Nga Uk Lushi/ New York/
Nuk e kam pasur asnjëherë në plan të shkruaj për këshillat e dikujt në gazetë. Por pardje, pasi u ula me tasin e mbushur me kafe te njëra nga tavolinat e hekurta në verandën e Starbucks-it në lagjen ku jetoj në Nju Jork dhe pasi hapa e-mailet që i kisha marrë në iPad, mbeta pa zgjedhje.
E-maili me lajmin për vdekjen e mikut tim 87 vjeçar Gunther S. ishte shkruar nga vajza e tij e vetme Hilda, e cila më dëftonte se babai i saj kishte lënë një listë me këshilla për mua dhe kishte porositur të bijën që ta skanonte dokumentin dhe t’ma niste në rastin e parë posa të kryhej varrimi.
Për arsye privatësie nuk mund t’ju rrëfej shumë për bujtinarin Günther S., përveç faktit që kam punuar në hotelin e tij për disa muaj para shumë vitesh dhe ai ka qenë një ndër njerëzit më të mirë dhe urtë që kam takuar ndonjëherë në jetën time. Më kujtohet, në bujtinën e tij ai njëherë mbajti 16 refugjatë për 8 muaj dhe nuk i kërkoi asnjërit asnjë cent për qira. Arsyeja pse po i ndaj me ju këshillat e tij është sepse në krye të listës ai kishte shkruar këtë shënim: “Të lutem i ndan këto mejtime të miat me sa më shumë njerëz!”
1. Duaj të gjithë njerëzit dhe duaje sidomos familjen tënde.
2. Mos e krahaso jetën tënde me të tjerëve sepse çdo njeri i ka gëzimet dhe vuajtjet e veta dhe nëse ti nuk e jeton jetën tënde askush nuk do ta jetojë për ty.
3. Mos u merr me të kaluarën dhe as më të ardhmen më shumë se me të tashmen. Nuk ka njeri që gjithmonë është fitimtar. Fitoret ekzistojnë sepse ekzistojnë dështimet dhe humbjet.
4. Mos praktiko dredhi dhe mashtrime me femra. Nëse të pëlqen një grua shprehe pëlqimin haptas edhe me çmimin e përtalljes apo dëshpërimit të mosarritjes së zemrës së saj. Dashuria nuk është zaptim, por shkrirje e ndërsjellë e kënaqësisë dhe lumturisë së dy njerëzve.
5. Qesh sa të mundesh më shumë, por mos hezito të qash për vete dhe për të tjerët. Të qeshurit e mban zemrën të re; të qarët e pastron.
6. Bëj shokë dhe miq. Mos e përziej numrin e njerëzve që njeh me numrin e miqve të vërtetë. Një mik apo mike e mirë ka vlerën e 1 miliard eurove. Dy miq 2 miliardë. Një qind miq kanë vlerën e 1 bilion eurove, por mos u shqetëso, askush në botë nuk i ka njëqind miq. As dhjetë bile.
7. Trajtoje njëjtë— si gjeneralin si ushtarin e rangut më të ultë.
8. Kur je në dyshim si duhet të veprosh, vendose vetveten në këpucët e atij apo asaj që mund të përfitojë apo dëmtohet nga sjellja jote.
9. Ka dallim të madh mes shkollimit dhe edukimit. Shkollimi kryhet kur e merr diplomën, edukimi nuk kryhet deri sa të vije vdekja. Prandaj lexo, deri sa nuk të lënë sytë, dhe dëgjo muzikën e njeriut dhe natyrës, derisa nuk të lënë veshët, çdo ditë.
10. Zgjedhe profesionin të cilin mund ta lësh dhe megjithatë të jesh në gjendje të mbijetosh dhe pa ndier pendim. Puno që të jetosh, por mos jeto që të punosh.
11. Merr para hua vetëm në dy raste: nëse mbetesh pa bukë dhe nëse do t’i investosh paratë.
12. Mos e lër pasurinë të të komandojë ty. Ti mund ta bësh pasurinë, kurse nuk ka pasuri në botë që mund të bëjë ty.
13. Puno me nder dhe me përkushtim thua se e ardhmja e botës varet nga puna jote dhe i gjithë njerëzimi janë duke të vështruar si po punon ndërsa punon.
14. Mos shko në luftëra që nuk janë për liri.
15. Fetë dhe besimi janë dy gjëra të ndryshme. Hidhërohu në Zot, pavarësisht çfarë të thonë fetë, sepse, nëse Zoti ekziston, ai ose ajo do të të kuptojnë.
16. Shëndetin kije kujdesin më të madh. Shiko çfarë ha, sa lëviz dhe si fle. Shëtit çdo ditë dhe mundësisht gjithmonë me dikë tjetër. Lëre duhanin, nëse je duhanpirës, dhe zvogëloje pirjen, nëse pi.
17. Gjithsesi duhet të tregosh interes për së pakut tri arte, përndryshe ke jetuar pjesërisht. Nëse vdes pa provuar të shkruash një vjershë, apo të kompozosh ose këndosh një këngë, apo të pikturosh një tablo që e dalldis shpirtin, apo të luash në një film apo pjesë teatrore që i shtyn njerëzit të shqepen së qeshuri ose qajnë me dënese, apo nëse vdes pa provuar të bësh një skulpturë, ke humbur shumë.
18. Sa herë që ndihesh që ajo që të ndodh ty apo rreth teje është serioze dhe kulmi i stresit, kujtohu sa i madh është universi dhe sa i vogël dhe, sipas të gjitha gjasave, sa i parëndësishëm planeti ynë në shumësinë e miliarda galaktikave në kozmos. Ne njerëzit nganjëherë e marrim veten tepër seriozisht.
19. Dhuro lule sa më shpesh që mundesh. Ka të tillë që thonë nuk është mirë të këputen lulet. Mos u vij veshin. Lulet ekzistojnë që të këputen dhe dhurohen. Sapo ta lexosh këtë këshillë shko dhe bli një buqetë lulesh dhe dhuroja personit të parë të dashur që e sheh ose do të shohësh.
20. Mos ju frikëso vdekjes. Por respektoje shpatën e saj që na rri mbi krye. Shfrytëzoje çdo çast përpara se ajo të të godasë ashtu që të kesh kujtime sa më shumë dhe sa më të bukura me njerëz, sepse vetëm kujtimet na lejohen t’i marrim me vete— siç po i marr unë tash shumë të tilla edhe nga koha e shkurtër që kemi kaluar bashkë unë dhe ti.
Jam pa fjalë, e as nuk kam çka të shtoj. Ndiej dhimbje për humbjen e njeriut të mirë dhe plakut të shtrenjtë, mirëpo, ndonëse i pikëlluar, jam edhe i lumtur që listën e tij po e ndaj me shumë e shumë njerëz. Shpresoj që edhe ju do t’i shpërndani dhe përhapni këshillat e tij te të gjithë të dashurit tuaj, ndërkaq që, pasi ta keni bërë këtë, do të vendosni të blini një buqetë me lule të freskëta për njeriun e zemrës suaj, kushdo qoftë ai ose ajo. RIP Günther S.!
SHKODRANIA AKTORE E PARË E TURQISË
Shkruar nga KOLEC TRABOINI/
Në kohën kur zhvillohej lufta në Kosovë, në shtëpinë time në Boston, ndiqja gjithçka që botohej në shtypin amerikan për shqiptarët. Duke lexuar një gazetë të vogël që dilte për artistët në Hollivud, ndesha në intervistën e Eliza Dushkut, e lindur kjo në Boston në vitin 1980, që atëherë ishte vetëm 19 vjeçare dhe krejt e panjohur në Shqipëri. Ajo i kishte thënë gazetares amerikane se jam e trishtuar për vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës edhe me shkakun se prejardhja ime është prej atij vendi. Pasi kërkova nëpër numura telefonash e shtëpitë e shqiptarëve në Boston rashë në gjurmët e babait të saj Filip Dushkut me origjinë nga Korça, madje krejt saktë me shtëpi të gjyshërve në rrugën Fan Noli. Përgatita një shkrim të cilin dërgova në revistën “Klan” me titull “Eliza shqiptare e Hollivudit”. Me këtë botim publiku shqiptar mësoi për herë të parë për aktoren me origjine shqiptare. Tashmë ky fakt është i njohur, i vjetër, ai shkrim mbase është harruar krejt , por gjithsësi është një prej kujtimeve të mia të bukura në gazetari sepse lidhet edhe me profesionin tim si kineast. Krejt rastësisht, 15 vjet më pas zbulimit të Eliza Dushkut, rashë në gjurmët e një aktorje tjetër, e cila ndryshe prej Eliza Filip Dushkut, kjo aktore e panjohur kishte lindur në Shkodër. Tani le të shohim kush është kjo aktore me emër të madh në Turqi por që nuk njihet as në Shqipëri dhe mjerisht është harruar krejt edhe në vendlindjen e saj në Shkodër.
Një shkodrane me emrin Halide
Në familjen shkodrane të një ushtaraku më 16 korrik të vitit 1906 lindi një vajzë të cilës i vunë emrin Halide. Ishte një fëmijë i bukur, i shkathët e lojcak që u bë gëzimi jo vetëm i shtëpisë, i prindërve te vet por edhe i komshinjve. Një vogëlushe që sillte kudo gëzim dhe e donin të gjithë. Po ai gëzim fëminor i shkodranes së vogël do të ndërpritej me një tragjedi që për moshën që kishte nuk e kuptonte se gjithçka do të kthehej në rrjedhën e jetës së saj, për të ikur përgjithmonë larg vendlindjes. Në vitin 1909 vritet babai i saj. Nuk dimë në çfarë rrethanash por të dhënat thonë se ishtë vrarë në krye të detyrës dhe konsiderohej nga shteti osman si dëshmor. Halideja do jetonte edhe mjaft kohë në Shkodër derisa gjyshi i saj vëndosi të lërë Shkodrën e të shkonte në Stamboll me ndihmen e një koloneli të ushtrisë me emrin Salih. Nëna e vogëlushës duhet të ketë mbetur në Shkodër por në të dhënat biografike nuk thuhet se si ndodhi që vajza u shkëput nga nëna e saj. Halidës së vogël i mungonin shumë gjëra në Stamboll, së pari i mungonin prindërit, i mungonin fëmijët me të cilët loste e gëzohej. Kjo nuk po ndodhte në Stamboll e fëmijëria e saj sikur kishte humbur. Në Stamboll kishte më shumë njerëz nëpër rrugë, por nuk kishte të njohur, nuk gëzonte ato përkëdheli që ua bëjnë jetën më të bukur dhe i rrisin fëmijët. Por pa shkuar gjatë shkodranës së vogël që rrinte e vetmuar në një qytet të madh i vdes edhe gjyshi për ta lënë krejt të vetëm. Tashmë ajo nuk kishte më ku të shkonte dhe nuke dinte të ardhmen e saj. Ju sigurua një pension jetese për babain e vrarë. I japin bursë për shkollë dhe rritet në konviktet e shkollës.
Nga Shkodra e Shqipërisë në Shkodrën e Bosforit
Pasi diplomohet në shkollën e mesme ajo u emërua mësuse shkolle në Uskudar . Ja vlen të ndalemi në këtë rajon të Stambollit në ngushticën e Bosforit sepse emri i këtij rajoni me një popullsi afro një milion banorë ka të njëjtin emertim historik siç e ka edhe Shkodra, Scutari. Ky emërtim i këtij rajoni është bërë herët sepse ai është një qytet i lashtë, shumë kohë para se të themelohej Kostandinopojë . Scutari u themelua aty nga shekulli i 7-të para Krishtit, fillimisht me emrin “Qyteti i Artë”. Ky emërtim ka disa të dhëna, por një historian i lashtë grek shkruan se ky qytet e mori emrin Krisopolis/Qytet i Artë sepse perandoria perse kishte atje një thesar të madh të fshehur ose sepse ky qytet lidhej me Agamemnonin dhe të birin Krises. Por sipas një shkrimtar tjetër i shekullit të 18-të qyteti e ka marrë emrin i Artë për shkak të përsosmërisë së portit të saj. Qyteti është përdorur si një port dhe kantier detar dhe kishte një pozicion i rëndësishëm dhe është bërë arenë e luftërave mes grekëve dhe persëve.
Në vitin 324, në këtë qytet u zhvillua beteja më e rëndësishme dhe përfundimtare mes Konstantinit I, perandor i Perëndimit, dhe Licinius, perandorit romak të Lindjes, në të cilën Konstantin e mundi Licinius. Kur Konstandini i njohur për prejardhjen e tij Ilire, krijoj kryeqytetin e perandorisë Bizantine me emrin e tij, Krisopolit i humbi rëndësia e mëparshme dhe u bë periferi megjëthese mbeti i rëndësishëm gjatë gjithë periudhës bizantine, sepse të gjitha rrugët tregtare në Azi fillonin atje, dhe të gjitha njësitë e ushtrisë bizantine që drejtoheshin për në Azi mblidheshin pikërisht atje. Në shekullin e 12-të, qyteti ndryshoi emrin e tij në Skoutarion –Scutari, emër që kishte edhe pallati i perandorit aty pranë. Në 1338 udhëheqësi osman Orhan Gazi mori Skutarin, duke i dhënë mundësi osmanëve të kenë një bazë fare pranë Konstandinopojës.
Sa i përket emërtimin besohet se emri Scutari, siç e kishte edhe Shkodra, do të thotë “lëkurë të papërpunuara”. Është i njohur fakti se edhe Shkodra e Shqipërisë ka qënë një qënder ku mblidheshin lëkurë të kafshëve të pyllit dhe tregtoheshin në Venedik e gjetkë përmes anijeve tregtare që kalonin në Bunën e lundrueshme aso kohe. Të tjerët të cilët e shkuan në atë zonë e kanë quajtur atë edhe Eksüdar ose Escutaire.
Në kohën kur shkoi aty Halide Piskini (është e nevojshme të sqarojmë se nuk dimë nëse në Shkodër ka ende familje me këtë mbiemër ani pse me mbiemrin Prisku ka) , kjo periferi e Stambollit ishte pjesa më karakteristike, me rrugica të shtrëmbra e shtëpitë e vogla prej druri, me dyqane të shumta artizanale. Po këtu ishte dhe vendi i varrezave të mëdha e të moçme të Stambollit, duke përfshirë ato myslimane por edhe hebraike dhe të krishtera.
Në këtë qytet aq te ngjashëm me Shkodrën e vëndlindjes sepse rrethohej dhe ky me ujra, madje në vitin 1910 qarkullonte një kartolinë në Stamboll por edhe në Shqipëri në të cilën qenë bashkuar pamjet e këtyre dy qyteteve me emrin Scutari të cilët dhe në imazh aq shumë ishin të përafërt. Në Scutarin e Bosforit Halide Piskini do të pësonte një tjetër tragjedi. Kur ishte mësuese shkolle kishte rënë në dashuri dhe u martua me një tregtar pambuku. Dhe ishte fare e re në moshë. Po muajt e martesës i kaluan shumë shpejt. Fati tragjik sikur e ndiqte hap pas hapi në jetën e saj plot dhimbje e humbje. Ashtu siç i kishte ndodhur vrasja e babait kur ishte 3 vjeç, vetëm tetë muaj pas martesës së saj dhe kur ndjehej më e lumtur se kurrë i vdes burri. Tashmë ajo e shihte të ardhmen më të zezë se kurrë.
Aktorja e parë e Turqisë
Në vitin 1923 ishte krijuar nga Sadi Fikret një grup teatror i lëvizshëm që aso kohe ishin aq shumë të preferuar. Nuk vinte spektatori në teatër por shkonte teatri shetitës fshat në fshat e qytet në qytet. Shumica e shfaqjeve ishin skeçe e vodevile, kryesisht skena humori. E rekomanduar nga një i afërt, drejtuesi i trupës së teatrit shetitës e pranon për një turne në Izmir. Shfaqjet teatrore në atë kohë nuk kishin aktore femra. Ishim meshkujt që losnin rolet e femrave. Kjo ka ndodhur edhe në Shqipëri deri vonë. Halideja kishte një natyrë pak e zymtë. Ishte pikërisht jeta e saj pa dashurinë prindërore dhe me fatkeqësi në jetë që e bënin të ishte hijerëndë. Dhe krejt ndryshe prej moshës që kishte, roli që i dhanë ishte ai i një halle, e cila kishte si karakteristikë të folurën hundore të forte, tip të cilin ajo e realizoi shumë bukur dhe që do ta vazhdonte për vite të tëra si personazh në situata të panumërta dhe në gjini të ndryshme si në teatër por edhe në emisionet e radios. Mirëpo në vitin 1925 ndodhi që grupi i teatrit lëvizës nuk mundi të vazhdonte veprimtaritë. Meqë ishte e para aktore e skenës e moren pa shume hezitim në Teatrin e Stambollit.
Në vitin 1933 ajo u bë shumë e njohur me rolet e veta në filma dhe një aktore e kërkuar. Madje në kronikat e kohës shkruhej se spektatorët u dyndeshin në të gjitha kinematë e vendit për të parë lojën brilante të Halide Piskin. Kalon një periudhë të vështirë dhe detyrohet të punojë në radio gjithnjë me tipin humoresk që kishte krijuar, me skeçe e humore të cilat i përgatiste vetë. Ajo konsiderohej gjithashtu edhe si një krijuese shumë e mirë e materialeve letrare të skenës.
Në vitin 1944 pasi që kishte punuar në kompani të ndryshme teatrore u kthye sërish në teatrin e Qytetit të Stambollit duke u bërë një nga aktoret kryesore.
Ajo ka një repertor të gjërë si aktore por edhe si shkrimtare filmi si në “Kivircik PASA” (1941),/ “Duvaksiz Gelin” (1942) dhe “Dügün gecesi “(1933). Ne Filmografine per Halide Piskin mund te rradhisim edhe : “Kafes Arkasında” (1930), “Fermanlı Deli Hazretleri” (1930), “Kafatası” (1932), “Yanlışlıklar Komedyası” (1938), “Anna Karenina” (1939) , “Lüküs Hayat” 1950, “Yelpaze” (1955), “Kızımın Başına Gelenler” (1958) , “Bir Kilo Namus” (1959).
Filmi i saj i fundit i Halide Piskin ishte “Çfarë ka ndodhur me vajzën time”, për të cilin ka shkruar edhe skenarin. Ishte një aktore e madhe, e talentuar, e kompletuar si artiste por edhe autore e shume shkrimeve e skenarëve, skeçeve, artistja e parë e varieteteve në Turqi, e konsideruar një talent i madh, i jashtëzakonshëm dhe i papërsëritshëm. Edhe pse pa arsimimin e duhur profesional për skenë, arriti të bëhet aktorja e parë dhe më e njohura në Turqi. Dhe për më tej edhe pse e kish ndjekur fati i keq në jetë, në skenë ajo ngjallte aq shumë humor, aq shumë dritë e besim tek njerëzit të cilët e donin shumë. Siç mbeti e vetmuar në fëmini në Shkodër ashtu i shkoi jeta, gjithsësi një jetë e vrullëshme artistike, pasiononte, me një individualitet të spikatur, kurrë pa u shkëputur nga skena e teatrit apo ekrani i filmit.
U nda nga jeta për shkak të dëmtimin të veshkave në moshen 53 vjeçare, me 1 nëntor 1959 në qytetin e Stambollit. Filmat e saj në Turqi edhe sot e kësaj dite shihen dhe admirohen, aq shumë ka lënë gjurmë në kinematografinë turke artistja e madhe që lindi në qytetin e Shkodrës, Halide Piskin.
Adile Nashit – një tjetër aktore e madhe, mos vallë me origjinë shqiptare
Në kohë pak të mëvonëshme kishte dalë edhe një aktore tjetër e suksesshme e teatrit dhe filmit, Adile Nashit, e cila ka lindur me 17 qershor 1930 ne Stamboll dhe vdekur me 11 dhjetor 1987. Jane dy aktore që kanë punuar thuajse në role që i afroheshin njëra tjetrës por gjithnjë me një individualitet të fortë. Po kishin edhe një fat të përngjashëm në fatkeqësitë e tragjeditë familjare. Por të dyja punonin në fushën e humorit dhe tërë jetën ishin në mes të këtyre dy ndjesive, tragjedisë që përjetuan në jetë e nevojës për të qënë të qeshura para publikut apo dhe ekranit.
Askush nuk e mendonte çfarë fshihej pas të qeshurave të këtyre dy grave aq të admiruara nga spektatorët e teatrit dhe filmit.
Adile Nashiti ishte bijë e një aktori të njohur në Turqi, Ozkan Nashi dhe në të njëjtën kohë edhe vëllai i saj ishte i lidhur me teatrin. Në një foto familjare të Adile Nashit diçitura përshkruese thotë se është mjedisi i shtëpisë së saj, në mur janë varur fotot e djalit të vet 15 vjeçar Ahmet, i vdekur, fotografia e nënës dhe e babait. Duken tre foto,
Por në një nga kornizat gjënden jo një por dy foto. Në njërën foto duket një burrë me veshje qytetare e me fes të zi që është quajtur aso kohe tanuz, ndërsa foto tjetër më e madhe njeriu është veshur me rroba karakteristike popullore krejt si shqiptarët e fillimit të shekullit 20, çfarë të çon në dilemën është apo jo me origjinë shqiptare, madje krejt ngjashëm si në veshjet e zonës Krujës dhe Shqipërisë Lindore.
Në asnjë rast nuk i kemi parë turqit të jenë veshur ta zëmë si krutanët, dibranët, apo malësoret e Veriut dhe të Kosovës. Karakteristikë është edhe qeleshja e bardhë, plisi siç i thonë në Kosovë. Vetë fotografia, ku ndodhen edhe i biri i Adiles është një dëshmi, por ne nuk kemi librin e jetëshkrimit të saj që të mund të gjejmë ndonjë shënim në kujtimet e saj për origjinën e babait e gjyshërve të saj. Edhe varri familjar i aktores Adile Nashi është në Uskudar, Scutari , pra në Shkodrën e Bosforit që gjasat janë të ketë qënë një qytet ku shkonin e banonin me shumicë shqiptarë.
Gjithësesi këto dy aktore, njëra lindur në Shkodër Halide Piskin, tjetra që mban në shtëpi si shënjë identiteti një foto të një personi me veshje shqiptare, Adile Nashi( koha i solli në skenë në një kohë të përafërt, madje shpesh herë edhe në filma të përbashkët, u bënë aktoret më të dashura në Turqi dhe janë krenaria e kinematografise turke e pjesë e historisë së saj.
Kontribut i madh dhe njohje e vogël e vlerave që ka nxjerrë kombi shqiptar për popujt e tjerë.
Është për të ardhur keq që nuk ka veprimtari kulturore të ndërsjellta mes të dikastereve të kulturës, shoqatave artistike që do të ndikonin në krijimin e një klime të tillë që të mësohej më mirë kontributi shqiptar në kulturën e popullit turk, por edhe në të gjithë popujve e tjerë ballkanikë. Kujtojmë se shqiptari Abedin Dino është një figurë e madhe e artit, piktor, kineast, poet, të cilit i kanë kushtuar edhe monumente në Turqi, siç vëllait i tij Ali Dino , konsiderohet karikaturisti i parë më i kompletuar në Greqi dhe ka qënë deputet në parlamentin grek si dhe themelues i shoqatës së parë të karikaturistëve greke. Apo se Eleni Bukura piktorja e parë femër në Greqi është një arvanitase, Niko Egonopulos, një piktor i madh me dimensione panevropiane është arvanitas, pra me gjak shqiptar. A doni tju rithem se dritën e Rilindjes Evropiane e ka përhapur në Rusi një shqiptar nga Arta, nxënës e dishepull i Girolamo Savonarola, rilindësit të madh italian që ka një monument në Firence? Po le të kalojmë në të sotmen, se njëri nga aktorët më të mëdhej të filmit në Turqi Halit Ergenc, që interpreton sulltan Sulejmanin, ështe me prejardhje shqiptare, çfarë e deklaron me krenari në media: “Më duhet të them që të parët e mi nga ana e mamasë sime në periudhën osmane kanë ardhur në Turqi, … mund të them me plot gojën që edhe në damarët e mi ka gjak shqiptari. Unë dua të përshëndes gjithë Shqipërinë. Shpresoj që sa më shpejt të gjëj mundësinë të vizitoj tokën shqiptare dhe të njihem me ju”.
Besoj që është e mjaftueshme të themi se atë që nuk e bën politika në krijimin e një Ballkani Europian për nga dimensionet e kulturës, mirëkuptimit e paqës e bëjnë më së miri arti dhe kultura të cilat krijojnë ura miqësie në mes të gjithë popujve dhe duke i tejkaluar kundërshtitë, moskuptimet, atavizmat e mentalitetet e të shkuarës. Për Ministrinë tonë të Kulturës dhe programet e saj do të kisha një sugjerim, që vërtetë ne dëshërojmë të shkojmë në Europë, kemi pasion për kulturën perëndimore, flasim e përkushtohemi gjërë e gjatë për atë frankofone, japim edhe fonde përkthimesh për këtë tendencë mbi bazë shijesh personale, por duhet të jemi open mind, e të mos bëjmë sikur nuk e dimë që në kulturë e art nuk ka prioritete gjeografika e as busulla të ngrira që tregojnë veç një drejtim, në art e kulturë nuk ka as Jug e as Veri dhe as Lindje e as Perëndim. Gjithesesi, se pari e mbi gjithçka stimulohet arti e kultura kombëtare bashkërenduar kjo me afirmimin e kontributit shqiptar në popujt e tjerë.
gusht 2014
UDHËTIM, ME “DJALIN E TIGRIN”, NË ZOGAJ E GJAKOVË…
Nga: Ibrahim Hajdarmataj/
1.Po bisedoja me kolegët dhe miqtë e mi, Viron Kona e Murat Gecaj, shkrimtarë, publicistë e studiues të njohur. Ndër temat më të dashura për ta janë dhe ato për mbresat e përshtypjet e tyre, nga vizitat në Mbretërinë e Suedisë. Tashmë, kanë publikuar jo vetëm shkrime të bukur e mbresëlënës nga ato vizita të paharruara, por dhe libra të veçantë. Sigurisht, ata janë me mjaft vlera për t’i njohur lexuesit shqiptarë me jetën e atij vendi mik skandinav.
Në vazhdim, së bashku, ne u ndalëm edhe në një fakt interesant. Jo shumë kohë më parë, erdhi në Tiranë arsimtari, shkrimtari e publicisti i njohur, Sokol Demaku. Ai ka vite që jeton në qytetin Boras të Suedisë, por dhe është nismëtar i lidhjeve të ngushta shqiptare-suedeze. Kësaj here, kishte me vete 1.000 kopje të librit-përrallë për fëmijë, që e ka shqipëruar vetë, me autor shkrimtarin suedez, Lars Westman, “Djali dhe Tigri”. Nuk do të ndalem këtu për fillimin e punës së dhurimit të këtij libri, në disa shkolla të Tiranës e Durrësit, por dhe të Tetovës, pasi është dhënë njoftim më pare, për këtë gjë. Por do të tregoj se si u bëra dhe unë bashkëpuntor në plotësimin e kësaj nisme, me vlera të veçanta.
2.
Pasi mora me vete disa kopje të librit “Djali dhe Tigri”, së pari, shkova në Gjimnazin “Hoxhë Zogu” të fshatit Zogaj, në Malësinë e Gjakovës (Tropojë). Aty më priti me dashamirësi drejtori, Bujar Hajdarmataj, i cili e shprehu falënderimin e tij, si për Sokol Demakun dhe autorin, Lars Westman. Pastaj, me këtë nismë u njohën edhe mësueset e gjuhës e letërsisë shqipe, Bukurie e Ajshe Hajdarmataj. Ato u shprehën: “Ky libër i ri, nga Suedia e largët, do ta pasurojë më tej bibliotekën e shkollës sonë. Sigurisht, pas leximit, me përmbajtjen e tij do të njihen nxënësit tanë, me të cilët do të organzojmë edhe diskutime të lira”.
Kur po largohesha, në emër të kolektivit mësues-nxënës të këtij Gjimnazi, Bujari më dorëzoi nga një “Mirënjohje”, si për përkthyesin dhe autorin e librit. Në njërën, shkruhen këto fjalë: “Falënderojmë prof.Sokol Demakun, shkrimtar, gazetar dhe përkthyes, që na dhuroi për bibliotekën e shkollës sonë librin me titull “Djali dhe Tigri”, të autorit Lars Westman.Gjithashtu, këtij shkrimtari të mirënjohur suedez i urojmë krijimtari të suksesshme!”
3.
Meqenëse fshati Zogaj ndodhet vetëm 9 km larg Gjakovës, me librin në fjalë, u ndodha edhe në shkollën e mesme të ulët, “Mazllum Këpuska”. Aty më priti drejtori, Islam Juniku. Ai më tregoi se edhe shkrimtarë të tjerë i kanë dhuruar libra bibliotekës së tyre. Duke shprehur falënderimin e tij për këtë dhuratë, ai përgatiti e më dorëzoi “Mirënjohje”, si për përkthyesin e autorin e librit. Në të shkruhet: “Shkolla e Mesme e Ulët “Mazllum Këpuska”-Gjakovë, jep këtë “Mirënjohje”, për shkrimtarin, gazetarin e përkthyesin Sokol Demaku: Për dhjetë libra të dhuruar, bibliotekës së shkollës sonë, “Djali dhe Tigri”, nga autorit suedez Lars Westman.-Drejtori: Islam Juniku”.
Këto ndjenja miqësore dhe shprehje mirënjohjeje, i gjeta edhe në Bibliotekën Ndërkomunale të Gjakovës, qytet me tradita të njohura: atdhetare, arsimore e kulturore. Pasi biseduam për nismën e dhurimit të këtyre librave, drejtori i këtij institucioni, Engjëll I.Berisha ma dorëzoi “Falënderimin”, me dëshirën që t’u jepet, si dhuruesit të librit dhe autorit. Ja, çfarë shkruhet aty: “Dhuratë shumë e çmuar dhe e qëlluar, për pasurimin e fondit bibliotekar. Falënderimi vjen nga lexuesi dhe nga institucioni, duke ruajtur bashkëpunimin me krijues, posaçërisht me vepra me interes për lexuesit besnikë. Pasurimi i fondit librar është një motiv më tepër për punëtorët bibliotekarë. Ndërsa, kur vjen nga autori, është një nder më tepër. Ky libër është shumë i veçantë për pasurimin e bibliotekës sonë”.
…Jam i bindur se lexuesi i këtyre radhëve do të më mirëkuptojë, pra kur në mbyllje po shënoj se ky udhëtim i imi, si në Zogaj e Gjakovë, ishte shumë i veçantë e mbresëlënës për mua. Prandaj dhe këtë detyrë miqësore e kreva me kënaqësi. Siç dihet nga të gjithë, kur shpërndan libra, ndihmon sadopak në misionin e dhuruesve të tyre për t’i pajisur të tjerët, me dituri dhe njohuri të reja për jetën.
2 gusht 2014
Nje libër që thotë më shumë se shkruhet
Nga Pjetër Jaku/
Duke lexuar librin përshkrues, brenda të cilit nuk ka vetëm një hero, kjo më shumë për modestinë e “përsonazhit” për të cilin flitet por, edhe mënyrën e të menduarit të autorit në ndërtimin e një vepre, pak më shumë se biografike. Libri “ Fal, por mos harro!” i përmbahet më së shumëti fjalës së parë të këtij titulli. Një kalvar vuajtjesh e përsekutimesh që e ndoqën shqiptarin e mjerë, veç pse nuk i bindej ideologjisë komuniste, vetëm pse ishte dikushi, vetëm pse Zoti i kishte dhënë ndonjë dhunti mbi komunistët dritëzezë.
Ndrek Pjetri, rreth të cilit e për të cilin shkruhet ky libër, sistemuar nga Gjon Kaçaj dhe punuar në dialektin gegë nga Valentin Lumaj, është një emër i njohur prej vitesh si pajutes gjaqesh në disa zona të Veriut. Fryma kristiane, që e përshkon tejembaë këtë libër, është meritë edhe e autorit, i cili vjen dhe ai nga një brez përsekutimesh dhe prej vitesh është në krye të një shoqate të përseketuarish.
Libri ka një ndërtim model, të cilit i prinë një biografi e shkurtër dhe e shkruar bukur e Ndrekës, për të ardhur më pas përshkrimi evidentues i rrethanave dhe kushteve në të cilat Ndreka u rrit dhe u edukua, i ndarë edhe në kohë, para e pas diktaturës. Veç kësaj, përshkruhen me detaje, momente të rëndësishme të formimit të përsonalitetit të një të adoloshenti, që koha e kishte rritur para kohe.
Ishte vetëm 15 vjeç dhe, bash në ditën e dëshmorëve, me 5 Maj të vitit 1945 kur Ndrek Pjetri arrestohet, përpiqen dy muaj me radhë për ta manipuluar moshën e tij me lloj lloj formulimesh si akuza, por më kot. Mbas dy muajsh u liruar, për të mos qënë i lirë, siç thotë autori Gjon Kaçaj, ku disa kapituj më pas do të shtonte: “ Një ditë i erdhi lirimi, po jo liria.”
Libri, për të mos thënë subjektin e tij, si një e drejtë e lexuesit, është i ndërtuar me një kompozicion klasik, ku radhë pas radhe e faqe pas faqeje përshkruhet koha në të cilen ecen “përsonazhi”, rritet dhe bashkë me të rriten dhe ndodhitë negative, dhe përshkrimet tmerruese jo vetëm të tij, por edhe shumë e shumë të tjerëve që u rriten në atë kohë dhe, që nuk iu nënshtruan diktaturës vrastare, e cila ishte një model i pashembullt edhe të vendeve të tjera të bllokut komunist.
Pjesët si: “ Studenti mes flakëve”, “ Arrestimi”, “ Sekrete të murosuna dhe “ Te Ura e Vrakës” janë vërtet drithëruese për nga faktet dhe përshkrimet e tyre. Libri, ndonëse ka formën e një ditari, merr formën narrative të përshkrimit edhe të përsonave të tjerë që ndikuan në jetën e tij, sidomos të motrave kishtare dhe disa priftërinjëve me kulturen e të cilëve u rrit dhe u formua, për t’u përballua vështirësive të panumërta që iu paraqiten, për afro një gjysëm shekulli.
Ndrek Pjetri është guri i qendresës dhe i faljes, është burri i urtë, që me urinë e tij shpëtoi jetën e disa njerëzve, që Kanuni mund t’i vriste, është modeli i njeriut që përhap mirësi e rrezaton shpresë gjithkund shkon e gjithësaherë flet për jetën, për besën e burrninë, për njeriun e mirë!
Gjon Kaçaj, veç krijimatrisë në vargje dhe njohjes që ka për vargëzimin popullor, pothuajse të krejt Veriut të Shqipërisë, edhe në këtë libër, të cilin Ndreka ia ka besuar me të drejtë, vjen me një kulturë e formim për t’u lakmuar në publicistiken biografike.
Mjeda; kur vajton bylbyli
-U tërhoq nga politika pas humbjes së Fan Nolit në dhjetor 1924; më pas, shërbeu si prift i famullisë në Kukel; dha mësime në gjuhën dhe letërsinë shqipe në kolegjin jezuit në Shkodër, deri në vdekjen e tij më 1937, në moshën 71 vjeçare.Nderroi jete me 1 Gusht 1937/
-Mjeda; kur vajton bylbyli/
Nga Astrit Lulushi/
(Vaji i Biylbylit);
“…Po shkrihet bora,
Dimni po shkon;
Biylbyl i vorfën ,
Pse po gjimon?..”
Për 7 vjet (1880 – 1887, ndihmuar nga kisha katolike, Mjeda studioi letërsi në Spanjë; retorikë, latinisht dhe italisht në Kroaci; shkroi poezi shqip; dha mësim muzike në Itali; dhe përktheu letërsi.
Më vonë studioi teologji në në Poloni, dhe dha mësime për filozofi dhe filologji, dhe shërbeu si bibliotekar, dhe profesor i logjikës dhe metafizikën. Mjeda shërbeu si anëtar i Komisisë Letrare, në Shkodër, dhe deputet në Kuvendin Kombëtar të Shqipërisë.
U tërhoq nga politika pas humbjes së Fan Nolit në dhjetor 1924; më pas, shërbeu si prift i famullisë në Kukel; dha mësime në gjuhën dhe letërsinë shqipe në kolegjin jezuit në Shkodër, deri në vdekjen e tij më 1937, në moshën 71 vjeçare.
“Gjuha shqipe”, nga Ndre Mjeda
“Përmbi za që lshon bylbyli,
gjuha shqipe m’shungullon
përmbi er’ që jep zymbyli,
pa da zemren ma ngushllon.
Ndër komb’ tjera, ndër dhena tjera,
ku e shkoj jetën tash sa mot,
veç për ty m’rreh zemra e mjera
e prej mallit derdhi lot.
…
Qoftë mallkue kush qet ngatrri
Me ndër kto vllazën shoq me shoq,
kush e dan me flak’ e shkrime
çka natyra vet’ përpoq.
…
E njat tok’ që je tue gzue,
e ke zan’ tash sa mij’ vjet,
shqiptaria, që mbet mblue
sot nën dhe, edhe shqip flet.”
(Histori: Cfare ka ndodhur me 1 gusht/Astrit Lulushi)
- « Previous Page
- 1
- …
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- …
- 535
- Next Page »