ESSE – Page 563 – Dielli

RUDINA – ENGJËLLI I PIKTURËS

July 2, 2014 by dgreca

Nga Vlash Droboniku/
Regjisor, Piktor, Artist i Merituar, Artist i Karrierës/
Gjatë një udhëtimi nga Amerika për në Europë, në muajin maj 1999, për të marrë pjesë në Festivalin Ndërkombëtar të Animacionit në Annecy të Francës, pata fatin të qëndroja disa ditë në Paris. Dëshira, për ta përjetuar sadopak kohën mes artit të muzeumeve dhe gjithçkaje tjetër në kryeqytetin francez, më vlonte në shpirt. Pikërisht atje, në njërën nga mbrëmjet, duke kërkuar për të takuar mikun tim të hershëm, kineastin, shkrimtarin, publicistin, Luan Rama, në atë kohë ambassador i Shqipërisë në Francë, më ndodhi një ngjarje e papritur. Atë mbrëmje, Ambasadën e gjeta zhurmëplotë, me shumë vizitorë, mes të cilëve edhe personalitete të shquara të artit, kulturës, diplomacisë; nga shoqëria civile, nga UNESCO; kritikë, gazetarë; shumë shqiptarë me banim në Paris, si dhe studentë shqiptarë.
Ishte vërtet një befasi dhe një fat! Zoti Ambasador, bënte përherë veprimtari të ndryshme për artin e kulturën. Dhe ajo mbrëmje i qe kushtuar piktores së re shqiptare Rudina Proda, ardhur nga Tirana së bashku me prindërit e saj. Ekspozita vetjake e Rudinës, me rreth 40 punë të teknikave të ndryshme, kishte krijuar një atmosferë të gëzueshme (ekzaltim) tek të gjithë të pranishmit. Një notë të veçantë i jepte pamjes mahnitëse prania e kësaj artisteje, e cila të krijonte përshtypjen se gjendej në botën midis përjetimit disi të lumtur dhe heshtjes, për shkak të sëmundjes së outizmit, gjithnjë e shoqëruar nga prindërit e saj Lola dhe Vehipi. Fjalët, asaj, ia kishin marrë pikturat, që dialogonin me të pranishmit, duke dhënë përshtypjen se diçka jo e zakontë a thua se po ndodhte, si një këndvështrim i ri për artin…! Të dukej sikur punimet e saj, në ide, ngjyra dhe interpretim, të shpalosnin një botë të magjishme plotë dritë dhe individualitet. Ajo mbrëmje la në shpirtin tim një ndjenjë të pashyeshme!
RUDINA PRODA
Lindi në Tiranë më 11 Nëntor 1978. Gjithësecili, që lexon informacionet për Rudinën, arrin tek mendimi për një artiste e formuar mes mësimit në shkollat e artit dhe vetjakes… Pak histori, për një mjeshtre të madhe, do të plotësonte një përfytyrim që lidhet me të zakonshmen dhe të jashtëzakonshmen në persona të veçantë. Mes një incidenti në ditët e para të paslindjes, Rudina do të bëhej brenga e shpirtit të prindërve dhe rruga e saj jetësore qysh nga fëmijëria, do të kalonte nga diagnostifikimi, kurimi, rehabilitimi, integrimi dhe socializimi i saj, por duke mbetur përjetësisht një person autik. Dhe, në raste të tilla, bën pjesë përbotërisht këshilla e mjekësisë për të ndjekur rrugën e artit, si pjesë e rëndësishme e terapisë. Vitet do të kalonin në heshtje, gjithnjë nën një përkujdesje të vazhdueshme, por një mbrëmje do të vinte si mrekulli dhe do të risillte në kujtesë këshillat e mjekëve austriakë, për ta drejtuar në rrugën e artit. Pikërisht në atë mbrëmje, duke qënë për vizitë tek tezja e saj, disa bojëra mbi tavolinë u bënë shkaku i një rrjedhimi të artë…! Ajo filloi të “zhgarravisë” a thua se ato ishin çelësi që do të hapte botën e heshtur, që do të sillte rrezen e dritës, si një shpresë e papritur për prindërit e saj. Do të ishte piktori i mirënjohur Bashkim Dervishi, mësimdhënësi i parë dhe i fundit, si një udhërrëfyes për Rudinën. Në atë kohë Rudina ishte nxënëse në Shkollën 8 vjeçare “11 Janari”, sot “Edith Durham”, e rrethuar nga një përkujdesje e veçantë e mësuesve dhe nxënësve.
Mësimet e para në pikturë me Rudinën nuk ishin të lehtë për mjeshtrin Bashkim Dervishi, i cili në momentet e para kishte edhe ndonjë shenjë iluzioni, duke kërkuar mundimshëm mënyrën dhe taktin psikologjik, për të zbërthyer një botë enigmatike. Art dhe terapi së bashku! Dhe, gjithë këto situara aspak të lehta, Rudina i përmbysi fuqishëm. Aty shfaqet talenti i saj jo i zakonshëm nga që s`kishte asgjë të ngjashme me të tjerët. Do të duheshin 6 vjet që ajo të pushtonte shpirtin e saj me artin dhe rruga u gjet. Ndoshta aq i duhej Rudinës, që u shkëput nga mësimdhënia dhe u bë e pavarur, duke u kthyer në mësuese të vetvetes, por duke ruajtur një dashuri të pakufishme për petagogun e saj. Tashmë, çdo gjë, brengat dhe gëzimet, takimet dhe ballafaqimet me jetën, natyrën dhe njerëzit, u kthyen në ART…! Ajo hyri në atë rrugë ku, ndoshta, qindra dhe mijëra shoqe e shokë me të njëjtat probleme shëndetësore nuk munden, për shkaqe dhe arsye të ndryshme objective a subjektive. Pra, e veçanta e saj qëndron te talenti i shpërthyer dhe pikërisht këtu qëndron lidhja psiko-fizike me artin, ndonëse mendimet janë të shumëllojshëme. Realiteti i saj të shpie të përfundimi se kemi të bëjmë me një talent të lindur gjenial!

VITET E RUDINËS
Do të kalonin 15 vjet që të komunikoja me Rudinën direkt, sy më sy. Të rejat unë i merrja shpesh përmes shtypit dhe lajmeve, që bënin fjalë për veprimtaritë e saj të artit brenda dhe jashtë Shqipërisë. Ajo, tashmë, i kishte kaluar stadet fëmijërore, të adoleshencës dhe kishte hyrë si një artiste avanguarde, e cilësuar “ambasadore e artit shqiptar”, nga që kishte hapur vetëm ekspozita vetjake në 23 shtete. Ndër mbi 130 ekspozita të çelura, mbi 65 janë ekspozita vetjake. Ajo është vlerësuar me më shumë se 30 çmime, diploma, vërtetesa, etj., në konkurse kombëtare e ndërkombëtare. Ajo, në vitin 2003, me rastin e 25 – vjetorit të lindjes, është dekoruar nga Presidenti I Republikës me Urdhërin “Naim Frashëri” e Argjendtë, me motivacion: “Për talentin e veçantë dhe punën e jashtëzakonshme në fushën e artit viziv, për krijimet origjinale dhe të papërsëritshme, për imagjinatën e pasur dhe sensibilitetin delikat, për përfaqësimin e shkëlqyer që i ka bërë Shqipërisë në botë. Si symbol i shpirtit piktor me gjithë botën e saj të veçantë”.
Kuptohet, nga ajo kohë e deri më sot, ka rrjedhur shumë ujë…!
Personalitete të ndryshme të artit, kulturës, politikës, diplomacisë, medias, kritikës; koleksionistë dhe artdashës, kanë lënë me shkrim qindra mendime, mbresa, kushtime, informacione, kritika, këshillime, shkrime këto origjinale, brilante e të jashtëzakonshme, për artisten dhe artin e saj, tashmë të përmbledhura në një libër prej 300 faqesh, që ka dalë kohët e fundit nga shtypi, me titull: “Faleminderit Rudina”! Rudina ka tashmë 8 albume vetjake, 7 prej të cilëve me mbi 700 punë të botuar në Shqipëri dhe 1 album me 12 punë i botuar në Kroaci; është pjesëtare në 5 albume të përbashkët: 3 të botuar në Shqipëri, 1 në Kosovë dhe 1 në Francë. Në albumet e përmendur paraqitet një punë kolosale, në të cilët ndërthuren arti i saj, cilësia e botimit, vlera e mbështetësve financiarë dhe iniciativa mahnitëse e prindërve të saj, Lolës dhe Vehipit, për të cilët Rudina është pulsi i zemrës së tyre dhe ata për Rudinën janë Perëndia…! Nuk është e tepërt ta themi se për Rudinën janë kompozuar enkas 3 këngë, janë realizuar, por edhe botuar një cikël vjershash, shumë dokumentarë dhe emisione televizive, realizuar 4 portrete nga artistë e krijues të ndryshëm. Mbi 200 punë të saj gjenden në muzeume, galeri dhe koleksionistë në Shqipëri e jashtë saj.

PARAJSA E RUDINËS
Maj 2014! Gjendem përsëri në Shqipëri. Dëshira ime ishte ta takoja edhe njëherë Rudinën, sepse i kisha dhënë fjalën se do të takoheshim me njëri – tjetrin, sado vite të kalonin. Shtëpia e Rudinës, në njërin nga pallatet e vjetër, tradicionalë, pranë Universitetit të Arteve, ishte kthyer në Studio Art “Rudina”. Pra, ajo, po të kishte qenë studente, do të ishte më e privilegjuara, sepse shkollën do ta kishte patur “te dera”. Ndoshta ajo thithi aromën e atij mjedisi arti, por nuk e pati fatin të ishte në auditoret e atyre ambienteve të Universitetit, ndonëse ka hapur një ekspozitë vetjake atje. Shkolla e saj, duke mos harruar ndihmesën e petagogut të shquar Bashkim Dervishi, u bë vetvetja dhe këtu qëndron vlera e talentit dhe e vullnetit të habitshëm të Rudinës. Ajo, si për çudi, i shpërfilli shkollarizmin, tabutë rigoroze të mësimdhënies dhe parapëlqeu pavarësinë brenda botës së saj, sa të çuditshme aq dhe të admirueshme.
Kur u hap dera s Studios, Rudina u shfaq me atë buzëqeshjen e saj plot çiltërsi. Më përqafoi. Menjëherë vura vura re ndryshimin e madh të viteve. Ajo ishte rritur e zbukuruar! E veshur me hijeshi, mes një embëlsie dhe buzëqeshjeje që e ka në zemër për këdo, më shoqërori… Ecja e saj mu duk si ecja e engjëllit në një hapësirë qiellore, mes një heshtjeje dhe një pritjeje për të dëgjuar një fjalë… Zëri i saj i ndojtur dhe i brendshëm të thotë: “Ja, ku po flas përmes veprave të mia”! Për një moment mbeta i shtangur kur pashë një koridor të gjatë, disi të ngushtë, i mbushur nga të dy anët me piktura që “puthnin” njëra – tjetrën. Të krijohej përshtypja se kjo ngushtësi dhe afërsi ishte e qëllimshme, që veprat të “flisnin” me së bashku, për të treguar historitë e gjithçkaje që i lidhte me Rudinën. Kjo mënyrë ekspozimi vazhdonte edhe në muret e 7 ambienteve të tjera ekspozimi në shtëpinë studio. Ndoshta edhe në tavan diçka mund të luante rolin e një afresku kupole! Shikoja punimet i habitur! Ato, kompozime, peisazhe, portrete, ndryshonin shpesh njëri nga tjetri, në ide, në teknika, në dimensione, në interpretim, në gamën koloristike. Ishin aq origjinale sa nuk dalloje asgjë të influencuar nga rryma e krijues të ndryshëm. Ajo jepte këndvështrimin e saj. Të dukej sikut të thoshte: “Unë nuk krijoj, unë vështroj”!
Në një moment u ndala, e përqafova Rudinën, i putha duart e saj të ARTA dhe nga shpirti më dolën fjalët: “Mos vallë erdha sot në Parajsën Rudina, atë parajsë që gjithkush e imagjinon në qiell, por që ajo e ka zbritur në tokë, në atë shtëpizë ku ajo ka jetuar gjithë dallgët e jetës së saj?
Ndodhesha në një lëndinë të gjelbëruar në nuance të paimagjinushme, të kësaj ngjyre shlodhëse, të dhënë mjeshtërisht me penelata të guximshme plot ndiesi frymëzimi. S`di cilën të shohësh më parë, të gjitha të rrëmbejnë si në një orkestër tingujsh e instrumentesh të ndryshëm, ku dirigjntia e tyre Rudinë, orkestron mes materialeve të ndryshme në mbi 15 teknika, si një magjistare e ideve jetësore, shpesh tronditëse e shpesh shlodhëse e paqësore. Shikon cikle jete, cikle portretesh, cikle lulesh, cikle ngjarjesh madhore e, mes tyre cikli Krishti, por jo ai qiellori, të cilin si duket ajo e ka zbritur në tokë, aq pranë vetes dhe botës që e rrethon.
“Rudina punon me cikle”, -shpjegon babai i saj. “Ajo nuk punon me séanca, por punon pandërprerje duke e përfunduar punën vetëm në një seancë. Intervali kohor i seicilës seancë ka variuar nga 2 orë – séanca më e shkurtër deri në 11 orë e gjysmë – seanca më e gjatë, kuptohet pa pushim. Teknikat që përdoren janë ato që i vijnë papritur, duke kërkuar qetësinë jashtë pranisë të të tjerëve, qoftë edhe të prindërve, por nën shoqërimin e muzikës. Kështu përshembull, Frederik Shopen, e krijoi nën shoqërimin e tingujve të muzikës së tij. E pashë me shumë kureshtje dhe vëmendje atë portret, në të cilin, mes pentagrameve dhe “notave të muzikës” të vëna çuditërisht të “çrregullta”, ravijëzohej portreti i mjeshtrit. Më tej një grup portretesh si ai i Nënë Terezes, Ibrahim Kodrës, Van Gogut – idhuli i dashurisë së saj aq sa së bashku me z. Luan Rama ka patur fatin të vendosë një buqetë me lule në varrin e tij. Më pas portreti i Hillari Klinton, i gjyshes, i nënës së saj, i vëllait që e ka larg dhe vite të tëra pa e parë, i Ledi Dajanës, të artistëve të shquar shqiptarë si Roza e Dhimitër Anagnosti, apo Zonja e Firmës “Gabi”, “Vajza me Medalion”, e vendosur në një sfond ultramarine (?) e vizatuar si një diell me sy ekspresivë…! E, kështu me radhë. Ja, “Refugjatet e Bosnjës”, me tonet e bluve, me lëvizje figurash plotë fantazi; “Kallogretë e Marsit 1997” – një cikël i tërë drithërues, i paraprirë nga kompozimi “Viktimat e Otrantos – Lulet e Otrantos”; “Jo armë – Jo vdekje”, punim që të lë përshtypjen e një pllakati mes një ideje të gjetur simbolikisht, ku në qendër të Shqiponjës vë portretin e një gruaje si thirrje për paqe e jo luftë!
Një cilësi e stilit të saj, në pjesën më të madhe të portreteve janë sytë e mëdhenj e shprehës, që në shumicën e rasteve dalin nga dimensionet e portreteve, sepse ajo ndoshta i vizaton dhe i pikturon qëllimisht, si shqisa që marrin e japin impulse vizive të botës. Një seri kompozimesh hyjnë te cikli “Rrugët e Jetës”, të mbushura me idetë e kohës, apo te cikli “Refugjatet”, që, aq pranë mund të qëndronin me refugjatet e mjeshtrit të mrekullueshëm, Artistit të Popullit Abdurrahim Buza; ose “Nju – Jorku në 11 Shtator” e kështu me radhë. Pas tyre, cikle të tjerë, peisazhe pa kufi. Pambarimisht ide që sjellin këndvështrime jete në luftën kundër së keqes, që sjellin këndvështrime dashurie për të mirën. Të krijohet bindja se vetë ajo përjeton katërcipërisht ngjarje jetësore dhe merr impulse frymëzimi nga jeta e përditshme, por që të duket gjithçka si një botë ëndërrimtare. Dhe, me të vërtetë, në atë parajsën e saj, ndihesh si në ëndërr për gjithçka mbi realitetin dhe jashtë realitetit. Në ide ajo është sa koshiente aq edhe e vërtetë, por, kur vjen momenti shprehës ajo vë gati inkoshiencën e, ndoshta, ato momente janë deliri i saj, dashuria e pakufishme për artin. Idetë e saj i nënshtrohen me rigorozitet teknikave që përzgjedh. Vaji, akriliku, tempera, akuareli, pasteli, flomastre, lapsi, lapsat me ngjyra, stilolapsi, guashi, glitteri, tushi kinez, graffiti, punimi në alumin etj., në telajo, në letër, karton, fajazit; në gazetë, në revistë a copa letrash, të duken se je para shpikjeve. Shumë artistë kanë preferencë në dy a tri teknika, kurse ajo është universale. Ajo i do të gjitha ngjyrat mbi tavolinë, pavarësisht nëse i përdor ose jo të gjitha. Kjo ndodh sepse ajo nuk ka kohë të rrijë e të mendohet, por i do që t`i ketë të gjitha ngjyrat përpara, për të hedhur idenë që e ka të konsoliduar në trurin e saj. Pra, ajo e kërkon dhe e përdor ngjyrën si veçanti shprehëse. Për shembull, siç mund të krahasohet periudha blu e Pikasos, ashtu dhe Rudina jonë ka periudhën e saj blu tek akuarelet, si te portreti i mrekullueshëm “Jetimja” apo te kompozimi “Viktimat e Prespës”, në jeshile, të verdhë, të kuqe, kafe, violet, atë ngjyrë që të jep ankthin; tanociona që të kujton, ndoshta, siç themi “e kuqja e Ticianit apo e Onufrit”, “e verdha e Van Gogut”. Mes këtyre krahasimeve, në ndiesinë e saj të magjishme të kombinimit të ngjyrave, mund të shprehemi pa frikë: “Ja ngjyrat e Rudinës”! Kur sheh punimet në gjininë e kompozimit, zbulon si mister këndvështrimin e interpretimin mes raporteve hapësirë e dimension, volum e thellësi. E, në këtë aspekt lidhës, si një mjet i veçantë shprehjeje është mbisundimi i dritës. Punimet e saj janë plot dritë dhe shpesh duket sikur burojnë nga një pikë ndriçimi, që përhapet si rrezatim diellor. Në mbyllje të formatit jepet fuqishëm kjo dritë, që është vetëm shpirtërore a hyjnore. Ajo krijon edhe një aureolë disi të errët, ashtu siç vihet re në ciklet dita dhe nata apo peisazhet e shumtë të saj.
Një shumicë e punimeve janë të ndara në mënyrë simetrike, në kuadratura dhe çdo njëra prej tyre ka një ide, ose të veçantë ose lidhëse, që jepen në 4, 6, 12, 16 pjesëza. Në punimet e saj hapen horizonte e informacione të habitshme. Shumë prej tyre mund t`u nënshtrohen arteve të aplikuara. Për shembull: Punët e ciklit “Rrugët e Jetës” thua se presin të realizohen teknikisht në një gobelinë a tapet, gjë që e ndjen edhe te peisazhet, lulet etj. Si një realizim i mundshëm në një afresk terakot mozaik është një prej cikleve të saj “Malësoret”, apo “Përjetime”, por edhe kompozimet e realizuara në flomastre e shumë punime të përafërta me to. Ajo kalon nga një formë shprehëse, sa primitive surealiste aq edhe realiste e moderne; sa fëmijërore aq edhe e formuar si artiste me koncepte të sakta shprehëse e intepretuese nga origjinaliteti i saj frymëzues. Kushdo e ka të vështirë të kuptojë vërtetësinë dhe origjinën, por më e vështira qëndron t`i përgjigjesh emocioneve që ta jep pyetja se si ka mundësi, si i ka realizuar ajo botë e saj e brendshme, ndër vite të tëra, si ka mundësi t`i kushtonte qindra e mijëra orë, mes problemeve të shëndetit, realizimit të më se 4000 punimeve?! A nuk të trondit, por njëkohësisht edhe të lumturon ky fakt i dhënies së mesazheve përmes artit, me një ndjenjë të dlirtë, që të duket sikur ajo të zhyt në mendime e në misterin e personalitetit të saj të padiskutueshëm?! Pra, ajo të mbisundon përmes artit të saj tejet gjenial, duke thënë se jeta ime është art, prej të cilit unë gjeta rrugën e shpëtimit dhe nga një errësirë në fillimet e jetës sime, unë mora një dritë të shenjtë që nuk do të fiket kurrë…!

INTIMITETI RUDINË
Orët e shumta të vizitës dhe bisedave me Rudinën dhe prindërit e saj, këta të fundit më shprehën dëshirën që, para se të largohesha, të shihja intimitetin e ambientit të saj jetësor e krijues. Një parajsë e dytë ishte dhoma e vogël, e thjeshtë, e rregulluar bukur, me një krevat, dollap e tavolinë që rrethoheshin nga piktura e kukulla të shumta, si kujtimi më i artë i fëmijërisë, si dhurata nga njerëz të familjes, të miqve të shumë, por edhe nga shtetet ku ajo ka ekspozuar. Ajo flet me to intimësisht, i rregullon dhe i zbukuron, duke u vënë emrat seicilës prej tyre; i vizaton, i lëviz në ditë të ndryshme në pozicione të reja, duke luajtur rolin e një regjizoreje! Ato janë aq të bukura sa Rudina m`u duk si Liza në botën e çudirave. Në një si komo të xhamtë ekspozohen antikuaret dhe dhuratat nga vende të ndryshme, më tej etazherë me kartotekën, fototekën e kështu me radhë. Ja dhe dhoma e punës, kavaleti i drunjtë me tavalocin, që presin çdo ditë engjëllin e tyre…!
Pasi kaluan disa orë, u largova i shoqëruar nga Rudina dhe prindërit e saj, me një ndjenjë gëzimi e, mes tij, me mendime të shumta që më vinin. Më dukej sikur ato, veprat e saj, i ngjanin aq shumë një vullkani ku, zjarri i tij, ngroh këdo që ka fatin ta shohë e ta njohë Parajsën Rudinë. Pas këtyre vetvetiu vijnë pyetjet si probleme të hapura jo vetëm të prindërve por edhe të shtetit, të individëve artdahsës e të galeristëve se çfarë do të bëhet me eposin e saj krijues? Vallë i ka mundësitë Studio Art “Rudina”, në atë ambient aq të ngusht hapsinor e jetësor, për të bërë dhe për të ekspozuar artin e Rudinës? Shumica e punëve rrinë të grumbulluara e të ngujuara në kënde, çanta e dollape, të cilat vështirë se mund t`i shije. Puna plot pasion e prindërve, për menaxhimin e tyre, për ekspozimin në ekspozita e takime të ndryshme në Shqipëri e jashtë saj, është e jashtëzakonshme dhe raskapitëse në të gjitha drejtimet. Rudina ka, tashmë, një pasuri artistike me vlera unikale, prej të cilave 2100 punë janë të certifikuara në Qendrën Kombëtare të Inventarizimit të Paurisë Kulturore pranë Ministrisë së Kulturës, në Tiranë, dinamikë që vazhdon të bëhet pandërprerë, pse jo, pë t`i rregjistruar të gjitha punët e saj. Pra, jemi para një skedimi tepër rigoroz dhe çdo punë, qoftë edhe në letër A4, ka Vërtetesën a Pasaportën e saj, me të dhënat për çdo punë të regjistruar deri tani. Sipas prindërve të Rudinës, një punë e tillë për rregjistrimin dhe dokumentimin e veprave të saj, qofshin ato edhe “rutinore”, nuk do të ndërpritet ose më mirë ta themi se do të vazhdojë për aq kohë sa ajo do të pikturojë, por edhe për aq kohë sa neve do të jemi pranë saj.
Rudina, me siguri, nuk i përket më familjes, por i përket edhe Atdheut, kombit shqiptar, sepse vepra e saj ka atë medaljon gjaku e shpirti sa edhe jo pak të huaj thonë se ajo është edhe pjesë jona përmes veprave të saja dhe, si e tillë, na përket edhe neve! Prandaj, krijimi i një galerie a muzeumi arti me emrin “RUDINA”, nga shteti shqiptar apo nga persona që i kanë mundësitë financiare dhe menazheriale, do të kishte vlera shumëplanëshe. Një investim i tillë do të kthehej shumëfish, sepse i tillë është opusi krijues i artistes.
Urime dhe vazhdimësi në artin e saj dhe në jetën e Rudinës sonë të dashur, të urtë, punëtore, tepër modeste dhe të brishtë!(Ne Foto: Autori i shkrimit dhe piktorja Rudina Proda}
Vlash Droboniku
Regjisor, Piktor, Artist i Merituar, Artist i Karrierës

Liria! Çfare Lirie? Liria e Kujt?

July 2, 2014 by dgreca

Nga Aida Dismondy /
Kosova i mbushi 15 vjet liri në Qershor, Amerika i mbush në 4 Korrik dyqindeca vjet liri. Të dyja shtete të lira, të dala nga sundimi i një shteti tjetër. Të dyja dolën prej dëshirës për të qenë të mosvarur. Po i sjellim këto dy përqasje për të pasur një tablo ku qëndron koncepti i lirisë në këto dy shtete për të treguar sesi koncepti i lirisë të pasurit apo të mos pasurit e tij ndikon në drejtimin që merr një shtet. Çfarë lirie qëndron në to? Dhe e kujt është ajo?
SHBA u bë kjo që është sot jo nga rastësia, por ngaqë u udhëhoq prej vizionit të baballarëve të SHBA-së, njohës në plan shpirtëror të Providencës (Krijuesit). Bazuar nga ajo njohje ata përkufizuan lirinë dhe të drejtat që vijnë me të në Deklaratën e Pavarësisë, një nga dokumentat më të rëndësishëm të historisë së SHBA-së. Deklarata hapet me pohimin se në rrjedhën e historisë qëllon që kombe të lidhur me njeri-tjetrin vjen momenti që shpërbejnë lidhjet politike. Kurse shpirti i Deklaratës qëndron në pohimin se “njerëzit janë krijuar të barabartë” dhe se “Krijuesi iu ka dhënë të Drejta të patjetërsueshme, ndërmes tyre janë e drejta e Jetës, Lirisë, dhe kërkimi i Lumturisë”, se qeveritë janë përgjegjëse për t’i siguruar këto të drejta dhe se kur këto qeveri nuk përmbushin dëtyrën atëherë është e ”Drejta e Popullit për ta ndryshuar apo hequr atë, dhe të formojë një Qeveri të Re”. Qysh prej atij momenti fatlum te vitit 1776 Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë udhëhequr nga ai koncept i lirisë. Nuk ka qenë e lehtë të përmbushet, por vizioni e koncepti i Lirisë së përkufizuar prej tyre ka qëndruar e qëndron udhëheqës për të gjithë ata që marrin përsipër drejtimin e shtetit si dhe për të gjithë shtetasit amerikanë se si qenie njerëzore jemi krijuar njësoj me të drejta të patjetërsueshme.

Tani ta lëmë Amerikën dhe të udhëtojmë mbi 7000 milje përtej oqeanit, në Kosovë, në shtetin më të ri në botë, në tokën e lashtë sa Europa plakë, me liri veç 15 vjeç. Paçka se Kosova nuk pati Deklaratë të shkruar të Pavarësisë, por ajo është shkruar ka shekuj: nga Skënderbeu, tek Rilindasit, e tek çdo shqiptar që i dha vendit. Me të drejtë i jemi gëzu lirisë që fituam duhet t’i gëzohemi. Veç zhvillimet e këtyre viteve tregojnë se askush s’po e merr përgjegjësinë të formojë një vizion udhëheqës për lirinë. Çfarë përkufizimi po i japim lirisë? Kush po e formon konceptin tonë të lirisë si shtet? Politikanët që zihen apo internacionalet që përveç këshillave që japin po e mjelin Kosovën si lopën?
Liria ështe trazovaçe e duan të gjithë. Diktatorët e duan lirinë që të pushtojnë, skllavërojnë, sundojnë, dhe kontrollojnë popullatën, terroristët e duan lirinë të terrorizojnë këdo e kërkënd e të përmbysin demokracinë, serbët në veri duan lirinë e tyre të mos iu nënshtrohen ligjeve të shtetit të Kosovës, Presidentja e do lirinë të mendojë si kofini pas të vjelit të qartësohet për rolin që Kushtetuta i ka dhënë për të na dhënë ne lirinë të presim, partitë e duan lirinë për të mos u marrë vesh mes vete, mafia e të bëjë punët e pista, politikanët duan lirinë t’u tregojnë grave e vajzave të dhunuara se nuk mund të njihen si viktima të luftës, të shkolluarit e duan lirinë të diplomohen pa lexuar, unë e ti e duam lirinë tonë të bëjmë diçka të mire. Ju thamë liria është trazovaçe e nga sa përshkruam liria tek ne ka krijuar konfuzion, kaos.

Mbase në këto vite liri akoma po mësohemi të jemi të lirë, mbase kjo vjen ngaqë u mësuam kaq shumë kohë me mungesën e saj sa dinim të silleshim kur na mungonte por s’po dimë të sillemi tash që e kemi. Baballarët e kombit na kanë vdekur, kemi mbet jetimë, paçka se ata na lanë principet e lirisë të bazuara dhe ato në Providencë sikurse themeluesit e SHBA-së. Këta të sotmit janë udhëheqes pa princip, pa vizion për lirinë e kombit. Ata e kanë plasteruar vizionin e tyre të lirisë në paftyrësinë e premtimeve boshe, në korrupsionin e nepotizmin, në punesimin e kuç e maçeve të pakualifikuar në ndonjë qoshe zyre. Mbase këta e kishin një ëndërr për lirinë që donin se helbete dhe ata ishin pjesëmarrës e pjesëtarë të luftës që ra mbi Kosovë, por duket se endrra e tyre për liri vdiq ditën që morën “ofiqin”. Vizioni i tyre për lirine është kaq i qartë sa vendi po shkon turbull si i dehuri në qorrsokak.
Të mos biem në pesimizëm edhe populli është i lirë. Ai zgjohet çdo ditë i lirë duke vëzhguar lirinë e abuzuar dhe të imponuar të politikanëve e të çdokujt tjetër që përpiqet të drejtojë këtë apo atë gjë në Kosovë. Populli e merr lirinë e vet në kafene ku lirshëm shprehet se s’ka punë, se s’di a do këtë pune; ku lirshëm mendon për të shku në emigrim diku tjetër; ku lirshëm ëndërron për ditën kur të jetë i lirë me udhëtu nëpër Europë me paret që do t’i ketë fitu prej vendeve të punës së misioneve “impossible”; kur lirshëm ndonjëhere do mendojë dhe mos me e gëzu të drejtën kushtetucionale të jetes, por me ushtru lirinë me e marr atë jetë pasi s’do me u perballë përditë me femijët e uritur, që dhe ata po ushtrojnë lirinë e mbajtjes së barkut me dorë. Ky është rezultati i vizionit të lirisë së atyre në pushtet. Kaq liri ishte dhe në kohë të diktaturës. Kemi shijuar lirinë e çdokujt veç tonës si shtet s’po ia gjejmë fillin.
Çfarë lirie? Ajo që ëndërruam qëndron qartë e paketuar diku në ëndërrat tona e lidhur me shpresën si fjongo. Diku lexova se demokracia është një mënyrë jetese, është një armë në duart e atyre që kanë kurajon dhe aftësinë për ta përdorur, përndryshe në duart e çdo të paafti është veç një copë ndryshku, bërllok. Kështu dhe Liria si demokracia varet shumë nëse ata që e drejtojnë atë dinë ta manovrojnë, dinë të vlerësojnë delikatesen e saj, por dhe vlerën e saj në mënyrë që shteti të prosperojë. Vizioni i lirisë që Kosova meriton mbetet akoma për t’u shkruar ai Amerikan ishte i sukseshëm pasi njeh të vërtetën universale për çdo njeri të këtij planeti se: më së pari jemi njerëz, krijuar njësoj, e Krijuesi na ka dhënë të drejtat e patjetërsueshme të jetës, lirisë, dhe të lumturisë. Rilindit tanë i njihnin këto të vërteta e na lanë një pikënisje. Mbase duhet t’u kthehemi atyre principeve, këtyre të vërtetave universale që të shënojmë vizionin udhëheqës të shtetit të lirë.

KËTË HERË PËRKUJTIMI FILLOI NGA PRISHTINA, KU NJË RRUGË MORI EMRIN ”ÇAMËRIA”

July 2, 2014 by dgreca

E veçanta e Javës së Kulturës Çame 23-28 Qershor 2014/
Nga Arben LLALLA/
Me rastin e 70 vjetorit të Gjenocidit grek kundër popullsisë shqiptare nga Çamëria sivjet ky manifestim ishte më ndryshe se herët e tjera sepse e filloj rrugëtimin e tij më 23 qershor nga Prishtina ku njëra nga rrugët kryesore të saj mori emrin ÇAMËRIA. Në emërtimin e njërës prej rrugëve në Prishtinë me emrin Çamëria ishin të pranishëm të pestë deputetët e partisë PDIU, kryetari Shpëtim Idrizi, Tahir Muhedini, Dashamir Tahiri, Aqif Rakipi dhe Omer Mamo si dhe kryetari i Komunës së Prishtinës Shpend Ahmeti, kryetari i Lëvizjes Vetvendosjes, deputeti Albin Kurti etj. Pas këtij aktiviteti karvani i Javës së Kulturës Çame udhëtojë për në Tiranë ku në mbrëmje kryetari i shtetit Bujar Nishani dekoroj dy figura të njohura çame Abedin Dinon pas vdekjes ju dha dekorata “Nderi i Kombit” dhe historianin Ibrahim hoxhën “Naim Frashëri”. Më 24 qershor u hap ekspozita për kulturën çame. Në këtë aktivitet për herë të parë ishin të pranishëm drejtuesit kryesorë të shtetit shqiptar si kryeministri Edi Rama, kryetari i PD, Lulzim Basha, kryetari i Kuvendit, Ilir Meta, kryetari i Partisë Republikane, deputeti Fatmir Meidiu, Ministri i Shtetit për Çështje Vendor, Bledi Çuçi, Kryeprokurori i Shqipërisë, Adriatik Llalla, deputetët Paloka, Doda, Kruja, Frroku etj.
Më tej aktivitetet për Javën e Kulturës Çame vazhduan me promovimet e dy librave “Epiri i Jugut, Çamëria” i hartuar nga një grup profesorësh ndër më të mirët në vend si dhe shoqata “Hafiz Ibrahim Dalliu” promovoi librin mbi veprën dhe jetën e shqiptarit nga Ninati i Çamërisë, Hoxhë Hasan Tahsinit.
Më 27 qershor në bulevardin Dëshmorët e Kombit u mbajt tubimi qendror ku fjalën e morën kryetari i PDIU, deputetët Shpëtim Idrizi, Aqif Rakipi, Orem Mamo, Dashamir Tahiri, Tahir Muhedini si dhe kryetari i Lëvizjes Vetvendosjes Albin Kurti i ardhur enkas për këtë aktivitet, kryetari i shoqatës Çamëria, Ardian Tana, kryetari i shoqatës Çamëria në Izmir, Izet Shimshek.
. Mbrëmja vazhdoj me këngë dhe valle çame deri në mesnatë.
Java e Kulturës Çame përfundoj me vendosjen e kurorave me lule në Kllogjer të Konispolit, aty ku gjendet varret e rreth 2.500 çamëve që vdiqën gjatë rrugës për në Shqipëri pasi forcat greke të Napolon Servës i përzunë me dhunë nga trojet e tyre. Në këtë ceremoni përkujtimore u vunë kurora me lule dhe u mbajtën fjalime nga deputetët e PDIU, Tahir Muhedini dhe Omer Mamo, kryetari i shoqatës Çamëria, Ardian Tana si dhe kryetari i shoqatës Çamëria në Izmir, Izet Shimshek. Aktiviteti përfundoj me një koncert madhështor në qytetin e Sarandës.
Java e Kulturës Çame me rastin e 70 vjetorit të Gjenocidit grek kundër popullsisë shqiptare nga Çamëria këtë herë kishte shumë gjëra të veçanta dhe të rëndësishme ku u për herë të parë jashtë shtetit shqiptar u vendoset emri një rruge me emrin Çamëria në Prishtinë, për herë të parë në një aktivitet të tillë morri pjesë kryeministri i Shqipërisë dhe shumë drejtues të shtetit, gjë që i jep rëndësi të veçante kësaj çështje kombëtare e cila pikon ende gjak. Një tjetër veçanti ishte pjesëmarrja e çamëve nga Izmiri të cilët janë përzënë nga Çamëria në vitet 1920, dhe pas shumë vitesh ata u takuan me të afërmit e tyre në Shqipëri të cilët u përzunë në vitin 1944. Isha dëshmitar i takimeve të njerëzve të një familje që nuk njiheshin, nuk ishin takuar kurrë, lot dhe mallëngjime, burrat qanin si fëmijë, kjo ngjarje ishte sa prekëse dhe tragjike. Kështu, për një javë u përkujtua 70 vjetori i Gjenocidit grek kundër popullsisë shqiptare nga Çamëria.

LASGUSHI DHE MIGJENI:DUALITETI QE NA JEP THELBIN E EROTIKES NE LETRAT SHQIP

July 2, 2014 by dgreca

Nga Anastas Kapurani- Athine/
Pranëvënia nuk u ka pëlqyer asnjëherë të mëdhenjëve në art. Asnjëri prej tyre nuk ka thënë gjermë sot: “ Unë i ngjaj këtij apo atij.” Pse kjo bezdi gati “patologjike” ndaj pranëvënies? Edhe pse mund të shfaqet në shumë pamje, kur vjen puna te të mëdhenjtë, pranëvënia mblidhet kryesisht në një pikë themelore. Dhe pastaj ajo që vjen në dritë nuk ka asgjë patologjike. Pranëvënia mund të jetë shumë gjëra. Por ajo është para së gjithash një gjë: kufi, limit, kufizim. I kujt? I lirisë. Dhe për ta liria është gjithçka.
Po ndaj studiuesit, si është shfaqur pranëvënia? Edhe mes tyre marrëdhënia nuk ngjan të jetë e lumtur. Pasi ndaj studiuesit pranëvënia e vërtetë është shfaqur përherë në esencë vetëm kështu: ajo vjen duke u larguar. Pranëvenia e vërtetë është afri me largësi brenda. Kështu shfaqet horizonti. Dhe pranëvenia e vërtetë e tillë është në thelb: dritë udhërrëfyese, vizion, horizont. Por horizonti nuk lidhet. Pranëvenia pikërisht këtë të vështirë rreh të bëjë: të mbledhë, të mbajë bashkë atë që nga natyra s’mblidhet dot, atë që na shfaqet ndërsa humb, atë që na qaset ndërsa largohet. Kjo shpjegon vështirësitë e kërkimit komparativist në fushë të letrave. Edhe pse me traditë të gjatë, komparativizmi nuk ka veçse një grusht punësh me vlerë.
Këto të vështira të pranëvenies në rastin tonë janë mbase më të vështira. Ndaj pranëvenia është në elementin e saj dhe mund të na shfaq gjithë të papriturat e saj. Kjo pasi dy të mëdhenjtë e letrave tona që ne duam të mbajmë bashkë, pasi kush-e-di kështu bashkë mund të na rrëfehen më mirë, pra: Lasgushi dhe Migjeni – duket se janë marrë vesh të na shfaqen vetëm me një kusht të mbrapshtë: o njeri o tjetri, por asnjëherë të dy bashkë.
Po të perifrazojmë një mendim me vlerë të Ismail Kadaresë do të thoshim se ata kanë ndarë mes tyre Tokën dhe Qiellin dhe ngjajnë të “lumtur” me shortin e tyre. Të lumtur mbase jo, pasi vetëm ata e dinë ç’do të thotë të mbretërosh i vetëm mbi tokë apo të mbretërosh i vetëm në qiell.Pasi toka është tokë vetëm se ka qiellin mbi krye. Qielli po ashtu është qiell vetëm se ka tokën poshtë tij. Pastaj – dhe kjo është kryesore – edhe toka edhe qielli janë të njeriut. Njeriu kështu shfaqet: mbi tokë dhe nën qiell.Tërë jetën e tij njeriu kështu ngrihet, përpiqet të përshkojë këtë midis të përrallshëm që shtrihet mes tokës dhe qiellit, të mësojë të papriturat e shumta të këtij rrugëtimi të pambaruar.Pastaj shfaqet Poeti dhe i bëhet krah njeriut në këtë ndërmarrje të vështirë.Pse, çfarë bën poeti i vërtetë? Pikërisht këtë: mbledh dritën e këtij midisi të përrallshëm në fjalën e tij. Fjala e tij është masa e vërtetë e dritës që na vjen nga kjo çudi e jetës së njeriut, thotë Heidegger.
Kjo lidhje e pandashme, edhe pse e mbuluar – madje do të thoshim mbase më shumë për këtë: që shfaqet e mbuluar, ky sulm i brendshëm i tokës dhe i qiellit ndaj njeri tjetrit, çfarë na thotë? Një të vërtetë të rëndë. Që Lasgushi e Migjeni, edhe pse në të parë nuk ngjajnë të pyesin për sho-shoqin – madje do të thoshim më shumë për këtë: që shfaqen aq të ndarë, në esencë janë përherë në kërkim të sho-shoqit. Kjo rendje e njerit ndaj tjetrit shfaqet kështu me tërë peshën e krisjes ndriçonjëse, të asaj të çare që hap udhë në të errtit e thellë kah të vërtetave pus të thella që rrinë fshehur si shkëmbinj të rëndë në themelet e letërsisë të një vendi. Nuk është se e “çara” është vetëm e njerit. Eshtë edhe e njerit edhe e tjetrit. Ajo shenon fjalën e tyre. Dhe më gjerë: energjia dhe drita e kësaj të “çare” mban lidhur tërë universin e tyre. Pastaj, për peshën që ka universi i çdonjerit prej tyre, nuk është e tepërt të thuhet që prej këtej, ky tipar i qenësishëm i fjalës së tyre arrin të ndikojë ndjeshëm mbarë poetikën e letrave shqip.
Kjo e “çarë” që mban lidhur Lasgushin me Migjenin është vendi ku mbështetet pranëvenia që bëjmë. Shpjegohet kështu sjellja jonë ndaj pranëvenies. Nuk është se vajtëm ne te pranevenia për t’i bërë ballë kësaj lidhje në të tëra ndryshe. Ndodh tjetra: vjen pranëvenia te ne, shfaqet ajo për të sjellë në dritë të “çarën”. Dhe pranëvenia shfaqet e kompletuar në trupin e saj të mjegullt: me të dy anët e saj që synojnë pareshtur njera tjetrën dhe me nyjen e përrallshme në mes, atë nyjë që është streha ku rreh i pagjumë vetë shpirti i “çarjes”.
më mirë se çdo fjalë tjetër të tëra të vështirat e Si e ka emrin kjo nyje apo më saktë ky shkëmb i rëndë që rri në mes të dy anëve, ky shkëmb që ndan për të mbajtur bashkë më mirë? Prenëvenia jonë i thotë vështirshëm kështu: eros apo erotikë.
Eshtë fjala që mbase mbledh pranëvenies që përmendëm më sipër. Ato të vështira dhe ndoshta edhe më shumë. Pasi tani mund fare mirë të pyetet: Erotika të jetë çudia që mban bashkë Lasgushin me Migjenin? Pastaj të jetë kjo Erotikë e trazuar streha e përrallshme e takimit të tyre në dukje të pamundur, por që energjia e llahtarshme që vjen thellë honit të fjalës së tyre të mençur i hedh ata pa mëshirë në krah të sho-shoqit? Dhe më në fund, a mund kjo Erotikë të bart në trupin e saj jo gjë tjetër por të “çarën” që na çon drejt e në thelbin e Erotikës në letrat shqip?
Erosi apo Erotika na del kështu përpara me tërë peshën e frikshme të një demoni të vërtetë. Fjala të tremb ngaqë mund të ndriçojë aq shumë. Ndaj nuk ka të ikur nga kjo pyetje: Erosi, çfarë është në esencën e tij? Na duket se jemi më se të familiarizuar me këtë fjalë. E kemi thuajse përditë rrotull nesh dhe nga kjo fjala ngjan e “shurdhuar”. Mbase Erosi ndërkohë na i tha gjithë ç’kish për të na thënë. Po të shtojmë këtu trysninë vrastare që ushtron mbi të çdo ditë fjala tjetër – aq e afërt si natyrë me të – pra Seksi, pamja bëhet e plotë. Tani seksi është kthyer në një Negativitet ndryshe në marrëdhenie me Erosin. I çliruar ligsht, seksi tani është përbindshi i rrugës së madhe që qytetërimi modern e ka të vështirë ta mbledhë një ditë. Shkurt, si fjalë Erosi ngjan i zbrazur, krejt i çmitizuar, i pa-mister.
Dhe megjithatë kjo është vetëm dukja, ajo që shihet në të parë. Pasi thellë-thellë Erosi i vërtetë është gjithmonë ai i pari, energjia dhe drita zbulonjëse e një demoni të frikshëm. Kur fjala plekset aq ngushtë me qenien e demonit përgjigjen e natyrës së saj nuk e gjejmë dot rrotull nesh. Si pa kuptuar, ndërkohë jemi venë në kërkim të saj larg, tepër larg. Dhe atëherë shikojmë që Erosi hyn në radhën e atyre pak fjalëve parësore që mbajnë më këmbë vetë qytetërimin evropian dhe ndriçojnë rrënjët e gjithë mendimit perëndimor. Duke u marrë me estetikën e vështirë të Niçes doemos Heidegger-it iu desh të shkonte larg e të pyeste vetë Platonin. Dhe në bisedë me Platonin ai vuri re një gjë të madhe që më parë ish e mbuluar. Heidegger pikasi që Platoni pyetjen e vështirë të së Bukurës nuk e ngre as thjesht në kontekstin e artit në përgjithësi dhe as thjesht në kontekstin e së Vërtetës, edhe pse e Bukura është pazgjidhshmërisht e lidhur edhe me njerin edhe me tjetrën. Platoni pyet për të Bukurën brenda kontekstit dhe i udhëhequr përherë nga pyetja udhërrefyese e filozofisë, ajo pyetje që mbetet edhe sot e gjithë ditën pyetja e parë e mendimit evropian dhe që Aristoteli e formuloi thjesht e shkoqur për të gjitha kohët kështu: τι το ον? (çfarë është qenia?)
Duke mbetur një jetë të tërë në hullinë e kësaj pyetje raskapitëse, Platoni mblodhi dritën që pa aty dhe një ditë bëri pohimin e tij madhor që mban më këmbë tërë vizionin e tij: “Fryma e njeriut, ndërsa shfaqet vetiu, i ka këqyrur (viewed) ndërkohë qeniet e tjera në Qenien (Being) e tyre; përndryshe do ta kishte të pamundur të hynte brenda një forme të tillë jete.” (Plato. Phaedrus. Cituar në: Martin Heidegger. Nietzsche, Book One.New York: HarperCollins,1991, p 192; botimi anglisht, përkthimi im.) Në pak fjalë, çfarë mësojmë këtu? Që njeriu kështu është nga natyra: i pajisur me dritën, me pikëvështrimin mbi Qenien (“view upon Being”). Së këtejmi nuk ish për Platonin veçse një hap për të na dhënë thelbin e Erosit që kërkojmë. Në se njeriu çlirohet ai çlirohet në radhë të parë kah Qenies. Kjo marrëdhenie çlironjëse parësore e nxjerr njeriun jashtë vetes. Kjo ngjitje (elevation) përtej vetes dhe kjo tërheqje prej vetiu ndaj vetë Qenies është në esencë ajo që i themi Eros. Duke u ngjitur nëpër këtë udhë kërkimi Platoni s’ish veçse një hap larg thelbit të së Bukurës. Ai pikasi që e Bukura është një kategori e ndarë. Ajo edhe u hap udhë edhe të rrëmben brenda pamjesh të befta shqisore me dritën e saj rrezëllitëse por edhe ngrihet pafundsisht kah Qenies. Shkurt, është edhe magjepsëse edhe çlironjëse. Çfarë na thotë kjo? Që në esencë e Bukura është erotike, ka energjinë dhe dritën çlironjëse të Erosit. Po e Vërteta çfarë bën në esencën e saj? – pyet më tej Platoni. Dhe përgjigjet: na zbulon Qenien. Atëherë, vëren ai, edhe e Bukura edhe e Vërteta janë një në natyrën e tyre. Ato edhe hapin udhë kah Qenies edhe e mbajnë këtë udhë të hapur. Kështu krijohet shtrati i njësuar që mban më këmbë dhe ndriçon vizionin e mendimit të gjerë evropian.
Por si çdo ngrehinë konceptuale madhore edhe ky shtrat është i brishtë në natyrën e tij dhe i hapur ndaj të papriturave. Pasi këtu asgjë nuk është e dhënë në trajtë të ngrirë por gjithçka është në vlim dhe zhvillim të pandërprerë. Mjafton një shmangie në rendin e marrëdhenieve të tij, një lajthitje si pa të keq që ky vizion me peshë udhërrëfyese në gjykimin evropian të plagoset ligsht, të shtrembërohet pa shërim apo të dëmtohet me rrënjë. Mjafton të thuhet kështu, sikundër edhe ka ndodhur apo edhe ndodh: që trupi ynë në gjendjet e tij të caktuara trupore është i strehuar poshtë, të themi në qilarin e qenies së njeriut, ndërsa energjia shqisore dhe drita që vjen këtej, ndjesia, apo sensualiteti në tërësi (feeling) qendrojnë sipër. Mirëpo nuk është se në fillim rrojmë dhe pastaj fitojmë trupin për të na mbajtur gjallë. Njeriu, thotë Heidegger, nuk e mban trupin e tij sikundër mban thikën në këllëf. Njeriu vetëm kështu është. Si? Me trup (corporeally). Dhe këtu ai sjell përfundimin udhërrëfyes në këtë lidhje aq të vështirë njerëzore. Nuk ka ndjesi, sensualitet (feeling) në vetvete apo në tërësi, por sensualitet (feeling) i të qenurit (feeling, as feeling oneself to be). Me fjalë të tjera, një sensualitet ndriçonjës, përmes të cilit mund të them: Unë jam. Nuk është se energjia e sensualitetit thjesht digjet brenda trupit. Sensualiteti me dritë më nxjerr përherë jashtë vetes, më mban në lidhje me mjedisin, me gjësendin dhe me mua vetë. Si e ka emrin kjo që sensualiteti i dritësuar bën në esencën e tij çlironjëse? Eshtë ajo që Heidegger i thotë me një fjalë-koncept aq të vështirë për t’u përtypur në trazimin ndriçonjës që sjell: “internalizimi i trupit tonë kah Qenies”. (Martin Heidegger. Nietzsche. Po aty, f 99, perkthimi im.)
Do ta lemë këtë fjalë-koncept (internalize) këtu dhe me të të mbyllim pamjen e Erosit në vështrimin e gjerë evropian që vetëm sa e skicuam fluturimthi, dhe tani të pyesim: dy të mëdhenjtë e letrave tona si shfaqen në lidhje me Erosin brenda vizionit të gjerë evropian? Shi kur dëgjojmë të thuhet “internalizim i trupit kah Qenies”, madje pa u shqiptuar mirë kjo fraze-koncept, gjenia krijuese e Lasgushit shkrep në dritë dhe ai na shfaqet ashtu sikundër është: një poet i madh në letërsinë e madhe evropiane. Pasi pikërisht këtë fjalë shkëmb të rëndë Lasgushi nuk është se thjesht e merr, por e përvetëson, e bën të tijën me gjithësej, e bën mish-e-gjak-e-dritë të fjalës së tij mahnitëse dhe të vizionit të tij të shquar evropian. Çfarë thotë Lasgushi?
Thjesht e shkoqur vetëm aq:
Dhe hapa shteg-bashkimi nëpër trup:
Atë të gojës, plot margaritar,
Atë të dorës, ndritur si zëmbak…
(Përjetësia)
Dritën e këtij zbulimi hyjnor Lasgushi e mbledh për ta ruajtur në trupin e pakët të një formule të vetme, dhe, ngaqë duket se e kish të vështirë t’i besonte çudisë që zbuloi, e le atë të flas tri herë:
Nër shteg-bashkimi, që ti s’di sesi,
Bashkohesh brenda me përjashtësi,
Bashkohesh jashta me përbrendësi,
Bashkohesh fellë me përjetësi.
(Përjetësia)
I përsëritur zbulimi bëhet këngë e pagjumë. Aty shfaqet aty humb, lëshon flatra dhe veç ngrihet e ngrihet dhe mbledh gjithë dritën e universit të Lasgushit. Ja se ç’është sensualiteti i dritesuar apo Erosi në esencën e tij, thotë Poeti i Liqerit. Mrekullisht vetëm aq: një shteg-bashkimi. Shteg, për ku? Për te Qenia e trazuar e njeriut. Dhe çfarë bën bashkë ky shteg i përrallshëm ndërsa shtyhet thellë e më thellë në të errtit e panjohur? Bashkon njeriun me të Vërtetën e tij të pambaruar. Këtu gjithçka është aksion i pagjumë, një praxis që s’rresht kurrë, larë me dritën e së Vërtetës të njeriut që shfaqet me të vështirë. Ajo që filozofi i dëgjuar i thotë vështirshëm “internalizim i trupit kah Qenies”, poeti i madh shqiptar i thotë befasisht aq thjesht keshtu: shteg-bashkimi. Dhe doemos paskëtaj fjala –koncept nuk është më e filozofit. Ajo bëhet e tëra e Poetit. Ky është vizioni i Lasgushit mbi Erosin dhe më gjerë mbi të Bukurën. Ai ngrihet drejt e nga zemra e pashuar e evropianizmit të lashtë.
Po Migjeni? Migjeni shfaqet gjithë duke dëgjuar urdhërin e poetikës së tij pa të dytë në letrat shqip. Po t’i drejtohemi një fjale të Migjenit do të thoshim kështu: Ai na shfaqet përherë “me një shikim diskret”. Eshtë fjala e vetme që na ka lenë për të shenjuar qasjen e përkorë ndaj njeriut të tij të zemrës. Ndersa po t’i drejtoheshim Lasgushit, me siguri do të na thoshte këtë: Migjeni na shfaqet përherë “si pa kuptuar”. Ka përherë një drojë fisnike në shfaqjen e Migjenit. Thua se ai ka merak të mos bjerë në sy për të “paudhat” e mençura që bën, friket se mos tërheq vëmendjen e të tjerëve se “nuk bën kushedi çë,” ja “flet për Erosin!” Dhe atëherë kuptohet që kjo nuk është droja e njeriut të vogël, por droja e lindur dhe e fisme e njeriut të madh që sjell në dritë të vërteta të rënda.
Migjeni ka lenë rruginat e mjera të Lagjes së tij të Varfun dhe është ngjitur në mes të maleve. Pse, çfarë kërkon aq larg? Do të mësojë në dukje të vërtetën e plleshmërisë së Natyrës, dëshirën e saj të panginjur dhe të pafund për t’u ripërtërirë. Dhe nga gjithë pasuria e paanë e mëmës Natyrë Migjeni, “si pa kuptuar”, zgjedh një dru të vetëm, sa i natyrës aq dhe i njeriut, pra që i hap udhë një lidhje të dyanshme. Dhe atëherë merret vesh që Migjeni shkon aq larg vetëm për t’iu gjetur më pranë Njeriut. Si i thonë këtij druri? Eshtë Qershia, por sa e flet Migjeni bëhet qershia e tij legjendare. Në raport me Natyrën, çfarë na sjell në dritë qershia? Mbase asgjëkundi gjetkë Natyra “me shtatzanë”, sikundër thotë Migjeni, nuk duket më bukur se te qershia ngarkuar me kokrra “bamë kuq si gjaku”. Po kur e sheh njeriu këtë qershi të nusëruar, çfarë mund të vijë në dritë? Shumë gjëra bëjnë ballë, thotë Migjeni. Por mbi të gjitha shkrep në dritë Bukuria e Erosit si rëpërtëritje e jetës njerëzore. Të kuqtë e qershise është tjetër gjë. Poetë të tjerë, p.sh. Burns, parapëlqejnë të kuqtë e trëndafilit për të sjellë në dritë të vërtetën e rëndë të Erosit të tyre. Migjeni ynë parapëlqen të kuqtë e qershise. Misteri i së kuqes të qershise ngjan më parë të jetë larguar nga Vajza dhe vajzëria e dehur qe mezi ç’pret të bëhet nënë, dhe për t’u mbrojtur më mirë strehohet në trupin e qershisë. Pastaj kur dita vjen dhe qershia zë nusërimin e saj, ky mister të mund t’i shfaqet njeriut më mirë. Këtë sensualitet me dritë Migjeni rreket ta mbledhë në fjalën e tij. Për çfarë? Për të sjellë në dritë të vërtetën e vështirë të Erosit. Po cilën bukuri-perri ka me vete Migjeni për t’i dalë përtej kësaj pune?
Dhe këtu shfaqet çudia e poetikës së Migjenit pa të dytë në letrat shqip dhe aq e rrallë në letërsinë e madhe evropiane. Këtë barrë të rëndë Migjeni ia beson një Malësoreje të paemër, e harruar mes maleve ç’prej kohësh që s’mbahen mend, mbase që në zanafillë të mjerimit njerëzor. Dhe megjithatë asnjë shtojzavalle nuk bën dot atë që kjo malësore gjytyryme mund të bëjë. Pse? Sepse ajo është Nusja me shtatzanë e mjerimit shqiptar, Nusja me shtatzanë e mjerimit njerëzor. Thotë Migjeni:
“Kur shtrohet nata, dhe ajo shtrohet në shtresat pranë burrit dhe u lëshohet përkdheljeve të tij mashkullore. Dhe harrohet vuajtja e ditës, uja, në gëzimin e mahnitshëm të një çasti. Këto gëzime të natës i dhanë barrën e randë, por barrën e kandshme, të dashtun, me zemër ngushtë të lidhun…
“ Ah, nett, nett! T’errta e të dashtuna! (Migjeni. Qershiat.Veprat. Tiranë: Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”, 1983, f 249.)
Nëpër këtë hon me muzg ndryshe ngjitet me të vështirë fjala e Migjenit dhe mbledh pikë-pikë të vërtetën e rëndë të Erosit gjersa çasti vjen dhe kjo e vërtetë shkrep në dritë. Ja se ç’është në esencë Erosi, thotë Migjeni. “Jeta në vetevete përmban një gëzim, gëzimin e të qenunit “(theksimi im).[Migjeni. Qershiat, po aty, f 242]. Pra, Erosi në esencë është vetëm aq dhe asgjë më shumë: gëzim i të qenunit. Nuk është tërbimi i bishës që s’di nga qenia. Por është gëzimi i njeriut, gëzimi i të qenunit, me një fjalë: gezimi që të nxjerr jashtë vetes. Për ku? Kah Qenies. Me këtë shkreptimë me dritë ndryshe Migjeni ngjitet në ballkonin e vizionit madhor evropian mbi Erosin.
Tani është vendi të risjellim pyetjen kryesore të kësaj sprove ngaqë mund t’i përgjigjemi. Erosi, ç’është në esencën e tij? Eshtë shteg – bashkimi, thotë Lasgushi. Eshtë gëzimi i të qenunit, thotë Migjeni. Çfarë shikojmë të ngrihet shkoqur para syve tanë? Që në punë të Erosit mençuria që vjen si nga fjala e Lasgushit edhe nga fjala e Migjenit është në thelb një: është energjia dhe drita që të nxjerr jashtë vetes. Kjo ngaqë vizioni i tyre erotik ngrihet mbi vizionin madhor evropian. Ky është shtrati solid që mban bashkë Erotikën e tyre. Por ndërkaq kjo është dhe arsyeja e parë që u jep dorë atyre ta zhvillojnë aq ndryshe Erotikën e tyre të shquar.
Tani mund të hedhim hapin tjetër e të paraqesim në dy-tri fjalë esencën e kësaj ndryshe me vlerë të Erotikës së tyre që është pa fjalë pasuri e paçmuar e Erotikës në letrat shqip.
Erotika e Lasgushit është ndryshe ngaqë Lasgushi mundi të realizojë atë që Platoni thotë për të Bukurën në përgjithësi me dy fjalë që mund vetëm të perifrazohen por jo të përkthehen. E Bukura, thotë Platoni, është εκφανεστατον και ερασμιοτατον.( Platoni. Phaedrus, po aty.) Εκφανεστατον, me fjalë të tjera, ndriçimi që vjen nga e Bukura është verbimtar, mbase si shkreptimi i rrufesë. Ερασμιοτατον, thënë ndryshe, magjepsja që vjen nga e Bukura është e përkryer tjetërlloj. Lasgushi këto dy çudi bën bashkë në fjalën e tij erotike. Kjo nuk ndodh dot dy herë në letërsinë e një vendi. Por shumë mire që është kështu pasi kjo është provë e pjekurisë së një letërsie. Ndaj Lasgushi zor të arrihet një ditë atje ku është ngjitur.
Këtë ndryshe të shquar të Erotikës së Lasgushit e gjejmë aty ku edhe shfaqet, në dy fjalët që janë burimet e saj paresore. Në fillim te Syri dhe pastaj te Dora. Pse syri? Sepse syri është: pamje, vizion, thea ku shkëndijon rrufeshëm drita e Qenies. Po pse dora? Për të kuptuar më mirë dritën e epërme të fjalës së Lasgushit ia vlen të risjellim këtu si përgjigje dy-tri radhët ku ai bën zbulimin e tij madhor dhe që ndërkohë i kemi cituar:
Dhe hapa shteg-bashkimi nëpër trup: Atë të gojës, plot margaritar, Atë të dorës, ndritur si zëmbak…
(Përjetësia)
Shteg-bashkimi tani i famshëm i Lasgushit kalon në fillim përmes “gojës”, pra përmes Fjalës, dhe pastaj fill përmes “dorës”. Si për të pohuar me hirin e fjalës së Poetit zbulimin seminal të filozofit. Fjala në fillim, thotë Heidegger, dhe pastaj dora janë streha që mbledh Qenien e njeriut. Ka dorë vetëm qenia që ka fjalën. Njeriu ka fjalën, ndaj ka dorë. Bisha nuk e ka fjalën, ndaj nuk ka dorë. Bisha ka vetëm putër. ( Shih: Martin Heidegger. Parmenides. Bloomington: Indiana University Press, 1992, f 80.)
Çfarë thotë Lasgushi për Syrin?
Një herë: sytë e tu vetëtimtarët,
Syt’ e tu – enigm’ e kohës; syt’ e tu-çudi pa çmim; Syt’ e tu – shkëlqim gazmuar i skëterrës dhemshurishte…
(Sytë e tu vetëtimtarët: Lasgushi,po aty, f 130)
Pastaj, sytë e varfëruar:
Të bij përmi kraha cip’ e nusërisë… Brenda mun në zemër bubu! cip e zisë;
Mjer! As un’ i mjeri, ç’pata dashuruar: Mall i zemrës sime: këngë-e-vaj-bashkuar…
(Sytë e Varfëruar: po aty, f 116)
Pastaj, syr’ i fshehur:
Ku m’u ndez si zjarr rrufeje Dëshirim’ i parë,
Dhemshurisht thërret pas teje Zemërz’ e vrarë
(Syr’ i Fshehur, po aty, 167)
Dhe pastaj, pastaj Syri është lot:
Brenda lotëve të mia të të shoh të pasqyruar E pastaj le të venitem, le të hesht, e le të vdes.
(Ti Po Vjen Që Prej Së Largu, po aty, f 181)
Po për dorën, ç’thotë Lasgushi?
Dora jote ledhatarja, ësht’ e zbehtë si qiri. Dora jote ledhatarja lëshon dritën e dëborës…
Dor’ e bryllt’ e vashës sime, dor’ e paqme, dor’ e zbetë, Vetëtiu me prush magjie e më bëri mendimtar.
Dora jote: zemra jote që t’u nda më pesë fasha…
(Dora Jote Ledhatarja, po aty, f 182)
Sikundër shihet, edhe te Syri edhe te Dora digjet po një dritë e vetme. Eshtë drita e Qenies së njeriut. Porse po thamë vetëm aq, edhe pse nuk është pak, në fund të fundit nuk themi veçse gjysmën e së vërtetës të Lasgushit. Sepse pikërisht këtu ngrihet gjer në kup të qiellit një pyetje me domethënie vendimtare. Kjo dritë e pashoqe e një bukurie po të pashoqe, ku ngrihet? Ç’e mban më këmbë? Kjo pyetje ka mbetur gjermë sot pa përgjigje, jetime. Ndaj dhe ka qëlluar shumë herë që Lasgushi është lexuar gabim, është plagosur, është abuzuar ligsht. Gjithë kjo mrekulli lasgushiane është quajtur “arratisje” nga Shqipëria e tij me halle, “lektisje” nëpër Evropën e dëgjuar, një, sikundër thuhej me padituri ulëritëse “formalizëm”, edhe pse kjo fjalë nuk thotë gjekafshë. Po, Lasgushi ishte jashtë, në një mërgim sui generis – pasi ishte në thelb mërgimi i njeriut që le barkun bosh për të mësuar, dhe larg vendit të tij ai edhe krijoi pjesën më të mirë të vjershës së tij të dëgjuar. Por askush nuk merr mundimin të pyes: dëgjojmë gjëkundi në vjershën e Lasgushit të thuhet: Manastir, Athinë, Bukuresht, Vjenë, Graz? Poetë të tjerë, madje dhe me emër, joshen nga një vanitet i tillë. Në hapsirën e pamatë të Erotikës së tij të hatashme nuk ka vend për gjë tjetër por vetëm për: Liqerin, junapin, Malin e Thatë, Vijën e Ujit, shtergun e tij legjendar që mbush qiellin e pamat… Me këto shenja të përkora Lasgushi bëri të padëgjuarën: rroku edhe Qiellin edhe Tokën për të ndriçuar qenien e njeriut shqiptar.
Edhe në këto pak radhë që cituam na vjen pa mëdyshje e na gjen edhe tjetra, prania zotëruese e së cilës na jep tërë të Vërtetën e Lasgushit. Ç’është kjo? Eshtë ajo që Lasgushi i thotë edhe këtu: “skëterrë dhemshurishte”, “cip’ e zisë”, “zemërzë e vrarë”, “këngë-e-vaj-bashkuar”. Eshtë mundimi i paanë njerëzor, vuajtja e njeriut që ngrihet pareshtur kah qenies së tij. Ky mjerim njerëzor ndryshe përben venën e parë sensuale që ushqen e mban më këmbë gjithë Erotikën e mahnitshme të Lasgushit. Kjo rrënjë shqisore është e fshehur te Lasgushi pasi doemos shkon thellë që të mund të mbledhë gjithë dhembjen aty ku edhe zë fill, në të errtit e njeriut. Por drita e Erotikës së tij digjet mbi këtë trup prej mishi e gjaku të vuajtjes njerëzore dhe ndaj digjet që të panjohurat pus të thella të kësaj vuajtje të vijnë në dritë dhe t’i hapet udha njeriut shqiptar në ngjitjen e tij të mundimshme ndaj së Vërtetës që veç i largohet. Lasgushi krijoi dhe mediumin e tij unikal per t’i dhënë zë kësaj marrëdhenie të vështirë të Erotikës së tij me mundin e paanë njerëzor. Eshtë Bilbili i tij i dëgjuar. Por ky bilbil nuk është zogu magjistar që dëgjojmë në zabel dhe që nuk le njeri pa trazuar. Bilbil-finoshi është shpendi biblik i fjalës së Lasgushit që “aq fshehur e thethijnë lartësirat qiellore” por vetëm ngaqë më parë pi gjer në fund kupën e hidhur plot me “breng e përgjëratë” që i fal “gjir’ i dherit ku rreh jeta.” (Zog’ i Qiejve, po aty, f 48). Atëherë ç’është ky shpend biblik dhe ç’bën ai te Erotika e Lasgushit? Mrekullisht vetëm aq: është zemra e fjalës që rreh në zemrën e njeriut.
Po te Migjeni ç’rrugë bën kjo ndryshe e Erotikës që ata ndajnë? Me ato që sjell në dritë, kjo ndryshe e Migjenit është në të tëra po ajo që pamë te Lasgushi. Po me një ndryshim thelbësor. Radha e punës e Erotikës së Migjenit nuk është ajo e Erotikës së Lasgushit. Rendi që mban më këmbë Erotikën e Migjenit është përmbysja e atij që pamë te Lasgushi. Kjo është forca që i shtyn ata pashmangshëm në krah të sho-shoqit. Sepse në se Lasgushi u ngjit më lart nga të tjerët, Migjeni shkoi më larg nga të tjerët. Më tej nga Migjeni edhe të duash nuk shkon dot. Pasi më tutje fillon Asgjëja e madhe, akujt e përjetshëm të Luciferit të Dantes. Migjeni e tha dhe e bëri: i ra Ferrit “pash me pash”. Këtë llahtarë të mjerimit njerëzor e mblodhi më larg dhe më mirë nga të tjerët dhe e sjell të ndriçojë në skenën tashmë të famshme të tij:
Mjerimi tërbohet në dashuri epshore. Nëpër skaje t’errta, bashkë me qej, mij, mica, mbi pecat e mykta, të qelbta, të ndyta, të lagta lakuriqen mishnat, si zhangë; të verdhë e pisa; kapërthehen ndjenjat me fuqi shtazore, kafshojnë,përpijnë,thithen, puthen buzët e ndragta edhe shuhet uja, dhe fashitet etja n’epshin kapërthyes, kur mbytet vetvetja.
(Poema e Mjerimit, po aty, f 98)
Eshtë një sensualitet ndryshe në të tëra, i padëgjuar më parë në letrat shqip dhe mbase më gjerë në letrat evropiane. Eshtë po ai sensualitet i egër, shkatërrimtar, si i vëllezërve Karamazov të mjeshtrit Dostojevski, dhe mbase diçka më shumë pasi hapsira është shumë më e vogël dhe ndriçimi prandaj më i dendur. Dhe përsëri duke pohuar këtë ne nuk themi veçse gjysmën e së Vërtetës të Migjenit. Pasi – le ta përsërisim – te Migjeni zotëron ky sensualitet llahtarë, në të tëra ndryshe. Po ku është drita? Këtu zë fill keqkuptimi i madh me Migjenin. Migjeni as e kërkon dhe as e mbledh këtë sensualitet llahtarë ngaqë thjesht i dhemb njeriu i Mjerimit. Ai edhe e kërkon si rrallë kush edhe e mbledh këtë sensualitet të nëmur ngaqë kërkon të gjejë dritën shpresëdhënëse që digjet zbehtë, aq zbehtë përfund tij. Kjo është gjenia e Migjenit. Çfarë sjell Migjeni me ndriçimin përvëlues në skenën zanafillore të Erotikës së tij ndryshe? Filthin erotik në paskajshmërinë e tij vrastare. Kapërcehet kufiri kritik dhe njeriu rrezikon të rroposet pa kthim. Erotika, nga e njeriut, bëhet e tëra kundër njeriut. Pasi tashmë ajo nuk është liria që njohim por dy herë robëri. Pse? Sepse shfaqet si “ilaç” kur në thelb është helm e shkuar helmit. Ka më poshtë se aq? Gjer këtu zbriti Migjeni por ai zbriti aq thellë vetëm që të ngrihet bashkë me Njeriun e tij të Mjerimit. Fjala që mbyll skenën që cituam është: vetvetja. Kjo është e tëra. Ajo që humb, ajo që “mbytet” është ne thelb vetvetja. Ky është ylli që tani udhëheq Migjenin në kërkimin e tij heroik. Gjithë puna është të rifitohet vetja, të kapërcehet ajo. Ngjitja dhe shpëtimi këtej fillon. Ky është zbulimi udhërrëfyes i Migjenit që ai e mbledh dhe e le të ndriçojë në aforizmën e tij aq të mençur: gëzimi i të qenunit. Ja se qysh, fshehur në fundin e zi të Mjerimit të paemër shqiptar, Migjeni mundi të pikas atë pikël të përrallshme drite, shkëndijën e tij biblike në metamorfozën e saj të pandalshme, që u bëhet motër yjve të qiellit dhe luan me ta, që rritet dhe bëhet më tej aq shumë: ndërgjegje pa dyshime në bisedën e dëgjuar me Niçen, gjersa vjen dita dhe kjo shkëndi zotëron qiellin e paanë, bëhet e tëra e Migjenit dhe flet ngadhnjyeshëm ta dëgjojë gjithë Evropa: Ngadhnim ndërgjegje dhe mendimi të lirë. Pastaj Migjeni ngriti më këmbë dhe mjetin e tij për t’i dhënë zë kësaj lirie të pashoqe të Erotikës së tij mbathur me Baltën llahtarë të Mjerimit. Eshtë përsëri një shpend biblik por tani ndryshe në të tëra. E kish kërkuar mjerimi njerëzor atë një jetë të tërë por për ta gjetur e gjeti Poeti shqiptar i Mjerimit. Si e quan Migjeni atë? Shqiponjë me krah të thyem. Eshtë pa fjalë një ndër strukturat më të ndritura të ngritura ndonjëherë në letërsinë e madhe evropiane të Ekzistencës.
Tani pyetja a takohen Lasgushi me Migjenin ngjan e tepërt. Mbetet të pyesim si takohen dhe ku takohen. Ata takohen në rrugëtim, sikush hipur mbi shpendin e tij biblik, të zënë me projektin e tyre të pambaruar. Kështu takohet koha në Momentin e saj që është streha e qenies së njeriut. Po ata ku takohen? Këtë e di Lasgushi dhe na e thotë në vjershën që mbledh gjithë dritën e mahnitshme të Erotikës së tij. Thotë Lasgushi:
Ju lule q’u leu parëvera, Dh’u çika me gaz një mëngjes! Së largu prej jush më ra era, E desha prej mallit të vdes!
(Erë Trendelinë, po aty, f 176)
Unë nuk di në ka lindur ndërkohë apo në do të lind një ditë zëri njerëzor që mund të mbajë këtë shpërthim të pazakontë drite apo këtë energji buisëse që është e tëra e njeriut dhe për njeriun. Eshtë Njeriu dhe Natyra, me më të mirën e tyre, që këmbejnë vend pareshtur, hyjnë e dalin lirshëm në njeri tjetrin. Për çfarë? Për të shfaqur e sjellë në dritë jo gjë tjetër por përkryerjen erotike të Njeriut. Ndodh ajo që na arrin e na gjen tepër rrallë dhe me të vështirë: njeriu më në fund ka gjetur shteg-bashkimin që e nxjerr mrekullisht përtej vetes dhe i gëzohet këtij “gazi” njerëzor të të qenunit përtej vetes, kjo transcendencë e vështirë nuk është veçse erë që njeriu e mëson kur ndërkohë kufiri arrihet duke u kapërcyer, kur, me fjalë të tjera, njeriu s’është më, që rrugëtimi i tij i njohjes të mund të vazhdojë pa u ndalur. Pasi vetëm vdekja mund të mbledhë Qenien. Sepse në esencë qenja e njeriut e tillë është: gjithçka dhe asgjë.
Atëherë çfarë mbledh kjo strehë dhe çfarë mban ajo në vlim ndriçues përherë? Eshtë çasti i lumtur kur dy strukturat e ndritura të Erotikës sonë: shteg-bashkimi i Lasgushit dhe gëzimi i të qenunit të Migjenit përkiten për një grimë në rrugëtimin e tyre të pambaruar dhe nga kjo përkitje e beftë lind drita që na çon drejt e në thelbin e Erotikës në letrat shqip. Eshtë vërtetë shumë. Ndaj kjo strehë s’mund të jetë ndryshe veçse, ashtu sikundër do të thoshte Faik Konitza, e mbaruar së gjithash.

Unë biri yt Kosovë, po të tradhtoj!

July 1, 2014 by dgreca

Nga Fahri Xharra/ Gjakovë/
Unë biri yt, Kosovë, t’i njoh dëshirat e heshtura,
t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t’i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura;……jo , nuk t`i paskna ditur as dëshirat e heshtura,as ëndrrat e fjetura me shekuj sepse.. “Arrestimi i tre të dyshuarve për terrorizëm në rrethin e Kaçanikut dje, ka rikthyer në mediat botërore lajmet e këqija që vijnë nga Kosova dhe për shqiptarët e Kosovës në këtë fillim të verës dhe në valën e vapës tropikale të ndeshjeve të Kampionatit Botëror të Futbollit në Brazil. .(Lajmet e dites , 27.06.14)”Rrjeti televiziv amerikan ABC citonte agjencinë amerikane të lajmeve Associated Press nga burime të policisë së Kosovës dhe thoshte se tre të ndaluarit shqiptarë etnik dyshohen për rekrutim dhe formim të një grupi terrorist. Sipas lajmit, gjatë bastisjes tek ata ishin gjetur uniforma ushtarake dhe materiale propagandistike ndërsa dyshoheshin për komplot për të kryer sulme sipas frymëzimeve nga mësimet radikale islamike.Lidhjet e të dyshuarve, që citojnë burime kosovare të zbulimit, çonin tek radikalët në Siri, ku të paktën njëri prej tyre thuhet se kishte luftuar përkrah kryengritësve sunit atje”
Unë biri yt, Kosovë,
t’i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura;
ta di gjakun që të vlon në gji,…..unë ta mohova Idriz Seferin , unë ta mohova grykën e Kaçanikut , unë të mohova të tëren. Mendoja që ta di gjakun që të vlon në gji ; por jo më duket që ishte një gurrë uji. ….“Operacioni i policisë së Kosovës kundër tre të dyshuarve ishte koduar me emrin “Hit”, ndërsa duke cituar burime të medias në Kosovë, theksonte se të dyshuarit ishin pjesë e një grupi prej 150 shqiptarësh nga Kosova të luftës civile siriane kundër forcave të presidentit Bashar al-Assad.” Mos bre!
Unë biri yt, Kosovë,
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve të pagjumta,
e të shpërthejë do si vullkan, … dhe ai vullkan ishim ne, disa të birtë të shekullit të ri
që ….” Duke dhënë një pasqyrë kulturore të Kosovës, ABC thoshte më tej se më shumë se 90 për qind e popullsisë etnike shqiptare janë të përkatësisë myslimane që praktikojnë një Islam të moderuar dhe kanë lidhje të forta politike e kulturore me botën perëndimore”
Unë biri yt , Kosovë
më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë,
Unë, biri yt…….por jo , paskemi qenë gabim sepse….” ata qe kan vendosur te behen vegel qorre ne sherbim te terrorzimit,ja kan falur shpirtin dhe kombin djallit!Gjer sa te arrijnë ne theqafje,ketyre trushperlarve nuk ka kush i kthen ne rrug te mbar!Te kujdesemi për rininë që ende ka mundësi te mos u lehen ne dua te kriminelëve terrorrist pavarësisht cilit religjion i takojnë!Mbi te gjitha eshte kombi Shqiptar ¨(M.H)
“Kam thënë,dhe prapë them, se e di mirë se çfarë kërkonte Serbia,por nuk e kam ditur se pas asaj që pësuam nga serbët,do të vendosim vet për fatin tonë,natyrisht jo kështu me terrorizëm të disa shqiptarëve, në Amerikë,në Frankfurt të Gjermanisë,në Irak,Siri,dhe tash,terroristët kapën edhe në Kosovë,duke u përgatitur për akte terroriste brenda saj,apo edhe gjetke,pikërisht ashtu si i marrin direktivat nga kolegët e tyre pjesëmarrës në luftimet në Siri. (D.M)
Unë biri yt , Kosovë , nuk e kam ditur që….” Familja e kamikazit kosovar, Blerim Heta, i cili javës që shkoi, vrau në një sulm vetëvrasës në Bagdad mbi 50 persona, thotë se atë e mashtruan. Ata thonë se atij ia shpëlanë trurin me ligjërata. Blerimi, konfirmojnë ata, ishte dëgjues i rregullt i ligjëratave të Shefqet Krasniqit, por edhe i ligjëratave të Bekir Halimit e Omer Bajramit nga Maqedonia. . “
“Më 24 mars,2014 familja Heta nga Varoshi i Ferizajt mori një telefonatë nga djali i tyre, Blerim Heta, për të cilin e dinin se po mësonte për fe në Siri. “Nesër do të takohem me All-llahun”, ishte lajmi që ai ua kumtoi atyre.Të nesërmen, më 25 mars, kosovari Blerim Heta kreu një sulm vetëvrasës në Bagdad të Irakut, ku la mbi 50 të vrarë. Forumet e xhihadit në internet e shpallën menjëherë shehid (dëshmor).Familja e Blerim Hetës thonë se djalin e humbën për asgjë. “
Dëgjon zanin q’i thotë feja. Plagos qiellën, e shpon tokën,
i shkyn horizontet e bardhë, zhvesh natyrën, ia heq kotllën.
Kult’ i tij kult i zhveshun! Nuk ia bren ma trutë enigmi
e varros, mbi varr ia vë një shej përbuzje o nderimi….” merret vesh se të arrestuarit në operacionin e sotëm policor kundër terrorizmit janë Ë. Berisha, Sadat Topojani e Jetmir Kyçyku. Berisha e Kyçyku janë nga Kaçaniku dhe i takojnë organizatës joqeveritare të paregjistruar në shtet- “Rinia Islame-Kaçanik”, derisa Sedat Topojani është ish-xhihadist i krahut të Shtetit Islam të Irakut dhe Shamit (ISIS) nga Hani i Elezit.
Gazetat patë raportuar kohë më parë për xhihadistët shqiptarë nga Kaçaniku dhe për strukturën e OJQ’së “Rinia Islame-Kaçanik”. Mos bre ! Unë jam biri yt , Kosovë!
Mbi kështjellat mijvjeçare qëndrojnë sorrat e smueme,
krahët i kanë varë pa shpresë simbojt e shpresave të humbune
me klithma të dëshprueme bajnë fjalë mbi jetë të pëmdueme,
kur kështjellat mijvjeçare si xhixha shkëlqejshin të lumtuna. …..“Ngjarja e 2 marsit (2011) në Frankfurt, ku 21-vjeçari nga Kosova qëlloi për vdekje ushtarë amerikanë, dëshmoi se as një shoqëri s’është imune nga ndikimet e dyshuara islamistë radikale.Lind pyetja si mund të parandalohen raste të tilla?
Arid Uka veproi në mënyrë individuale dhe sipas hetimeve të deritanishme urrejtjen ndaj amerikanëve ai e mori në internet brenda një kohe shumë të shkurtër. Ai nuk ishte i riu i parë mysliman i radikalizuar, por ishte i pari, që realizoi atentatin terrorist në territorin gjerman. Dhe ajo, çka i shokoi shqiptarët, ishte jo vetëm fakti që ai ishte shqiptar, por edhe që urrejtja e tij ishte drejtuar ndaj amerikanëve. “Ky konstelacion është befasues”, thotë Konrad Clewing, ballkanolog nga Instituti i Evropës Juglindore në Regensburg.
Por ai thekson se fakti që atentatori ishte rritur në Gjermani dëshmon se kjo ngjarje është në radhë të parë një shenjë alarmuese për Gjermaninë, se sa për Kosovën, apo shoqërinë shqiptare në përgjithësi”.
Unë biri yt, Kosovë, t’i njoh dëshirat e heshtura,
t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t’i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura;……” Por opinioni kombëtar shqiptar është shumë i ndjeshëm, kur bëhet fjala për ndikimin e fesë islame dhe parapëlqen heshtjen, konstaton Robert Pichler. “Feja, e sidomos ajo islame, është një nga temat më të tabuizuara tek elitat shqiptare”, thotë studiuesi austriak. Sipas tij kjo ka të bëjë me doktrinën kombëtare të trashëguar nga koha e rilindjes.
Për Pichlerin “Feja e shqiptarit është shqiptaria” është një nga mitet më të mëdha të shqiptarëve. “Problemi është se sa e hap këtë temë tek elitat shqiptare, menjëherë ato mundohen ta banalizojnë”, thotë ai. Të rinj në udhëkryq .Robert Pichler është marrë dhjetë vjet me radhë me ndikimin e fesë tek shqiptarët, sidomos ata të Maqedonisë. Docenti i Universitetit të Gracit është duke punuar aktualisht në një libër, që trajton pikërisht problemet e përkufizimit të identitetit të rinjve shqiptarë, që jetojnë në Austri.

Shkëlqen shejtnia mbi zhguna dhe ndër mjekra të të të pa feve
0, sa engjuj të bukur përpara derës së ferrit! ……”Çuditeshim,madje reagonim ashpër, kur serbet shqiptarët /NEVE/ i/na quanin irredentistë,separatistë dhe terroristë.Thoshin,pra serbët,para se të bëhej luftë dhe Kosova të shpallte pavarësinë, se Kosova paraqet rrezik për paqen dhe sigurinë në Ballkan.Kjo që disa vite po ndodh me Kosovën,nën ndikimin e papenguar të shteteve islamike,është një pasqyrë,vërtet trishtuese,por njëkohësisht edhe shpirtkënaqje për serbët, të cilët edhe ata,në forma,me gjithfarë mjetesh dhe financa të mëdha, kanë stimuluar dhe nxitur interesimin dhe shtuar ndikim më të madh të islamit tek shqiptarët,me qëllim,që sa më parë të shkaktohet një destabilizim,jo vetëm në Kosovë,por edhe vende të tjera kudo ku jetojnë shqiptarët. Po shihet se uji “terrorist” po shkon në mullirin e Serbisë,dhe keqësimi i situatës në Kosovë,sidomos,asaj i shkon për shtat,dhe ëndërrohet se është një shans për rikthim të saj në Kosovë.( Dedë Mirdita)
Pse oj Kosovë! E di ti Kosovë që në vitet 1998-1999 bota vajtonte per ty.?
E di ti Kosovë qe na ka humbur krenaria ? E di ti Kosovë që për pak para po të shesin? E di ti Kosovë ?…… I I di ti, te gjitha por nuk flet .sepse ta kanë shterrur zërin!

Unë , Mon Hoti, Dedë Mirdita ,poezitë e Ali Podrimjes e Migjenit dhe biri i kosovës tradhtar dhe lajmet ditore e bëmë këtë shkrim .