Bisedë me Dragush Bufin/

Nga Xhevair Lleshi/Ishte vjeshtë e dytë, me diell të fshehur dhe një mjegull të çuditshme të hapërdarë pllanga-pllanga gjer afër mesditës. Vendi, pllaja e mrekullueshme e Mokrës dhe më e varfra, e shurdhuar keqas gjer në përjetësi, pastaj me tërë atë horizont nga Selca e Poshtme – Varret e mbretërve ilirë – gjer te moti që hapet e mbyllet papritur siç shfaqen drurët e tërhequr lart me pahir drejt qiellit të kotur. Po bënim dy ditë që kërkonim barinjtë jo të liqenit të Poradecit por të pllajës së këtejshme, më fort një bari që ruante bagëtitë e verbuara si nga kohët e lashta. Në Proptisht flitej për një kamp veror fëmijësh që bënin shkollën e verës dhe ishin helmuar nga mishi i bagëtisë së therur asaj dite dhe të shtruar në spitalin e Përrenjasit, që rrinin në ca kabina të sajuara drurësh, shndërruar në klasa, po që fundja krenoheshin më këtë lloj kampi, shoqëruar nga mësues të ndryshëm të zonës, me plot kafshë të egra të padukshme, që vinin e iknin, që ktheheshin sërish andej nga kishin ardhur dhe shëtisnin poshtë e lart në pyllin e vjetër të pashkelur po edhe të dhunuar mos më keq.

Ç’kemi Drago? Ty të gjetën? Kaq i ri? Më pëlqen ky vend dhe dua t’i vë në jetë gjithë ç’kam mësuar në vend. Na thanë se ujqit janë larguar, por janë shtuar sëmundjet. Sapo kthehem nga bariu i bagëtive të verbuara. Është një lloj haje që e ka shkaktuar këtë. E kam gjetur dhe tani dua ndihmën e kampistëve. Mirëpo ja, ca prej tyre qenkan helmuar prej mishit. Ç’të jetë kjo? Tek zbriste poshtë, veterineri i ri u ra me shtrojën e këpucëve kabinave, duke rrëzuar dy dërrasa si të kalbura. Befas u kthye. Po, nepërka e dhisë! Helmi i saj duhet ta ketë shkaktuar. Bah! Nuk e ka kuptuar bariu? Shqeu derën e dyqanit dhe ktheu gotën me verë e kuqe disi të athët që ia zgjati mësuesi Istref Haxhillari, shkrimtari i ardhshëm me pesë yje e me amë të përveçuar. I dukej se fare lehtë mund të bëhej kërdia po të mos e kishe mendjen në vend, por u përmbajt. Fati është me mua, tha. E kam në duar dhe do ta mbaj fort. Do ta mbaj si mbret! Pëshpëriti dhe ktheu kokën. Nami i kish dalë anekënd Mokrës gjer në Pogradec e Korçë. Pritej prej kohësh të vinte prej së largmi një veteriner dhe ai kishte ardhur. Djalë për ta pirë në kupë, kaq i bukur, çohej mëngjeseve kur brofëtinin mëllenjat, thëllëzat e zogj të tjerë, shtrëngonte një dorëz borziloku në dorë dhe përsëriste vargjet e Çajupit e të Naimit nën zë, u shkonte një dorë flokëve të gdhendur dhe e mbante syrin te ndonjë rosë e egër si të hutuar, që sikur e kishte humbur toruan. E bëri punën që natën e parë që erdhi në Mokër: një lopë po ngordhte në fshat dhe ai u gjend aty. E ndihmoi të ngrihej në këmbë. Lopa dridhej. Ia hapi gojën dhe i hodhi pak lëng, vitaminë C e tretur dhe glukozë. Lopa u gëlltit dhe teshtiu. Kaq e thjeshtë të jetë? Dhe Fati ndenji një çast në dorën e tij. Drago e mbylli dorën fort dhe e shtrëngoi Fatin si mag. E pa me shqisën e tij të jashtëzakonshme. Dhe ndenji gjatë ashtu, duke mbajtur dorën e mbyllur. I zoti i lopës qante nga gëzimi…

Pastaj do ta shikoje veterinerin e ri në një shtëpi tjetër. Herë binte në pikëllim dhe herë të tjera ulej poshtë monopateve rrëmbimthi duke shkelur ndonjëherë zogj të vrarë, duke kapërcyer sulmin e shigjetave të larguara nga aroma dehëse e manxuranave të hatashme. Ime më e kishte rrethuar shtëpinë e vjetër me manxuranë dhe tek ne mbretëronte aroma e saj dehëse. Dragushi qeshi me këtë dobësi, po edhe me kafshët e urta e aq të bindura. I erdhi ndërmend kampi dhe vrapoi në fëmijëri kur bënte pushimet në Nepravishtë, kur përpiqej të rrethonte me krahët e vegjël trungjet e mëdhenj të lisave, apo rrapeve shekullorë. Pastaj shikonte zjarret në pyll, vraponte nëpër mjegullën e verës që binte dhe mbulonte drurët. Pastaj shihte gratë që mbushnin ujë brisk të ftohtë në krojet grykëgjera të Nepravishtës, këndellej kur shihte burrat e ashpër e qejflinj të fshatit tek i kthenin shtambat me ujë mbi gjokset leshtorë dhe tkurrej brenda vetes. E ftonin pa teklif dhe i rrëfenin ngjarje të çuditshme që s’kishin ndodhur kurrë, po që ai i pëlqente pa masë dhe binte në gjumin e mbrëmjes i lodhur nga bredhjet me mushkë e gomar, nga hedhjet dhe vrapimet e panumërta, nga një grusht qershi dhe nga një bark kumbulla e fiq të lashtë, nga soditja e perëndimit të atyshëm pranë zjarrit përjashta që s’shuhej gjer në agim. Sheshi i përrallave. O zot! Ku e mbytën sot këto kujtime? Po pse? Nepravishta ime e bukur! S’ka përralla që të nxënë ty! Atje, vetëm atje, mund t’i ngrije pritë edhe qiellit dhe të gjeje një rrugë të fshehtë që të çonte në Akeron, në lumin e perëndishëm, drejt të cilit mund të shkoje për dy ditënet me mushka. Po të kaloje brigjeve të tij dy të ngrëna hëne shikoje edhe portat e hapura të parajsës, buzë detit, pranë grykëderdhjes ku thoshin se Fati të vjen në dorë dhe mbetet aty si mbret i jetës sate. Mëma ime ia kujtonte këtë çdo mëngjes tim eti, por ai nuk dëgjonte nga kjo anë. Më rrasi një valixhe druri, më dërgoi në konvikt dhe më la brigjeve të shkollimit në vend që të endesha brigjeve të Akeronit dhe të pritjes së palodhur të Fatit…

Se duhet ta dinte kushdo që shkelte në Mokër, nuk ishte e lehtë ta përballoje mikpritjen dhe përzemërsinë e atyre njerëzve. Ia shërova kalin njërit prej banorëve dhe u bëra gati të largohesha. Ai më zuri për mënge: i thonë Mokër këtu, bir. Endet kudo ati i shenjtë dhe bën fshehurazi të mira, por mos i thuaj kujt. Eh, Pasko Laska, ç’më gjeti me ty! Për shkak të reumatizmës m’i paske shtrembëruar gjymtyrët! Por unë të shpëtoj edhe ty or mësues! Dukesh që ke qenë bandill… Kështu pra, po të ngas llafin, çdo mbrëmje vija te Pasko Laska, pinim nga një susak dhallë të hollë penjë-penjë dhe ky birkoja ankohet te sekretari i byrosë dhe kryetari i kooperativës, gurruci, që s’dinte ç’të bënte nga dhimbjet e mikpritjes. Pa po ngrihet sekretari dhe më thërret në byro, natën, në vend që të bariste  përjashta se nuk gjente rehat nga dita. Pastaj ndodhi ajo, që unë e them me të qeshur, ku të ha e ku të djeg, pse ashtu e pse kështu dhe tek e fundit të mësosh zakonet e vendit, domethënë ta vë në buzë rakinë dhe t’iu thuash gëzuar të zotit të shtëpisë, se ashtu i do mushka drutë te fukarai, tek i varfëri dhe do të shohësh se nuk të firon fati! Ata e morën përpjetë, u kapën si të thuash pas bishtit gjersa moti ndërroi, dhe Pasko Laska u kthye bashkë me mëzatët dhe ra në kishë. Ishte një mrekulli që shpëtova pa fshikull…

Flija paq dhe shtrati prej druri më dukej i butë si lesh rudë. I shkreti djalë, thoshin për mua, është mësuar në Tiranë, pa dhimbje të mëdha dhe pa vuajtje që të shkakton edhe bukuria e dheut, me bukë qahije të ngjyer me mjaltë përsipër, pastaj ka ngjëruar në të bardha dhe është ngjeshur pas perëndive si ka dashur. Të nesërmen do të ngjitesha ku kullosnin kopetë (kope që s’krahasohen kurrkund me të sotmet), po ato të marra i binin kryq e tërthor, tutje tëhu dhe ktheheshin mbrëmjeve sikur donin të bënin festë. Bariu i tufës së verbër bëhej xhind, aq shumë mërzitej se nuk pajtohej dot me këtë ndëshkim fare të papritur. Edhe mua më donte afër. Unë i qeshja dhe i përsërisja frazën e parë të asaj që më kishte treguar gjyshi në Nepravishtë: na ishte një herë e një kohë një bari (i verbër! Mos o Zot!) i tufës së dhenve të verbra… E di? Ik ore djalë e më lër të qetë. Nuk duroj dot. Nuk më mban më shpirti… Biri im, tani po e kuptoj se tek ti nuk është shenjtëria, m’u largo, të keqen. Dhe ashtu bëja gjithnjë.

Dy vjet i bëra në Mokër dhe Fatin tim nuk e lëshova kurrë nga dora! Kaluan vite. Bagëtia u shtua dhe u harrua. E lashë edhe Universitetin Bujqësor dhe ndoqa fillin e Fatit. Ai sikur më fliste me ngadalë dhe me një zë qiellor. Nuk e takova më as bariun e tufës së verbër, as Pasko Laskën. Fshati u mësua të shikonte barinj të tjerë, madje edhe nga ata të Akeronit. Po ja që ra një dimër i madh dhe njerëzia zuri të largojë të keqen e vjetër dhe mësuan një të keqe të re, se edhe kjo do të bënte kërdinë. S’e gjeja më qetësinë, po as shpirtin që rronte me hallet e njerëzisë diku lart në qiell. Ngriu gjaku i Fatit e u kallkanos gjithçka brenda një çasti. Po hynte flama e kapitalizmit, fitimi. S’mbeti kafshë e shpend që t’na shihte në sy duke u përunjur. E shihje veten si të ngrirë në kapule e lutje të ngushtuara brenda grykës nga dilnin dhe dalin fjalët e malcuara. Më ndihmo, o njeri, o Fat, mos më kthe mbrapsht, por nga e mbara. Më hante dora, atje ku qe ulur zogu i Fatit. Do të ndihmoj, por ti nuk je shenjt. Drejt, nuk e doja veten fare, të bëhesha po çfarë të bëhesha? Në këto punët e reja si të humbur nga një fill i ngrirë marrin përpjetë gjithmonë atje ku shtegton njerëzia. Po asgjë s’mjaftohet me kaq, çdo gjë merr lart në qiell natën e ditën dhe shenjtëria e mendimit i përcjell me shpirt në dorë dhe lutet për Fatin e tij.

Vjen çdo vit pranvera me qumështin e fryrë si lëng i jetës dhe i Fatit, shfryhet në pllajat e Mokrës dhe shëtit me Fatin tim, me Fatin tënd, endet në kopshtet e krijimtarisë së Istref Haxhillarit apo në mikpritjet e Pasko Laskës në kopshtet blu të Shqipërisë me kaq diell të bukur, dhe ia behin nga larg si një muzikë prej drite që shkëlqen kaq bukur. Do të më tregonin se kali që rrëzoi Isuf Myzyrin e që e la top në vend, ishte djalli i përrallës, që u kthye dhe për t’u siguruar duke i dhënë shkelmin e fundit në kokë. Kështu tregojnë pleqtë mosmirënjohës, me brofëtimë e me kuaj e njerëz, kapur pas bishtit të të vërtetave përplot thirrje gëzimi pa fund. Të vdekurit e vjetër janë Fati i të vdekurve të sotëm, duke ngjallur historinë. Ndaj Fati vjen i gjallë prej qiellit dhe të jep frymë. Tërë të bekuarit e zotit që janë bekuar në kishë e në xhami, që nga të humburit dhe të mëdhenjtë, të gjallët e të vdekurit, po i kthehen edhe njëherë të vërtetës së bekuar të Fatit që të vjen edhe prej Letrës, që ndez përjashta zjarrin si dikur në oborrin e madh të ballkoneve prej shkëmbinjsh të Nepravishtës dhe digjte dherat. Vetëm sa lëbyret drita dhe vuajtja bëhet më e butë, endet kuturu nëpër Shqipëri dhe befas mbyll dyert, i kërkon me ngut dhe kapet pas fundit të gjësë. Letrën duhet ta shtrëngoj fort sepse aty kam celulozën dhe aromën e pyjeve, dhe më ngjan se do jem në Mokër duke parë Istref Haxhillarin teksa shkruan apo Pasko Laskën në mikpritjen legjendare. Ka ardhur kohë shtegtimesh, por unë nuk shkoj gjëkund, jam sipër Letrës dhe thur legjendat që do t’i takojnë së ardhmes.

Papritur, si të ishim mësuar me behare të përjetshëm na erdhi sivjet një dimër i egër, jo si të tjerët. Dimri i mbylli brenda njerëzit u mbyllën brenda dhe s’bëjnë gjë tjetër po veç shkruajnë. I kërkojnë ndihmë zotit, po ai s’u jep mendje tjetër. Më në fund detyrohen t’i kërkojnë ndihmë vetes, po edhe vetja i kundërshton me ngut dhe njëfarë neverie. Sigurisht që tërbohen dhe përmbyten, sidomos kur shohin në shpatullën e bagëtisë, si dikur gjyshërit rreth zjarreve të Nepravishtës, bien në gjunjë dhe luten me gjithë mend që shpatulla e bagëtisë, teksa hahet, t’u tregojë Fatin, Shpirtin dhe Jetë, Luftërat, Zënkat dhe Paqen… në vend që të kërkojnë ta thjeshtojnë dhe ta bëjnë më argëtuese Jetën, Ditën, Natën dhe Djersën e Ballit. Shpëtim tjetër, qoftë edhe nga zoti nuk ka, sido që të luten ndoshta gjer edhe në agoni. Por mund të ndodhë që të shfaqet edhe në dritë të madhe e të mos kthehen më. Mbi letër, njerëz, mbillet toka e qielli, korret drithi dhe shihet në diell, si të mirat e kësaj bote që rrinë varur në qiell. Kjo Letër që vjen nga Suedia dhe Kina më thotë se ky vend u shkretua: u prenë pyjet, u thanë dhe liqenet, u shkatërruan edhe Varret Ilire të Selcës së Poshtme në Mokër, siç mund të ndodhte edhe në Apoloni, apo edhe në Nepravishtë… Ndërkaq agu ndizet dhe zjarri shndërrohet në hi. Në shpirt më trazohen një grusht thëngjijsh të mbetur nga Fati i ndrojtur. Vihem të kërkoj vetveten si ai bariu i kopesë së verbër të Mokrës, për të shkruar po jo si Istref Haxhillari. Me Letër do të mbjellë lisa si dikur Syrja Berati në kodrat e Beratit e që mori famë në tërë Shqipërinë, buzë një përroi, apo një bregu. Dhëntë e verbra nuk i hanë më lisat e vegjël po pylli s’bëhet që s’bëhet. Kanë pasur dhe kanë gjithnjë të drejtë. Unë punoj për pyllin sepse zotëroj letrën, por nga mendja nuk e heq dot bagëtinë e verbër. Sa do të doja ta lexoj atë tregim madhështor të Mokrës që tashmë ka mbetur në kujtesën e thellë…

Jemi në qershor, nën qiellin e Baldushkut, në një lokal të thjeshtë, duke biseduar për prodhimet bio, për punën e madhe që bën i dituri Rexhep Uka në «Uka Farm». Një rrafsh me bukuri prej çmendurie nga Agron Bregu që blunë e kthente të kuqe dhe të zezën e spërkaste me të bardhë. Ju s’e njihni Agron Bregun? Është në Athinë tani. Një Renbrandt i përsosur. Sapo janë hedhur ngjyrat, që janë ende me dritë, që vënë kujën në Baldushk, ku e gjithë energjia inxhinierike dhe sociale e Xhevair Ngjeqarit ra dhe u shkërmoq. Po rruga ama një ditë do të bëhet. Se ja një vrap pele dhe jemi në Cërrik ku zë fill Boshti i Jugut dhe gjithë të mirat e ardhshme të Shqipërisë… Kalonin disa fshatarë të plogët që mbushnin ujë. Hapësirë e mbyllur nga zgjedhjet e reja dhe festa e re e Fiter Bajramit gjatë këtyre ditëve të fundit të Ramazanit. Prisnin në radhë të ardhurit nga Tirana për të drekuar tek «Olivia» në Baldushk. Dragush Bufi më flet për Fatin dhe për Letrën, pa i harruar kurrë bagëtitë e verbra të Istref Haxhillarit, apo mikpritjen e tërbuar të Pasko Laskës. Poshtë rridhte përroi. Shihnim ujin dhe dëgjonim tingëllimën shpirtërore të Fatit. Punëtorët donin një kënd lojërash për të argëtuar fëmijët. Ne, or mik, vuajmë nga të gjitha. Fati ka mbetur vetëm. Edhe idetë e mia për zhvillimin e Shqipërisë nuk janë më në letër. Njerëzia ikin dhe vetëm ikin apo ëndërrojnë ikjen nga sytë këmbët. Tani po i kthejmë sytë nga qielli duke shkruar mbi letër Fatin e përditshëm dhe natyrisht presim shpëtim…

Tiranë, më 17.06.2017