Poezia “Nëse do ta qëndisja kohën” e autorit Loka, fituese e Çmimit të Parë në seksionin për të huajt në Festivalin Ndërkombëtar Poetik “Lucius Annaeus Seneca”, edicioni 2025.

Dr. Sarë Gjergji

Poezia “Nëse do ta qëndisja kohën” e autorit Loka, fituese e Çmimit të Parë në seksionin për të huajt në Festivalin Ndërkombëtar Poetik “Lucius Annaeus Seneca”, edicioni 2025, përfaqëson një ndër zërat më të thellë dhe më të përpunuar të poezisë bashkëkohore shqiptare, duke ndërthurur ndjeshmërinë intime me reflektimin filozofik. Fitimi i këtij çmimi në një nga festivalet letrare më prestigjioze të Italisë dëshmon për pjekurinë estetike, përmasën universale dhe fuqinë shpirtërore të këtij krijimi. Kjo poezi ndërton një dialog të qetë mes njeriut dhe kohës, mes kujtesës dhe harresës, mes dashurisë dhe pritjes. Ajo nuk është vetëm një vështrim i brendshëm, por një akt meditativ që shkon përtej përvojës individuale dhe prek esencën e ekzistencës njerëzore. Qysh në titull, metafora “qëndisja e kohës” shfaqet si thelb i poetikës: njeriu përpiqet ta krijojë, ta ndalojë e ta kuptojë kohën, duke e kthyer në kujtesë dhe në art.

“Nëpër labirinthe

do të vendosja gurë,

për ta shënuar frymën time.”

Këtu qëndisja e kohës bëhet metaforë e dëshmisë njerëzore, e përpjekjes për të mos humbur në rrjedhën e padukshme të ekzistencës. Guri, si simbol i qëndrueshmërisë, është kujtesa që sfidon harresën. Në këtë aspekt, poezia vendoset në traditën e filozofisë stoike që i jep emrin festivalit: Lucius Annaeus Seneca, njeriu që besonte se “koha është prona jonë më e çmuar dhe më e shpërdoruar.” Në vargjet që pasojnë, poezia shfaq tensionin midis padurimit njerëzor dhe meditimit shpirtëror. Njeriu i poezisë është një udhëtar që kërkon qetësi në rrugën e tij, por e njeh dobësinë e vet, luhatjen mes etjes dhe dorëzimit:

“Nëse në padurimin e çastit

do të më ngatërrohen këmbët

dhe duart do të më dridhen…”

Kjo përplasje ndërmjet nxitimit dhe pritjes e vendos folësin në zemër të paradoksit ekzistencial: dëshira për ta zotëruar kohën, por edhe dorëzimi përballë saj. Në këtë kuptim, poezia ngjan me poetikën e heshtjes dhe të dritës që e gjejmë te Ungareti, apo me meditimin kohor të Montale, ku çdo fjalë është një reflektim mbi kufijtë e jetës dhe ndjeshmërisë. Pjesa qendrore e poezisë është një himn i përmbajtur për dashurinë. Pas metaforave të kohës dhe pritjes, ajo gjen strehë në praninë e tjetrit:

“Do të më mjaftonte 

hija jote

dhe një shtrojë e butë shprese,

për mbulojë 

veç yje që digjen

me zjarmi dhe ethe.”

Në këto vargje, dashuria nuk është përvëluese, por shpëtuese. “Hija jote” është dritë e brendshme, një strehë që zbut lodhjen e udhëtimit njerëzor. “Yjet që digjen me zjarmi dhe ethe” përfaqësojnë pasionin, por edhe dritën kalimtare të jetës, një ndërthurje e bukurisë dhe përkohshmërisë që përshkon gjithë krijimin. Në përfundim, poezia kalon në një ton melankolik dhe filozofik. Humbja e pritjes bëhet humbje e ndjeshmërisë njerëzore:

“Nëse do ta humb pritjen,

s’do ta kuptoj ecjen,

javët dhe muajt

ku vij e nga shkoj,

ditët do të iknin të verbra

e netët do të vinin të shurdhta.”

Në këtë pikë, poezia tejkalon kufijtë e ndjenjës dhe bëhet meditim mbi kuptimin e jetës.

Pritja është jeta vetë; humbja e saj është humbja e ndjesisë së kohës, e aftësisë për ta dalluar dritën nga errësira, ditën nga nata. Ky pasazh final e mbyll qarkun simbolik të poezisë, duke e kthyer njeriun në një qenie që jeton vetëm për sa kohë di të presë, të ndiejë dhe të shënojë frymën e vet në kohë. Poezia si qëndisje e përjetësisë. “Nëse do ta qëndisja kohën” është një poezi që ndërthur filozofinë e qenies me estetikën e ndjeshmërisë. Ajo përçon universalitet, qetësi dhe tension të brendshëm. Forca e saj qëndron në thjeshtësinë e vargut, në ekuilibrin midis mendimit dhe emocionit, dhe në një ritëm të ngadalshëm që ndjek frymëmarrjen e meditimit.

Ky krijim e bën njeriun të ndalojë përpara misterit të kohës dhe të kujtojë se jeta nuk matet me ditë, por me thellësinë e frymës që e shënon secilin çast. Në këtë mënyrë, poezia fituese e “Seneca”-s është më shumë se një tekst poetik: ajo është një akt filozofik dhe estetik, një mënyrë për ta kthyer kohën në art, për ta qëndisur përjetësinë në fjalë.

Nikollë Loka

Nëse do ta qëndisja kohën 

Nëse do ta qëndisja kohën,

nëpër labirinthe

do të vendosja gurë,

për ta shënuar frymën time.

Nëse në padurimin e çastit

do të më ngatërrohen këmbët

dhe duart do të më dridhen,

para se ta shtrydh pritjen,

etjen për ujë

do ta lë nën një krua.

Do të më mjaftonte

hija jote

dhe një shtrojë e butë shprese,

për mbulojë

veç yje që digjen

me zjarmi dhe ethe.

Nëse do ta humb pritjen,

s’do ta kuptoj ecjen,

javët dhe muajt

ku vij e nga shkoj,

ditët do të iknin të verbra

e netët do të vinin të shurdhta.

Të dyja 

do të më duken njësoj.

QSPA/

Sot më 8 tetor, në ditën e lindjes përkujtojmë shkrimtarin, albanologun, humanistin që u mor me studimin e folklorit dhe dialekteve të arbëreshëve, Mikel Marchianò.

M. Marchianò lindi në katundin arbëresh Maqi, në provincën e Kozencës, më 8 tetor 1860. Ai u diplomua për letërsi në Universitetin e Napolit dhe më pas dha mësim në shkolla të mesme të ndryshme ku më 1894 u caktua si titullar i latinishtes dhe greqishtes në gjimnazin “Vinçens Lanca” në Foggia. Si mësues dhe edukues, Marchianò-i mendonte se shkolla ishte “palestra e dijes” dhe roli i mësuesit ishte të mëtonte që ta zhdërvjellësonte dhe aftësonte mendjen e studentëve që ato të ishin të gatshëm t’i përgjigjeshin thirrjes së atdheut në rast nevoje. Ndër veprat e tij më të spikatura përmendim: “Origjina e fabulës greke dhe raporti i saj me fabulat orientale” (1899), “Shqipëria dhe vepra e Jeronim de Radës” (1902), “Kërkime mbi etnografinë dhe gjuhën trako-ilire” (e pabotuar që nga 1903) dhe “Kolonitë shqiptare të Italisë dhe letërsia e tyre” (1913).

U nda nga jeta më 8 dhjetor 1921. Sipas Marchianò-it, historia e kolonizimit shqiptar mbetet ende për t’u shkruar dhe kushdo që do t’i përvishet kësaj detyre të vështirë do të duhet t’i kushtojë jo pak mund. Megjithatë, kolonitë më të lulëzuara të Shqipërisë janë ato të Italisë. Nuk mungojnë monografi të veçanta rreth tyre, ose shkrime të shpërndara në vëllime, revista dhe gazeta, ku flitet gjerë e gjatë për origjinën, ritet, zakonet, gjuhën dhe letërsinë. Ndër to bën pjesë edhe libri “Kolonitë shqiptare të Italisë dhe letërsia e tyre” me autor Michele Marchianò, botim i Qendrës së Studimeve dhe Botimeve për Arbëreshët (QSPA), përkthyer me mjeshtëri në shqip nga origjinali italisht dhe me pasthënie nga Dr. Elda Katorri.

Librin e plotë në versionin online e gjeni në faqen e QSPA duke trokitur linkun në vijim: http://qspa.gov.al/botime/

See insights and ads

Boost post

Like

Comment

Share

Lulzime Malaj/

Kur fjalët bëhen urë që lidh dhimbjen me shpresën, lind arti i vërtetë poetik, dhe në këtë frymë vjen vëllimi i poeteshës së njohur Irma Kurti, “Shelgu lotues”, një libër që shënon një fazë të rëndësishme në letërsinë bashkëkohore shqipe, ku pikëllimi i humbjes zbërthehet në vargje me fuqi mbresëlënëse dhe ku lexuesi gjen reflektimin e vetvetes në pasqyrën e poezisë. Pak kohë më parë, një dërgesë me katër libra nga kjo artiste e njohur — poete, shkrimtare, gazetare, përkthyese, dhe autore e qindra teksteve të këngëve të muzikës së lehtë, zbukuroi bibliotekën time personale, një privilegj që më afroji më tej në botën e pasur të fjalës dhe ndjeshmërisë së saj krijuese.

Fillova së pari të lexoj vëllimin me poezi “Shelgu lotues” botim i Shtëpisë Botuese ADA, kushtuar Nënës së saj të shtrenjtë, Sherife Mezini – Kurti, që është larguar përgjithnjë nga kjo botë. Poezia që i jep titullin këtij libri, pra “Shelgu lotues” është fituese e çmimit të parë absolut në seksionin e gjuhës së huaj në konkursin letrar ndërkombëtar “L’arte in versi” 2022, në Jesi, Ancona të Italisë. Librin e përshkon, si një trajektore në gjithë spektrin e gjeografisë së tij, një stuhi shpirti, trandje e përjetuar, një dramë tronditëse, e derdhur në vargje. Siç thotë vetë autorja:

“Unë nuk dua ta kujtoj Nënën me fraza standarte, të ftohta e pa emocion, por përmes poezisë, sepse të gjitha brengat, vuajtjet dhe dëshpërimin për ikjen e saj i kam derdhur në vargje dhe ato reflektojnë, si në një pasqyrë, trazirat e shpirtit tim.” Shumëçka në këtë vëllim është shprehur figurativisht, me një stil specifik lakonik. Poezitë janë të trajtuara në mënyrë krejt të thjeshtë, por mjaft të ndjera, sa spontane po aq edhe pontenciale dhe të shkruara me mjeshtëri.

Pasazhe sa të dhimbshme aq të mrekullueshme

Kur arti i bukur qëndiset me gjakun e zemrës të çon në një dimension rrëfyes që përcillet në mënyrë të magjikshme. Lexon mesazhe që të emocionojnë së tepërmi. Lirikat janë sa të dhimbshme, po aq të ndjera e të bukura dhe ngjallin emocion në çdo gërmë e varg. Në to lundrojnë ndjesi ëmbëlcake e delikate siç është raporti Nënë – Fëmijë, ndjenja më sublime, dashuria pa kushte, më e fuqishme dhe më e çmuar e njerëzimit.

Ndërthurja e vargjeve me tone herë të buta e herë shpërthyese deri në kupë të qiellit të drithëron, të emocionon deri në përlotje. Po shkëpus nga vëllimi disa vargje:

Gabimisht

Në këtë rrëmujë kërkoj shpëtim

nga njerëzit me bluza të bardha.

Thërras, por askush s’më dëgjon,

shpirti trishtimin dot s’e mbaka.

Kalojnë, nuk të hedhin as sytë.

Gati thërras: “O njerëz pa shpirt!”

Ata që i shohim si shpëtimtarë,

këtu “mjekë” quhen gabimisht.

Nëna, përveçse nënë, që i dhuron jetë një jete është shoqja më e mirë, njeriu më i shtrenjtë mbi tokë. Me ikjen e saj ikën gjysma e zemrës, ikën fëmijëria, ikin dhe sekretet që ajo mban në kasafortën e zemrës. Pena delikate dhe e konsoliduar tashmë ndër vite e shkrimtares së talentuar Irma Kurti, na përcjell figurën njerëzore të nënës së saj të shtrenjtë, kaq origjinale dhe të sigurt nga ana artistike. Autorja na sjell imazhe jete, vuajtjen, mundimin, dashurinë e pakufi, adhurimin për atë, NËNËN!

Ky libër të nxit ta lexosh deri në fund me ndjesinë e vargjeve dhe origjinalitetin e tyre. Në to përshfaqet një ndjenjë tragjizmi, dramaciteti që përcillet tek lexuesi përmes notash që rrëzojnë qiej e përplasin planete, që të ngjallin fantazinë dhe imagjinatën me forcën e tyre.

Figurat letrare lindin në mënyrë krejt të natyrshme, spontane, krijojnë situata që të mbeten gjatë në mendje. Mendimet metaforike, unike, për nga bukuria estetike-artistike, kompozicioni, vërtetësia e tonit e bëjnë kaq të veçantë dhe origjinale atmosferën e kësaj përmbledhjeje poetike.

I trembem ikjes së viteve

Unë i trembem ikjes së ditëve-

rrjedhin të çmendura, me vrap.

Unë i trembem ikjes së Nënës-

humbje më të madhe nuk ka!

Ju më kishit thënë se kishte Zot,

e zhgënjyer jam dhe e pashpresë.

Mirësitë e saj u zhdukën në hiç,

nuk besoj më askund e në asgjë!

Janë lirika të mrekullueshme, edhe pse të trishta, që kumtojnë një muzikalitet të ëmbël dhe ndjesi të gjalla; një penë e fuqishme që përcjell mesazhin me emocion, mall dhe thellësi mendimi. Me një frymëzim të arrirë, që shquhet për thjeshtësinë mahnitëse dhe monologun plot jetë, stili i saj ngjan me atë të shkrimtarit të madh Hemingway, i cili përmes përshkrimeve të protagonistëve të tij portretizon luftëtarë të paepur, me dinjitet dhe krenari, përballë situatave të ndera që ata përjetojnë.

Portreti yt në kornizë

Përballë apartamentit tonë të ri

parku shtrihet si qilim i blertë.

Hera herës trishtimi më mbulon

kur me dashurinë time shkoj atje.

Sa doje të më shihje të lumtur

do të jepja gjthçka të ishe këtu!

Më pe të zhgënjyer, në kërkim

të ëndrrave që nuk i arrita kurrë.

Këtu do vendos TV, atje divanin,

eja e më jep një mendim, ku je?

Për kuadrot në mure, për mobiliet

Për lulet, për ngjyrën e perdeve.

Përgatis çantat, në heshtje vendos

dhuratat e tua; plot vite më parë

I ruajte për këtë ditë që s’e arrite

me përkushtim, si më i rralli thesar.

Falë talentit dhe punës së madhe të saj plot pasion, temperamentit luftarak, vizionar, në udhën e bukur, por dhe të vështirë të artit bashkëkohor, Irma Kurti ka botuar mbi 110 vepra, që përshijnë libra me poezi, prozë dhe përkthime. Për poezinë dhe prozën i janë akorduar mbi 100 çmime në konkurse të ndryshme letrare në Itali e Zvicër, 20 prej të cilave kanë qenë çmime të para. Përveçse në Shqipëri, ka fituar gjithashtu çmime në konkurse letrare ndërkombëtare në Greqi, SHBA, Kanada,

Filipine, Liban dhe Kinë. Irma Kurti është anëtare jurie në disa konkurse letrare në Itali, si dhe përkthyese pranë Fondacionit “Ithaca” në Spanjë.

Në 2013 fitoi çmimin ndërkombëtar “Universum Donna” për letërsinë dhe emërtimin

“Ambasadore e Paqes” nga Universum Academy dhe Universiteti i Paqes në Lugano,

Zvicër. Në vitin 2020, për kontributin në fushën e poezisë, nderohet me titullin “Akademike

dhe Presidente Nderi” e Enciklopedisë Poetike Italiane. Në 2021 nderohet me çmimin “Liria”

nga Komuniteti Arbëreshë në Itali. I akordohen çmimet “Leonardo da Vinci 2021” dhe

“Giacomo Leopardi” nga Shoqata Kulturore “Chimera” në Lecce. Në vitin 2022 emërohet

Ambasadore për Shqipërinë nga Akademia e Arteve dhe Shkencave Filozofike në Bari.

Intelektuale, me një gamë të gjerë në kontributin e letrave shqipe dhe në botë,

“Ambasadore e Paqes”, një nga autoret më të sukseseshme të afirmuara në panteonin e

fjalës së bukur shqipe në Shqipëri dhe në Botë, që na bën krenarë. Irma Kurti është një

nga poeteshat shqiptare më të përkthyera dhe më të botuara jashtë kufijve të

Shqipërisë. Librat e saj janë përkthyer dhe botuar në 23 vende të botës: Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kanada, Francë, Itali, Greqi, Holandë, Belgjikë, Spanjë, Gjermani, Portugali, Rumani, Turqi, Kosovë, Filipine, Kamerun, Indi, Kili, Serbi, Kolumbi, Argjentinë, Moldavi, Algjeri dhe Guatemalë.

Aleksandër Çipa/

Këto ditë më ra në dorë libri “ Dritero Agolli 10 vjet oratori dhe gazetari politike 1990-2000”, botim i Kuvendit të Shqipërisë. Një antologji oratorie dhe gazetarie politike nga shkrimtari ynë i shquar. Njëkohësisht falë përvojës së tij edhe si parlamentar, kjo antologji mund të konsiderohet, pa asnjë mëdyshje, edhe si një artefakt unik i një përfaqësuesi të shquar e aristotelik i parlamentarizmit shqiptar në gjithë kohët.

Përmes një parathënieje prej ish kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë, shkrimtarit Namik Dokle, ky botim i rrallë, mund të konsiderohet pjesa më aureolike e botimeve të Kuvendit dhe të oratorisë politike shqiptare në përgjithësi.

Dicka të tillë si botim më herët, e kanë ofruar disa ish, dhe parlamentarë aktualë, në një mënyrë tjetër; (më kujtohen dy botime të deputetit të disaherëzgjedhur Bujar Leskaj), por ky është libër që shton plotësueshëm për njohjen dhe dijeninë publike, portretin dhe specifikat e personalitetit të Driteroit në jetën politike dhe atë parlamentare. Ky libër i Dritëro Agollit, ardhur pas vdekjes, është një antologji unike.

Aty janë intervistat e tij politike e si parlamentar, fjalime dhe ligjërata seancash e jashtë seancash, janë artikuj politikë, polemika dhe ligjërime të tilla që së bashku me ciklin e aforizmave, sentencave, epitafeve, epistolateve dhe poezive të shkruara ( brenda dhë nëpër seanca agresive të Kuvendit), janë materia më kristaline e filozofisë dhe ndërgjegjes reale politike të shkrimtarit brilant të atdheut e kombit shqiptar.

Agolli formuloi konceptin se “ Shteti nuk është gjithmonë atdhe”, sepse ai e pa të parin, të rënë, të shembur, të keqpërdorur dhe sidomos të shitur, por nuk e pa asnjë herë të tillë Atdheun.

Sepse si shkrimtar dhe si politikan i tribunalizmit dhe vetëdijes kombëtare, Driteroi atdheun e pati dhe e konceptoi si gjithëqenshmëri dhe trashëgimni që ekziston nga e shkuara për t’u lënë për cdo të ardhme.

Oratoria politike e shkrimtarit Agolli është hise e botëkuptimit rilindas dhe dritështues në dy ndërgjegjet e pandashme dhe më jetëgjata të një kombi: ndërgjegjes kombëtare dhe asaj shoqërore. Si askush prej korifejve të mendimit publik, në mbi shtatëdhjetë vitet e fundit, por sidomos në të ashtuquajturën “ kohë të tranzicionit postkomunist shqiptar”, Dritero Agolli shtoi dhe bëri të përfaqësueshme, më të munguarën dhe fatkeqësisht në mungesë ende shtuese: Shqipërinë e Mendimit. (sikundër do të thoshte Branko Merxhani në vitet ‘30-40 të shekullit të shkuar).

Antologjia e oratorisë dhe gazetarisë politike të Driteroit është një artefakt jetëgjatë dhe shumëpeshuese, për shkak edhe të vlerës profetike që mbart fjala dhe kumti politik i tij si aktivist i madh e i shqueshëm politik. Kjo vlerë jetëgjatë, e mishëruar në këtë libër, e tillë ka për të mbetur tejësisht edhe përgjatë kohës së mosqenies fizike të trupit të Driteroit. Nuk ka nevojë që të kërkosh më tepër në bibliografinë politike, atë të tranzicionit apo nga fondi i memorialistikës politike të kësaj periudhe, (mjaftueshmërisht është ky libër), për të patur dije apo për të krijuar një imazh real për kohën e pakohë të me nder tranzicionit.

Tekstet e këtij libri antologjik të mundësojnë plotësisht krijimin e imazhit të dimensionit sharlatanesk, të deviacionit nga virtytet, të shembjes totale të shtyllave morale dhe të ndotjes deri në kënetësim, të shoqërisë sonë tranzicioniste apo të klasës pa klas të përfaqësimit dhe drejtimit politik të Shqipërisë sonë, në këtë periudhë. Sikundër e thotë oratori-poet Agolli, për kategorinë deputet të kësaj kohe: “ Këtu ku mblidhet parlamenti/ Kam vetëm një karrige…/ E di se c’bluan deputeti/ Kjo kafshë politike”.

Në kësi karakterizimesh Agolli, kishte shëmbëllimin e plotë karakterizues me Oruellin. Por si i ndryshëm, politikani unik apo më saktë sui generis Dritero Agolli, ka epitafuar ndërgjegjen e vet sipas përcaktueshmërisë së Pol Elyarit, për të qenë dhe për të mbetur qytetari aktiv dhe luftëtar i civilitetit të fismë, vetëm “ …i varur në pemën e moralit”. Faleminderit bija e gjenialit Dritero, zonja Elona Agolli që ma dhurove këtë libër! Faleminderit Luan Muhameti që më dhurove këtë fotografim kaq profesional!

Data: 25 Tetor 2025

Ora: 17:00

Vendi: SUNY PURCHASE PERFORMING

ARTS CENTER

𝖯ë𝗋 𝖡𝗂𝗅𝖾𝗍𝖺 𝖪𝗈𝗇𝗍𝖺𝗄𝗍𝗈𝗇𝗂:

𝖭𝖽𝗋𝖾𝗄𝖾 𝖳𝗈𝗇𝖺𝗃 – (646) 261-3536,

𝖬𝖺𝗋𝗄 𝖡𝖾𝗋𝗂𝗌𝗁𝖺𝗃 – (914) 557-5010,

𝖫𝗎𝗆𝗂 𝖱𝗎𝖽𝖺𝗃 – (914) 830-1019,

𝖯𝖾𝗍𝗋𝗂𝗍 𝖦𝗋𝗂𝗌𝗁𝖺𝗃 – (347) 736-7099,

𝖦𝗃𝖾𝗋𝗀𝗃 𝖯𝖺𝗅𝗈𝗄𝖺 – (646) 226-1457,

𝖳𝗈𝗇𝗒 𝖡𝗈𝗀𝖺 – (917) 807-0290