemuar, për t’u paraqitur, pa e pasur problem sepse lejfenët që e rrethojnë, e quajnë “Skëndërbej” me shpatë në dorë; ndërsa ata që lë rrugës, “i pa besë’, dhe Hamza apo Ballaban me thikë në brez… Po ç’ mund të thuash për vetveten e tij, kur ajo nuk ekziston?; Duke qenë një konglomerat vesesh e tiparesh, talente dhe mediokritete, vlerash dhe antivlerash, cilësish eklektike, papërgjegjësish, fytyrash e maskash, i pa imitueshëm në role pervese; kudo pa bosht, mungesë vertebrash të rrëshqitshme deri në mosqenie; burim force i bëhet urrejtja, dhe ia mjegullon shikimin për të parë realitetin dhe gropat që po i përgatit vetvetes. Ndoshta këta tipa kish parasysh Bodleri kur tha “ Unë jam plaga dhe thika, viktima dhe xhelati..”

AFTËSIA E PA AFTËSISË …

Analistë, gazetarë a shkrimtarë ( Oh, sa pak, sa pak shkrimtarë…), gënjejnë veten që thonë se kryeministri ynë është i paaftë. Madje, kam vënë re se kur e pyesin për dështimet, kur fjalia e tyre fillon me “Pse” ai bëhet më agresiv, më i fuqishëm. Të luash pa aftësinë të duhet talenti. Mbajtja me thonj e me dhëmbë e mbajtjes së pushtetit me çdo kusht mbi 22 vjet në krye të pushtetit, është argument aftësie, jo paaftësie. Ju lutem , mos ma ofendioni personazhin tim! Si personazh, them, jo si person. Si qenie subjektive, them, jo si kryeministër. Personazhi im është portret i pa mbaruar. Ai po kërkon kryeministrin për herë të tretë, ai po ndryshon kushtetutën si me qenë një fletushkë paçavure.Kjo nuk duhet të na çudisë. Etja shkretinore për pushtet është aftësi psikopatie, furi seksuale do ta quante nobelisti(S. Rushdie), verbëri kozmike, epsh, drogë, marrëveshje me Orfeun dhe me djallin … Ky “i pa afti”, që thoni ju zotërinj analistë e politikanë, (ti moj blablaiste ordinereZonjëzaSpiropali e quan Skëndërbej. Mirë bën, s’është e lehtë të jesh ngrohtë pranë tij, të kesh të bësh me para të madje tatime a dogana, të bëhesh ministre…)Ai ka siguruar një kontroll vertikal, qelizor në raportin padron klient ku, që në hapat e parë të pushtetit, nuk ka qenë vetëm i përkëdhelur, por dhe me fat, dhe i talentuar nga natyra. Ai mundohet të jetë vetvetja por duke mos qenë në maja si sportist, piktor modernist, pedagog; pak ashtu e pak kështu, orator i lindur, cinik dhe ironik herë me muzat e artit e të sportit, herë me demonët e pushtetit, përjeton psikologjikisht ankthet e dështimit. Ai i do muzat e krijimtarisë artistike, por e kanë mbytur sirenat e egoizmit. Përpjekjet për të aplikuar të bukurën bashkë me antivlerat artistike edhe në politikë, madje, dhe në rolin e kryeminmistrit, përbëjnë ADN-në dështimit së tij, ankthin patologjik dhe thelbin e një mosqenie, në art dhe në politikë. Ose të një mosqenie masive që e zuri ledhi dhe preu rrugën.. Ai u kënaq që opozita doli nga parlamenti, njëkohësisht e kritikon atë, pse doli. Ai harron vetveten që për arsye të mosarsyes, braktisi parlamentin gjashtë muaj rresht që Shqipëria të mos pranohej si kandidate në BE. Shkaku kish të bënte me mustaqet e Çelos, … “Këto mustaqe” e lanë Shqipërinë rrugë prerë shtatë vjet pas duke e rrukullisur në fundin e fundit. Dhe pse? Vetëm e vetëm që të mos i numërohej të djathtës si meritë. Kujtesa e qytetarit shqiptar dhëmb. Ai u mundua me të gjitha mundësitë në çdo hap që qeveria e PD-së hidhte para që Shqipëria të futej në NATO, që qytetarit shqiptar t’i liberalizohej e drejta e udhëtimit pa viza, të aplikonte pasaportat diçitale, të modernizonte kufijtë etj, etj., Ai është regjisori dhe aktori në këtë dramën tonë që me aftësinë e pa përgjegjësinë e tij virusale, na u bë epidemi shoqërore. Për të, nuk ka ilaç e vaksinë e, kështu, brutal e agresiv, po bën dëme dhe po kapërcen lumin mes për mes pa u lagur?! Të mos bëjmë sikur nuk e dimë, të majtë e të djathtë. Kushdo që do analizojë përmbajtjen e dramës shqiptare me këtë regjisor e aktor, mbi 22 vjet nga skena në skenë, kujtesa sadopak do na kujtojë uzurpatorin jo vetëm të PS, diktatorin e rafinuar që [U1] rrëmbeu të gjithë pushtetet; që shkatërroi Republikën, demokracinë parlamentarizmin; që e katandisi shtetin e brishtë pluralist, në një shtet policor duke inkuadruar në poste të policisë e gardës, të gjitha mbeturinat e ish sigurimit, enveristë të inkriminuar, drogamanë, banditë, hajdutë, e, ai, talent i lindur, që nuk qe as anëtar i PS, u bë kryetar i saj brenda një nate dhe arriti ta katandisë PS-në ngjeshur pas trupit të tij si poture turke që e vesh dhe e zhvesh kur të dojë; e po të flasim me gjuhën e Makbethit, siç e ka qejf ai në fjalimet e fundit, kur e shpon ndonjë gjemb murrizi (deputet i klonuar), ai manifeston vetveten; – pozantin që dridhet e përdridhet, piktorin dhe në zyrën e kryeministrit, liderin e oratorin në ER-tv – aktorin mjeshtëror, princ e mbret pa kurorë, i pari në rajon, dukshëm perandor, krah për krah me mefistofelin e ndershëm, Erion.. . Dhe vetë citon Shekspirin … ; Ferri është bosh dhe të gjithë djajtë janë këtu…”…Gëzuash , Makbeth, që nesër bëhesh mbret...Megjithatë, të mos gënjejmë veten, duhet të pranojmë se cinizmiitij, babëzia, patologjia a drogamania, janëmëpaktëdëmshme se servilizmidhememecllëku socialistmasivshartuar me hibritinvirusal me emrin “Rilindja”. Shkatërrimiitëmajtëssonë, katandisursi parti e hajdutëvedheoligartëve, më e djathtë se e djathta, ështëmeritëpersonale e tij, njëkohësishtmjerimkombëtaripolitikësdhekulturëssonë. Këtëgjendjemjeranee vështirëson më tepër edhe niveli shumë i ulët intelektual i deputetëve në parlamentin aktual që, më së miri i përgjigjen mediokritetit kryeministror. Pra si tenxherja dhe kapaku. Të aftë vetëm për të zhvatur. Deputetë vetëm për të ngritur e ulurkartonat sa herë u fishkëllen binomi enigmatik “Rama-Ruçi”.

[U1]Mit

“UNË JAM UNË”… OSE PORTRET I PAMBARUAR

July 3, 2020 by dgreca

ESE NGA PIRRO LOLI/

Akoma nuk e kuptojmë mirëas ne shqiptarët, as miqtë tanë perëndimorë se aspirata jonë evropiane( BE) pengohet vetëm nga kreu i qeverisë sonë, me emrin Edi Rama. Ai e di shumë mirë se ai shteg ta merr dyfekun e katundit dhe nuk të lë të livadhisësh. Në BE nuk e ka kaq të lehtë të vjedhë e të mashtrojë, as nuk e lë njëri të uzurpojë të gjitha pushtetet e të sillet si pasha turk me popullin e vet. Kështu pa fre e me ca miq burokratë andej e përkëtej, me para andej e përkëtej, në krahun e djathtë të oligarkëve dhe të një partie kufomë, e ka të lehtëtë mashtrojëe përsëri e përsëri nuk shqitet nga pushteti.

KRYEMINISTRI

Nuk duhet të harrojmë: Ai erdhi kryetar i PS pa qenë anëtar. Kur u bë kryeministër(2013), BE kishte vetëm tri kushte pranimi,tani pas shtatë vjet në krye tëpashallëkut, Shqipëriaduhet të plotësojë15 kushte të rënda. E ka sofistikuar mashtrimin në përvojën e tij si uzurpator. Ai rrezikon vendin ta lërëjashtë BE. Mos i besoni kurtheve te tij! As për kodin zgjedhor. Çdo mirëkuptim me tëështë një kurth i ri. Ai në krye të katër pushteteve me këtë shtet të dhunshëm, me polici partiake, përplot oligartë e hajdutë në krah, me një grup çapaçulësh gjoja opozitarëqë nuk përfaqësojnë asgjë brenda Kuvendit, nuk e njeh dot vetveten jashtë pazareve të xhepit dhe pushtetit. Narcizmi i tij i tejskajshëm dhe urrejtja për Tjetrin(jo vetëm për opozitën, por dhe për median, drejtësinë, aleatët, pse jo, për popullin opozitar) e pengojnë atëtë kryej çdo lloj dialogu për mirëkuptim. Ky është thelbi dramës së politikës shqiptare që drejtohet nga kryeministri. Duke pasur në dorë dhe nën dorë të qeverisë shtet të gjitha qelizat, në bazë e në qendër, me babëzinë e vet, synon fitore të tretë, të katërt e…Dhe si kloun kapërcen nga suksesi në sukses duke shpalosur tablonë më hipokrite në statusin e Shqipërisë, qëështë bërë si pashallëku i tij. Po unë në këtë sprovë do mundohem ta trajtoj jo vetëm si kryeministër, por dhe si personazh. Tanimë, pas dy dekada e ca në pushtet, ai është i bindur se ai është ai, “i zgjedhuri”, qenie e vetsajuar me ndërgjegje të plotë, i qëllimshëm për t’u dukur i përveçëm; vetë ai, me të gjithëkompleksitetin e një qenie pa thelb, pa substancë,është personazh i gatshëm. Pse jo, personazh i dashur romanesk për çdo shkrimtar.

UNË JAM UNË

Ai dallon jo vetëm midis shqiptarëve, por dhe në krye të tyre; ai duhet të dallohet edhe midis kolegëve evropianë ku e shpie puna, në formë e në përmbajtje, në gjuhë e në mendime. Synimi: të paktën lider i Ballkanit. E kudo i pëlqen të tregohet me gisht, nga gjatësia natyrorepo se po, por sidomos nga veshja. Që nga refugjati në Paris deri te kryeministri këtu, nuk besoj se ndonjë tjetër koleg i tij, të ketëgarderobën më të madhe më fantastike më të pabesueshme, më tëdis`harmonke, që nga veshi me një vath, nga një çorape e kuqe tjetra e zezë, nga kostumet më të shtrenjta në botë, te kanatjeret, nga poturet turke, gravata, atletiket… E domosdo më i veçanti në fjalorin kaq të pasur të shqipes, për të sharë e ofenduar tjetrin deri në banalitete me batutat, qyfyre, humor bajat, “ Qësjastëqit” ( fjalor i tij për opozitën) te gjestomania, etj, etj,. Nuk është vendi këtu për fakte e tjerrime. Ai i përkëdheluri i bllokut është veçuar si nxënës, si student, si pedagog,…Pastaj si refugjat si ministër i katapultuar, kryebashkiak, e kryeministër,pra, personazh krejtësisht i gatshëm për roman, deri në“ i pa besueshëm” nëabsurd që çdo fantazi do ta kish zili. Veçanërishtsiironik, thumbaxhi, tërë sharje e tërë urrejtje, sfidues e cinik, deri në sarkazëm e sadizëm…Ai ofendon me fjalën e ndyrë, pa të keq plakun, studentin, vajzën, gazetarin, sidomos (femrat), dukuri shqisore kjo që qartësisht e bën të përveçëm e të urrejtshëm, objekt humori me zhargon të pistët, plot sfidë dhe urrejtjeje. Në këtë drejtim është i pa krahasueshëm, ka shok vetëm veten. Ndjenja e të qenit person i veçantë, fatkeqësisht e ka yshtur që të gjithë të tjerët veçanërisht opozitarët, t’i duken të huaj, të këqij,kundërshtarë që duhen eliminuar. Por kjo nuk i mjafton. Ai i do dhe i urren ata se nuk është si ata. Ai nuk rri dot pa këtëobjekt urrejtjeje.Ky pathos negativ e pllakos të tërin nëpër honet e errëta të vetvetes. Atje ku fluturojnë në kaos dhe lakuriqë nate të neveritshëm për atë vetë. Kjo urrejtje e bën më të veçantë, kështu faktikisht, del një qenie e ndarë vetëm me vetveten. Këtë gjendje Hegeli e përcakton me barazimin , unë=unë. Në këtë pikë qytetariER, me egocentrizmin e tij nuk e përballon dot kryeministrin të ushtrojë funksionet e tij të rëndësishme; kudo e kurdo, ai ballafaqohet me vetveten, i trishtuar, i lodhur, i thinjur, i plakur para kohe, artificial,cinik, xheloz, kokëngjeshur duke u distancuar edhe nga rrethi i ngushtë i familjes, farefisit, shokëve e miqve deri në mohim. Me këtë kundërshti që ka ndaj tjetritparësi virus, ai nuk mund të ballafaqohet dot me vetveten e mbushur vesesh, gafash, gabimesh, fajesh, vlerash, veprimesh e mosveprimesh, objekt edhe i reformës nëdrejtësi që, me thonj e me dhëmbë, po mundohet ta ketë të tijën si të gjitha pushtetet që i ka uzurpuar në sy e në faqe dhe me ndihmën e ca të huajve që, ( larg qoftë)të blerë e të emëruar prej tij, sillen si guvernatorë të Tiranës. Akti mbrojtës e detyron të kthehet në akt hakmarrës, në dëshpërim të thellë që e detyron të ushqejë një krenari false, verbëri për të mos parë dështimet dhe rolin e tij përçarës dhe destruktiv. Ai karakterizohet nga njëhiperkrenariqë, duke qenëvarur në boshllëk, duke e parë veten jashtë tij te kundërshshtarët e tij, ndjen ankth dhe dhimbje, qëe brejnë si një tumor, pa pranuar asnjë kimioterapi. Ai luan vetveten, përkulet mbi vetveten si narcist tragjik. Veten e sheh në kamera dhe në ndjesinë hipotetike se si u duken të tjerëve, i suvejuar prandaj i duhet tëkruajë kokën, tëaktrojë me një plasticitet maskash.A thua se dikush e zmadhon duke i bërë qejfin në dylbi, apo e shpërfill duke e parë me neveri. Është vetëdija e tij pa thelb, pa substancë. Është foto pa qenë objekt e kjo reflektohet dhe në pikturat e tij surealiste dhe në dekoret e përgatitura ku dominon gjaku i partisë mëmëtashmë, ështëbërë mavi. Ai dështimin e quan arritje, madje kënaqësi. Kjo veti, objekt psikoanalize, e vetëndantë zotin si njëpersonazh shkëputur nga “lulet e së keqes”; entusiazmohet veçanërisht kur e gjen pasionin në shembje pallatesh e shtëpish për të ndërtuar kulla me fitime milionash, ngjyer nga jashtë me shijen e piktorit të madh.. E pabesueshme që një artist të shkatërrojë kulturën e vendit të vet nënë këto përmasa. Të kesh pasion shkatërrimin. Pastaj betonizimin. Pastaj dekoret.Pastaj ngjyrat, bojatizmin, e domosdoshmërishtsi arterje vitale, fotot, kamerat, aktrimin.. A thua dhe këtu i duket vetja se është ai, i përveçmi, skandalozi? A thua është natyra e tij, karakteri i një qenie komplekse e pakontrolluar?Nuk mund të thuash që nuk është inteligjent, veçse inteligjenca e tij ka kufij vetveten, ajo mbetet e pakrahasuar e kjo përbën një nga kurthet e pakalueshme të dijes, ndaj i thonë ”i gjithëdituri”, antipodi i Sokratittë madh që dinte një gjë që “nuk dinte asgjë”.Unë(baras)(=)unëështë përmbushje me vetveten, ipamjaftueshëm, njëkohësisht i përmbytur. Sepse pa thelb, pa substancë, pa lëndë, pa moral, pa humanizëm. Një tejngopje e tillë me vetveten, e bën të vjellë, dhe i duhet të vjellë dhe nga poltroni i parlamentit për t’iu përgjigjur kritikave dhe broçkullave të dikujt, pa u frenuar gjëkund, pa u distancuar, për të heshtur e për t’u menduar. Problemi është se ai, po nuk foli, veçanërisht kundër opozitës, por dhe kundër kujtdo që guxon ta kundërshtojë e ta kritikojë, nuk ekziston. Diku e thashë- opozita është shfaqje e ekzistencës së tij, është ndjenjëkalorsiake, “opozita e rrugës “, ( cinizëm kryeministror) dhe i duhet tërecitojë për t’u dukur si pasha. Ështëshkak dhe pasojë, oligarg, gjykatës, prokuror dhe viktimë…E gjitha kjo – lufte për të mbajtur pushtetin, por përballë tij, si një qenie të dyzuar me vetveten, segment ekzistencial, që fillon e zgjatet nga ai, e ravijëzon një tjetër qenie identike me fytyrën dhe rrezikun e tij.Por të mos ia hamë hakun, ai është mjeshtër i propagandës, mashtruese, personazhkomikotragjik, shqiptar e rajonal, “minisshegist qesharak” që Shekspiri do ta etikonte: “rebel që fati i kabuzëqeshur kurvërisht” e ku, ”zbardh e zeza dhe e bardha nxin; er’endyr” e mjegull na përpin”…Po më shumë frikë ka pasur ata të fortët që kanë dalë nga tenxherja e së majtës. Grupin e Fatosit tëdikurshëm apo Ilirin e tanishëm. Me Saliun e me Lulin( tani dhe me presidentin) e ka mirë se i ka në barrikadën e armikut përballë. E gojët e liga thonë se “është kaq i malluar për ta”, sa nuk bën dot pa ta. Te kundërshtarët gjen vetveten, i vjen ajo energjia djallëzore për t’i anatemuar, për t’u paraqitur, pa e pasur problem sepse lejfenët që e rrethojnë, e quajnë “Skëndërbej” me shpatë në dorë; ndërsa ata që lë rrugës, i pa besë, dhe Hamza apo Ballaban me thikë në brez… Po ç’ mund të thuash për vetveten e tij, kur ajo nuk ekziston?; Duke qenë një konglomerat vesesh e tiparesh, talente dhe mediokritete, vlerash dhe antivlerash, cilësish eklektike, papërgjegjësish, fytyrash e maskash, i pa imitueshëm në role pervese; kudo pa bosht, mungesë vertebrash të rrëshqitshme deri në mosqenie; burim force i bëhet urrejtja, dhe ia mjegullon shikimin për të parë realitetin dhe gropat që po i përgatit vetvetes. Ndoshta këta tipa kish parasysh Bodleri kur tha “ Unë jam plaga dhe thika, viktima dhe xhelati..”

MUNDËSIA E PAMUNDUR

Ky personazh grotesk, që kur doli në pjacën e politikës si ministër i kulturës, e ka parë veten se dikush është , madje shpëtimtar i kulturës (lexo shkatërrues) si çdo diktatorqë fillon nga zërua e , fati i tij, duke u ngritur vertikalisht, çdo gjë duhet të fillojë nga emri i tij. Tjetri përballë, veçanërisht kundërshtarin politik u pa si armik, primitiv, mjeran, idiot, debil, katundar, malok, servil, prapanik, prepotent, diktator, konservator, tenxhere, jashtëqitje, qenef… ( a ka tjetër fjalësharëse kjo shqipja jonë?!)Me përvojën që fitoi në ministri të kulturës duke e shkatërruar kulturën materiale e shpirtërore, me despotizmin turko komunist si pasha i Tiranës, aleancat me oligarkë e kriminelë ordinerë e, që nga 2013-a e 2017-a me vota të vjedhura, si pasha i pashallëkut shqiptar –e katandisën politikën shqiptare( si godinën e teatrit)në një gërmadhëqë nuk arrin dot as nivelet minimale të demokracisë.Ajo është e destinuar të ngërthehet gjithmonë në konflikte, përçarje, duke u shprehur në boshllëk si mundësi e pamundur. Mania e tij patologjike për të shembur e shkatërruar gjithçka e për të ndërtuar siç do ai, të kujton dhunuesit e mëdhenj tëmjediseve tradicionale dhe jetës njerëzore. Pozicioniedvinistnë krye të shtetit, ka rrëzuar partinë e tij dhe opozitën; ai ka bërë të mundur që, e majta jonëjo vetëm të mos njohë energjitë transformuese brendësitë e vetvetes, jo vetëm duke zeruar një sërë jo të vogël specialistësh e personalitete të fushës, por të katandiset në një turmë të heshtur, kufomë e gjallëpa pikëpersonaliteti.Opozita për tëështë dhe domosdoshmëri sharjesh dhe mallkim ekuacion i pa zgjidhur për çdo konsensusi! Gati si një mallkim. Mallkim të mos afrohet , të shqiptohet ditën dhe të sabotohet natën, të mos gjallojë, dhe kur futet midis nesh t’ia përdredhim kokën, t’i vëmë kushte, anipse është detyrim qytetërimi, koncept, marrëveshje, mirëkuptim i domosdoshëm reciprok…Ky fenomen( konsensusi) vërtet nuk është vetëm shqiptar. (“ Lufta ka inaguruar historinë”, thoshte Hegeli,) por, në këtë të bekuarin dhe tëmallkuarin vendin tonë, marrëdhënia me tjetrin, shoqërizimi për zgjidhje të përbashkëta, përçarja,sherret, akuzat,paskan qenë mallkim i zi si një mundësi e pamundur. Për kryeministrin( personazh) , armiku i brendshëm, opozita qenka dhe dhe forcë shtytëse në mbrojtje të statusit të tij prej diktatori. Kur me vota të vjedhura dominoi parlamentin duke poshtëruar banalisht opozitën, largimin e detyruar tësaj mbetur vetëm si farsë, ai e quajti fitore të tij, paçka se rendit iu hap plaga më e madhe. Kështu, duke uzurpuar të gjitha indet vitale të shtetit, ai rezultoi në një person me rrezikshmëri të lartë. Ndërsa tregohet i talentuar për të sajuar kurthe e manipulime, ai ështënul dhe nuk e honeps dot, nuk e kupton se në drejtimin e shtetit konsensusi, marrëveshja është arti i drejtimittë shtetit.

AFTËSIA E PA AFTËSISË…

Analistë, gazetarë a shkrimtarë ( Oh, sa pak, sa pak shkrimtarë…), gënjejnë veten që thonë se kryeministri ynë është i paaftë. Madje, kam vënë re se kur e pyesin për dështimet, kur fjalia e tyre fillon me “Pse” ai bëhet mëagresiv, më i fuqishëm. Të luash pa aftësinë të duhet talenti. Mbajtja me thonj e me dhëmbë e mbajtjes së pushtetit me çdo kusht mbi 22 vjet në krye të pushtetit, është argument aftësie, jo paaftësie. Ju lutem , mos ma ofendioni personazhin tim! Si personazh, them, jo si person. Si qenie subjektive, them, jo si kryeministër. Personazhi im është portret i pa mbaruar. Ai po kërkon kryeministrin për herë të tretë. E kjo nuk duhet të na çudisë. Etja shkretinore për pushtet është aftësi psikopatie, furi seksuale (S. Rushdie), verbëri kozmike, epsh, drogë, marrëveshje me Orfeun dhe me djallin … Ky “i pa afti”, që thoni ju, ka siguruar një kontroll vertikal, qelizor në raportin padron klient ku, që në hapat e parë të pushtetit nuk ka qenë vetëm i përkëdhelur, por dhe me fat, dhe i talentuar nga natyra. Ai mundohet të jetë vetvetja por duke mos qenë në maja si sportist, piktor modernist, orator i lindur, cinik dhe ironik herë me muzat e artit herë me demonët e pushtetit përjeton psikologjikisht ankthet e dështimit. Ai i do muzat e krijimtarisë artistike por e kanë mbytur sirenat e egoizmit. Përpjekjet për të aplikuar të bukurën bashkë me antivlerat artistike edhe në politikë, madje, dhe në rolin e kryeminmistrit, përbëjnë ADN-në dështimit së tij, ankthin patologjik dhe thelbin e një mosqenie, në art dhe në politikë. Ose të një mosqenie masive që e zuri ledhi dhe preu rrugën.. Ai u kënaq që opozita doli nga parlamenti, njëkohësisht e kritikon atë, pse doli. Ai harron vetveten që për arsye të mosarsyes, braktisi parlamentin gjashtë muaj rresht që Shqipëria të mos pranohej si kandidate në BE. Shkaku kish të bënte me mustaqet e Çelos, …për një këshilltar të vogël në Fier, Edi Rama jashtë parlamentit, ndaloi grupin e deputetëve për të mos votuar tre ligjet që na kërkonte BE me urgjencë. “Këto mustaqe” e lanë Shqipërinë rrugëprerë shtatë vjet pas duke e rrukullisur në fundin e fundit. Dhe pse?Vetëm e vetëm që të mos i numërohej të djathtës si meritë. Kujtesa e qytetarit shqiptar dhëmb. Ai u mundua me të gjitha mundësitë në çdo hap që qeveria Berisha hidhte para që Shqipëria të futej në NATO, që qytetarit shqiptar t’i liberalizohej e drejta e udhëtimit pa viza, të aplikonte pasaportat diçitale, të modernizonte kufijtë etj, etj., Ai është regjisori dhe aktori në këtë dramën tonë që me pa përgjegjësinë e tij virusale, na u bë epidemi shoqërore. Për të, nuk ka ilaç e vaksinë e,kështu, brutal e agresiv po bën dëme dhe po kapërcen lumin mes për mes pa u lagur?! Të mos bëjmë sikur nuk e dimë, të majtë e të djathtë. Kushdo që do analizojë përmbajtjen e dramës shqiptare me këtë regjisor e aktor, mbi 22 vjet nga skena në skenë, kujtesa sadopak do na kujtojë uzurpatorin jo vetëm të PS, diktatorin e rafinuar që [U1] rrëmbeu të gjithë pushtetet; që shkatërroi Republikën, demokracinë, parlamentarizmin; që e katandisi shtetin e brishtë pluralist, në një shtet policor duke inkuadruar në poste të policisë e gardës, të gjitha mbeturinat e ish sigurimit, enveristë të inkriminuar, drogamanë, banditë, hajdutë, e, ai, talent i lindur, që nuk qe as anëtar i PS, u bë kryetar i saj brenda një nate dhe arriti ta kastandisë PS-në ngjeshur pas trupit të tij si poture turke që e vesh dhe e zhvesh kur të dojë; e po të flasim me gjuhën e Makbethit, siç e ka qejf ai në fjalimet e fundit, kur e shpon ndonjë gjemb murrizi (deputet i klonuar), ai manifeston vetveten; – pozaxhiun që dridhet e përdridhet, piktorindhe në zyrën e kryeministrit, liderin e oratorin nëERTV – aktorin mjeshtëror, princ e mbret pa kurorë, i pari në rajon, dukshëm perandor, krah për krah me mefistofelin e ndershëm, Erion.. . Dhe vetëciton Shekspirin … ; Ferri është bosh dhe të gjithë djajtë janë këtu…”…Gëzuash , Makbeth, që nesër bëhesh mbret…Megjithatë, duhet të pranojmë se cinizmiitij, babëzia, patologjia a drogamania, janëmëpaktëdëmshme se servilizmidhememecllëku socialist shartuar me hibritinvirusal me emrin “Rilindja”. Shkatërrimiitëmajtëssonë, katandisursiparti e hajdutëvedheoligartëve, më e djathtë se e djathta, ështëmeritëpersonalee tij,njëkohësishtmjerimkombëtaripolitikësdhekulturëssonë. Këtëgjendjemjeranee vështirëson më tepër edhe niveli shumë i ulët intelektual i deputetëve në parlamentin aktual që, më së miri i përgjigjen mediokritetit kryeministror. Të aftë vetëm për të marrë rogat apo të ngrenë e të ulin kartonat sa herë u fishkëllen binomi enigmatik “Rama-Ruçi”.

TJETRI SI ARMIK

Edhe nga tribuna e Kongresit të fundit të PS, Kryeministri e etikoi opozitën si armike.E ndoshta, prandaj media, për kundërpeshë, e quajti atëvetë“Ramavirusi”. Një ish ministër i qeverisë së tij, madje i drejtësisë, kish gjetur Fatos Nanon, personin përgjegjës që e “solli koronavirusin” nga Franca në Shqipëri. (!) Një tjetër ish ministër i tij ( i jashtëm ), në portretizimin e kryeministrit përdor të gjithëepitetomaninë “e zezë” tëshqipespër t’i bërë portretin, që dhe njënjeri i zakonshëm do rrëzohej në baltë. E sa e sa të tjerë, brenda parlamentit dhe jashtë tij, e kanë denigruar me monedhat e pista reciproke të fjalorit të tij arrogant… Ai është i vetëm, solist, në pozitë e në opozitë. Qeverinëe ka dekor, krijesë si pikturësurealiste , parlamenti aktual, u katandis kasollja tij mjerane, njëkohësisht triumf dhe fatkeqësi e shtetit tonë.Ai, me vetëdije është përveçuar dhe e gjithë bota me opozitën, gazetarët, analistët, studentët, prokurorët, gjykatësit, minatorët, katundarët,… përballen me të dhe i duken të gjithë si kundërshtarë. Dhe fatziu ndjehet mirë. Kësisoj, ai nuk mund të bëjë asnjë marrëveshje me tjetrin, (lexo me vetveten), sepse ai urren, sepse ai pozon disa vetvete para pasqyrave e para kamerave me besë-a-besë, por, i pa besë, me maska e pa maska, me poture e pa poture… Pavarësisht nga metafora, kjo urrejtje in ekstremis( krahasimi me viruesinCovid 19), tregon se ku kemi arritur. Ky personazh vital qëmerret me politikë, nuk është as i majtë as i djathtë; por ka trashëguar nga e majta biologjike dhe ideologjike urrejtjen dhe kuadrin. Kjo është një përvojë tradicionale “histerike”në luftën kundër tjetrit si armik, (brenda vetes e jashtë saj). Kjo histori sa dramatike aq dhe mashtruese e përçarëse , me komunistë, ballistë e zogistë ka qenë akti më tragjik i Shqipërisë. … Modeli po na shoqëron besnikërisht. Pasojat qenë ( janë )tej çdo katastrofe që mund të luhej në skenë, por ne, ndërsa kemi pasur aktorë të nivelit botëror dhe diktatorë të mëdhenj, na kanë munguar dramaturgët e vërtetë për ta ngritur tragjedinë në skenë dhe të vërtetën në pasqyrë.

JU FLET ER-TV

Mund të jetë i vetmi kryeministër që, pasi ka bërë për vete kanale TV,AMA, gazeta e gazetarë të huaj dhe të vendit, ka çelur dhe Kanalin personal ER-TV. Prej andej dhe nga FB,bilbilon, urdhëron, shan dhe drejton Shqipërinë. Propagandë histerike bajate me efektet e drogës për mashtrime qe nuk i beson as vetë. Dhe nuk gjen dot karar – (në pandemi provoi dhe murgun e përvuajtur nga bunkeri i Surrelit, ERTV, i trishtuar, gjynahqar, i plakur para kohe me shumë fytyra dhe si prift dhe si profet;i pa zëvendësueshëm(dhe me statut, aprovuar unanimisht nga tufa e deleve të PS-së rilindur ), reciton dhe si mbret dhe si fakir fukara që i dhimbet ky popull. Ai është mjeshtër në gjithçka dhe e di këngën e gjelkokoshit përmendësh e nuhat se, po nuk foli, vend e pavend, kohë e pa kohë, kotnasikoti kundër opozitës e humbet davanë….. Çuditërisht, te qenia e tij, ai ka konstatuar një inferioritet që e ka bërë paranojak. Kjo i ka diktuar gjithandej kundërshtarë dhe armiq që të mbulojë dështimet e tij. Ai ka nevojë për duartrokitje. Kjo dukuri fatkeqe ka pjellë vetëm urrejtje dhe përçarje mbarëpopullore ( dhe në Kosovë) ndaj palëve, opozitës ( armiqve) por dhe ndaj PS e pseudo Rilindjes. Realisht dështaku më i madh, ama më i njohuri, mëfotoxhiniku që ka lënë nam. Se ai “me talentin”e tij paraqet imazhin, foton, me kamerat para qenies dhe realizimit. Pasqyrat e ti janë të errëta,. Dhe thotë, “ne themi atë që bëjmë dhe bëjmë atë që themi”.Paranoja e gjithanshme e këtij personazhi ka prodhuar një Shqipëri diktatoriale, më të varfër, aspak demokratike, tepër problematike për popullin dhe miqtë tanë perëndimorë.Ai e dredh dhe e përdredh fjalën nga vrima e betonuar e Surrelitnë pasiguri të plotë, pa e vrarë mendjen se po mashtron se po vret lirinë te vetja dhe te populli i vet. Rëndësi ka që tufa e zgjedhur që e dëgjon, qesh, brohoret dhe duartroket; s’ka rëndësi që, gazetari apo analisti përballë, po e pyet dhe e kritikon,- ai kurrë nuk e kap dot thelbin e pyetjes( ose bën sikur nuk e kupton) – dhe mbush hapësirat me tjetër gjë, a me tjetër maskë… Mjafton që ai, të thirret ai, ai tjetri brenda tij: Dëgjoni! Unë jam Edi. Unë jam (ERTV).

[U1]Mit

“SHPËTIMTARËT”

April 26, 2020 by dgreca

ESE NGA PIRRO LOLI

Po thyhen pasqyrat para fytyrës së armikut dhe mikut, pushtuesve dhe shpëtimtarëve; po prefektizohen maskat, teknologjia e xhamit. Si kamerat televizive, si ngjyrat. Dhelpërojnë gjuhët. Ka dhe fjalë të bukura që përhapen nga “shpëtimtarët” të tipit “soros” e co’,që, në heshtje përhapen si viruset me gonxhe trëndafili.. Nuk thotë kot populli ynë “ Ruam nga miku se nga armiku ruhem vetë” Po nga tanët kush do na shpëtojë ?

***

Historikisht i huaji është parë nga ne dhe me dyshim dhe si shpëtim e sot edhe si aleat e shpresë. Diku edhe me servilizëm e vasalitet neveritës. Qenia ime shekullore lidhur në skaje diagonalesh nga kontinenti në kontinent, ka gjetur shpëtimtarë plot me shpresa, dhe është futur nën ombrellë e në sqetull të dikujt. Jo më kot, edhe me njëfarë naivitetin, që para 600 vjetësh, shkruam në kanunin tonë historik:” Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e mikut”.Por dhe Zoti na ka harruar dhe miqtë, na kanë ngatërruar. E ai, dikushi. na është shtruar këmbëkryq në vatër si i zoti i shtëpisë. E kemi nga këta hoxhallarë, hashimllarë e ramallarë. që u kanë fërkuar kokën herë njërit e herë tjetrit, verbërisht. Janë vetëm maska, hipokrizi dhe mashtrim i sofistikuar. Maska, që nuk njohin Krisht e Muhamet, buzëqeshin, zbukurohen, reklamojnë djallin si engjëll. Pas maskave të tyre, fshihen fytyrat plastike çnjerëzore e perverse. Dhe kur maska njësohet plotësisht me lëkurën e diktatorit, drama jonë është kthyer në tragjedi të përmasave popullore e kombëtare.

Agonia e vasalit dhe e shpëtimtarit, tek ne, ka zgjatur me shekuj. E Breza të tërë na janë “toksikuar” deri në palcë. Natyrisht, aleancat midis shteteve janë të vjetra sa bota e të domosdoshme për palët, por, për ne si vend i vogël historikisht të pushtuar, të plagosur e të përçarë, kanë qenë jetike. Por, ….

KUJTESA E PA THARË

(Këtu nuk do merrem me armiqtë e me pushtuesit që nuk na kanë munguar kurrë; – ata erdhën, vranë, plaçkitën, shkatërruan, por e kanë ditën e ikjes, tutje shtyhen në gropat e historisë dhe harrohen.) Qenia ime shekullore lidhur nëpër skaje kontinentesh, shpresë e besë në emër të dikujt, me miq e armiq, “çlirimtarë” e “shpëtimtarë” ulur këmbëkryq në vatër, në mes të shtëpisë.

Nuk na u shkulën as shpëtimtarët; petale tharë, tashmë, kanë mbetur vetëm gjemba paqësorë. As të puthin as të shpojnë. Na u bënë si të shtëpisë e këmbëngulin për paqe të përgjithshme, bisedime, traktate, kushtetuta, reforma, ligje e lëshime…

Të shumtët “shpëtimtarët” tanë, në më se një shekull, kanë qenë, fatkeqësisht, nga shpellat bolshevike. Miq për kokë. Stalin Tito. Tavarish e druzhje, e më pas, vëllezër të dashur Lej Fen. Në pamje të parë dukeshin sikur frymën tonë na e mbanin në pëllëmbë të dorës, serbë, rusë, kinezë.,…. Shpëtimtarë historikë. Mezi na u hoqën qafe e, në heshtje, u shtynë tutje në honet e harresës. E ata shpesh na ngrihen në gjumë si lugetër, na kujtojnë miqësinë, dhuratat, yjet, bukën, armët, frymën që më paskan dhënë. E ka ca plagë që nuk zënë kore dhe e kanë të lehtë që nga “miq “ për kokë të të kthehen në armiq dinakë me bllokada buke.

Lidhja me serbin, gjat e pas Luftës II, B, mikun e madh jugosllav, ishte katastrofale; krerët e Shqipërisë fort mirë e dinin që ata kishte dhënë prova gjaku e çfarosëse për Shqiptarët.; mutacioni i kuq serbo shqiptar i viteve 40`, vrau mijëra shqiptarë në Kosovë e Shqipëri; ( Ky i tanishmi covid-19, pandemiku, e shumta do vazhdojë disa muaj sa të bëhet zap, ndërsakorona-serbusi ka qenë konstant, i pranishëm në jetën tonë shumë shekuj që nga i shtati; e, edhe kur e kemi pasur armik , dhe mik me kokë, me tavarish Stalin e druzhe Titon, (strukur në sqetull të tyre) ndër nesh, kanë qenë gjithnjë të pranishëm, si epidemi e pa vaksinuar, dhe kanë zhdukur qindra mijë jetë njerëzish. Vetëm në shek. e fundit ata dëbuar me zjarr e bajoneta shqiptarët e Kosovës nga rreth 700 vendbanime autoktone. Kujtesa jonë për ta është përvëluese.

“O LARO TË HËNGËRT TËNJA”…

…E ke të keqen nga brëna”, thotë labi.

Përvojat tona shekullore tregojnë se, gjithmonë në krye kemi pasur mall vendi, të larë e të palarë, të molepsur e të kokolepsur me miqtë tanë të mëdhenj “shpëtimtarë”… Sot, të gjithë dëshirojmë Evropën e Bashkuar. Tokën e merituar dhe të premtuar. A thua se shqiptari ka brenda vetes një farë Abrahami nga katundi që i paska humbur nuri dhe pret e pret të dalë në në BE, ose mes dallgësh “në stere”?. Të sotëshmit Hashimllarë e Ramallarë mes grupesh bejlerësh e agallarë, në Kosove e Shqipëri, por le të kujtojmë sadopak:

Që nga 1912, me I . Qemalin, deri më 1944-5 kemi pasur 30 kryeministra, mall vendi, “laro”, po secili kush më pak e kush më shumë, nuk i ka shpëtuar dot influencave, aleancave të dobëta, e të gabuara, mbështetjeve e mosmarrëveshjeve. Nga 1945 deri 1991 kishim tre kryeministra komunistë, mall vendi, “laro” të shartuar me hibrite bolshevike staliniste, servilë e vasalë të rusit, serbit e kinezit; gati gjysëm shekulli diktaturë gjakësore në kohë paqeje, krejtësisht të izoluar, në luftë me të gjithë, e të shkatërruar…

…Ç’ fytyrë kanë “shpëtimtarët”, “larot”e barkut tonë? I njohim. Historikisht të pa ndryshueshëm, këtej e matanë kufirit. Maska e tradhtarit nuk ua mbulon plotësisht fytyrën. Lëkurë zbetë. Buzëqeshje plastike. Kokërruar a me lesh të kremuar. Dhe kolltuku i lartë i pushtetit u duket se janë dhe pronarë të lirisë, të kushtetutës e të popullit që mund të bëjnë ç’të duan me to e, të parat gjëra që përmendin janë (gjoja)aleancat, ndëshkimet, paragrafët, burgu, gjobat…Tapitë e pushtetit ua ngushtojnë rrugët, ua ndryshkin dekoratat, ua shkel gjakun, ua nxijnë ngjyrat, ua ngatërrojnë aleancat. Në Shqipëri dhe Kosovë, grupe mafiozësh rreth presidentit Thaçi e kryeministrit Rama, qenie të heshtura të natës që dorën e zgjatin në terr. kushdo qoftë, presidentë a kryeministra. Andej e përkëtej. Të mos të na lëbyren sytë. Vulat e tyre zyrave ngjajnë me njollat e diellit nën lëkurë, e maska e tyre në fytyrë u jep pamje “të çiltër”…Këta tipa nuk e kuptojnë dot se çdo qeveri rrezikohet vazhdimisht nga shkarkimi i vet. (Çurçilli)

KAKOFONI DIPLOMATIKE

Kakofoni me serbët por dhe midis Shqipërisë dhe Kosovës si absurditet. Kukuvajkat serbo shqiptare aktualisht çfrytëzojnë ndonjë mosmarrveshje midis miqve tanë strategjikë, SHBA e BE, duan vetëm e vetëm të nxisin ndjenjat antiamerikane ndër shqiptarë, që , siç dihet është populli më proamerikan në Evropë. Vendosja e Kosovës përballë dilemave me Amerikën a me Evropën është thjesht serbizëm vuçian ose enverizëm shqiptar.. Të kërkosh në rrugën tonë euro – atlantike vetëm njërën palë, qoftë ajo amerikane apo evropiane, është thikë me dy presa në shpinë. Dhe, kur kjo thikë vjen nga tanët, të ngulet më thellë në trup të kombit tone. Kur pandemia po merr jetë njerëzish, Kuvendi i Kosovës, më 25 mars, votoi mocionin e mosbesimit ndaj qeverisë së Kurtit, natyrisht me ndihmën aq të ngutshme e “dashamirëse” të diplomacisë kakofoniste amerikane.(?!)

Është Europa, stacioni ynë perëndimor, “shpëtimtarja”, ajo që ka harruar se ne kemi identitet autokton evropian e jo njëherë, jemi vrarë për mbrojtjen e saj, e ajo, jo njëherë, ka qenë promotor i coptimit të kombit shqiptar. A thua se nuk e di Evropa se korona serbe vetëm në dy vitet e fundshekullit, përkatësisht më 1998-9, u vranë dhe u zhdukën rreth 15.000 qytetarë të Kosovës; nuk e di ajo se xhelati i Ballkanit, aktualisht i përkëdhelur nga qarqe e kulisa evropiane, vrau, preu, masakroi, 300 mijë veta në Slloveni, Kroaci, Bosnje, Kosovë? Nuk i njeh Evropa , në veçanti Franca e Hollanda, masakrat serbe në Vukovar, Sarajevë, Srebenicë, Reçak,, Krushë, etj. Ku ishte kjo Evropë, kur militarët nazi-fashistë serbë, dhunuan 100 mijë gra kroate , boshnjake e shqiptare. A ka pasur genocid më të madh në Ballkan që pas L, së II B? Dhe ç’drejtësi e demokraci qenka kjo që, jo vetëm që nuk ndjek parimet e vetvendosjes, të barazisë e të të reciprocitetit, por ka privilegjuar xhelatin, jo viktimat, humbësin e asaj lufte dhe fundin e Jugosllaviseë, jo fitimtarin(krahun e NATO-s) dhe, është ajo (BE me burokratët e Brukselit që na dredh e përdredh si peshk në majë të grepit) e që akoma e mban Kosovën të izoluar, e na stigmatizon në heshtje çdo vlerë. Sot, sikur s’ka një lis të varësh torbën; s’ka më peshë fjala, hollohet e hapet si llastikë për nevoja globale(gjoja); nëpërkëmben të vegjlit dhe kokëfortët që mbrojnë drejtësinë. Ju, miqtë tanë strategjikë, amerikanë e evropiane, nuk e kini njohur akoma atë dikushin, atë askushin, atë humbësin, atë mashtruesin, atë përdhunuesin?! Nuk e njihni akoma atë kobrën që shkel syrin nga ju e kokën e kthen nga lindja, dhe vuçiçët, thaçistët etj. kafshojë bishtin e vet të rizgjidhen kryeministra e presidentë… E pafalshme që dhe diplomatë të caktuar të “SHBA po kontribuojnë për krizën”, siç tha kongresmeni Engel, kryetar i Komitetit për Marrëdhënie me Jashtë në Dhomën e Përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara,, (mars 28, 2020) …SHBA-ja duhet t’i shtrëngojnë rripin Serbisë, të vendosë sanksione për lidhjet e saj të sigurisë me Rusinë. …Sipas tij, kur një demokraci e vogël “detyrohet me dhunë” të bëjë diçka, ajo është “vepër maltretimi dhe jo vepër e partnerit të pjekur”. Presioni ndaj Prishtinës për taksën është padyshim i pabalancuar. Diplomatët serbë udhëtojnë në gjithë botën për t’iu bërë presion shteteve që të tërheqin njohjen e Kosovës, ndërkohë që Serbia i thellon marrëdhëniet me Moskën dhe blen sasi të mëdha armësh ruse”, vazhdon Engel. (?!)

Mungon bashkëpunimi midis Evropës dhë SHBA që, të paktën, të dyja Serbi e Kosovë, t’i trajtojnë si panterë të baradartë. Dhe dihet diferencimet krijojnë mure, pengojnë negociatat dhe marrëdhëniet mbeten të ngrira. Frika e SHBA se mos Serbia, denbabaden, pro ruse, mund të kthehet edhe me Rusinë e Putinit, sot, tingëllon absurde e tregon diplomaci të dobët perëndimore. E ja kështu, Jo vetëm që nuk ngrihen saksione kundër Serbisë për lidhjet e saj të sigurisë me Rusinë, për tregëtinë e armëve e provokimet e herëpashershme, por trajtohet si kaposh i krekosur edhe në bisedime me Kosovën. Ka diçka që nuk shkon këtu. Akoma gjallon kulisave ideja çoroditëse e shkëmbimit të territoreve? Diplomatë të ndryshëm, Grenell,( filo serb), Kosnett, Palmer etj. pohojnë dhe e mohojnë këtë absurd, që mund të trazojë përsëri Ballkanin. Çfarë drejtësie qenka kjo , kur hiqen paralele midis – temës së reciprocitetit tregëtar me propagandën djallëzore të Vuçiçve për çnjohjen e kosovës si shtet sovran? Ka në këtë mes, jo vetëm moskuptime, por dhe spekulime – e gojët e liga thonë se Kurti duhej larguar se po na prishte me amerikanët. Diplomati hipokrit, Grenell është po aq i (keq)përdoruri nga kapot e shqiptarëve, ashtu siç i ka keqpërdoruar ai shqiptarët për qëllimet parciale të administratës burokratike amerikane. Pse Grenelli dhe Vuçiçi duan Thaçin në bisedimet e jo Kurtin?! Kakofonia e diplomacisë amerikane, në Tiranë e tipit “Lu”, e ajo evropiane si F. Moderini, Vlahudin, Soreka etj. kllouna- soristë de xhepistë, me komisionerë burokratë , këshilltarë, të dërguar e të paautorizuar, njeri gozhdës tjetri patkoit, në këto dhjetë vjetët e fundit kanë dalë nga pozicioni i tyre e, shpesh, janë sjellë( si zot në shtëpinë tonë) e guvernatorë të Tiranës. Ndërkohë, kurrsesi nuk kanë mundur të mbjellin masivisht viruse antiamerikane në Kosovë e Shqipëri.. Ndër nesh, ata që shtiren si pro amerikanët më të mëdhenj, janë në thelb kundërshtarë dinakë … Ka ikur koha tashmë me lepe e peqe, c’thotë porta e sulltani, Moska, Pekini e Beligradi… Diplomacia e demokracive të zhvilluara që aspirojmë të gjithë, na mëson të pajtohemi, të biem dakord dhe për të mos rënë dakord apriori, atje ku preken të drejtat njerëzore e shtetërore e kombëtare.

TË TRETËT…

Bisedimet Kosovë – Serbi, jo rrallë me maska – me të tretë e më të katërt, sikur do pajtohen dy planetë Deri kur do marrin pjesë nëpër komisione e negociata diplomatë e komisionerë që, si magjistarë, herë me një sy, e herë me tjetrin pas syzeve të zeza lexojnë llumin e zi të kafesë në filxhan të bardhë. Na kërkojnë ta mbjellin paqen si patate në gropa. Po lirinë tonë nuk e njohin. Zgjidh e merr na thonë, direkt e indirekt, pylli ka hyrje dhe dalje më të errëta, rrugë me bar të pashkelur dhe shtigje të parrahura nga shkon dhelpra. Paqja është më e komplikuar duket sikur na thonë, zgjidh e merr, nga zjarri, uji e ngrica apo nga ndarja në copa, mendojnë…

Të tretë e të katërt, nuk duan t’i njohin e t’i gjykojnë, as varret masive, as përdhunimet , as kokat e prera si në kohën e Erdogulit. Të pikëlluara, gotat nëpër tavolina luksoze diplomatike, të kristalta heshtin, të gatshme të krisen nga një e qeshur krrak…Na thonë ta djegim të vërtetën si letër. Shkrumbi shuk i mbledhur paska vlerë; na thonë armiku është kohë e shkuar, armiku ka ndryshuar. Mos e mbylleni derën e mbyllur; Vetmia nuk pret. [Dhe shpëtimtari nuk ka gojë. As flet as hesht.] E njohim kokën e kobrës zbukuruar me ojna. Luciferi paska ndryshuar lëkurë. Agresorët qenkan lodhur nga vrasjet. Përtypin urrejtje e buzagaz duan të bisedojnë. Ia njoh kokën dhe zorrët akrepit; përtej vetvetes, shekujve të shkuar, kërkon një copë zemër, një tjetër djep. Racë e zgjedhur . Dhe kobër. Dhe akrep. E njoh mirë gjarprin e madh që mbyti Laokontin. Që të pranohej kali. Të digjej Troja. Të pranohet si zgjidhje trupi i Kosovës copa copa….E kam provuar nënshtrimin. Dhe çlirimi ynë nga okupatorët ishte ngjitur me okupimin nga shpëtimtarët. Çlirimtarë dhe shpëtimtarë të tillë janë djaj me brirë e pa brirë.

o Zot, o Zoti im, thashë, lejomë, të ngrihem më këmbë, të eci drejt miqësisë së vërtetë, drejt drejtësisë, vetvetes, ligjit, bukës, lirisë dhe të mos lidhem me zinxirë të florinjtë, të shpëtoj nga shpëtimtarët gjysmakë e hipokritë, të shpëtoj dhe nga “të mitë”.

“KËSHTU KA THËNË LEKA”

July 26, 2018 by dgreca

… dhe kështu do të bëhet…

1 Lek Dukagjini

Se fjala e tij është e drejtë, urtësia, mençuria, ligj dhe gjuha. Dhe dëshira e shpirti i shqiptarit përputhet me princin e vet…/

1 Pirro_Loli

Ese nga Pirro Loli/

Lekë Dukagjini(1410-1481) ky princ bardhezi, krahu i djathtë i Skënderbeut, gjenerali i mençur që përbënte 1/3 e ushtrisë së Gjergjit tonë, që ka qenë përcaktues i fitoreve të mëdha e, më tepër se luftëtar, kapërcen breza e shekuj për t’u identifikuar si autor i Kanunit më jetëgjatë të kulturës shqiptare e evropiane.

Fatkeqësisht, ne shqiptarët e kemi parë princin dhe veprën e tij me bebëzat e syrit mjegullor. Nuk është hera e parë, që dhjetëra personalitete të historisë dhe kulturës, i kemi mohuar e përgojuar padrejtësisht, por Lekë Dukagjini dhe Kanuni i tij përbëjnë një shembull të paprecedent: Leka dhe Kanuni janë luftuar ashpër nga armiqtë tanë, sidomos osmanlinjtë, Venediku e sllavët, por edhe nga historianë, analistë të vjetër e të rinj vendës e, mendësia e ideologjizuar komuniste e profesorëve tanë, na i ka servirur edhe autorin, edhe veprën, si “barbarë e reaksionarë”. (!)

Ndërkohë ai ngrihet, gjallon dhe vepron edhe i pagojë e u tregon brezave, se si fjala bëhet histori, si bëhet ligj, psikologji dhe si metalet e çmuara nuk e humbasin vlerën edhe plehrash e baltërash hedhur.

Marin Barleti e Fan Noli, dy mendjet e ndritura të kulturës sonë, në distancë katërshekullore midis tyre, duke fokusuar vetëm figurën e madhe të Gjergj Kastriotit, nuk e panë realisht yllësinë shqiptare. Ata, superlativë ndaj Skënderbeut, e pikturuan qiellin e Mesjetës shqiptare vetëm me një yll. Pa heronj si Leka, pa dekorin princëror të dukagjinëve, komnenëve, muzakajve, balshajve, golemëve etj., pa mijëra trima e dëshmorë që s’kishin emër, por zemrën e gjeneralëve të tyre, Gjergji ynë s’do të ishte ai Gjergji i historisë. Lekë Dukagjini, ashtu bardhezi, princëron nëpër breza e gjallon plot vlera edhe tash, pas 600 vitesh

Akademikë e profesorë në zë e kanë quajtur “vepër monumentale” (A. Buda. Sh. Gjeçovi, Kryeziu), C. Von Schëerin: “Kontribut në thesarin e kulturës botërore”, E. Durham: “Personalitet imponues”, J. Hahn: “Hero Kombëtar i popullit të vet” etj. Herë-herë ai është ngritur humbëtirave e është bërë jo vetëm objekt historik e juridik në referenca majash, por edhe objekt gjuhësor, folklorik dhe artistik. Për të janë shkruar poezi e poema, drama, janë bërë piktura; është përkthyer në turqisht, gjermanisht, serbo-kroatisht e italisht, është lëvduar e akuzuar e, ai, ashtu princëror, krahasuar njëlloj me princat e tjerë bashkëkohës të Evropës, zhytet humbellave të Mesjetës shqiptare e për pak ngrihet sërish si Sizifi, me shkëmbin e drejtësisë mbi shpinë, me atë fjalën e tij që lyp vëmendje e përbën një vlerë unikale në të drejtën zakonore shqiptare, gjuhësore, folklorike dhe estetike.

E DREJTA ZAKONORE

Ashtu si shteti, e drejta zakonore është pjesë përbërëse e historisë. Për ne shqiptarët, e drejta zakonore( + gjuha) është dhe pjesë e qëndresës së popullit kundër legjislacioneve të pushtuesve të egër historikë. Jo më kot, të gjithë armiqtë na kanë goditur pikërisht këtu, në këtë kështjellë shpirtërore aq vitale e aq të qëndrueshme në shekuj. E drejta zakonore shqiptare, edhe për mungesë apo dobësi të shtetit, është zhvilluar si sistem normash juridike, që kanë rregulluar plotësisht marrëdhëniet shoqërore, civile, familjare, pronësore etj., duke e ngritur moralin me ligj e duke e detyruar qytetarin të njohë përgjegjësitë e tij. Origjinaliteti i kësaj të drejte qëndron në pasqyrimin me vërtetësi të psikologjisë shqiptare. Ajo do të ishte një bashkësi shkretinë pa elementët e besës, fjalës, nderit, burrërisë, mikpritjes etj. që është sintetizuar në Kanunin e Lekës, Kanunin e Skënderbeut (ose i Arbërisë), në Kanunin e Labërisë (ose i Papa Zhulit), në Kanunin e Muzakajve, në atë të Maleve etj. Ka vepruar pa përjashtim në të gjitha trevat shqiptare (mbartur shpesh edhe në diasporë), si dëshmia më e pakundërshtueshme e unitetit gjuhësor, zakonor, detyrues dhe kulturor kombëtar. Dallimet lokale të kanuneve, ashtu si dallimet dialektikore në gjuhë, kurrë s’kanë qenë të tilla, që të shndërrohen në sisteme më vete të së drejtës zakonore. Ato, së toku, përbëjnë kulturën dhe shpirtin e shqiptarit dhe kanë qenë kështjella të mbrojtjes së vetëqenies si person dhe si komb.

E drejta zakonore tek ne, fatkeqësisht, është studiuar me lentet e filozofisë M-L, prandaj dhe e padrejtë, prandaj jo shkencërisht. Edhe profesorë të nderuar si I. Elezi, Dh. Shuteriqi, kanë rënë në këtë kurth dhe i kanë parë vlerat si antivlera e, dashur pa dashur, e kanë akuzuar të drejtën zakonore, ashtu si gopçeviçët, oranoviçët etj. Duke anashkaluar studimet serioze e dashamirëse të të huajve të tjerë, si J. G. Hahn-it, F. Nopçe-s, M. Shuflaj-it, Edit Durhamit, Th. Ipenit, J. Godarit etj., duke kritikuar Fishtën, Koliqin (që paskan himnizuar Kanunin!); shkencëtarët tanë të jurisprudencës, kanë dhënë dëshmi të rëndomta antishkencore. Më i diskutuar e i përfolur keqas është fenomeni i gjakmarrjes. E drejta zakonore shqiptare gjithëpërfshirëse e trajton gjakmarrjen si institut vetëmbrojtës. Gjakmarrja nuk është dukuri vetëm shqiptare; ajo ka qenë gjithëvepruese edhe në qytetërime të tjera (që kanë bërë histori), si në Persi, në Greqinë antike, Romën e lashtë, fiset gjermane etj. Sot është vepruese në shumë vende dhe kushtetuta, madje, dhe, kur e drejta e ndëshkimit kapital ngjitet në Kushtetuta demokratike, ajo bëhet shenjë qytetërimi. Tek ne, e koordinuar me institutin juridik të besës, zakonit, ndores etj.; ajo në shekuj është jo vetëm kategori etiko-morale, por edhe juridike. Dhënia e besës është detyrë dhe burrni, është marrëveshje dypalëshe armëpushimi, për të zbatuar e mundur urrejtjen dhe vetëgjyqësinë. Gjakmarrja në kanunet tona është penalitet dhe moral për të mbrojtur jetën e për të ndëshkuar vrasësin. Dënimi me vdekje në SHBA, Kinë, krejt Lindje e Mesme, etj, etj., sot është e drejtë juridike.

* * *

Në serinë e botimeve serioze, që nga Barleti e Noli, Biemmi nga Tivari e Dhimitër Frëngu nga Drishti, Gjon Muzaka, Buda, Zamputi etj., plus më të rejat nga Tonin Çobani, David Luka etj. që, krahas botimit bazal të Shtjefën Gjeçovit, përbëjnë vlera dokumentare e analiza të mirëfillta shkencore. Vite të shkuara, kam mbajtur shënime për princin e largët dhe Kanunin, por ato më thaheshin që në sythe, sepse të gjitha stinët e kulturës sonë sllavokomuniste ishin prej bore…

DUKAGJINËT

Siç shpjegon Gjon Muzaka, dukagjinët rrjedhin nga fiset e vjetër të qytetërimit mesjetar, trojanët ilirë. Ata kanë lëvizur nëpër Evropë e kanë ardhur në vendlindje të të parëve të tyre nga Franca (1202-1204). Njëri prej tyre u vendos në Itali (Venecie) e tjetri në Zadrimë, që erdh e u shumuan me toka e gjë, si sundimtarë të mëdhenj. Krahina ku shtriheshin dukagjinët popullohej nga fisi ilir i pirustëve të përmendur për mjeshtërinë e përpunimit të metaleve. Flitet për miniera argjendi në Fand, Dukagjin, Mirditë (Hopf, Suflaj) e në disa dokumente historike përmenden si përfaqësues të Arbrit, që në shekullin e 7-të, me shtrirje deri në Bosnjë.

Thuhet se mbiemrin e morën nga fshati Dukagjin, midis Mirditës e Pukës (sipas Sirdanit). Një etimologji e dytë e shpjegon mbiemrin nga fjala duk-a (dukje) +(e) gjanë, pra vend me sheshpamje të gjerë. Padyshim, pinjolli më në zë i asaj dere të madhe ishte Lekë Dukagjini, i lindur në Ulpianë më 1410.

Edhe sot njihen kështjellat e tij pranë Drinit, në Iballë, Pejë, Kukës, Gjakovë, si dhe toponimet Sofra e Lekës, Guri i Lekës, Lisi i Lekës, Livadhet e Lekës, apo Dajlani i Lekës (mbi Vaun e Dejës), e mbi të gjitha “Kanuni i Lekës” që u ka qëndruar shekujve si shkëmb historik.

Leka ka pasur grua Teodhorën, motrën e Gjon Muzakës e dera e tyre i lidhte krushqitë me dyer princash. Motra e tij, bukuroshja Roza, kundërshtoi dorën e princërve Krajloviç Marku, Millosh Obiliqi e Rela, për motive patriotike të lidhura me prapaskena turko-sllave. (E legjenda thotë, se në pabesi Krajloviçi i nxori sytë dhe i preu krahun Rozës, duke shtuar mërinë shekullore që na ndan me ta). Thuhet se kështjellat e tij ishin nga më luksozet në Evropë, kurse kupa e verës e Princit Lekë ishte prej floriri e nxinte 9 litra verë. Principata e Dukagjinëve ishte nga më të mëdhatë në Shqipëri. Ajo përfshinte Zadrimën e Sipërme gjer në kufi me Serbinë. Ulpiana dhe Lezha qenë kryeqendra. Zadrima, Puka, Selita, Fani, një pjesë e Mirditës, Gashi, Krasniqi, krahinat e Pejës e të Gjakovës etj., ishin domene të Lekë Dukagjinit. Në fqinjësi me sllavët, atje ku mbaronte besa, Leka do të kishte probleme nga një aleancë e fëlliqur ortodokse-islame (Sulltan Murati i Dytë ishte martuar me bijën e Gjergj Brankoviçit, që sundoi Serbinë në vitet 1427-1456). Me ta ishin të qarta kufijtë e urrejtjes. Dhe shumë herë të tjera Evropa do të përkëdhelte Turqinë, në dëm të shqiptarëve që u bënë mburojë për vetë Evropën.

Lekë Dukagjini është përfolur edhe në marrëdhëniet me Skënderbeun, me Lekë Zaharinë e me Senjorën Venetik. Argumentet historike kryesisht të huaja, e vendosin të drejtën nga ana e Lekës. Një gjë është e saktë: Evropa, me gjithë dredhkat që i bënte Skënderbeut, e njohu atë si hero të shqiptarëve dhe të kristianizmit, por ajo kurrë, kurrë nuk e njohu ashtu siç e meritonte popullin shqiptar dhe princërit e tjerë në krah të Skënderbeut, ajo nuk ka njohur dhe vlerësuar zakonet e ndritura të shqiptarëve, kulturën tonë, paçka se fillesat e qytetërimit të saj nisin nga ilirët dhe trojet e tyre. Sidoqoftë, Lekë Dukagjini dhe Kanuni i tij, është ngritur në mit nga populli shqiptar. Dhe kur miti identifikohet me jetën e njerëzve që e krijojnë, ai fiton kuptimin universal dhe përhumb zanafillën historike… Pas vdekjes së Lekës, që luftoi si Skënderbeu edhe 15 vjet pas tij, e gjithë Shqipëria u bë gërmadhë. Qytete të mrekullueshme, që krahasoheshin me qytetet italiane, u rrafshuan e raca italiane mori goditje totale. Edhe për Evropën, që “më shumë kishte marrë, se u kishte dhënë shqiptarëve”, atdheu i trimave u bë një realitet i harruar e për qindra vjet, mollë për t’u kafshuar nga fqinjët.

KANUNI

Emri i Lekë Dukagjinit është identifikuar me veprën e tij, Kanunin, aq sa asnjëri s’qëndron dot pa tjetrin. Kjo përbën cilësinë e autorëve dhe veprave të mëdha, në të gjitha fushat e dijes njerëzore. Pak autorë e kanë këtë fat.

Kanuni zë fill pas vdekjes së autorit, në një nga kohët më të terrta e të shkatërrimeve të historisë mijëvjeçare të racës sonë, në natën osmane. Ndërsa Shqipëria u shkul nga themelet e kështjellat e qytetet ranë, nuk ra kështjella shpirtërore e shqiptarit. Shqiptarët u strehuan maleve e gërxheve e luginave të thella, në jug dhe në veri të vendit, ku nuk dëgjoheshin tamtamet aziatike. Brenda në gjoks morën gjuhën dhe kanunin. Larg garnizoneve barbare e në thikë për thikë me ta (shqiptarët morën dhenë gjetkë, drejt detit) e, ata që mbetën, e ruajtën lirinë e tyre, gjuhën, zakonet, kulturën, me një rezistencë të pashembullt, kur të tjerët, dhe vende e shtete të mëdha, u asimiluan e u tretën si kripa. Shqiptari i besoi shpirtit të tij, i mbërthyer në një ekzistencë primitive (me një thi e me një gjel), ai jetonte lirshëm në balada, zakone, këngë… Oksigjen kishin gjuhën e madhe shqipe. Shtet dhe moral dhe detyrim dhe liri kishin Kanunin. Që funksiononte pa asnjë administratë, polic, burg e gjykatë. E kish bekuar Skënderbeu këtë Kanun në një Kuvend pleqsh të të gjithë veriut, e ashtu mbeti, i pandryshuar për qindra vjet. “Paskan mbetë si e tha Leka”.,

Specifika e Kanunit: nuk bazohej në fjalën e shkruar, por në të thënën. Ashtu, gojë më gojë, ai përhapej e bëhej dije. Ashtu, si Homeriada, që u shkrua pas Homerit, ai mbështetej tek fjala e urtë (artistike) figurative, me atë koncizitet e saktësi si në poezinë e madhe. Këtë “monument unikal” e mblodhi dhe e shkroi shkencëtari Shtjefën Gjeçovi. Në 2000 faqe dorëshkrim, ai punoi 30 vjet, derisa Kanuni u botua i plotë më 1933 në Shkodër. E strukturoi në 12 libra, 24 kapituj dhe 159 nënkapituj. Nuk besoj të ketë libër ligjor apo Kushtetutë në botë, që 1263 sentenca jepen me fjalë të urta; një vulë e veçantë kjo, për drejtësinë, nivelin dhe floririn e urtësisë popullore.

…

Ne, te keqedukuar nga dogmat bolshevike, nuk kemi parë në këtë Kanun mishërimin e mendimit progresiv të Rilindjes evropiane, ku lartësohen të drejtat natyrore të njeriut të lirë, në një bashkësi të lirë, njëkohësisht, gjithmonë e gjithmonë, të pushtuar nga të huajt… Kanuni u botua menjëherë në gjermanisht dhe Universiteti i Lajpcigut i dha Shtjefën Gjeçovit titullin “Doktor Nderi”. Të mos harrojmë se Gjecovi ishte shkencëtar i madh. Ai ishte pjesë e një katërshe të shquar franceshkanësh me botime të shquara si Lahuta e malcisë e Gj. Fishtës, Visaret e kombit e B. Palajt, Përralla Kombëtare e Donard Kurtit dhe Kanuni që mori emrin e nderuar të tij;të katra këto vepra monumentale këto në kulturën tonë kombëtare. Mbi to heshtja dhe goditjet kanë qenë kriminale. Indinjohem që Gjecovi ynë, juristi, gjuhëtari, arkeologu, folkloristi … nuk ka asnjë çmim nga dheu amë, as nga universitetet, as nga akademitë; të gjithë e kanë vrarë shpirtërisht në mënyrë akademike e , ndofta prandaj e vranë dhe fizikisht armiqtë më të egër të popullit tonë, më 14 tetor 1929. (!)…

Goditjen më të madhe autori dhe vepra e morën në mesin e viteve ’60-të, kur prijësit e çartur me “profesorët” e tyre enveristë e quajtën “barbar dhe reaksionar”, duke ndërmarrë kështu fushatën më absurde kundër çdo gjëje tradicionale: fesë e institucioneve të saj, traditave, zakoneve, kanuneve… Mendësia politike e një politike të pistë postkomuniste, e ka goditur dhe shkatërruar Kanunin edhe pas viteve ’90-të, duke justifikuar kështu keqqeverisjet “bashkëkohore”. Në fakt, as gjakmarrjet e shumta të tipit mafioz e rrugaçëror, as ngujimet e sotme në disa zona të veriut, nuk kanë të bëjnë aspak me Kanunin e, aq më tepër s’kanë të bëjmë me besën e dinjitetin e shqiptarit. Thjesht, ato s’janë vrasje “me Kanun”, por me “pseudoqeveri”, dëshmia më e turpshme e reminishencave të regjimit turko-sllavo-komunist.

Kështu, kanunet tona, plagët i kanë më të rënda nga bashkëkohësia shqiptare e këtij shekulli, shprehje e një vetëvrasjeje shpirtërore me pasoja afatgjata.

Origjinaliteti i Kanunit të Lekë Dukagjinit del duke e krahasuar me legjislacionet popullore të vendeve të tjera të Evropës mesjetare. Ai i ngjan Common-loë-t, anglez, por ai anonimat, fatlum, sepse vetë parlamenti i hershëm vepronte si gjykatë në bazë të Common-loë-t. Pikërisht fatlum, sepse kanuni i pashkruar anglez (700 vjeçar) ka përcaktuar parimet themelore të jurisprudencës anglo-amerikane, sot më përparimtarja në botë. (Kujtojmë se ky legjislacion, edhe sot, njeh dënimin me vdekje të vrasësve). Ndërsa Kanuni ynë…(?? ) gjatë 70 viteve të fundit kemi ndërruar 6-7 Kushtetuta dhe kjo në fuqi (e teta pas 90`)i ka themelet në rërë ose në sloganet burokratike të komisionerëve evropianë…

Kanuni ynë është pjesë e ndërgjegjes së vrarë kombëtare, kulturë e mohuar e korpus balador, por rezistent e i paprekshëm si baladat e mitet. Kurrsesi s’mund të quhet i pakulturuar e primitiv, një popull që i beson këngës e baladës e fjalës, që me majën e gjilpërës ka qëndisur veshjen e tij me larmi e art të pashoq, që çdo krahinë e qytet ka një origjinalitet veshjesh e këngësh, që dramat e tij i ka të pashkruara, që qytetet moderne i ka të mbuluara me dhé, që Evropa e fqinjët e tij veç e kanë lakmuar e kanë marrë prej tij, që ka mitologjinë më poetike në Evropë etj. etj.

Le ta shohim Kanunin paksa sa na lejojnë këto shënime, brenda në shtyllat e tij, atje ku dhe plagët i ka më të mëdha:

“FJALA MORT NUK BAN”

Sikur mban një urtësi biblike kjo sentencë (“e para ishte fjala”), diçka nga lindja dhe krijimi. Fjala e shqiptarit (në gjuhën më të vjetër të Evropës, e njohur që atëherë kur evropianët dilnin nga shpellat e vareshin nëpër pemë), është frymë dhe veprim, liri dhe e drejtë, përgjegjësi dhe urdhër. Fjala e zgjedhur, elitare, e pandryshueshme dhe stoike si guri i kështjellës… E tillë sepse “nuk ban mort”. Fjala shqipe në Kanun, si semantikë dhe ndërtim, shpreh një urtësi popullore të provuar dhe aq elegante e koncize, aq figurative dhe e drejtpërdrejtë, identifikohet me të drejtën dhe të vërtetën; dhe postulat juridik, dhe e bukur e tingëlluese, ajo të kujton poetët e mëdhenj. Jo vetëm Kanuni, por e gjithë kultura shqiptare, është një Homeriadë, mbledhur e ruajtur, fillimisht si e thënë. Ashtu si Iliada dhe Odiseja, ashtu si këngët e kreshnikëve, si baladat, këngët, përrallat. E thëna është më e vjetër se e shkruara. Ajo është baza dhe oksigjeni i çdo dije e arti të madh, ata që filluan të ulin fjalën në letër, veç vlerës dhe qytetërimit që sillte shkrimi, tinëzisht mohuan prejardhjen shqipe… Dhe senjoret e vjetra e të reja (greqishtja, latinishtja, frëngjishtja, italishtja etj.) origjinat i kanë te fjala iliropellazgjishte.

Por le të vijmë tek objekti ynë:

Fjala në Kanun është gur i cmuar e shërben edhe si dije, edhe si nen e paragraf ligjor. Si e tillë, ajo ruan jetëgjatësinë shekullore, si në një Kushtetutë të sprovuar. “Gjaku shkon për gjak”, “Grueja është shakull për me bajtë”, “gja çdo gja”, “Pas pengut shkojnë opingat”, “fala s’ta fala”, “Kanuja s’e kap”, ”Cubi asht me be në krah”, “kamba e huej, kaptinat tona”, “be mbi be kanuja s’ban”, etj. Këto fjalë e sentenca juridike kaq jetëgjata, kanë rregulluar marrëdhëniet komplekse të një komuniteti, që, si ai, ka përballuar trysni vullkanike, ushtarake, administrative e shfarosëse nga armiq të egër. Kjo fjalë, si nen, ishte rezistencë patriotike e kulturore dhe ka përballuar kundërshti të shumta ideologjike, por ka vërtetuar edhe dobësinë e sistemeve-gjoja moderne të shteteve e qeverive të përkohshme.

Nga 1920 deri më sot, numërohen dhjetëra qeveri të përkohshme që kanë mbjellë mosbesimin e qytetarit tek shteti i tij, deri në vetëgjyqësi primitive, fatkeqësisht dukuri edhe pas 90`

“GJYQ MBI GJYQ KANUNI NUK BAN

”Institucioni i pleqësisë dhe fjala e urtë (kuvendet dhe nenet) kanë qenë çelësa të administrimit të jetës. Pleqësia është Kuvend burrash të zgjedhur. Jo kushdo merrte pjesë në Kuvend dhe kushdo njihej si “i urtë”, “burrë”, apo “plak”. Vetëm urtësia, fjala e mençur, e drejta dhe e vërteta ishin kritere vlerësimi, më tepër se vota. Pleqësitë, tradicionalë në çdo cep të kombit shqiptar, ruanin një urtësi, vendimmarrje e organizim të përsosur intuitiv, deri në përgjegjësitë penale të tyre e të palëve të kundërta, deri në shpalljen e luftës e mobilizimin e përgjithshëm. “Plak mbi plak, gjyq mbi gjyq e be mbi be”, kjo sentencë kuptimplote tregon, se asnjë çështje s’mund të gjykohet në shkallë të tjera. Juridiksioni (i pleqësisë) ka vetëm një shkallë dhe kjo “është e formës së prerë”, si të themi, të barabartë me një Gjyq Kushtetues, që kanë sot vendet demokratike. Edhe pleqësia e një fshati të vogël ballafaqohej me të drejtën kanunore, direkt si me të drejtën kushtetuese. Më së paku, kjo është shprehje e një përgjegjësie (ligjore) të shkallës më të lartë, që rriste autoritetin e pleqësive apo Kuvendeve që në hallkën fillestare.

Krahas pleqësisë, si një element organik përbërës i Kuvendit, lartësohej institucioni i besës, i be-së dhe i pengut. Veç karakterit të fuqishëm, besa tregon dhe rëndësinë e fjalës në Kuvend. Burri flet njëherë dhe nuk luan me fjalën. Burri lidhet me fjalë, jo me pranga e ai mund edhe të vritet, por jo të rrihet, të torturohet e të poshtërohet. Besa dhe pengu u jepet Kuvendeve, ose të dy palëve në kontradiktë, me vullnet të lirë dhe me përgjegjësinë e vendimit, pavarësisht palës fajtore. “Pas pengut shkojnë opingat” e këtu si në një gjyq qytetërimi, njihet edhe e drejta e mbrojtjes së dëshmitarit. (Kujtojmë se tash pas 600 e ca vjetësh, Kuvendi ynë Popullor mezi ka hartuar ca nene për mbrojtjen e dëshmitarit!). “Del i miri prej të keqit e i keqi prej të mirit”, ky “nen” nënkupton, se gjithkush mund të gabojë, pavarësisht detyrës, figura penale nuk përjashtonte as prijësit e vet, shprehje kjo që përcakton shkallën e drejtë dhe demokratike të pleqësisë. “Ndera e marrur gjobë nuk ka”, “Shtëpia e shqiptarit asht e zotit dhe e mikut” e “Mikut i lëshohet kryet e vendit”, por “ai nuk prin, por duhet t’i prijsh”. Një besim kaq shpirtëror tek fjala e urtë, te besa, te beja e pengu, pa ekuivokë e nënparagrafë, tregon se kemi të bëjmë me qytetarë dinjitozë. Gjithë ngrehina e Kanunit tregon një shkallë qytetërimi iluminist të një populli, që, veç është nëpërkëmbur e sharë, pikërisht në monumentet shpirtërore të tij. Nuk gaboj të them, se këshillat e sotme të komunave, bashkive e prefekturave, nuk e kanë autoritetin e pleqësive përkatëse të Kanunit. Kjo tregon, se qytetari shqiptar i historisë së re, është qytetar në rënie e diagrami i drejtësisë ka bërë më të poshtë…

Shembujt janë tepër diskreditues e më së paku tregojnë, se në raportin shtet-qytetar, mosbesimi është bërë normë, siç është bërë normale gënjeshtra e ministrit, kryeministrit apo presidentit(!) dhe kjo nën asistencën e Evropës!

“GJAKU SHKON PËR GJAK”…

Është faji, pa është ligji. Është një gjak fillestar, që nëse nuk lahet, bota njerëzore do të vriste në kaos. Sentenca “Gjaku shkon për gjak” në Kanunin e Lekës ka tërhequr mbi vete të gjitha shigjetat e akuzave dhe nga armiq e dashakeq të kulturës sonë, i është vënë vula Kanunit si Kanun gjakatar, i egër e barbar. E gjithë përmbajtja e këtij kapitulli, në fakt është kundër gjakderdhjes. Le t’u drejtohemi të vërtetave:

“Gjaqet i la Leka një për një”, domethënë po vrave, duhet të vritesh e krim të tretë nuk ka. Sipas Kanunit, gjaku ka vlerën juridike të të gjitha mbrapshtinave, por me ndryshimin esencial, se grabitja është një pre që dënohet “dy me një”, ndërsa gjaku “një me një”. Spekulimet e shumta e trajtojnë këtë marrje gjaku si vetëgjyqësi. Në fakt, është zbatim ligjshmërie zakonore e përcaktuar dhe e pranuar me vullnet të lirë nga një bashkësi historike etnokulturore. Aq më pak, s’kemi të bëjmë me hakmarrje, e aq më tepër se ky nen nuk përjashton askënd. “Kanuni nuk është shenjë e barbarisë apo e kanibalizmit të shqiptarëve”, – thotë Gjergj Fishta, – “ndëshkimi me vdekje i vrasësit në Kanun, ka qenë si një vendim i dhënë nga një gjykatë evropiane e asaj kohe”…

Pra, ekzekutori (qytetari apo polici), “nuk ban gja tjetër veçse çon në vend një ligj”… sikurse edhe francezët ia prenë kokën Luigjit XVI, sipas ligjit të tyre… Të marrunit e gjakut vazhdon Fishta, buron prej rrethanave të përjashtme e prej të metave të organizimit shoqëror të një kombi, jo prej gjendjes shpirtnore të tij. “Gjak për gjak” është plotësisht parandaluese, për një rrjedhje gjaku zinxhir, dhe jo siç e kanë interpretuar ata që e kanë lexuar së prapthi. Në Kanun edhe gjakësi ka mbrojtje ligjore si cubi, por ai është më i mbrapshtë, pra, atë që ka shkaktuar duhet ta paguajë me të njëjtin çmim. Nenet përkatëse, progresi i gjakmarrjes së drejtë (me Kanun), koha, shenjat, respektimi i viktimës etj., të kujtojnë kohën homerike të ballafaqimeve burrërore, të kujtojnë skenat e dramave madhështore të njeriut. Dhe të dramave të medha mitike. “Kush e jep fishekun, kush prin në vrasje, kush e heq gishtin, dorasi e dorëzania” kanë kuptim në zbatimin e përpiktë, gjykimin e paanshëm dhe ndikim parandalues. “Shpirt për shpirt, se dukjen e fal Zoti”. E tillë është dhe dorëzania, ky “polic modern”, i njohur në Kuvend si një ndërmjetës për zgjidhjen e keqkuptimeve. “Gjaku shkon për gisht”, “Gjaku s’bahet gjobë”, “Kush vret vetin, shkon gjakhupës”, etj., flasin vetë. Vini re: Viktima nuk futet në gjak me shtetin. Gjaku që shkakton shteti, s’lahet me gjak. Kjo është një shenjë qytetarie kanunore. (Kujtojmë, se, sot, “në demokraci”, ka raste kur qytetari hakmerret edhe ndaj policit, gjykatësit, prokurorit apo dëshmitarit, domethënë është më primitiv se njeriu i Kanunit. Po si i bëhet kur Prokurori a gjykatësi apo polici gjykojnë me sy në xhep? Po atëherë kur përfaqësuesi i shtetit është vrasës dhe pjesëmarrës në krim? Atëherë, zotni, punët shkojnë keq e qytetari është i detyruar të bëjë vetëgjyqësi.

Kanuni përjashton nga hakmarrja të pambrojturit ose qeniet e dobëta, si pleqtë, gratë, fëmijët, madje dhe burrin që fshihet pas gruas.

Gjakmarrja ka qenë dhe është e njohur në shumë qytetërime dhe përvojat juridike tregojnë, se sa më të forta të jenë ligjet ndaj kriminelëve, aq më tepër shoqëria çlirohet nga krimi. Dënimi me burg të përjetshëm, sipas Evropës së re, për mendimin tim, nuk është më human se vrasja e vrasësit. Një jetë në burg, lidhur me zinxhirë duar e këmbë në një birucë, është më vrasës se vrasja. Jo se jam kundër Evropës, por në kushtet e vrasjeve kaotike në shoqërinë shqiptare në tranzicion, unë nuk do të votoja për heqjen e dënimit me vdekje… Natyrisht, jo çdo vrasje është vrasje dhe çdo krim ka rrethana lehtësuese që i njeh ligji dhe Kanuni…

“GJA ÇDO GJA”

Gjë çdo gjë. Prona çdo gjë. Prona është gjithçka. Kjo sentencë kaq hermetike, këto dy fjalë dyrrokëshe (gja çdo gja), shprehin parimin bazë të Kanunit-shenjtërimin e pronës private, themelin e të gjitha marrëdhënieve shoqërore. S’ka asnjë ndryshim nga parimi universal i shoqërisë së sotme demokratike, të sanksionuar te të gjitha instancat ndërkombëtare për pronën.

Më kot u kemi rënë në qafë kanuneve shqiptare!

Prona private, sidomos ajo mbron tokën, truallin e shtëpinë, është dukuri e lirisë, madje rritja e pronës shkon proporcionalisht me rritjen e lirisë. Të morën tokën, truallin e shtëpinë, domethënë të morën lirinë, ekzistencën, gjithçka. Sepse veproi kështu regjimi bolshevik në të gjithë lindjen komuniste, ndaj solli një nga krizat më të mëdha të njerëzimit në marrëdhëniet me pronën dhe shpërndarjen. Sikur këta vjetët e demokracisë shqiptare, të zbatonim parimin bazë të kanuneve tona, shoqëria jonë nuk do të ishte kaq problematike e konfliktuale. Dhe koha po provon, se ato Kushtetuta që nuk zbatojnë këtë ligj themeltar, gjithnjë do të kenë tronditje sizmike, bashkë me qeveritë përkatëse. Dhe plaga e pronës akoma rrjedh gjak.

Në këtë pjesë të Kanunit lexojmë:

“Themeli nuk shkulet”, “Guri i kufirit ka dëshmitarë prapa”, “Kufijtë e tokës nuk luhen”, “Kufini nuk ban lak”, “Ndera e vathit asht në kumbonë”, etj., etj., që në sentencën “gja për gja” përmblidhet gjithë esenca e të drejtës mbi pronën private. (shihni sa poetikisht shprehen edhe pronat për ujërat, udhët, ledhet, etj: “Ujët asht gjaku i tokës”, “udhët janë dejet e tokës”.

“GRUEJA ASHT SHAKULL PËR ME MBAJTË”

Kjo fjalë e Lekës dhe krejt pozicioni i gruas në Kanun është më e diskutueshmja dhe më e keqtrajtuar. Kjo mori goditje veçanërisht në vitet 60-të, kur propaganda sajoi të ashtuquajturin “emancipim të gruas”. Sentenca është cunguar dhe keqtrajtuar edhe në përkthimin anglisht, gjermanisht e italisht, fakt që ka ardhur jo vetëm nga paragjykimet, por edhe moskuptimi i shqipes.

Kujtojmë se pozicioni i gruas ka qenë inferior edhe në botëkuptimin babilonas, para 6000 vjetësh, edhe në atë biblik para 2000 vjetësh, edhe në atë islam para 150 vjetësh. Edhe sot, në demokracitë e zhvilluara, pozicioni i gruas nuk është i barabartë me të burrit, në asnjë vend të botës. Kjo mendoj, rrjedh jo vetëm nga tradita, por edhe nga mundësia më e madhe që ka mashkulli në fushën e dijes dhe të mendimit. Që kur u vendos pozicioni i mashkullit në shoqërinë njerëzore, njerëzimi hodhi hapin drejt kulturës së qytetërimeve që pasuan. Edhe perënditë në tragjeditë e Eskilit “Orestiada” gjykuan në favor të Agamemnonit dhe të Orestit, jo të Klitemnestrës.

Në Kanun gruaja nuk është aspak “kafshë ngarkese”, as e ngarkuar me mitrën e saj (barrën), as për të mbajtur burrin e vet, as për dru zjarri e buljerë uji. Shtrembërime të tilla kanë qenë të qëllimshme, por edhe nga moskuptimi figurativ i fjalës së urtë. “Shakullin për me bajtë”, autori i librit “Princi i përfolur” (T. Ç.), e shpjegon: “Shakulli” nuk është kosh, as samar, as buljerë. Dhe fjala “me bajtë” nuk ka kuptim “transportin”. Shakulli në malësitë tona (por edhe në jug) ka qenë një enë e mjedisit pastoral, ndërtuar me lëkurë të imtash, që përdorej për të mbajtur verën. Thuhet se vera në shakull ka një aromë të këndshme dhe e ndërtonin amvisat e atëhershme. Askush nuk ka vërejtur në këtë fjalë kuptimin figurativ. Shakulli është lëkurëhollë, i butë, delikat, i brishtë e vera joshëse që të deh (siç të deh gruaja). Ka kuptimin e një gjëje të mirë, eterike, diçka nga ëndrra e një ndjenje sensuale. Kjo është punë poetësh… Fjalët e urta grueja e ngarkueme (shtatzënë) si maza e tamlit (qumështit)”, “grueja e veje flet vetë”, etj si: “grueja s’bejn në gjak”, “., si dhe gjithë procedura e trajtimit të gruas në Shqipëri, nuk ishte aspak më poshtë se simotrat e saj legjislative në Evropë..

Dhe diçka tjetër: Figura e nënës, motrës, nuses, vjehrrës, kunatës, në marrëdhëniet familjare shqiptare, rrethohen me respekt, me dashuri e humanizëm, ato lartësohen në folklorin tonë, në mite, përralla e këngë, madje poetizohen mrekullisht, jo vetëm se lindin fëmijë, por edhe se janë kaq dinjitoze, kaq me shpirt artisti, kaq të bukura e të qëndrueshme, kaq besnike e të ndershme; ajo mban qiellin e dashurisë mbi supe dhe rrezaton vetëm dritë e mirësi dhe është e pakrahasueshme me gjetkë e ngjetkë… paçka se ne nuk dimë t’i puthim dorën formalisht e labi thotë: “Të dua, moj qene”!…

SI PËRFUNDIM:

Kurrsesi nuk shtrohet problemi, që ne të aplikojmë sot Kanunin e Lekë Dukagjinit. Ai, si çdo Homeriadë, duhet trajtuar si monument kulture. Dhe si çdo monument, rrezaton përvojë, drejtësi e stadin e një jete gjashtëshekullore, plot dritë e hije të bukurisë e shkëlqimit të vjetër të racës sonë.